Eskimo - Aleut halkları

Eskimo - Aleut halkları
Önemli nüfusa sahip bölgeler
	Grönland, Rusya, ABD, Kanada , Rusya
Diller
	Eskimo - Aleut dilleri
Din
	Hristiyanlık, Şamanizm

Eskimo-Aleut halkları, anadilleri Eskimo - Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kökenli avcı ve toplayıcı şamanist halklar. Sibirya kökenli olmalarına rağmen, günümüzde Sibirya'da az sayıda bulunurlar; daha çok Kuzey Amerika'nın arktik bölgesi ile Grönland'da yoğunlaşmışlardır ve Arktika'nın birincil ana halkı konumundadırlar. Dil temelli sınıflandırmaya göre, Aleutlar ile Eskimolar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Dilce yapılan bu sınıflandırma kültürce yapılan sınıflandırmayla da örtüşür. Yalnız, dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve İngilizcede Alutiiq adıyla da anılan Supikler, kültürce Eskimolara değil Unangan da denilen Aleutlara yakındır[1] ve geçmişte Ruslarca her iki halk da Çukçilerin verdiği "Aleut" ortak adıyla anılırlar. Eskimo - Aleut dilli halkların nüfusu 102.000 [2] kişidir. Büyük çoğunluğunu Eskimolar oluştururken, Aleutlar 2300 [3] kişilik nüfuslarıyla çok azınlıkta kalırlar.

Aleut çifti, 1820

Eskimo İnuit halklarından bir İnyupik ailesi, Noatak, Alaska, 1930

Eskimo Yupik halklarından kuzgun maskeli bir erkek Nunivak Çupiği, Alaska, 1929

Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar, Eskimo - Aleut halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü (Bering Köprüsü) olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.[4]

Sınıflandırma

Diline göre

Aleutlar
Eskimolar
1. Sirenik Eskimoları
2. Yupik halkları
  1. Sirenik Yupikleri
  2. Öz Yupik halkları
    1. Sibirya Yupikleri
    2. Naukan Yupikleri
    3. Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler & Nunivak Çupikleri)
    4. Supikler
3. İnuit halkları
  1. İnyupikler
  2. İnuitler
    1. Batı Kanada İnuitleri
    2. Doğu Kanada İnuitleri
  3. Grönland İnuitleri

Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) [5] gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.

Kültürüne göre

Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve bunların ilk üçü Eskimo-Aleut halklarıdır:[1]

1. Aleutlar (Unangan) ve Supikler (Alutiiq)
2. Alaska Yupikleri
3. Sibirya Yupikleri ve İnyupikler

Kanada'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır ve Batı Kanada İnuitçesi (İnuvialuktun) ile Doğu Kanada İnuitçesi (İnuktitut) olmak üzere iki dile ayrılırlar. Batı Kanada İnuitleri kültürel açıdan Mackenzie Deltası İnuitleri, Banks Adası İnuitleri, Bakır İnuitleri ve Netsilik İnuitleri olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır. Bakır İnuitleri ve Netsilik İnuitleri Merkezî İnuitler adı altında bir üst grupta toplanırlar. Dilleri Batı Kanada İnuitçesine giren Utkuhiksalik İnuitleri ile dilleri Doğu Kanada İnuitçesine giren Kivalliq ve Aivilik İnuitleri birlikte Rengeyiği İnuitleri (İng. Caribou Inuit) kültür grubunu oluşturur. Doğu Kanada İnuitleri ise, Sallirmiut, Iglulik, Baffinland ve Labrador-Quebec olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır.

Dilleri üzerine herhangi bir kayıt yapılmadan 1903 yılında Batılı balina avcılarınca getirilen salgın hastalıklardan yok olan Sallirmiut İnuitlerinin günümüzdeki bütün İnuitlerin atası olan Thule kültüründen önceki Dorset kültürüne ait olduğu düşünülüyor.

Nüfus

Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:[6]

Halk	Etnik nüfus	Anadilini konuşabilen kişi sayısı
Aleutlar (Alaska)	2.300	150
Aleutlar (Rusya)	200	5
Supikler (Alaska)	3.500	200
Alaska Yupikleri (Alaska)	25.000	10.400
Sibirya Yupikleri (Alaska)	1.400	1.000
Sibirya Yupikleri (Rusya)	900	300
İnyupikler (Alaska)	15.700	2.144
İnuitler (Kanada)	30.500	24.500
Grönland İnuitleri	47.000	47.000

Eskimo - Aleut dillerinde insan

Eskimo - Aleut dillerindeki "insan" anlamına gelen ve kendilerini adlandırıken de temel aldıkları sözlerin benzerliği:

dil	tekil	ikil	çoğul
Aleutça (Unangan)	anĝaĝinax̂	anĝaĝinax	anĝaĝinan
Sirenik Yupikçesi	йух	(bulunmaz)	йугый
Sibirya Yupikçesi	yuk	?	yuit
Naukan Yupikçesi	yuk	?	?
Alaska Yupikçesi	yuk	yuuk	yuut (< yuuget)
Nunivak Çupikçesi	cuk	cuuk	cuuget
Supikçe (Alutiiq)	suk	suuk	suuget
İnyupikçe	iñuk	iñuuk	iñuit/iñuich
Batı Kanada İnuitçesi	inuk	?	?
Doğu Kanada İnuitçesi	inuk	inuuk	inuit
Grönland İnuitçesi	inuk	(bulunmaz)	inuit

Dip notlar

"Alaska Native Heritage Center". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2011.
Georgy Menovshchikov (1990), Contemporary Studies of the Eskimo-Aleut Languages and Dialects: A Progress Report 21 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Arctic Languages, An Awakening, UNESCO
Michael E. Krauss (2007) 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Native languages of Alaska. In: The Vanishing Voices of the Pacific Rim
"Edward J. Vajda, Siberian Yupik (Eskimo)". 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
"Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[ref747-1] "Alaska Native Heritage Center". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2011.

[ref772-2] Georgy Menovshchikov (1990), Contemporary Studies of the Eskimo-Aleut Languages and Dialects: A Progress Report 21 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Arctic Languages, An Awakening, UNESCO

[3] Michael E. Krauss (2007) 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Native languages of Alaska. In: The Vanishing Voices of the Pacific Rim

[ref958-4] "Edward J. Vajda, Siberian Yupik (Eskimo)". 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.

[ref230-5] Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))

[refAnlcpop-6] "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.