İnyupikler

İnyupikler (kendilerince Iñupiaq (tekil) Iñupiak (ikil) Iñupiat (çoğul)), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzey (North Slope Borough) ve kuzeybatısında (Northwest Arctic Borough ve Nome Census Area) yaşayan İnuit kolundan bir Eskimo halkıdır. Alaska'daki tek İnuit halkı olduğu için Alaska İnuitleri[2] adı da verilmektedir. Kendilerini iñuk («insan») kelimesi ile -piaq («gerçek») ekinden türettikleri Iñupiaq («gerçek insan») adıyla ifade ederler. Dillerini ise Iñupiatun («gerçek insana benzer») olarak adlandırırlar.[1] Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska yerlileri içinde 25.000 nüfuslu Yupiklerden sonra 15.700 kişilik nüfuslarıyla ikinci en büyük halktır ve ancak 2.144 kadarı dilini konuşabilmektedir.[3] İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı %42'lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da %20'lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Kültürel açıdan deniz sahiline yakın yaşayıp balina, fok, mors gibi deniz memelilerini avlayan Taġiuġmiut («deniz halkı») ile denizden uzak içbölgede rengeyiği avlayan Nunamiut («kara halkı») olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Bazen, iki ayrı dil ve halk olarak ele alındığı da olur ve Seward Yarımadasındakiler Qawiaraq adıyla, North Slope ile Northwest Arctic ilçelerindekiler ise Inupiaq adı altında toplanır. İnyupiklerin Kanada'da yaşayan ırkdaşları (Uummarmiut) siyasi ve idari kaygılarla Batı Kanada İnuitleri ile birlikte Inuvialuit adı altında toplanırlar. Eskimolar içinde en uzun boylular Kuzey Alaska'daki İnyupiklerdir ve Kanada İnuitlerinden 10 cm daha uzundurlar.[4] Kobuk İnyupikleri doğu komşuları ve ticari ortakları olan Atabasklardan Koyukon Kızılderilileriyle sınır bölgelerinde evlilik de yapmışlardır. Beyaz Avrupalıların kültürleriyle en geç tanışan Eskimolar 1890 yılından sonra Hristiyanlıkla tanışan Kuzey Alaska İnyupikleridir.

İnyupikler
(Iñupiaq tekil Iñupiak ikil
Iñupiat çoğul )

İnyupik ailesi, Noatak, 1928
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Alaska	13.500[1]
Diller
İnyupikçe, İngilizce
Din
Hristiyanlık (Protestan ve Anglikan) (1890 öncesi Şamanizm)

Kanada'da küçültücü (derogatory) bulunarak resmî olarak kullanılmayan "Eskimo" adı, yasal olarak Alaska'da İnyupikler ile Yupik, Çupik ve Supikleri topluca adlandırmada rahatlıkla kullanılmaktadır.[5] Alaska Eskimolarını topluca adlandırmak için bazen İngilizcede Yupik-Inupiaq (ya da Inu-Yupiaq) biçimi de kullanılır.

St. Lawrence adasındaki Sibirya Yupikleri (Yupiget) farklı dil konuşsa da Alaska'da kültürel olarak İnyupiklere en yakın halktır ve her ikisi de aynı kültür grubunda yer alır.[6]

Tarih

2000 yıllık Ipiutak arkeolojik siti, Point Hope, Alaska, 1961

Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar, Eskimo-Aleut halklarının günümüzden 10.000 yıl önce Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda, iki ayrı etnik grup (Eskimolar ve Aleutlar) olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin gelişmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.[7]

1000 yıllık Utqiaġvik arkeolojik siti, Barrow, Alaska

Utqiaġvik arkeolojik siti bugünkü Barrow'un (İnyupikçe Utqiaġvik) kasaba merkezinin yaklaşık 1/4 mil güneybatı kenarında yer alır ve başlangıçta Ukpiaġvik («kar baykuşu avlanma yeri») olan ismi yıllar içinde değişim geçirerek bugünkü Utqiaġvik biçimine dönüşmüştür. Burası kışlık konutların ve qargi denen köy odasının bulunduğu, etnografik ve arkeolojik bilgilere göre yıl boyunca avcılık ve ticaret faaliyetlerinin sürdüğü bir yerleşimdi. Tundra yüzeyinden iki metre yukarıdaki 60'tan fazla höyüksü tümsek (igluluaġruk[8]) bugün dahi görülebilmektedir. Arkeolojik çalışmalarla, burasının son 1000 yıldır yerleşimde olduğu tespit edilmiştir. Binghamton Üniversitesinden arkeologlar tarafından 1981-1983 yıllarında kapsamlı bir kazı yapılmış ve 20.000 den fazla eser bulunmuştur. Utqiaġvik kazılarından çıkarılan buluntular arasında fildişi heykelcikler, ok başları, labretler, boynuzdan bıçaklar, fildişi ulu (yarım ay biçimli bıçak), zıpkın başları, fildişi oyuncaklar, tahta ağ şamandırası, deri eldiven gibi eserler vardır.[9] Bunların arasında kar gözlükleri de bulunur.[10]

Alaska'da Rus döneminde (1733 – 1867) Rusların keşfettiği alanlar daha çok deniz kıyılarıyla sınırlı kalmıştır. 1895 yılında Alaska'nın yalnızca deniz kıyıları ile büyük nehirlerin bulunduğu alanları keşfedilip haritalandırılmışken iç karanın büyük kısmı haritalandırılmamıştı.[11]

Norton Sound'dan Kanada sınırına kadar olan Arktik Alaska'daki İnyupikler, Avrupalı kâşiflerle 18. yy sonu ile 19. yy başlarında tanışırlar. Bunlar, 19. yy sonları ve 20. yy başlarında yapılan ve New Bedford'dan yola çıkan 2000'den fazla balina avcılığı seferine diğer Alaska yerlilerinden daha fazla sayıda katılmışlardır. İnyupikler bu seferlerde gemi tayfası olarak yer aldıkları gibi, balinacılara kürk satımında da bulunmuşlar ve onların karaya çıkmalarını daha olanaklı kılan korunaklı ortam sağlamışlardır. Bu yardımların karşılığı olarak New Bedford Balina Avcılığı Milli Tarih Parkı tarafından Barrow'da 1999 yılında halka açılan İnyupik Miras Merkezi kurulmuştur.[12]

Taġiuġmiut İnyupiklerinin yaşadığı Point Barrow (Nuvuk) yöresine Batılılar tarafından yapılan ilk keşif gezileri:

• İlk keşif: İngiliz deniz subayı Frederick William Beechey'in 1825-1828 keşif gezisinden bir bölük, güneybatı Alaska'dan kaptan Thomas Elson tarafından Eylül 1826 tarihinde yapıldı. Thomas Elson ile William Smythe Barrow İnyupikleriyle karşılaşan ilk Avrupalılardır.[13] İnyupiklerin av bulmakta zorlandığı bir döneme denk gelen ziyaretçiler, yerlilerce önce dostça karşılanmış sonra da erkek avcılar etraflarını sarınca güneye yönelmişler ve keşif bununla sınırlı kalmıştır.[14]
• İkinci keşif: Hudson’s Bay Company keşif gezisinden Thomas Simpson liderliğinde bir bölük tarafından batı Arktik kıyılarına yapıldı ve 4 Ağustos 1837 tarihinde doğudan bulunulan yere ulaşıldı. Yazın yapılan bu keşifte bölge halkının çoğu avda olduğu için birkaç yerli görüldü fakat onlar da kâşiflerden korkup saklandılar. Yakınlarına kadar giderek korkulacak bir şey olmadığına ikna edebilseler de keşif için ancak birkaç saatleri vardı.[14]
• Üçüncü keşif: Aleksandr Filippoviç Kaşevarov liderliğindeki Rus keşif ekibi 23 Temmuz 1838 tarihinde Point Barrow'a ulaştı. Küçük teknelerden oluşan bir filo güneybatıdan bulundukları noktaya yanaştı. Önemli sayıda yerlinin düşmanca tutumu yüzünden Ruslar üç gün sonra bölgeden kaçmak zorunda kaldılar. Ziyaret kısa sürse de doğal yaşam üzerine önceki ziyaretlerden daha fazla bilgi edindiler ve tercüman olarak kullanacakları bir yerli kazandılar. Rusların karşılaştığı İnyupik kabilesi Kakligmiut idi.[14]
• Dördüncü keşif: Kayıp İngiliz kâşifi John Franklin'i aramak için birçok gemiyle düzenlenen arama ve araştırma gezisi çerçevesinde Rochefort Maguire komutasındaki H. M. S. Plover adlı depo gemisi 1852–1853 ve 1853–1854 kış aylarında Nuvuk'un güneydoğusuna kısa bir mesafe kala denizin buz tutması sonucu mahsur kaldılar. Önce düşmanlıkla karşılandılar ancak akıllıca yürütülen diplomasi yoluyla barışçıl ilişki kurulması sonucunda uzun süre orada kaldılar ve yerlilerin yaşamı hakkında epeyce bilgi topladılar.[14]

Nunamiut İnyupikleriyle Batılıların ilk karşılaşması 1886 kışında ABD Deniz Kuvvetlerinden teğmen George Stoney ve keşif ekibiyle olmuştur.[15][16]

Kuzeybatı Alaska'da Avrupalılarla ilk karşılaşan Malimiut İnyupikleri 1816 yılında Goodhope Körfezindekiler, en geç karşılaşanlar ise 1860'lar ya da 1870'lerde Orta ve Yukarı Kobuk yörelerinde yaşayanlardır:

Kuzeybatı Alaska'da Avrupalılarla ilk karşılaşma ve 1840 yılındaki tahmini nüfusu [17]

Yerleşim (İngilizce ve İnyupikçe)	Kabile	Yaklaşık nüfus	Avrupalılarla ilk karşılaşma
Goodhope Bay	Pittaġmiut (?)	300	1816
Buckland (Kaniq)	Kaŋiġmiut	300	1820
Selawik (Siiḷivik ya da Aquligaq)	Siiḷviiŋmiut	775	1850
Upper Kobuk	Kuuvaum Kaŋiaġmiut	500	1860 'lar ya da 1870 'ler
Middle Kobuk	Akuniġmiut	375	1860 'lar ya da 1870 'ler
Kobuk Delta	Kuuŋmiut	260	1850
Kotzebue (Qikiqtaġruk)	Qikiqtaġruŋmiut	375	1826
Upper Noatak	Nuataaġmiut	550	1826
Lower Noatak	Napaaqtuġmiut	225	1826
Kivalina (Kivaliniq)	Kivalliñiġmiut	300	1821 ya da 1838
Point Hope (Tikiġaq)	Tikiġaġmiut	900	1821

Dil ve Eğitim

Iḷisaġvik College ana binası ve heykel olarak kullanılan balina kafatası

13.500 kişilik İnyupik nüfusundan ancak 3000 kadarı dilini konuşabilmektedir. İngilizce bilmiyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı %42'lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da %20'lik oranla İnyupikler çeker.[18] 6 - 16 yaş arası bütün İnyupik çocukları yasal olarak sayıları 73 olan federal Bureau of Indian Affairs (BIA) okullarına gitmek zorundadır.[19] Ayrıca, 77 kadar da eyalete bağlı köy okulu bulunur.[20] North Slope Borough ilçesinde okul dönemi Ağustos sonunda başlamakta ve 180 gün sürmektedir. Barrow'da lise sonrası yüksek öğrenim Alaska'da kabile kontrolündeki tek kolej olan Iḷisaġvik College tarafından yapılmaktadır.

İnyupikler dillerinde bulunmayan sesleri (e, o, b, d, f, j, w, x) alfabelerine (atchagat) almamış, dillerine özgü sesler için de yeni harfler (ġ, ł, ł̣, ḷ, ñ, ŋ) eklemişlerdir.

Kaktovik (Qaagtuviġmiut) öğrencilerinin yirmili sistem baz alınarak oluşturduğu Kaktovik İnyupik Rakamları:[21]

Alaska'da Yupiklerde olduğu gibi İnyupiklerde de çift dilli kişi adları (atiq) kullanılmaktadır. Bunlar Beyazlar arasında kullanılan resmî Batılı ad (Taniksiñiq) ile yerliler arasında ve ailede kullanılan İnyupik adıdır (Iñupiaqsiñiq).

Okul bölgeleri ve bağlı olan okullar:

• North Slope Okul Bölgesi (kısaltması NSBSD, İngilizce North Slope Borough School District): North Slope Borough ilçesinde bulunan bölgeye bağlı okullar: Alak, Barrow High, Eben Hopson Middle, Fred Ipalook Elementary, Harold Kaveolook, Kali, Kiita Learning Center, Meade River, Nuiqsut Trapper, Nunamiut, Tikigaq.[22]
• Northwest Arctic Borough Okul Bölgesi (kısaltması NWABSD, İngilizce Northwest Arctic Borough School District): Northwest Arctic Borough ilçesinde bulunan bölgeye bağlı okullar: Ambler, Buckland, Deering, Kiana, Kivalina, Kobuk, Kotzebue Middle/High, June Nelson Elementary, Noatak, Noorvik, Selawik, Shungnak, Star of the Northwest Magnet [23]
• Nome Okul Bölgesi (kısaltması NCSD, İngilizce Nome City School District): Nome Census Area sayım bölgesinde bulunan bölgeye bağlı okullar: Nome Elementary, Nome-Beltz Junior/Senior High, Anvil City Science Academy.
• Bering Boğazı Okul Bölgesi (kısaltması BSSD, İngilizce Bering Strait School District): Unalakleet'te konuşlanan bölgeye bağlı olan okullar: Brevig Mission, Diomede, Elim, Gambell, Golovin, Koyuk, St. Michael, Savoonga, Shaktoolik, Shishmaref, Stebbins, Teller, Unalakleet, Wales, White Mountain.[24]

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde İnyupik öğrencilerin sayısı :[25]

Okul Bölgesi	Anadilini konuşabilenler	Konuşamayanlar	Toplam öğrenci sayısı
Alaska Gateway	0	2	2
Anchorage	2	31	33
Bering Strait	7	337	344
Fairbanks	3	25	28
Iditarod		4	4
Nome City	4	98	102
North Slope Borough	202	403	605
Northwest Arctic Borough		1197	1197
Yukon Koyukuk	1		1
Toplam	219	2097	2316

<noinclude>

Diyalekt ve kabileleri

İnyupik coğrafyası-1 North Slope Borough (Kuzey Alaska İnyupikleri): Anaktuvuk Pass (Anaqtuuvak, Naqsraq), Atqasuk (Atqasuk), Barrow (Utqiaġvik, Ukpiaġvik), Kaktovik (Qaagtuviġmiut), Nuiqsut (Nuiqsat), Point Hope (Tikiġaq), Point Lay (Kali), Wainwright (Ulġuniq)

İnyupik coğrafyası-2 Northwest Arctic Borough (Kuzeybatı Alaska İnyupikleri, Malimiut): Ambler (Ivisaappaat), Buckland (Nunatchiaq), Deering (Ipnatchiaq), Kiana (Katyaak, Katyaaq), Kivalina (Kivalliñiq), Kobuk (Laugviik), Kotzebue (Qikiqtaġruk), Noatak (Nuataaq), Noorvik (Nuurvik), Selawik (Siilvik, Akuligaq), Shungnak (Isiŋnaq, Nuurviuraq)

İnyupik coğrafyası-3 Nome Census Area (Seward Yarımadası İnyupikleri): Brevig Mission (Sitaisaq, Sinauraq), Diomede (Inalik), Golovin (Siŋik), Koyuk (Quyuk), Nome (Siqnazuaq), Shaktoolik (Saqtuliq), Shishmaref\ (Qiġiqtaq), Stebbins (Tapqaq), Teller (Tala), Wales (Kiŋigin), White Mountain (Natchirsvik), Unalakleet (Uŋalaqłiq)

Eskimo kabile adları tipik olarak -miut («halk») ekiyle biter. İnyupikler ve İnyupikçe çoğu zaman bir bütün olarak ele alınmaktadır. Bazen, iki ayrı dil ve halk olarak ele alındığı da olur ve Seward Yarımadasındakiler Qawiaraq adıyla, diğerleri (North Slope ve Northwest Alaska) de Inupiaq adı altında toplanır.

Kültürel açıdan North Slope İnyupikleri iki ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar:[26]

• İçbölge İnyupikleri (kendilerince Nunatamiut ya da Nunamiut; İng. Interior North Inupiat, Inland Eskimo, Riverine Eskimo): Temel geçim kaynağı ren geyiği avcılığıdır.
• Sahil İnyupikleri (kendilerince Taġiuġmiut; İng. North Alaska Coast Inupiat, Coastal Eskimo): Temel geçim kaynağı balina ve fok avcılığıdır.

Geçmişte, giyim tarzı, beden süslemesi ve konuştukları şive, kabileler arası ayrımın belirlenmesinde önemli bir ayıraç olarak kabul edilmektedir. Günümüzde bu ayıraç daha çok şivede görülebilmektedir.

• Seward Yarımadası İnyupikçesi [İngilizce Seward Peninsula Inupiaq]
  • Bering Boğazı İnyupikçesi [İngilizce Bering Strait Inupiaq]
    • Diomede şivesi [İngilizce Diomede subdialect]
      • İngalik İnyupikçesi [kendilerince Ingalikmiut; İngilizce Ingalikmiut Eskimo]. ABD'ye bağlı Küçük Diomede Adasında az sayıda konuşanı vardır.
      • İmaqliq İnyupikçesi [kendilerince Imaqłit; Rusça имакликский диалект]. Rusya Federasyonuna bağlı Büyük Diomede (Остров Ратманова, Большой Диомид) adasında konuşulan bu şive 1948 yılında yok oldu.[27])
    • Wales İnyupikçesi [İngilizce Wales subdialect]: Kiŋikmiut, Tapqaġmiut
    • Ukiuvaŋmiut [İngilizce King Island subdialect]
  • Qawiaraq İnyupikçesi [İngilizce Qawiaraq, Kawerak]
    • Batı Qawiaraq İnyupikçesi [İngilizce Teller subdialect, Qawiaraq proper]: Siñġaġmiut, Qaviaraġmiut, Ayaqsaaġiaaġmiut, Aziagmiut (Sledge = Aziak, Ayak) adasında)
    • Doğu Qawiaraq İnyupikçesi [kendilerince Iġałuiŋmiut; İngilizce Fish River subdialect]
• Asıl İnyupikçe [İngilizce Northern Alaskan Iñupiaq]
  • Malimiut İnyupikçesi [İngilizce Malimiutun, Northwest Alaska Inupiatun]. Malimiut adı komşuları olan Yupikler tarafından verilmiştir.
    • Kotzebue şivesi [İngilizce Kotzebue subdialect, Southern Malimiut Inupiatun]: Pittaġmiut, Kaŋiġmiut, Qikiqtaġruŋmiut
    • Kobuk şivesi [İngilizce Kobuk subdialect, Northern Malimiut Inupiatun]: Kuuŋmiut, Kiitaaŋmiut ya da Kiitaaġmiut, Siiḷviim Kaŋianiġmiut, Nuurvinmiut, Kuuvaum Kaŋiaġmiut, Akuniġmiut, Nuataaġmiut, Napaaqtuġmiut, Kivalliñiġmiut
  • Kuzey Alaska İnyupikçesi [kendilerince Iñupiatun (dil), Iñupiaq (sg), Iñupiak (dual), Iñupiat (pl); İngilizce North Alaskan Inupiatun]
    • Tikiğaq İnyupikçesi [kendilerince Tikiġaġmiut; İngilizce Point Hope Inupiatun]
    • North Slope İnyupikçesi [İngilizce North Slope Inupiatun]: Utuqqaġmiut, Siḷaliñaġmiut (Kukparungmiut, Kunmiut), Kakligmiut (Sidarumiut, Utkiavinmuit, Nuwukmiut), Kuulugruaġmiut, Ikpikpagmiut, Kuukpigmiut (Kañianermiut, Killinermiut, Kagmalirmiut)
    • Nunataağmiut İnyupikçesi [kendilerince Nunataaġmiut; İngilizce Anaktuvuk Pass Inupiatun, Nunamiut], içbölgede Anaktuvuk Pass yöresindeki rengeyiği avcısı Nunamiutlarca konuşulur.
    • Uummarmiut İnyupikçesi [kendilerince Uummarmiut, Uummarmiutun; İngilizce Uummarmiut Iñupiaq, West Arctic Inupiatun, Canadian Iñupiaq]. Kanada'da Mackenzie deltasında yer alan Aklavik ve Inuvik şehirlerinde konuşulur. Uummarmiutların kökenleri Nunamiut'lara dayanır. Etnik olarak “Inupiaq” olsa da Kanada’da siyasi sebeplerle “Inuvialuit” adı altında toplanır.

Edebiyat

İnyupik edebiyatının ilk örnekleri sözlüdür ve qargi denilen köy odasında söylenen uqaluktuat (hayat deneyimi hikâyeleri) ile unipkaat (efsaneler) olarak ikiye ayrılmaktadır. Unipkaat (çoğul) unipkaaq (tekil) mitolojik ya da doğaüstü karakterlerle dolu hayvanların ve insanların ruhlarına hükmetme ve havada uçma gibi şamanistik aktivitelerin (aŋatkuułiq) sergilendiği efsane ve masallardır. Bunlarda doğaüstü hayvanlar çok sık geçmektedir. Uqaluktuat denilen hikâyelerde diğeri gibi doğaüstü karakterler bulunmaz ve kişinin hayatta kalma mücadelesi gibi gerçek yaşanmış öyküleri içermektedir.[28] Hikâye ve masallar İnyupik değerlerini (Iñupiat Iḷitqusiat) güçlendirmek için en iyi yollardan biridir.[29] Yitip gitmeden yaşlı nesilden derlenen masal ve öyküler topluca yayımlanmıştır.[30] Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'daki Point Hope (Tikiġaq), Anaktuvuk Pass (Anaqtuuvak, Naqsraq), Barrow (Utqiaġvik, Ukpiaġvik), Deering (Ipnatchiaq), Kivalina (Kivalliñiq), Kotzebue (Qikiqtaġruk), Noorvik (Nuurvik), Selawik (Siilvik, Akuligaq) ve Shungnak (Isiŋnaq, Nuurviuraq) yörelerindeki hikâye ve masallar Ernest S. Burch tarafından 1969-1970 yıllarındaki saha çalışmalarında derlenmiş ve 1971 yılında yayımlanmıştır.[29][31]

Yazılı edebiyatın ilk örnekleri ise Hristiyanlığı yaymak üzere misyonerlerin İncil ve dua çevirilerinden oluşmaktadır.

Nüfus

Yirmi yıl önce[32] İnyupiklerin nüfusu

Bölge	Sayı
North Slope	3.450
Northwest Alaska	3.814
Seward Peninsula	3.029
İnyupik coğrafyasındaki toplam	10.415
İnyupik coğrafyasının dışındakiler	2.500
Hepsi birlikte toplam	12.915

<noinclude>

Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[3] Alaska'da Yupikler'den sonra en büyük nüfusa sahip Eskimo grubudur.

Alaska'da 1980 ile 1992 yıllarında Eskimo-Aleut dilli halkların nüfusu ve anadillerini konuşabilenlerin sayısı [33]

Alaska	Etnik nüfus	Anadilini konuşabilen	Yüzde (%)	Konuşabilme yaşı
1980
Sibirya Yupikleri	1.100	1.050	95	yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu
Yupikler	17.000	14.000	80	yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı
İnyupikler	12.000	5.000	40	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Supikler	3.000	1.000	33	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Aleut	2.200	700	35	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
1992
Sibirya Yupikleri	1.100	1.050	95	yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu
Yupikler	18.000	12.000	67	yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı
İnyupikler	13.000	4.000	31	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Supikler	3.100	600	19	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Aleut	2.100	400	19	yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı

<noinclude>

Sosyal yaşam

Aile

İnyupik ailesi, King Adası (Ugiuvak), 1917

Burch (1975) sınıflandırmasına göre aile tipleri :[34]

Domestic family: Tek bir konutta toplanan ufak aile

Local family: Farklı konutlarda toplanan fakat bağları kopmayan geniş aile

Geleneksel olarak İnyupikler babayerli (patrilocal) üç dört kuşak bir arada evli kardeşler ve kuzenlerle bilateral geniş aile biçiminde topluluk oluşturmaktadırlar. Bunlar aynı yerde olabileceği gibi farklı şehir ve köylerde de olabilmektedir. Bu yapılanma yerel aile (local family) olarak da adlandırılmaktadır. Yerel ailenin büyüklüğü ekolojik olarak daha az verimli bölgelerde bir düzineden oluşurken, daha verimli olan bölgelerde 50 veya daha fazla fertten oluşabilmektedir. Deniz memelilerinin göç yolları üzerinde bulunan Point Hope (Tikiġaq) ve Point Barrow (Nuvuk) gibi yörelerde çeşitli akrabalık bağlarıyla bağlı olan birkaç büyük yerel aile ayrı yerlerde veya mahallelerde bulunmaktadırlar. Siyasal açıdan bu yerel aileler özerk nitelik taşımaktadırlar. Aile içinde iyi tanımlanmış bir hiyerarşi vardır. Yaşa ve cinsiyete bağlı bu hiyerarşide büyükler danışmanlık ve günlük karar vericilik görevi üstlenmektedirler.[35]

Aile reisi erkektir ve umialik [tekil] umialit/umialgich [çoğul] ('kayık kaptanı' yani 'balina avını kayıktan yöneten kişi', harfiyen «kayıklı» < umiaq «balina avında da kullanılan büyük kayık» + -lik «-li/-lı»[36]) olarak adlandırılmaktadır. Balina avını düzenleyen kişi için kullanılan bu kelime İnyupikçede sonradan mecazen «zengin adam» ve «patron» anlamını da kazanmıştır.[36][37][38] Umialikler ve eşleri kendi yerel ailelerinin şefleridir. Fakat, umialiklerin "zengin" olabilmesi için yerel ailesinde çok aktif erkek ve kadın avcıların varlığıyla mümkündür. Böyle zengin olan umialiklerin yüksek sosyal pozisyonuyla ancak şamanlar (aŋatkuq) boy ölçüşebilmektedir. Güç ve bilgeliği barındıran bazı umialikler şamanlık da yapmaktadırlar.[35]

İnyupik kadını, Nome, 1907

Avcılıktan elde edilen her av umialiğe ve onun birincil eşine (nuliaqpak = 'büyük karı'[39]) teslim edilmektedir. Avın muhafaza ve dağıtımı onlar tarafından yapılmaktadır. Günümüzde, başarılı bir balina avından sonra, maktak (yağlı katmanıyla birlikte balina derisi) dağıtımı, aileler tarafından diğer topluluk üyelerine de dağıtılmaktadır.

Geleneksel olarak, erkek çocuğun sesi değişmeye başladığında kısa pantolonlarına bir stil verilmekte ve ağzın her iki köşesine de labret takılmaktadır. Bu, evliliğe hazır genç bir erkek görüntüsüdür. Kız çocukları ise ilk adet kanamasını yaptığında bir ay ya da daha fazla izolasyona tabi tutularak bir yere yerleştirilmektedir. Göğüslerin belirginleşmesiyle birlikte kıyafetleri de çocuklarınkinden farklılaşmakta ve alt dudaktan çeneye uzanan beş altı ince çizgi halinde dövme yapılmaktadır. Kuzenler arası evlilik gelenek olsa da günümüzde dış evlilik şehirleşme ve modernleşmenin görüldüğü yerlerde tercih edilebilmektedir.[19]

İnyupiklerde geleneksel aile içi işbölümünde erkeğe avcılık ve koruyuculuk, kadına ise bitki ve meyve toplayıcılık, balık avlayıcılık, çocuk bakıcılık, temizlik ve yemek hazırlayıcılık düşmektedir.[40] İnyupikçede avlanmak (aŋuniaq-) anlamına gelen fiil erkek (aŋun) anlamına gelen kelimeden türetilmiştir.[8]

Geçmişte kabileler arası yapılan savaşlarda erkek savaşçılar kemik plakalarla yapılmış zırh giyerler ve ok ve mızrakla savaşırlardı. Nadiren münferit intikam alma olayları dışında kan davası pek görülmez.[41] Zaten bu kavram İnyupikçede bulunmaz.

Ortaklık

King Adası sakinleri, 1887

İnyupiklerde saldırganlık ve düşmanlıklar, kazanıma göre mevsimseldir ve en verimli aylar olan ilkbahar sonu ile sonbaharda dostça olan ilişkiler, verimsiz aylar olan sonbahar sonundan öteki yılın ilkbaharına kadar uzanan kış döneminde kuşkulu ve düşmanca ilişkiye dönebilmektedir. Ailelerin nüfusça çokluğu onların diğer hasım ailelerden korunması için bir gereklilik olarak görülmektedir. Topraklarındaki yabancılara karşı aileler ve kabileler çok sert tepki gösterebilmektedirler. Hatta bu tepkiler, ölümcül bir dayak ile sonuçlanabilmektedirler.

Akrabalık içi ortaklık

Köyler genelde akrabalardan oluşur ve aralarında kurulan ortaklıklar çok sık görülür. Bu ortaklık evlilik ortaklığı olabildiği gibi karşılıklı yardımlaşma olarak da kendini gösterir. Avcılık daha çok oğullar ve damatlarca yapılırken, balıkçılık ve bitki ile meyve toplayıcılık kız ve gelinlerce sürdürülür.[42] Çok eşlilik (nuliaqpak ya da nuliaqqaaq «ilk karı», nuliatqiun «ikinci karı»[8]) de görülür.

• Tuvaaqatigiik: Evlilik yoluyla kurulan karı koca (tuvaaqatigiik) ortaklığı İnyupiklerdeki en temel ortaklıktır ve daha çok akraba arasında yapılır. Kobuk yöresindeki Kuuvaŋmiut kabilesinden İnyupiklerde çok çocuk sahibi olmak işgücünün paylaşımı ve güç için gereklidir. Anneler, evişleri, bitki ve meyve toplama ile balık avlama konusunda yardımcı olması için kız çocuğu isterler. Babalar ise avcılıkta yardımcı olması için oğlan çocuğunu isterler. Sadece kızı olan aileler oğlan çocuğunu, oğlan çocuğu olan aileler de kız çocuğunu mecburen evlat edinirler. İster doğal ister evlat edinilsin bütün çocuklar ayırt edilmeksizin eşit olarak büyütülür ve işgücünden yararlanılır. Ana baba yaşlandığında büyük ölçüde çocuklarına muhtaç olur. Dul kalan kadınların yakacak odunları kızı ve damadı tarafından, et ve balık ihtiyacı ise oğlu ve gelini tarafından sağlanır.[42]

Akrabalık dışı ortaklık

Akrabalık dışı kurulan ortaklıklar yaşamın gereği olduğu kadar İnyupik toplumunun sosyalleşmesindeki en büyük unsurlardan da biridir. Güçlü olmayan az nüfuslu ailelerce intikam ve düşmanlıklardan kaçınmak için ya da avlanmanın çok zor olduğu kuzeyin soğuk ikliminde hayatta kalma stratejisi olarak görülür ve birkaç çeşidi vardır:[42]

• Niuviġiik (< niuviq «ticaret ortağı»; İngilizce trading partners): Güçlü olmayan az nüfuslu ailelerin intikam ve düşmanlıklardan kaçınmak için başvurduğu iki yoldan biri ticari ortak (niuviġiik) uygulamasıdır. Ticarette (ya da avda) ortaklık yapanlar birbirlerine düşmanlık beslememekte ve tatsız olayları intikama çevirmemektedirler[39][42]

Balık kurutma, Grantley Harbor, Seward Yarımadası, 1885

Alaska'nın Eskimo kadınlarınca en çok avlanan som balıkları

• Kuvraqatigiik (< kuvraq «balık ağı»; İngilizce fishing partners): Oltayla yapılan balıkçılığı tek bir kadın yapabilirken, serpme ya da özellikle de germe ağ ile yapılan balıkçılık en az 3-4 kişiyle yapıldığından kadınlar akraba olmayan başka kadınlarla balık avlama ortaklığı kurarlar. Böyle ortak olan kadınların her ikisine de kuvraqatigiik adı verilir. Balık avlama kamplarında birlikte kalan kadınlara çocuklar ve bazen de bir koca yardımcı olur.[42] Pasifik som balığı gibi belirli mevsimlerde büyük miktarda görülen balıkların avlandıktan sonra ulu bıçağıyla kesilip temizlenmesi ve kurutulması uzun sürer ve oldukça zahmetli olduğu için ortaklaşa yapılır ve bölüşülür.
• Suuraqatigiik (< suuraq «eşya, mal mülk, zenginlik, hazine»; İngilizce real partners): İki kadın arasında kurulan ve hem balıkçılık (kuvraqatigiik) hem de bitki ve meyve toplama ortaklığıdır. Ortaklardan birinin kocasının getirdiği avdan diğer ortağa da pay düşer. Böyle ortaklar bütün geçim faaliyetlerini (avcılık ve toplayıcılık) birlikte yapıp paylaştıklarından en değerli gerçek ortaklık olarak görülür.[42]
• Piqatigiik (< piqan «companion»; İngilizce two persons who help each other): Bir erkekle kadın arasında yapıldığında karı koca ortaklığına (tuvaaqatigiik) geçiş olarak görülebilir. Bazen de iki kadın arasında gill net balıkçılığı ortaklığıdır ve ağlara ortaklaşa sahip olmadıklarından avlanan balık paylaştırılmaz, diğer kadın sadece yardımcıdır. Kadın ya da erkek birlikte seyahat ettiklerinde birisi dıştan motorlu tekneyi temin ederken diğeri de yakıtı tedarik eder.[42]
• Nuliaqatigiik (nuliaqan[8] [tekil] < nuliaq «karı» ya da aŋutauqan;[8] İngilizce co-husbands): Güçlü olmayan az nüfuslu ailelerin intikam ve düşmanlıklardan kaçınmak için başvurduğu iki yoldan diğeri birbiriyle akraba olmayan iki çiftin eşlerini (= karılarını daha doğrusu kocalarını, zira bir diğerinin evine geçici olarak yerleşen karı değil kocadır) değiş tokuş etme yöntemidir.[8] Bu eş değiştirme düşmanlıkların oluşmamasında en etkili yöntemlerden biridir.[39][43] Eş değiştiren yabancılar (geçici koca: aŋutauqan; geçici karı: aippaq) dolaylı olarak tek bir aile olmaktadırlar. Point Hope yöresinde hayatta kalma güçlü aile desteğiyle mümkündür ve bunun için eş değiştirme uygulanır ve eş değiştiren erkekler yakın akraba gibi kabul edilir ve birbirlerinin çocuklarına destek oldukları gibi ihtiyaç duyulduğunda diğerinin kayık ve av malzemelerini de ödünç alırdı.[41] Günümüzde bu eş değiştirme geleneği büyük ölçüde terk edilmektedir. 1960 ların başlarında eş değiştirme terimlerini kullanan İnyupikler ya kırk yaşında ya da daha fazla yaşlılar olduğu gözlemlenmiştir.[19]
• Aŋuqatigiik (< aŋuq- «karada hayvan tutmak» ya da Aŋuniaqqan [tekil] < aŋuniaq- «avlanmak»; İngilizce hunting partners): erkek ya da kadın her ikisi de aynı cinsiyetten avcılık ortaklığıdır. Kadın kadına av ortaklığı daha çok kimsesiz dul kadınlar arasında balık avlamada görülür.[42]
• Tuyuqtuutiruk (< tuyuk- «göndermek, yollamak»; İngilizce partners who send things to each other): kıyı bölgelerdekiler ile iç bölgedekiler arasında görülen ve aynı ya da karşı cinsten iki kişi arasında birbirlerine bir şeyler gönderme ortaklığıdır.[42]

Barınak

Anaqtuuvak yöresindeki Nunamiut İnyupiklerinin yosunlu toprak kesekleriyle kaplı olan ve ivrulik adıyla anılan evi, 1957

Ev

Çadır (tupiq) yanında Alaska Malamutu olan bir Eskimo ailesi, 1915

İnyupik evleri bölgeye ve mevsime göre değişkenlik gösterir. Kışlık barınaklar kısmen toprağa gömülü olup yanları ve çatısı yosunlu toprak kesekleriyle kaplanmış evlerdir ve ivrulik (Nunamiut ve diğerleri), iglupiaq, maptiġaq (Kobuk) gibi adlarla bilinirler ve bu yosunla yapılan yalıtıma aumaqun adı verilir.[8]

Hafızalara klasik Eskimo evi olarak kaydedilen iglular ya da "kardan evler" bütün dünyada çok iyi bilinse de İnyupiklerde sürekli kalınan barınaklar değil; ancak köy dışında gecelemek zorunda kalan avcıların gecelik kaldıkları yapılardır ve bu kardan evlere İnyupikler aputyaq adını vermektedirler. İnyupikler iglu[8][44] adını normal ev için kullanırlar ve çadır tipindeki barınaklara ise tupiq adı verilmektedir. Karlı bölgelerde köpekler için sisigaq denen kardan kulübe yapılır.[8] Umiaq denilen kayığın iskeletleri üzerine kardan yapılan uzun evlere umiivik adı verilir.[8]

Yazlık deri çadır iskeleti, Point Barrow, 1935

İçbölgedeki Brooks Sıradağlarında rengeyiklerinin göç yolunda bulunan ve geyiğin dışkılarıyla kaplandığı için Anaqtuuvak (< anaq «dışkı»[45]) denilen geçit bölgesinde yaşayan rengeyiği avcısı Nunamiut kabilesinden İnyupiklerde iki ana barınak tipi görülür. Yıl boyu kalınan ve rengeyiği derileriyle kaplanan çadır tipli itchalik rengeyiği sürülerinin gelmediği ya da az olduğu kıtlık dönemlerinde kullanılan ve avın peşinden gitmeyi sağlayacak kadar taşınması kolay ev tipidir. Diğer konut tipi ise daha çok avın bol olduğu zamanlarda haftalarca hatta aylarca kalmak üzere yapılan ve yanları ile üstü yosunlu toprak kesekleriyle kaplanan ivrulik (harfiyen «yosunlu» < ivruq «yosun» ya da «yosunlu toprak keseği» + -lik «-li/lı»[8][45]) adı verilen barınaktır.[46] Bu yosunlu kesek evlerin tek kapılı ve uzun olanına sivutmuktaaq ya da sivutmuktaq, dik çatılı olanlarına ise niuvaala adı verilir.[8] İskeleti söğüt ağacından yapılan deri çadırlara qaluuġviḷik adı verilir.[8] Nunamiutlar bu iki temel konut tipi dışında da ihtiyaca göre geçici barınaklar da kullanır. Yumuşak taze kardan yaptıkları evlere saggutyaq adını verirler.[8]

Köy odası

Eskimo köy odası (İnyupikçe qargi (tekil) qargik (ikil) qargich ya da qargit (çoğul); Küçük Diomede şivesinde[47] qaġsriq; King Adası şivesinde[48] qagzriq (tekil) qagzrit (çoğul); Yupikçe qasgi ya da qasgiq (sg) qasgit (pl);[49] İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place): Alaska'da İnyupikler ile Yupiklerde görülen geleneksel yapı ve yapılanmadır.

Yarısına kadar yere gömülü olan ve kışın yalnızca erkeklerin kullandığı köy odası ya da İnyupik Qargi'si, Point Hope, Alaska, 1885; ağaç kıtlığında Grönland balinasının kemikleri yapı malzemesi olarak kullanılmıştır.

Yalnızca erkeklerce kullanılan evlerdir. Ters çevrilmiş korunaklı bir kayık altı da "qargi" olarak kullanılsa da, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir. Üstü toprakla örtülü olan qarginin girişi mağara hissini vermektedir [50][51]

Genelde akrabalardan kurulu köylerde, nüfusun büyüklüğüne göre bir ya da birkaç qargi bulunabilir. Yalnızca yetişkin erkeklerin ve erkek çocukların alındığı qargiler, İnyupik ve Yupik toplumunun sosyalleşmesinde en önemli yapılanmadır. Burada geçmişin bilgi birikimi ve geleneği yetişkinlerce değişik yöntemlerle çocuk ve gençlere aktarılmaktadır. Erkek erkeğe belden aşağı bilgiler de dahil her türlü bilgi ve deneyimin topluluğa aktarılması direkt bilgilendirici konuşmayla olabileceği gibi meddah tarzı hikâye anlatımına da yer verilmektedir. Yakında olmuş olaylardan tutun geçmişte olan her türlü olayın yeri geldiğinde anlatıldığı ortamlardır.

Qargi, erkekler arasında oynanan güreş, ağırlık kaldırma, zıplama, minyatür ok ve yay yarışması, kickball gibi değişik oyunların da mekânıdır. Kadınlar, eş ve çocuklarına yiyecek getirmek için ancak qargiye uğrarlar. Fakat dans yapılacağı zaman kız ve kadınların da qargiye girip dansa katılmalarına ses çıkarılmaz.

Qargiye kapanma genelde sonbaharda kışa doğru başlamakta ve kışın ortalarında eğlence en doruğuna ulaşmaktadır. 1890 lı yıllarda Hristiyan misyonerler Kuzey Alaska'ya geldiğinde her köyde qargi bulunmaktaydı. Misyonerlik faaliyetleri için qargiler bulunmaz bir fırsattı. Günümüzde qargi yapılanması şehirleşmenin ve modernleşmenin görüldüğü yerlerde diğer geleneklerle birlikte terk edilmektedir. Olanlarda da zamanın şartlarına uygun değişimler gözlenmektedir. Çocukarın, çetin Eskimo coğrafyasında sağ kalmalarını sağlayacak her türlü bilgi ve deneyimi öğrendikleri qargiler kimi zaman okullara rakip olarak görülmektedir. Uzman eğitimciler[52] Batı tarzı okullarla qargilerin rakip olamayacağını ve birbirlerini tamamlayıcı olduğunu dile getirmektedirler.

Kargiler, yarı yarıya toprağa gömülü olduğundan Arktik bölgedeki en önemli ve belirgin arkeolojik kalıntıları oluştururlar. Tarihöncesi dönemlerden kalma kalıntıları bulunmaktadır.[53] Geçmişte King Adasında Aguliit, Nutaat ve Qaluilat adlarını taşıyan üç köy odası (qagzrit) bulunurdu.[48]

Davul

Dans için çalınan Eskimo davulları (qiḷaun) ve balina çubuğundan ince tokmakları (kasraun ya da mipkuq) ile davulcular (qiḷausiraqti), Barrow, Alaska 2007

Davul: İnyupiklerde yuvarlak qilaun/qiḷaun ya da sauyaq ile dört köşeli kalukaq olmak üzere iki tip tutamaklı def benzeri davul kullanılır.

Davulun köşeli olanı (kalukaq) yalnızca İnyupiklerde görülür ve Kivgiq bayramında kullanılır. Kalukaq, Tiŋmiaqpak denilen efsanevi dev kartalın dişisinin (Kartal Ana/Eagle Mother) kalbi olduğuna inanılan tahtadan geniş kutu biçiminde köşeli davuldur.[54] Davulun üst kısmındaki zikzak desenler kartalın tüyünü temsil eder.[54] Barrow'daki davullar daha büyük (36 inç) olurken Wainwright'takiler daha küçük (18 inç = 46 cm) olurlar.[54]

Davul tutamağı, Colville Nehri

Davulun yuvarlak olanı (qilaun/qiḷaun ya da sauyaq) bütün Eskimolarda görülür. Davul için kullanılan kelime (qilaun ya da qiḷaun) etimolojik olarak "şamanın gücü" anlamına gelen kelimeden (qila ya da qiḷa) köken alır. Davul tutamağı kemik, boynuz ya da fildişinden yapılır.[55] Davul tokmağı (kasraun ya da mipkuq) ağaçtan kuru dal parçası olabileceği gibi balina çubuğu[55] ya da rengeyiğinin ön bacağından (tuttuq) da yapılabilir. King Adasında davul için sauyaq davulcu (ve şarkıcı) için sauyatit kelimesi kullanılır.[56] Eskimo davulunun (qilaun/qiḷaun ya da sauyaq) ana malzemesi sahile vuran kuru odunlardır. Bu odunlar ateşte ya da ateşin dumanında eğrilerek yuvarlak ya da oval biçimli kasnak yapılır. Kasnağa morsun midesinden kaplama yapıldıktan sonra gergi için balina karaciğeri ya da rengeyiğinin kazınmış derisi serilir.[55] Bazı şarkılar için önce davulun kasnağına hafifçe vurularak giriş yapılır ve artan ritme bağlı olarak deri gergiye vurulur.[55]

Şamanlarca ruhlarla olan iletişimi sağladığından davul kullanımı 20 yüzyılın başlarında Hristiyanlığa geçişte misyonerler tarafından yasaklanmıştır.[55] Bugün ise Amerika yerlileri ile Alaska yerlilerinde oldukça sık görülen alkolizm ve diğer madde bağımlılığına karşı hekimler davulu terapi (DARTNA, Drum-Assisted Recovery Therapy for Native Americans) amaçlı kullanıyorlar.[55]

Dans

Dans, Nome, Alaska 1900

Dans: Eskimo dansı (aularuq, aġġiun), Batılıların yaptığı danstan (kanaakkiutuq) oldukça farklı, seslerin genelde kısa ünlemlerden oluştuğu, bazen de şarkıların (aġġiñ atuun ya da aŋayyun) bulunduğu, çalgı olarak def benzeri davullarla ritim verilen, nispeten ağır hareketli ve bazen de şamanistik bir törendir. Bir sıra hâlinde davulcular (qiḷausiraqti ya da kasrautitaqti) kıyıda dizilir ön alanda da dansçılar (tekil aġġiri, çoğul aġġirit) dans eder. Danslar qargi denen Eskimo köy odasında kışın yapılmaktadır. King Adasında erkekler kadın kıyafeti giyip kadın gibi dans (tuġumiq) ederken, kadınlar da erkek kıyafeti giyip erkek gibi dans (pualaq) eder ve bu karşıt cinse bürünüp yapılan dans competition dance adı verilir.[57] King Adasında Kurt Dansı yapılırken aqłitiik adı verilen dans eldivenleri kullanılır.[58] Dans elbisesi olarak erkek ve kadınlarda atıkluk denen ve günümüzde pamuklu patiskadan (İng. calico; King Adası İnyupikçesinde:[56] uġiłqaaq ya da uġałqaaq) yapılan ince gömlekler, eldiven (King Adası İnyupikçesinde:[56] agzraak) ve kamik denen deri çizmeler kullanır.[55] İnyupik şarkılı danslarında her zaman önce performans olarak dans sergilenir sonra şarkıya geçilir.[55]

Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'daki İnyupik Eskimo danslarının Güney ve Güneybatı Alaska'daki Yupik Eskimo danslarından farkı vardır ve en belirgin olanları şöyledir: davulun çevresine üstten değil aşağıdan vurulur; erkek dansçılar yerde az diz çökerler ve daha çok ayakta dururlar; Yupik kadınlarında dansta görgü gereği bir halkayla parmaklara geçirilen yelpaze biçimli parmak maskeleri (Yupikçe tegumiak) oldukça yaygınken, İnyupiklerde bu uygulama çok az görülür; dans Yupiklerin hayatında yoğun ve önemli tören ögesi iken, İnyupiklerde bu daha az yoğundur.[54]

Şamanlarca yapılan paatuqtuq dansı diğerlerinden farklıdır ve şaman bu dansta kurt maskesi ve eldiveni kullanır. Şaman daha sonra duvardaki bir delikten geçerek atlar.

Şarkı

Şarkı (tekil atuun, çoğul atuutit): Her türlü büyülü ya da sosyal şarkıları ifade etmek için atuun terimi kullanılır.[44] Müzik aletlerinin gelişmemiş ve kısıtlı olmasına rağmen Eskimo şarkıları oldukça gelişmiştir.[44] Büyü içermeyen şarkılar anonimdir ve bireylerce sahiplenmeyip toplumun ortak kullanımındadır.[44] Büyülü şarkıların genel olarak av ve havayı kontrol etkisi olanları toplumun ortak malıyken, şamanlara özgü olan ve kendileriyle ruhlar arasındaki bağlantıyı sağlayan şarkılar toplumun ortak malı değildir, zira şamanlar genelde tek çalışırlar ve diğer şamanlarla rekabet hâlindedirler.[44] Şamanların söylediği büyülü şarkıya atuatuułłuk, atuułłuk, atuutluk adları verilir.[8] Aşk şarkılarına ninautit denir.[8] Şarkılar kısa olup iki kez tekrar edilir.[55]

Günümüzde Barrow'da 45 yaş altındaki İnyupiklerin tamamı İngilizce tek dilli olup İnyupikçe konuşamazlar, 45 yaş ile 70 yaş arasındakiler İngilizceyi İnyupikçeden daha fazla kullanır ya da İngilizce tekdilli iken 70 yaş üstündekiler İngilizceden daha fazla İnyupikçe konuşurlar. Dansların ve şarkıların popüler olması İnyupik dilinin kullanımını da özendirmektedir. Bu da tehlike altındaki diller için umut verici bir gelişmedir.[5]

Kuzeybatı Alaska (Malimiut ve Qawiaraq) İnyupik şarkıları dört ana kategoride toplanır: qitkutim atuutua (oyun şarkıları/game songs), unipkaaq atuutilik (kikâyelerdeki şarkılar/songs-within-stories), uamipiaq (dans şarkıları/dance songs) ve angaiyutikun atuutit (bayram dans şarkıları/special ceremonial dance songs).[54]

• 1. Qitkutim atuutua (oyun şarkıları/game songs < qitik- «oyun oynamak / to play games») sınırlı sürede oyuna eşlik eden ve şarkıcılar için anlamsız kelimelerle dolu olan şarkılardır. Birkaç çeşidi vardır. Uyahaaq adıyla anılan kısa şarkılar beşik (cat's cradle) denen el ipi oyunlarında (ayaqhaaq) kullanılır ve bütün İnyupik bölgelerinde geniş alanda yayılır. Beşik oyununda iplerle oluşturulan şekillerin ruhunun itaat etmesi amaçlanır, aksi takdirde o ruh tarafından cezalandırılırlar. Kız ve erkek karışık oyuncular arasında şarkı sözlerine göre asimetrik yapılan hoplamalı zıplamalı Mitquliksraq adlı oyunda söylenen şarkılar da oyun şarkılarına girer. Bir diğer oyun şarkısı çocuklar arasında oynanan Annumi-unnuluuraq adlı kovalamaca oyunundaki şarkılardır. Pebble juggling oyunlarda kullanılan uzun şarkılara iglukisuak adı verilir.[54]
• 2. Unipkaaq atuutilik (kikâyelerdeki şarkılar/songs-within-stories): Halk masalları (A Partial Grammar of Eskimo Folktales by B. N. Colby[59]) içinde yer alan kısa, sınırlı, bazen de hırıltılı gıcırtılı şarkılardır. Ritmi genelde karmaşık ve beklenmedik olup ton ve tempoda dramatik değişiklikler oluşabiliyor. Masallardaki bu şarkılar, eski kahramanlara ya da efsanevi karakterlere, kıyıya vurmuş balinalara, on ayaklı kutup ayılarına, insanımsı kurt, tilki, kuş ve değişik Arktika hayvanlarına eşlik eder. İnsan dışı karakterler genelde büyü amaçlı şarkı söyler. Kurdun söylediği şarkılar ise tehdit ve saldırı içeriklidir.[54]
• 3. Uamipiaq (dans şarkıları/dance songs): Genelde erkekler tarafından, bazen de kadınlarca seslendirilir. Bu şarkılar, özel günlerde o an için doğaçlama söylenen atuutipiaq ile söz ve hareketleri önceden bilinen sayuun tipi olmak üzere iki ana grupta sınıflandırılır. Sayuun şarkıları diğerine göre daha saygın kabul edilir[54]
  • 3.1. Sayuun (sabit hareketli dans şarkıları/dance songs with fixed motions): Sabit ve bilindik hareketlerle yapılan Sayuun şarkıları en değerli dans şarkılarıdır. Çok uzun süreli provalar yapılarak ezberlenir. Hareketler ve şarkılar davulun vuruşuna göre şekillenir. Şarkının uzunluğuna, sözlerin kendi doğasına, dansçıların cinsiyetine göre de davul vuruşu sayısı belirlenir. Kadınların kürek çekme taklidi kol hareketleriyle yaptığı danslara Kuzeybatı Alaska'da Taliq (taliq kelimesinin asıl anlamı «kol» demektir ve kollarla kürek çekme hareketi yapıldığı için böyle dans etmeye taliqtuq «kollar, kollama dans yapar», dans esnasında söylenen şarkıya da taliun «kollama» adı verilir), Kuzey Alaska'da (Wainwright) Paagurraqtuq adı verilir ve bu dansla birlikte söylenen şarkılara da kürekleme şarkıları (paddling song) denir. Efsaneye göre taliq kuzeye mal edilmektedir. Eski zamanlarda kuzeyde yalnızca bir erkek, güneyde ise evli tek bir kadın bulunur. Kuzeydeki erkek güneydeki evli kadını kaçırmak için bir gün uğraşır ve yapılan mücadele sonucu kadının üst parçasına sahip olur, alt parçası ise güneyde kalır. Kadının güneydeki kocası üst kısmını, kuzeydeki kocası da alt kısmını tahtayla tamamlar. Efsane kısa süreli savaşlara ve eş çalmaya gönderme yapar. Taliq dansı kadınlarca yere dizüstü çökülerek el kol hareketiyle yapılır. İnyupiklerde daha az, Yupiklerde ise daha fazla görülen, dansta bir halkayla parmaklara geçirilen yelpaze biçimli parmak maskeleri (Yupikçe tegumiak) kayık küreğini temsil eder. Taliq dansının Küçük Diomede Adası kökenli olduğu ve buradan da Wales'a getirildiği düşünülüyor.[54] Yupiklere de İnyupiklerden geçmiştir ve Yupikçede de dans taliq (fiil ise talir-) adıyla bilinir (fakat Yupikçede «kol» anlamına gelen kelime iki l harfiyledir: tekil talliq, ikil tallik, çoğul tallit). King Adasında da taliq dansı (bench dance) yapılır ve dansçılara sayuqtit, erkek usulü dans etmeye pualaq, kadın usulü dans etmeye de tuġumiq denir.[56]
  • 3.2. Atuutipiaq (serbest hareketli dans şarkıları/dance songs with free motions[54] invitational dance songs:[60]) Hareketler (koreografi) ve söz sabit olmayıp değişkendir. Doğaçlama geliştiği için önceden günlerce prova yapmaya gerek yoktur. Özellikle de yabancı bir köydeki şenliğe davet edilen misafirlerce o köyün Sayuun dansının söz ve koreografisini bilinmediği için en uygun dans ve şarkıdır. Doğaçlama olduğu için kişinin performansıyla değerlendirilir. Söz ve hareketler Sayuun dans ve şarkılarının aksine birbiriyle uyumlu olmadığı için oldukça karmaşık ve bireysel rekabet içeren neşeli ve güldürücü dans ve şarkılardır. Kadın dans ve şarkıları daha sakin ve az hareketli iken, erkeklerin yaptığı daha hızlı ve gürültülüdür. Kadınlar ritmik bir diz bükme hareketi gerçekleştirirken, erkekler botlarının tabanını yere damga basar gibi oldukça sert vurarak yapar ve bu damgalama hareketine kimmiatuq denir. Erkeklerce yapılan bu sert damgalama hareketi geçmişteki yabancıları korkutma amacından kaynaklanıyor olabilir. Atuutipiaq şarkılarının bazıları eski olsalar da çoğu çağın şartlarına ve güncel gelişmelere bağlı olarak değişir. Standart olarak Kuzey Alaska'da şarkılardaki anlamı açık olmayan yansıma kökenli kelimeler (vocable) olarak a-ya-yanga kullanılırken, kuzeydeki Wainwright yöresinde alala ya da ilili biçimindedir.[54]
• 4. Angaiyutikun atuutit (bayram dans şarkıları/special ceremonial dance songs): Bayramlar gibi özel törenlerde yapılan danslarda seslendirilen ve çoğu gizli içerikli 6 şarkıyı kapsar: kiapsaq (balina avcılarının topaç dansı şerkısı/whalers’ spinning-top dance song), tohoyaqhuuqaun (kukla tören dansı şarkısı/puppet ceremony dance song), gizli olmayan nalukatuun (Nalukataq bayramında zıplatma gösterisinde söylenen şarkı/whalers’ skin-toss dance songs), uingarung (balina avcılarının maskeli dans şarkısı/whalers’ masquerade dance songs), kigugiyataun (Kutup ışıkları dansı şarkısı/Northern Lights dance songs), kalukhaq (köşeli davul dansı şarkısı/box-drum dance songs). Bunlar şamanistik kökenli şarkılardır ve adları da zaten ona yöneliktir: angaiyutikun atuutit harfiyen «transta yapılmış şeyler grubu şarkıları / songs of group of things done in a trance»[54]
  • 4.1. Kiapsaq (balina avcılarının topaç dansı şerkısı/whalers’ spinning-top dance song): Point Hope (Tikiġaq) yöresinde yılın son günü Yılbaşı arefesinde (New Year’s Eve) dört kez yapılır. Yere bağdaş kurarak dizleri üstüne çöken şarkıcı topacın (kaivsarraq ya da kaipsaaq denilen topaç Dall yaban koyununun boynuz ucunun alt kısmının derin delinip içine sivri kemik parçasından sap takılarak yapılır[61] viki-dışı resmi24 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) alt parşasındaki oyuğa gevşek takılmış olan kar baykuşunun beyaz tüylerinin serbest kalması için topacı döndürür (kiavluktuq). Gelecek sezonun balina avcılığının bereketli geçmesine yöneliktir ve topacın ilk dönmesinde tüyler serbest kalmaz ve başarısız olunursa uğursuzluk sayılır. Eskiden ungasiksikkaaq locasından balina avcılarınca sonbaharda qugmaqtuuk locası davet edilirken yapılırdı. Günümüzde her iki loca da var olmasına rağmen, danslar şimdi Yılbaşı arefesinde ve Haziran ayındaki balinacılık festivalinde yapılmaktadır.[54]
  • 4.2. Tohoyaqhuuqaun (kukla tören dansı şarkısı/puppet ceremony dance song): Günümüzde müzikli topaç ritüeli ile birlikte yapılır. Kukla (iñuŋŋuaq) dönen topacın yanında hareket ettirilir.[54]
  • 4.3. Nalukatuun[54] ya da Nallukkataun[8] (Nalukataq bayramında zıplatma gösterisinde söylenen şarkı/whalers’ skin-toss dance songs): Başarılı bir balina avı sonrası (daha çok haziran ayının üçüncü haftasında) balina seferini yöneten umialik tarafından organize edilen Nalukataq bayramında dört sakallı fok derisinin birbirine dikilmesiyle yapılan bir deri battaniyeyi trambolin gibi kullanarak insanları yukarı doğru fırlatırken[28] söylenen şarkılardır.[54] Bu fırlatma gösterisine nalukataq (Kuzey Alaska İnyupikçesi) ya da nallukkataq[8] (Kuzeybatı Alaska İnyupikçesi) denir.
  • 4.4. Uingarung (balina avcılarının maskeli dans şarkısı/whalers’ masquerade dance songs): Point Hope (Tikiġaq) yöresinde yılın son günü Yılbaşı arefesinde (New Year’s Eve) balina avcılarınca karşı cinsin giyim kuşamı giyilip kuşanıldıktan sonra adaşlar arasında hediyeleşme bayramında yapılan maskeli dansta söylenen şarkılardır.[54]
  • 4.5. Kigugiyataun (Kutup ışıkları dansı şarkısı/Northern Lights dance songs): Kutup işiklarının büyüsünün kırılması için yapılan dansta söylenen şarkılardır[54]
  • 4.6. Kalukhaq (köşeli davul dansı şarkısı/box-drum dance songs): Kivgiq bayramında Tiŋmiaqpak denilen efsanevi dev kartalın dişisinin (Kartal Ana/Eagle Mother) kalbi olduğuna inanılan tahtadan geniş kutu biçiminde köşeli davul eşliğinde yapılan dansta (Box-drum Dance,[54][62] Eagle-Wolf Dance,[62] Wolf Dance[62]) söylenen şarkılardır. Günümüzde hâlâ kuzeydeki Wainwright ile Barrow yörelerinde görülebilmektedir. Davulcu başına dalgıç kuşu derisinden maske geçirir.[54]

Şenlikler

Nalukataq trambolini, Barrow, 2006

Piuraaġiaqta ([63] < piuraaq «oyuncak», İngilizce Spring Festival, Spring Carnival): Kuzeydeki Barrow yöresinde balina avında kulanılan kayıkların (umiaq) denizde rahat ilerliyebilmesi için deniz buzunun kırıldığı zamanda, genelde nisan ortalarında (15-17 nisan) maklak yarışları, iglu yapımı, kızaklı köpek yarışı, kar motosikleti yarışları, kaz çağırma yarışması, lagün buzu üstünde golf, sanat gösterileri ve diğer açık hava aktiviteleriyle kutlanan bayramdır.[64][65]

Nalukataq ya da Qagruġniq-Nalukataġniq[63] (< naluk- 'to throw it underhand; to toss it up' + kataq, İngilizce Blanket Toss Celebration ya da Whaling Celebrations:[63]) İlkbahar (Barrow) ya da sonbaharda (Nuiqsut) başarılı bir balina avı sonrası yapılan bayramdır. Avı gerçekleştiren umialik ve ailesi tarafından organize edilmektedir. En karakteristik eğlencesi bir deriyi trambolin gibi kullanarak insanları yukarı doğru fırlatmaktır.[28] Şenliklerde taze tüketilen balina eti ile maktak (yağlı deri altı katmanıyla birlikte balina derisi), quaq (dondurulmuş et), mikigaq (fermente balina ya da fok etli deri) ikram edilmektedir. Yiyecek ziyafetiyle başlayan şenlikler günün ilerleyen saatlerinde ise trampolin gösterisiyle devam etmekte, ikindi ya da akşam vakti de geceye kadar dansla sürdürülmektedir.[66] Eğer balina avı hüsranla sonuçlanırsa bayram yapılmamaktadır. Bugün açık havada yapılan şenlikler, eskiden qargi içinde olur ve öldürülen balinanın ruhunun yatışması için şamanlarca ritüel yapılırdı.[67] Bir asır önce Point Hope (Tikiġaq) yöresinde altı qargi bulunur ve bayram birkaç gün sürerdi.[41] Nalukataq trambolin zıplatması Dünya Eskimo-Kızılderili Olimpiyatlarında (World Eskimo-Indian Olympics) yer alır.[68]

Nalukataq bayramında torununu öpen büyükanne (aana), Barrow, 2007. İnyupiklerde öpüşme (puvipsuk) Eskimo öpüşmesi adıyla bilinen burun değdirme yöntemiyle yapılır.

Kivgiq (North Slope Borough şivesinde[63] Kivgiġñiq, King Adası şivesinde[48] Kivgiqsuat; Yupikçe Kevgiq, İngilizce Messenger Feast): Alaska'da St. Lawrence Adasındaki Sibirya Yupikleri ile Küçük Diomede Adasındaki İnyupikler dışında yalnızca Alaska Yupikleri ve İnyupiklerde görülen iki köy arasında hediyeleşme ve dans bayramıdır.[60][62][69][70] Genellikle ticari ortaklar, evlilik yoluyla akraba olanlar ve ortaklar arasında[71] ve qargi içinde yapılır[67] Kısmen ticaret fuarı, kısmen festival, kısmen atletik, kısmen de dini gösteridir.[72] North Slope Sahil İnyupiklerinde (Taġiumiut) umialik tarafından finanse edilirdi. Olağanüstü başarılı balina avı mevsiminde umialik bu başarısını kutlamak için komşu köyün ahalisini kendi köy odasında (qargi) ağırlamak ister. Komşu köye iki Kivgak (ikil hâli Kivgak, tekil hâli: Kivgaq «haberci/messenger») gönderip ahaliyi davet eder ve ne tür hediyeler almak istediklerini öğrenir. Köylüler de bu hediyeler karşılığında ne almak istediklerini Kivgak aracılığıyla umialiğe bildirir. Karşılıklı hediyeleşme panayır havasında değiş tokuş yöntemiyledir. İnsanlar arasındaki ticari muazzam bir toplantı olan Kivgiq, aynı zamanda akrabalık ve ortaklık bağlarını güçlendirdiği gibi dans ve hikâyelerle dolu keyifli bir gün geçirmeyi de sağlar. Balina avlamasalar da İçbölge İnyupikleri (Nunatamiut) de Kivgiq kutlar.[60] Sosyal, ekonomik ve Hristiyanlığı yaymaya çalışan misyonerlerin çevre baskısı yüzünden 20. yüzyılın başlarında Kivgiq kutlamaları kesildi.[60] En sonki geleneksel Kivgiq kutlaması 1914 yılında yapılmıştır.[72] Hızla yayılan alkolizme karşı İnyupik değerlerinin (Iñupiat Iḷitqusiat) korunması adına yeniden canlandırılması için 1987 yılında North Slope Borough ilçesinin belediye başkanı George N. Ahmaogak tarafından yapılan çabanın sonucu olarak 74 yıl aradan sonra ilk modern kutlama 2.000 kişinin katılımıyla 1988 yılında yapıldı.[60][73] Günümüzde iki ya da üç yılda bir ocak sonu şubat başında düzenlenmektedir.[60] King Adası İnyupikleri 1930 yılından beri yapılmayan ya da çeşitli baskılarla yapılması engellenen bayramı 1982 ve 1991 yıllarında iki kez yeniden canlandırdılar.[62] Kökü arkaik çağlara uzanır, zira kalukaq (box drum) dans gösterisi Yupiklerde görülmez, yalnızca İnyupiklerde bulunur. Efsane olarak birçok varyantı vardır. Kuzey Alaska'da Barrow yöresindeki en popüler efsane şöyledir: Uzun zaman önce, Kartal Ana (Eagle Mother) insanların yalnız olduğunu öğrenmiş, zira insanlar dans etmesini ve şarkı söylemesini bilmiyorlarmış. Bu durumu düzeltmek için oğluna genç bir avcıyı kaçırmasını söylemiş. Kartal Ana kaçırılan genç avcıya büyük bir qargi kurmayı ve qilaun (round drum) ile kalukaq (box drum) yapmasını ve bunlarla dans edip şarkı söylemesini öğretmiş. Kartal Ana avcıya misafirlerini ağırlamak için Kivgiq bayramı düzenlemesini söyler. O zamanlarda genç avcının yakınında yaşayan insanlar yokmuş. Kartal Ana da bunun üzerine çevredeki değişik hayvanları insana dönüştürmüş. Bayram bittiğinde genç avcının çok mutlu olduğu görülmüş.[60] Batı Alaska'da Seward Yarımadasındaki Kawerak (Qawiaraq) versiyonu ise şöyledir: Sert bir rüzgâr altında Toolik adlı avcının üzerine bir gölge düşer; başını kaldırıp bakınca Tiŋmiaqpak («büyük kuş/kartal») görür ve okuyla o dev kartalı öldürür. Bu sırada davul sesi duyulmaya başlar. Qawiaraq'taki köyüne geri dönerken davul sesi de gitgide artar. Yolda Toolik bir ses duyar, hayalet ruh şöyle seslenir: "Davulun sesini dinle. Bu ses anne dev kartalın kalp atışının sesidir. Öldürdüğünüz için o şoka girdi ve çok üzüldü. Annenin kalbinin sakinleşmesi için tek bir yol var, o da ruhunun anne kartala geri gönderilmesidir". Hayalet ruh anne kartalın ruhunun evine gönderilmesi için nasıl dans edileceğini gösterir. Anne kartalın kalp atışını davul çıkardığı için davul yapmasını öğretir. Nasıl giyineceğini de gösterir ve diğer komşu köylere iki haberci (kivgak) göndermesini ve kendi köyünde kartal-kurt dansıyla bezeli Kivgiq bayramı yapmasını söyler.[74]

Hıristiyan ve Beyaz bayramları, Şükran Günü (Quyyavik), Noel (Kraisimaġvik), Yılbaşı (Ukiutchiaq), Cadılar Bayramı (Puuqtaluk ya da Puuqtałuk), Paskalya ve Bağımsızlık Günü günümüzde İnyupikler arasında da kutlanmaktadır.[67]

Oyunlar

Aqsraatchiaq (high-kick ball), Barrow, 1910

İnyupikler diğer Eskimo halkları gibi boş vakitlerinde eğlenmek için değişik oyunlar (qilamitaq) oynar (qitik). Yetişkinler tarafından oynanan sportif fizik gücüyle yapılan oyunlar (qitigniq[63]) içinde topla oynananlar (aqsraaq) en çok ilgi çekenlerdir:

• Eskimo futbolu (aġraurraun;[45] [Point Hope], aqsraurraq[75] aqsrautraq-[8] ya da aqsraurraq- [Point Hope: aġraurraq-] 'tekme vurumlu el tutumlu futbol oynamak'; İng. Aqsaqtuk[76], Iñupiaq soccer[45], Eskimo soccer, Eskimo football[19][75][77]): Kışın yapılan Amerikan futbolu ve ragbi gibi yumuşak bir topu uzaktan tutmaya dayalı geleneksel İnyupik oyunudur. 8 inç çapında yumuşak bir el topuyla (aqsraaq ya da aġraq; viki-dışı resmi) oynanır. Top, tam olarak yuvarlak değildir ve fok derisinden sinir kirişleri ile dikilerek içi kurutulmuş kara yosunları ile doldurulur ya da ren geyiği derisinden yapılır içi de ren geyiğinin tüyleriyle doldurulurdu. Sonradan deri yerine yelken ya da çadır bezi de kullanılmış, içi de kumaş ya da kürk ile doldurulmuştur. Oyun, bir oyuncunun topa tekme vurmasıyla başlar. Topu eliyle yakalar ya da bedeniyle durdurur, fakat o topu atamaz ya da yukarıda tutarak onunla koşamaz. Ayrıca, topu tekmelemek için uzaktan gelen rakip oyuncuyu yere atması ya da onu yıkması gerekir. Sahanın diğer kıyısına kadar topu elinde tutup rakibine kaptırmayan takım oyunu kazanır. Hakem olmadığı için erkekler arasında oynanan oyun kıran kırana geçen bir hırs ve güç gösterisidir. Esas olarak güçlülerin oyunu olsa da, kadın ve çocuklar da oynar. Fakat bunların oyunları hem küçük sahada olur hem de özellikle kadınlarınki kahkahaların eksik olmadığı bir curcuna şeklinde geçer. Erkekler arasında oynanan oyun sık sık birkaç kilometre uzunluğunda olur ve oyun bazen saatlerce hatta günlerce sürebilir.[75] Eski zamanlardaki İnyupikler bugün yaptıkları gibi basketbol oynamazlardı; oynadıkları oyun sadece Eskimo futbolu idi.[78] İnyupik değerlerinin (Iñupiat Iḷitqusiat) korunması için Alaska'daki İnyupik okullarında oynanması teşvik edilmektedir.[77] Point Hope (Tikiġaq) futbol takımları (hepsi aynı maçta sahada kendi bölümlerinde olur): Qapkuaġmiut: Yaşlıların oluşturduğu iki takımdan biri; kuzeye doğru iç bölgeye topu tekmeler; Umikturuat: Yaşlıların oluşturduğu iki takımdan biri; Point Hope'de noktaya doğru topu tekmeler; Umŋiḷaurat: Gençlerin oluşturduğu takım; Point Hope'den karaya doğru topu tekmeler; Utkuaġmiut: Point Hope'de noktaya doğru topu tekmeler; Apkuaġmiut: Deniz yönününe doğru topu tekmeler.[45]

Kulak çekme oyunu (Ear pull)

Igḷukisaaq

• Aqsraatchiaq[63] (İng. Alaskan high kick): Bir top (aqsraatchaun[8]) oyunudur.
• Anauraġauraq[63] (İng. Alaskan baseball, Eskimo baseball, Inuit baseball): beyzbol benzeri bir top oyunudur[79].
• Avluġaatchiaq[63] (İng broad jump): uzun atlama
• Aqamak[63] ya da Argaŋmigaq[8] (İngilizce finger pull): parmak çekmeye dayalı güç oyunudur.
• Kulak çekme oyunu (İng. Ear pull)[80]: yüz yüze ayakları yere uzatıp oturarak birisinin sağ diğerinin sol kulağına geçirilmiş bir halka iple kulak çekişmece sporudur.
• Igḷukisaaq[63] (İng juggling) :
• Aatchakisaaq[63] (İng jumping board) :
• Napaatchak[63] (İng dart game): dart
• Iḷuaqsuġaaq[63]: rengeyiği (tuttu) ya da fok (natchiq) omurgasını yakalama oyunu
• Tuunġauraq[63]
• Agrauraqti[63]

Kısa oyun şarkıları (qitkutim atuutua) eşliğinde oynanan geleneksel oyunlara Anaktautit adı verilir.[63] Daha çok çocuklarca oynanan oyunlar şöyledir:

• Qiputaq[8][63] (İng. Eskimo horse-shoes): İngilizcede horseshoe (atnalı) denilen oyuna benzer, yalnız atılan şey at nalı biçiminde değil sopa biçimindedir. Yere dikilen bir kazığa doğru atılan ve qiputaq denilen 5-7 inç uzunluğundaki sert sopalarla oynanır. Sopasını kazığa en yakın atan kazanır.[8][63]
• Kattagaaq[63] [tekil] ya da katagaat[8] [çoğul] (İngilizce knucklebones, jackstones, jacks): beştaş oyunudur.
• Manna Mannaa:[8][63] iki takım hâlinde oynanan bir tür kovalamaca yakalamaca oyunu. Her takımın yere çizilmiş büyük daire biçiminde bir kalesi ve küçük daire biçiminde de hapishanesi olur. Yakalanmadan karşı takımın kalesine giren dokunulmaz olur, yakalanan hapse atılır. Amaç hapisteki arkadaşları da kurtarmaktır. En yüksek puanı alan oyunu kazanır.
• Iriġauraq:[8][63] çocukların oynadığı saklambaç oyunudur.
• Kalviqtaqtuat[63] ya da kaliviqtaaq,[8] kaliviqtaun:[8] Çocukların otnadığı ip atlama oyunudur.

Parmak ipiyle şekil yapılan beşik (ayaqhaaq) oyunu

• Ayaqhaaġniq[63] ya da ayaqhaaq,[8] itiquuraq[8] (İng. Cat's cradle and telling stories using string figures): Parmak ipiyle oynanan beşik oyunu ve bu oyunda yapılan şekillerle (ayakhaun[8]) uyumlu hikâye anlatımı.[63] Oynanırken kısa oyun şarkıları da söylenir.[54]
• Aakkuu aakkuu[63] ya da aakkuu:[8] iki takım arasında oynanan beceri oyunu. Takımın birindeki bir kişi elinde tuttuğu bir nesneyi şarkı eşliğinde sallar ve karşı takım gülmeden o nesneyi almaya çalışır.[8]
• Maq[63] ya da maġauraq,[8] iglaqusraaq:[8] iki takım arasında oynanan beceri oyunu. Maq ünlemiyle başlanan oyunda takımın biri jest ve mimikler yaparak karşı takımı güldürmeye çalışır. Gülen takım yenilir.[63]
• Aaquaksraluuraq: Ay ışığında iki takım hâlinde oynanan çocuk oyunudur. Oyuncular eşit sayıda iki takıma ayrılır ve iki sıra hâlinde dizilirler. Çocuklardan biri "yaşlı kadın" olur ve diğer takıma "Ay'dan ... istiyorum" der ve o takım da isteğini yerine getirir.[8]
• Ipuktaaq[63] (İngilizce see-saw): tahterevalli
• Imigḷuktaaq: kemik ve tahtadan parçalar ile örgülü sinir ipiyle yapılan ve kaynana zırıltısı gibi gürültü çıkarıcı oyuncak ve bununla oynanan oyun[63]

Din

Şamanizm

Radar kulesinde kuzgun sürüsü, Eielson, Alaska, 2004. Kuzgunlar İnyupik şamanizminde yaratan olarak görülürler.

Şamanizm bütün Eskimo halklarının Hristiyanlık öncesi geleneksel dinidir ve etkileri günümüzde az da olsa görülmektedir. Şamanist İnyupiklerde Siḷam iñua (okunuşu: silyam inyua, anlamı: spirit governor of the atmosphere[37]) Tanrı kavramıyla örtüşebilecek tek kelimedir. Siḷam iñua harfiyen «göğün/havanın insanı» demektir ve siḷa «gök/hava» kelimesinin relative hâli siḷam ile iñuk «insan» kelimesinin absolutive hâli olan iñua kelimelerinden kurulmuştur.[37] Bu kelime Kanada İnuitlerindeki Sillap inua, Hillap inua, Yupiklerdeki Ellam yua, Çupiklerdeki Ellam cua ve Supiklerdeki Llam sua [81] terimleriyle etimolojik olarak aynıdır. Yupiklerde olduğu gibi İnyupiklerde de kuzgun (Corvus corax principalis, İnyupikçe tulugaq) dünyayı ve insanı yaratan olarak bilinir.[44] King Adasında kuzgunlar asla öldürülmez ve saygı gördüğü gibi kuzgun taklidi maskeler de danslarda kullanılır.[82]

Şaman (tekil Aŋatkuq, ikil Aŋatkuk, çoğul Aŋatkut; Batı Kanada İnuitlerinde Angatkuq; Doğu Kanada İnuitlerinde Angakkuq ᐊᖓᑦᑯᖅ): Ruhlara dönüşme ya da onları kontrol etme yeteneği olduğuna inanılan erkek ya da kadın ruh liderleridir. Hastadaki büyüyü defeden şamanlara iḷisiiḷaq adı verilir.[37] Şamanlara, aile ruhlarını (tuunġaqtaq) kullandıkları için tuunġaqtalik («tuunġaqtaq'lı») adı da verilir. Ruhlarla irtibat kuran medyumlara «şamanımsı» anlamına aŋatkuġnaq adı verilir.[37] Erkek şamanlar olduğu gibi kadın şamanlar da bulunabilir.[44] Kötü niyetli şaman ya da ruhlarca hastalıklar oluştuğuna inanılır.[67] Kara büyü yaparak kişileri öldürebilir.[44] Şamanizm, daha çok şamanların gücüne (qila ya da qiḷa) göre ilerler ve büyü aktivitesine (aŋatkuułiq) göre de gelişir. Şamanlar, elleriyle vücuttaki zararlı ruhu çıkarırken, vücudun yeniden iyileşmesi için, hastanın vücudunun içini görmek için, hastanın kayıp ruhunu bulmak için hep güç harcar. Bu gücü trans hâline geçerek doğaüstü güçlerden transfer eder. Hayvan ruhlarından da yardım alır. Şamanlar aynı anda iki ayrı yerde (bilocation) olabilir, kayıp kişilerin ya da eşyanın yerini bulabilir ve rüyada gelecek olaylara dair bilgi alabilir.[44][83] Şamanlar iki insan arasında sevgi ya da aşk büyüsü yapabilir.[44] Şamanlar tabu olan (agliġnaqtuq "tabudur, yasaktır") şeyleri ya da avcılık faaliyetlerini denetler ve ihlâl edip toplumsal yapıyı bozanları tespit eder ve gereğini yaparlar.[44] Şamanlar genelde tek çalışırlar ve diğer şamanlarla rekabet hâlindedirler. Yardımcı ya da çırak kullanan şamanlar azdır ve bazen karı koca birlikte şamanlık yaparlar. Şamanlar hem doktor gibi şifa dağııtıcı hem de korkulup sakınılan kimselerdi.[44] Şamanlar büyülü şarkı (atuatuułłuk, atuułłuk, atuutluk) söylerler.[8]

Kotzebue mezarlığı, 2006

Kutup ışıkları, Bear Lake, Alaska. İnanca göre insan kafasını da top gibi kullanan ruhlarca oynanan bir Eskimo futbol oyunudur ve sakınılması gerekir.

Ruhlar ve hayaletler özellikle Kuzey Alaska'da yaşamın önemli bir parçasıdır; çünkü kişi sağ iken kendi evinde sürdürdüğü yaşamını ölünce aile mezarlığında da sürdürür.[31] Ölen kişinin ruhu iḷitqusiq olarak adlandırılır.[31] Ruhlar Eskimo şamanizminde insan (iñuk) olarak tasvir edilir. Ruhlar ve hayaletler tanıdıkları kişilere benzer ve rüyalarda tehlikeyi bildirir.[84] Şamanizm inancına göre Cehennem kaybolmuş ruhların yer altında toplandığı yerdir. İnyupikçede Cehennem için bu inanç doğrultusunda adlandırma yapılmıştır: Tammaġvik (< tammaq- 'kaybolmak' + -vik 'yer yapım eki') [45]

Kutup ışıklarından (kiuġuya [tekil], kiuġuyat [çoğul], kiguġuya, kiguġayak «spirits who gnaw with their teeth» < kigun «diş») genelde korkulur. Ölen bir Eskimonun ruhu dans eden ışıkların arasında devam eden bir Eskimo futbolu oyununa katılır; oyun alanı Kutup ışıkları, topu ise mors kafasındandır.[85] Kaybedildiği zaman topun yerine açıktaki Eskimolardan birinin kafasınn kullanıldığına inanılır.[54] Bundan korunmak için çocuklar ışığa köpek dışkısı fırlatırlar[54] ya da ışıklar göründüğünde çocuklara eve gitmeleri söylenir, aksi takdirde futbol topu (aqsraaq ya da aġraq) olarak kullanmak üzere başlarını koparacağına inanılır.[44] Yetişkinler de baş ve boyun ağrısı getirecek diye korkarlar.[44][86] Bu ağrılara maruz kalması istenmeyen kişinin arkasından bıçak sallamak gerekir.[44] Işıkların zararından korunmak için şarkı (kigugiyataun) da söylenir.[44]

Muska (ya da Amulet): Avlanan erkekler vücutları üzerinde ya da elbiseye takılı olarak tupitkaq ya da aanġuraq denilen ve bir hayvanın kuyruğu ya da burun derisinden veya fildişi oyuncak muska taşırlar.[8][41]

Doğaüstü ve mitolojik karakterler:[31][45][87]

• iñuqułłigauraq, iñugaqutlik, iñuqułłik (Point Hope: tekil iñuqullik çoğul iñuqullit,[31]) iñukpasrugruk (Kobuk): daha çok eski ev harabelerinde görülen küçük, cüce insan (İng. little person, dwarf, elf). Bir ayak (fut) boyundadırlar. Kesinlikle dokunulmaması gerekir. İzleri denize doğru kaybolur. Rengeyiğinden ve fok derisinden yapılma parka ve pantolon giyerler. Evleri toprak altındadır. Kurt gibi burundan bir aksanla İnyupikçe konuşurlar. Ok atıldığında kaybolurlar. Genelde kurt ulumasıyla ortaya çıksalar da insanlara bir zararı yoktur.[44]
• mittayyak: efsanevi ürkütücü hayvan; gulyabani (İng. mythical frightening animal; bogeyman)
• makkaqpaligauraq, iraaq, naaluŋiq: vahşi bebek (İng. wild baby)
• atałiq (Nuvuk)/atallit pl (Point Hope): gökyüzü halkı (İng. sky people; person of the skies)
• iqsiniraq (İng. troll): dağların yaşlı adamıdır.[29]
• kunuŋnizaq, nuyakpalik: beyaz balina biçimli denizkızı (İng. beluga woman, mermaid)
• iziraq: şekil kaydırıcı (İng. shape-shifter)
• tiritchiq: dört (ya da altı) kısa bacaklı, derisi kaya gibi pullarla kaplı, timsah kuyruklu, uzun boyunlu ve küçük başlı mitolojik sürüngen
• kiññiq, qupquġiaq (Nuvuk: qupquġaq): on bacaklı kutup ayısı (İng. ten-legged polar bear); bacakları (Nuvuk. iñuŋi) şekil değiştirerek insan (iñuk) haline gelir.
• Tiŋmiaqpak («büyük kuş», günümüzde "kartal" anlamında kullanılır; İngilizce Thunderbird, Giant Eagle): pençeleriyle koskoca balinayı kaldırabilen kartal tipinde efsanevi kuş.[88] Kivgiq bayramında Kartal-Kurt Dansında da tasvir edilir.
• aqluqpakpak («büyük balık»; ing. giant fish), ugzunakpak («büyük sivrifare»; ing. giant shrew), aviŋakpak («büyük fare»; ing. giant mouse): Doğallarından oldukça büyük cüsseli mitolojik hayvanlar.[29]

Maniilaq (İnyupikçe Maniiḷaq), Avrupalı sömürgeciler Kuzeybatı Alaska'ya ulaşmadan önce 19. yüzyılda yaşamış efsanevi İnyupik tarihi karakteridir ve İnyupikler arasında "peygamber" olarak da görülür ve gökte yaşayan ve beyaz elbise giyen biri olarak tasvir edilir. Maniilaq, şamanlara karşı çıkmış avcı ve şifacıdır ve Hristiyanlığa geçişte İnyupiklerin izinden gittikleri biridir.[89]

Hıristiyanlık

Rus Alaskası döneminde Rusların (Uruusit) bile yerleşemediği Arktik bölgede Kuzey Alaska İnyupikleri, Batılıların kültürüyle, diliyle ve diniyle en geç tanışan Eskimolardır. 1890 yılında Kuzey Alaska'ya Batılılar (Tanŋit) geldiğinde İnyupikler arasında tek bir Hristiyan (Ukpiqtuaq) yoktu. Yirmi yıl gibi kısa bir süre içerisinde dramatik gelişme yaşandı ve misyonerlik faaliyetleriyle eski dinleri şamanizm büyük ölçüde yıkıldı. 1910 yılına gelindiğinde ise Hristiyanlık İnyupikler için de evrensel olmuştu.[90]

Büyük yörelerdeki misyonerlik başlangıç tarihleri:[90]

Wales (Kiŋigin): Protestan olan Congregational misyonu ve okulu 1890 yılında William Thomas Lopp ve Harrison Robertson Thornton tarafından açıldı. 1893 yılında Thornton suikaste uğrayınca, misyon ve okul bir yıl kapalı kaldı. Teller'e ren geyiği istasyonunu yönetmek için dönen Lopp, 1894 yılında tekrar Wales'e gelerek misyonu yeniden açar.

Point Hope (Tikiġaq): Anglikan olan Episcopal misyonu 1890 yılında Delaware'den gelen hekim John B. Driggs tarafından açıldı.

Barrow (Utqiaġvik ya da Ukpiaġvik): Protestan olan Presbyterian misyonu 1890 yılında Ohio'dan gelen profesör Leander M. Stevenson tarafından açıldı.

Kotzebue (Qikiqtaġruk): Anglikan olan Friends misyonu 1897 - 1902 yıllarında Covenant misyonerleri olan David Johnson ve Uyaraq tarafından Kotzebue bölgesinde faaliyet gösterdi. 1891 yılında 19 yaşında genç bir öğretmen olarak Unalakleet kasabasına gelen Johnson, Mart 1895'te Wales'te Lopp'un yanında çalıştı. İnyupik kökenli bir genç olan Uyaraq da onun yardımcısı oldu. İkisi birlikte Norton Sound bölgesinde ve Seward yarımadasında, Çukçi Yarımadasından Kotzebue Sound'un kuzeyine kadar olan bölgede faaliyetlerini yürüttüler.

Ekonomi

Avcılık ve Toplayıcılık

Selawik Milli Yaban Hayatı Sığınağı

Bütün Eskimo halkları gibi İnyupikler de avcı ve toplayıcıdır. Geçimlerini balıkçılık ve balina avcılığı gibi ağır işlerde çalışarak sağlarlar. İnyupikler, diğer Eskimo halkları gibi, avdan avcılar dışında ava katılmayan köy halkının da hak aldığı bir sistem geliştirmişlerdir. Avcı ya da avcılarca avlanan her türlü av köyün ortak malıdır. Bu ortaklık sistemi Eskimo coğrafyasının zor ve çetin doğası gereği oluşmuştur.

Daha çok kadınlarca kullanılan ve Ulu adı verilen bıçak

Köyler genelde akrabalardan oluşur ve avcılık daha çok oğullar ve damatlarca yapılırken, balıkçılık ve bitki ile meyve toplayıcılık kız ve gelinlerce yapılır.[42] Eskimolarda ulu ya da uluuraq adı verilen tutamaklı yarımay biçimli bıçak daha çok kadınlarca kullanılır.

Avlanma mevsimi ilkbahardır. Bu dönemde Kotzebue yöresinde erkekler buz üzerinde fok avcılığı yaparken, kadınlar da kısa bir süre sonra Stenodus leucichthys (sii) balıklarını toplarlar. Daha kuzeyde kıyı avcıları Point Hope (Tikiġaq), Wainwright (Ulġuniq) ve Barrow (Utqiaġvik ya da Ukpiaġvik) yörelerinde balina avcıları (aġviqsiuqtit) Grönland balinası (aġviq) avlarken, iç bölge avcıları da Utukok (? Utuqqaq) ve Colville ırmaklarının (Kuukpik) yukarılarında ren geyiği (tuttu) aramakla meşgul olurlar. Haziran ayından Temmuz'un başına kadar olan dönemde North Slope İnyupikleri fok (natchiq) ve ördek (mitqit) avlama kampları kurarlar. Bunlar burada bir aydan fazla zaman geçiriken, diğerleri Colville Irmağının ağzında ve Kaktovik adasında (Qaaktuġvik) kurulan panayıra giderler. Haziran sonunda ya da daha geç bir zamanda iç bölge İnyupikleri kıyıya inerler. Temmuzda balık kampından dönenler ren geyiği avına giderler. Kadınlar ise daha sonra kısıtlı olan bitkilere yönelirler ve yenebilecek böğürtlensi meyve ve sebzeleri toplamaya başlarlar.[35]

Daha güneyde Kotzebue Sound yöresinde, beyaz balina (sisuaq ya da qiḷalugaq) avı yapılır. Zorlu geçen avdan sonra Sheshalik'te (İnyupikçe Sisualik «beyaz balinalı» < sisuaq «beyaz balina»[91]) kurulan panayıra katılırlar. İnyupik coğrafyasındaki en büyük ticari oluşumlardan olan bu panayır Sibirya Yupiklerinden kıyı ve iç bölge İnyupiklerine kadar iki bin ya da daha fazla insanın elde ettikleri ürünleri panayırın pazarlarında satmak ya da değiş tokuş etmek için toplanmasına sebep olur.[35]

Daha kuzeyde North Slope yöresinde ise Haziran ayında Colville Irmağı deltasındaki Niġliq'te ikinci büyük panayır kurulur.[35] Burası Antik çağdan beri ticaret merkezidir.[75]

Kıyı İnyupiklerin geleneksel ana geçim kaynağı Grönland balinası avcılığıdır. İnyupiklerin aġviq dediği Grönland balinası (Balaena mysticetus) Alaska'da yalnızca on yerleşim yerinde Uluslararası Balinacılık Kurulu (IWC) tarafından izin verilmektedir. Bu on yerleşimden sekizi, Barrow (Utqiaġvik), Kaktovik (Qaagtuviġmiut), Kivalina (Kivalliñiq), Küçük Diomede Adası, Nuiqsut (Nuiqsat), Point Hope (Tikiġaq), Wainwright (Ulġuniq), Wales (Kiŋigin) İnyupik coğrafyasına aittir. Diğer ikisi ise Sibirya Yupiklerine aittir: (Savoonga) ve (Gambell).[92] Alaska Eskimo Balinacılık Komisyonu (Alaska Eskimo Whaling Commission) çoğunlukla İnyupiklerden oluşur.

King Adası İnyupiklerinin gözde avı Pasifik morsu (aiviq, Odobenus rosmarus divergens) olup avı kıyıda ya da denizdeki buz üzerinde eskiden geleneksel olarak zıpkın ve mızrak kullanarak yapılır ve umiak adı verilen geniş büyük kayıklarla taşınırdı. Bugün ise dıştan motorlu alüminyum teknelerle ve tüfekle yapılmaktadır. 12 yaşlarında genç bir avcının ilk avı mors yavrusu olur ve bunu köyün en yaşlılarından birine hediye eder. Mors, günümüzde de King Adası sakinlerinin en değerli avlarıdır. Yılda yaklaşık 40 mors avlanır. Adada yaşları 30 ilâ 80 olan 30 kadar mors avcısı bulunur.[93]

Avlanacak hayvanların ve toplanacak bitkilerin bulunma mevsimlerinin bilinmesi hayati öneme sahiptir ve bunlar pratik olarak ay (tatqiat) adlarında hatırlanırlar.[94]

İnyupiklerde ay isimleri

İnyupikçe Ay Adları	Harfiyen Çevirisi	Türkçe
Siqiññaatchiaq	'parlak yeni güneş'	Ocak
Siqiññaasugruk	'çok daha parlak güneş'	Şubat
Irraasugruk	'aşırı soğuk hava'	Şubat
Paniqsiivik	'kurutma ayı'	Mart
Isiqsiḷiġvik	< isiq 'duman'	Mart
Igliiḷiġvik	< igliq- 'seyahat etmek'; Bu ayda kar tavukları gezinirler	Mart
Tiŋmirrat Tatqiat	'kuşların ayı'	Nisan
Qiḷġit Tatqiat	'şahinin ayı'	Nisan
Qargiḷiġvik	'kar tavuğunun göründüğü zaman'	Nisan
Qaugaich Piviat	'ördekler geliyor' (Nuvugmiut şivesinde)	Nisan
Suvluġvik	'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'	Mayıs
Suppivik/Supruġvik (Nu.)	'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'	Mayıs
Umiaqqavik (Ti.)	'balina avına çıkılan zaman'	Mayıs
Qaugaich Anniviat	'(yavru) ördekler tüyleniyor' (Nuvugmiut şivesinde)	26 Mayıs - 25 Haziran
Iġñivik	'ren geyiğinin doğum zamanı'	Haziran
Isavik, Itchavik	'tüy dökümü zamanı'	Temmuz
Nukatpiat Itchaviat	'erkek kazların tüy dökümü zamanı'	Temmuz
Iñukkuksaivik	'yükselme zamanı'	Temmuz
Tiŋŋivik	'uçuşa geçme zamanı'	Ağustos
Amiġaiqsivik	'ren geyiği boynuzlarının kadifelendiği zaman'	Ağustos
Aqavirvik	'tüy dökümü zamanı'	Ağustos
Niġlaalgit Tiŋŋiviat	'yavrulu kazların uçuşa geçme zamanı'	Eylül
Tuttut Amiiqsiviat ya da Amiiqsivik (Nu)	< tuttu 'ren geyiği'	Eylül
Nuliaġvik	'ren geyiğinin üreme zamanı'	Ekim
Sikkuvik, Sikuvik	'buzlanma zamanı'	Ekim
Sullivik, Sulivik	'time to make things'	Ekim
Tatqitchiaq (Nu.)	'yeni ay'	Ekim
Ipnaich Nuliaġviat (Nu.)	'koyunların çiftleşme zamanı'	Kasım
Nippivik	'güneşin battığı zaman'	Kasım
Uvluiḷaq	'gün ışığından yoksun biri'	Aralık
Aagruliġvik	'Aagruuk denen iki yıldız çiftinin göründüğü zaman'	Aralık
Siqiñġiḷaq	'güneşsiz biri'	Aralık

<noinclude>

Kutup ayısı yavruları

Kuzey Alaska'da North Slope Borough ilçesindeki İnyupiklerin kültürel takvimi: Ocak ayında tuzaklama, fok avcılığı, fok derisi tabaklama, Kutup ayısı avı, kayık (qayaq ve umiaq) yapım ve tamiri; Şubat ayında tuzaklama, rengeyiği derilerini kurutma, fok derilerini kurutma ve tabaklama; Mart ayında bazen Kutup ayısı avlama, fok avlama, tilki, kurt ve Kutup porsuğu tuzaklama, kadınların fok derisini kayık yapmak için dikmesi, av araç ve gereç tamiri, dişi kutup ayılarının yavrularını inden çıkarması; Nisan ayında tuzaklama mevsiminin sonu, balina mevsimine giriş, içbölgelerde rengeyiği ve gelengi avı; Mayıs aynda balina avına devam, içbölgelerde kaz ve kar kekliği avı, buz üzerinde ördek avı, nehirlerdeki buzun parçalanmaya başlaması, sakallı fokların yavrulaması; Haziran ayında rengeyiğinin yavrulama dönemi, balina avcılığı yapılan yörelerde (Kaktovik, Nuiqsut, Barrow, Point Hope) Nalukataq bayramı, yaz kampı, nehir ve göllerde balıkçılık başlangıcı, fok avcılığı, Kaktovik'te balıkçılık; Temmuz ayında kamp ve avcılığa devam, balıkçılığa devam, rengeyiği avcılığı, Point Hope yöresinde yaban kuşlarının yumurtalarını toplama, sakallı fok ile mors avlama, et kurutma ve fok yağı yapımı, fok derilerinin kayık yapımı için hazırlanması; Ağustos ayında kayıklarla (bazen de kar motosikletleriyle) rengeyiği avlama, sakallı fok ve mors avına devam, sakallı fok derilerini kayıklar ve çizme tabanı için hazırlama, bazıları hâlâ balıkçılık ve avcılık yaz kampında, Piġniq yöresinde ördek avı, kayıkların tahta iskeltinin hazırlanması, Wainwright yöresinde kaz avı, taktaq yapma zamanı, nehirde balıkçılık, böğürtlen ve yaban mersini meyvelerini toplama; Eylül ayında bazen ördek avı, sonbahar Grönland balinası avı başlıyor, sığın avlama, Barrow sahillerine küçük balıkların gelmesi; Ekim ayında sonbahar balina avı, nehir ve göllerde buz balıkçılığı, ayın ilk yarısında rengeyiği avı, kıyı şeridi boyunca morina avcılığı; Kasım ayında kıyı şeridinde Kuutp ayısı avlama, fok avcılığı, bazıları hâlâ balık kampında, Şükran Günü kutlamaları; Aralık ayında tilki, kurt ve Kutup porsuğu tuzaklama, fok avlama, Kutup ayısı avlama, Noel kutlamaları, geleneksel Eskimo beceri ve dayanıklılık oyunları, Yeniyıl için evleri ve buzdan kilerleri temizleme.[95]

Erkek rengeyiği, Alaska. Rengeyikleri içbölgede Brooks sıradağlarındaki Nunamiut kabilesinin birincil besin kaynağıdır.

Kuzey Alaska'da 1959 yılında yapılan bir kayda göre Barrow yöresindeki İnyupiklerin (Taġiuġmiut ve Nunatamiut) geleneksel avcılık ve toplayıcılık takvimi (aktivitenin yoğunluğuna bağlı olarak büyük (b) ya da küçük (k) olarak işaretlenmiştir): Ocak ayında buz deliklerinde tek başına fok avı (k), tuzaklama (k); Şubat ayında buz deliklerinde tek başına fok avı (k), tuzaklama (k), rengeyiği avı (k); Mart ayında tek başına fok avı (k), tuzaklama (k), rengeyiği avı (k), balina avı için hazırlık; Nisan ayında balina avı (b), ördek avı (k), rengeyiği avı (k); Mayıs ayında balina avı (b), fok (ugruk) avı (k), ördek avı (k), içbölgede balıkçılık (k); Haziran ayında balina avı (k), açık sularda fok avı (b), ördek avı ve balıkçılık (b); Temmuz ayında açık sularda fok avı (b), ikinci yarısında mors avı (b), rengeyiği avı (b); ördek avı ve balıkçılık (b); Ağustos ayında açık sularda fok, mors, rengeyiği avı (b), tuzaklama (k), ördek avı ve balıkçılık (b); Eylül ayında açık sularda fok, mors, rengeyiği avı (k), tuzaklama (k), ördek avı ve balıkçılık (k), balina avı (k, b?); Ekim ayında balina avı (b), beluga gibi diğer deniz memelileri avı (k), rengeyiğiavı u (k); kutup ayısı avı (k), ağla fok avı (k); Kasım ayında ağla fok avı (b), rengeyiği avı, tuzaklama (k); Aralık ayında tek başına buz deliklerinde ağla fok avı (b), rengeyiği avı, tuzaklama (k).[44]

Kuzeybatı Alaska'da 1954 yılında yapılan bir kayda göre Buckland Nehri yöresindeki Kaŋiġmiut kabilesinden Malimiut İnyupiklerinin geleneksel avcılık ve toplayıcılık takvimi:[34] Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran: Irmak yukarısında balık avlama; Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs: Irmak aşağısında ren geyiği avlama; Haziran: Escholtz Bay'da beyaz balina avlama; Ağustos: Böğürtlensi meyve toplama; Eylül, Ekim, Kasım, Aralık: Irmak yukarısında balık avlama; Eylül (yarı), Ekim, Kasım, Aralık: Ren geyiği avlama

Kuzeybatı Alaska'da 1998 yılında yapılan bir kayda göre Kobuk Vadisi Milli Parkında yaşayan Kuuvaŋmiut kabilesinden Malimiut İnyupiklerinin avcılık ve toplayıcılık takvimi: ilkbahar (mart sonundan mayıs ortalarına kadar) aylarında parkın doğu kısmında rengeyiği, ayı, su kuşları ve misk sıçanı avcılığı, parkın batı kısmında rengeyiği, ayı ve su kuşları avcılığı; yaz (mayıs ortalarından ağustos sonuna kadar) aylarında doğu kısmında rengeyiği avcılığı, ağ balıkçılığı, olta balıkçılığı ve yenebilir bitki toplama, batı kısmında rengeyiği avcılığı, germe ağ balıkçılığı, olta balıkçılığı ve yenebilir bitki toplama; sonbahar (eylül ve ekim) aylarında doğu kısmında rengeyiği, sığın ve ayı avcılığı, ağ balıkçılığı, olta balıkçılığı, yenebilir bitki ile böğürtlensi meyve toplama, batı kısmında rengeyiği ve sığın avcılığı, germe ağ balıkçılığı, olta balıkçılığı ve yenebilir bitki toplama; kış (kasımdan marta kadar) aylarında doğu kısmında rengeyiği avcılığı ile kürk hayvanı avcılığı ve tuzaklama, kar kekliği avcılığı, huş ağacı kabuğunun kesimi, batı kısmında ise rengeyiği avcılığı, kürk hayvanı tuzaklama, kar kekliği avcılığı, tavşan avcılığı.[42]

Dall yaban koyunu (imnaiq ya da ipnaiq), Anchorage Hayvanat Bahçesi, Alaska

Dall yaban koyunu (Ovis dalli) (Kuzey Alaska imnaiq, Kuzeybatı Alaska ipnaiq) da çok değerli olmasına karşın, düzenli avlanan en önemli kara hayvanı ren geyiği (Rangifer tarandu) (tuttu) olup, deniz kıyısındaki İnyupikler için balina ve fok nasıl önemliyse, İç bölge İnyupikleri için de ren geyiği o kadar önemlidir. Avlar kadınlar tarafından dağıtılır.[94]

Deniz memelilerinden elde edilen et ve yağlar Küçük Diomede Adasındaki İnyupiklerin ana besinleridir ve bunlar ada dışı Alaska anakarasındaki Eskimolarla yapılan ticarette tilki, vizon, misk sıçanı ve sincap kürkü karşılığı değiş tokuş edilirdi.[96]

Alaska'daki İnyupik yaşamı dışarıdan görüldüğünün aksine buzlarla sınırlı olmayıp müthiş bir ticari hareketlilik içerisindedir ve bu yüzyıllardır süregelmektedir. Bu hareketlilik yalnızca İnyupikler arasında değil, aynı zamanda İnyupiklerle Yupik grupları ve Atabask dillerini (Koyukonca ile Guçince) konuşan Kızılderililer (Alaska Atabaskları) arasında da olmaktadır.[35]

Kanada'daki İnuvialuitler ile Alaska'daki İnyupikler arasında geçmişte olduğu gibi bugün de ticari ilişkiler sürmektedir. Hatta saha ve avlar için anlaşmalar dahi yapabilmektedirler.[97]

Günümüzde, topraklarındaki petrol ve doğalgaz kaynakları İnyupikler için gelir kaynağı değildir ve işgücünün yarısından fazlası işsizdir. Olanların da çoğu mevsimlik işçilerdir. Bu, Alaska yerlilerinin genelinde görülen bir işsizlik manzarısıdır.[20][98] ANCSA yasası öncesi (1971) petrol ürünlerine bağımlı olmayan Eskimolar bu tarihten sonra hızla konut ısıtımından kar motosikleti ile motorlu tekne yakıtlarına kadar petrole bağımlı hâle geldiler.[99] Kuzey Alaska İnyupikleri arasında sanayi işçiliği daha çok endüstriyel balina avcılığında görülür. Kayda geçmiş ilk İnyupik sanayii işçisi Poka'dır.[100]

Ulaşım

Avcılık, yolculuk ve taşımacılıkta kullanılan geleneksel İnyupik Eskimo taşıtları ikişer tip kayık sınıfı deniz taşıtı (büyük, geniş ve üstü açık umiaq ile küçük, dar ve üstü kapalı qayaq) ile kızak sınıfı kara taşıtlarından (yanları kaburgalı qilġich ile kaburgasız uniat) oluşur.

Qayaq içinde iki avcı, Noatak, Alaska 1927

• Qayaq (tekil) Qayat (çoğul): Okyanustaki deniz memelilerinin ve su kuşlarının geleneksel avı için Eskimo kayığı adı da verilen üstü kapalı kayak (qayaq) kullanılır.[101] Kayak tek ya da çift kişilik olur ve kişi sayısına göre bele oturacak kadar yuvarlak bir açıklık bırakıldıktan sonra üstü kapatılan kayıktır ve daha çok uzun çift uçlu kürek (paaġutik ya da paaŋuutik) ile sürülür. Fakat, Norton Sound bölgesindeki kayaklarda tek uçlu kürekler çift uçlu küreklerden daha fazladır.[102]

Qayaq kokpitinde bir İnyupik, Noatak, Alaska 1929

Av kampı, Hotham inlet, Kotzebue, 1881; arka planda düz sıra hâlinde sahile bakan tupiq denen çadır evler, ön planda ters çevrilerek askıya alınmış umiaq ve ilerisinde qayaq

Kayağın iskelet çerçevesi çokparçalı olup dağlardan sel sularıyla sürüklenip sahile vuran kuru ağaç parçalarından yapılır ve sakallı fok derisiyle kaplanır. İskelet çerçevesinin deriyle yapışması için fok derisinden kayışlarla birlikte ateşle ısıtılır. Fok ya da karibu yağıyla birleşme noktaları sugeçirmez kılınır. Kayağın iskelet çerçevelerinin yapım ve montajı erkeklerce, sinir ipliğiyle sugeçirmez dikiş uygulayarak derileri dikme işi de kadınlarca yapılır.[102] Geçmişte King Adasında hayatta kalmanın koşulsuz gereği olarak genç yaşlı bütün avcı erkeklerin kendi kayağı vardı ve kayak malzemesini aktif avcılar getirir, yapım işini de yalnızca avlanmayı bırakan yaşlı erkekler üstlenir ve kayak sahibinin ölçülerine uygun olarak boy, kilo, kol uzunluğu, dirsekten parmak uçlarına kadarki uzunluk, parmak ucundan diğer parmak ucuna kadarki uzunluk gibi ölçülere ve taşıyacağı zıpkın gibi silahlara göre ölçüp biçer yapardı.[102] Kayağın, baş ve kıç şekline göre önemli varyasyonları olan değişik bölgesel stilleri vardır. Bunlardan Norton Sound stili kayaklar hafif kalkık başlı olup kıç tarafında yiv benzeri bir çıkıntı bulunur.[102] Norton Sound bölgesindeki Eskimolar (İnyupikler ve Yupikler) qayaq ile sakallı fok, sukuşu ve beyaz balina avlarlar.[102] Kayak güvertesinde fok derisinden kayışlar altında dart, zıpkın, mızrak, kayık kancası gibi av malzemeleriyle yedek kürekler bulundurulur. Kayak içindeki kapalı bölümde fildişi, kemik ya da boynuzdan yapılma mızrak uçları bulunur.[102] Şişirilmiş fok derisi şamandıra da kayık dışında taşınan araçlardandır. Kayak içinde kayıkçının oturağı için ottan örme paspas ya da yolluk (aġupiutaq) ya da eski bir elbise bulunur. Kayakçı yağışlı ve sert havalarda kendini korumak için fok bağırsağından yapılan sugeçirmez yağmurluk parkası giyerler ve alt kısmı kayak kokpiti (kayakçının oturduğu ortadaki yuvarlak açık alan) içinde bulunur ve böylece kayak devrilip suya yatsa bile tekrar döndürüldüğünde kokpit içine su girmez. Bazen gözleri güneşten korumak için tahtadan yapılan üstü açık siperlik başa takılır.[102] Qayaq kullanılmadığı zaman sudan çıkarılır ve köpeklerin ısırığından korumak için karada yüksek çıtalar üzerinde sergilenir ve kurumaması için derisi yağlanır.[102] Norton Sound bölgesinde ölen avcının kayak iskeleti mezarına konur.[102]

Umiak adlı kayıkla balina avı

• Umiaq (tekil) Umiak (ikil) Umiat (çoğul): Balina avında ise çok kişilik üstü açık kayık (umiaq) kullanılır. Umiaq 8-10 kişilik olur ve kısa tek uçlu kürek (aŋuun) ile sürülür. Umiaqlar mors avında av taşımak için de kullanıldığı gibi uygun yerlerde balık kampı gibi kamplara taşınırken ya da ev taşırken de kullanılır.

Umiaq'lar tahta iskeleti sakallı fok ya da mors derisiyle kaplanan büyük fakat hafif kayıklardır. 10.7 m (35 fit) uzunluğunda olup balina ve mors avında kullanılır. Gövdesi su altındaki balina gibi canlıları ürkütmez. Umiaq içerisinde mürettebat ile birlikte av için gerekli şamandıra, fırlatıcılı zıpkın gibi malzemeler de bulunur.[103] Umiaq'ın kıç tarafına yerleştirilen ve kayığı yönlendiren dümencinin oturduğu koltuğa iktuġaq adı verilir.[104] Umiaq sahibine ve balina avını bu kayıktan yöneten kişiye «umiaq'lı» (< -lik «-li/-lı»[36]) anlamına umialik denir ve toplumda lider pozisyonundadır.[103] King Adası İnyupiklerinin gözde avı mors olup avı kıyıda ya da denizdeki buz üzerinde eskiden geleneksel olarak qayaq adı verilen üstü kapalı kayıkla zıpkın ve mızrak kullanarak yapılır ve umiak adı verilen geniş büyük kayıklarla taşınırdı.[93]

Kar motosikleti ve arkasında yüklü kaburgasız kızak

Üzerine insan ve yük taşınan kaburgasız kızak

• Kızak (kaburgalı Qiḷġich ile kaburgasız Uniat): Kara avları için kışın ulaşım ve taşımada kızaktan yararlanılır. Kızaklar, çok amaçlı kullanılır. En yaygın kullanımı özellikle içbölgelerde köpek kızağıyla seyahat ederken ya da kızaklı köpek yarışında olur. Ayrıca av etini taşımada kullanıldığı gibi yedek yakıt taşırken de kullanılır. İki temel kızak tipi vardır: yanları kaburgalı qiḷġich (İngilizce basket sled) ile yanları kaburgasız uniaq [tekil] uniak ikil uniat [çoğul] (İngilizce plank sled).[42] Esas Eskimo kızak tipinin kaburgasız (uniat) olduğu ve kaburgalı (qilġich) kızağın madenciler ve araştırmacılarca tanıtılmış olabileceği düşünülüyor.[42] Kızağın geleneksel ana malzemesi huş ağacı olup deri kayışlarla bağlanır ve kısmen deriyle örtülür. Günümüzde kaburgalı kızaklar hikori ya da meşeden kısa yapılıp kar motosikleti arkasında taşınmak için tasarlanıyor. Köpek çekimli kızaklar buna göre daha ağır ve serttir.[42] Kaburgasız kızaklar eskiden köpek çekimli olarak yapılırken 20. yüzyılın başlarında kullanımı azalmış olup günümüzde daha çok kar motosikletiyle taşımacılık yaparken kullanılır.[42] 1975 yılında Yukarı Kobuk yöresindeki aileler arasında yapılan bir araştırmaya göre sadece yedi aile kızaksız, Kiana'da 41 ailede 27 kaburgalı ve 9 kaburgasız kızak, Noorvik'te 26 ailede 22 kaburgalı ve 4 kaburgasız kızak olduğu kaydedilmiştir.[42]

Büyük kızaklarla gidilemeyen yerlerde ikamġaq adlı küçük kızak kullanılır ve bununla fok ve benzeri av ve eşya taşınır.[45] Nunamiutlar napulgit uniat adı verilen eski stil bükme kızak kullanır.[45]

Kayık tipi deniz taşıtlarını karadan taşımak için kızaklardan yararlanılır. Qayaq taşınan kızağa qayyirautit, Umiaq taşınan kızağa da umiirautit [çoğul] umiiraun [tekil] ya da qamutit adı verilir.[45] Umiaq çekme kızakları fildişinden yapılır, zira fildişi kar ve buz üzerinde çok kaygan olduğu için fazla zahmet çekmeden hızlı ulaşım sağlar.[105]

Uniqqat ya da Toboggan

Geleneksel kızak çekim hayvanı olarak daha çok köpek kullanılırken, sınırlı sayıdaki kimi yörelerde ise rengeyiği kullanılır. Point Hope gibi yörelerde yarı evcil rengeyiklerinin (unirraun) çektiği kızaklarda (unirrat) özel dizginler (qauġutik) kullanılır.[45] Günümüzde ise daha çok kar motosikletleriyle çekilmektedir.[42]

Çekimsiz kızaklar da yaygındır. Kobuk İnyupikleri kar derinliğinin yüksek olduğu ağaçlık alanlarda kullandıkları uniqqat adı verilen toboggan tipinde kızakları Atabask dillerini konuşan Kızılderililerden (Alaska Atabaskları) öğrenmişlerdir.[45] Bu ad (uniqqat) içbölgedeki Nunamiut kabilesinde "avcıları buz üzerinde çeken kızak" olarak kullanılır.[45] Yokuş aşağı kaymak için sisuqhaaġutik adlı kızak kullanılır.[45] Çocukların kaymak için kullandığı kızağa uniaqhaurat adı verilir.[45] Küçük el kızaklarına ise qamugaurat denir.[45]

Kızak kaydırakları (sled runner) olarak kimi bölgelerde balina çene kemiğinden yapılan aglu kullanılır.[45] Metal kaydıraklı kızaklara saviḷgit adı verilir.[45] Kızak tentesine (sled bag) aquġun ya da itqirvik denir.[45] Kızak çapası olarak niksikpak, freni için akititaun kullanılır.[45] Kızak tutamağına kaimġuaġvik, kiamġuaġvik, dikey kaburgalara naparuq ya da kaivḷuun, kiavḷuun, bükük ön kısmına asiġñiq, kaburgalı kızakların yuvarlak olan ön kısmına ise apuġiitkutaq adı verilir.[45]

Şirketleşme

NPRA (Alaska Milli Petrol Rezervi)
ANWR (Arktik Milli Yaban Hayatı Sığınağı)

Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA, Alaska Native Claims Settlement Act) gereğince kurulan 13 yerli bölge şirketinden 3 tanesi İnyupiklere aittir ve bu bölge şirketleri de yerli köy şirketlerine ayrılır. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

• Arctic Slope Regional Corporation (ASRC)[106]: North Slope Borough ilçesinde Atkasook Corporation (Atqasuk), Cully Corporation (Point Lay), Kaktovik Iñupiat Corporation (Kaktovik), Kuukpik Corporation, Inc. (Nuiqsut), Nunamiut Corporation (Anaktuvuk Pass), Olgoonik Corporation, Inc. (Wainwright), Tikigaq Corporation (Point Hope), Ukpeaġvik Iñupiat Corporation (Barrow) gibi köy şirketlerine ayrılır.
• NANA Regional Corporation (NANA)[107]: Northwest Arctic Borough ilçesinde Akuliuk Inc. (Selawik), Buckland Nunachiak Corporation (Buckland), Deering Ipnatchiak Corporation (Deering), Isingnakmeut (Shungnak), Ivaisaapaagmit Corporation (Ambler), Katyaak Corporation (Kiana), Kikiktagruk Inupiat Corporation (Kotzebue), Kivalina Sinnigaakmiut (Kivalina), Koovukmeut Inc. (Kobuk), Noatak Napaaktukmeur Corporation (Noatak), Putoo Corporation (Noorvik) gibi köy şirketlerine ayrılır.
• Bering Straits Native Corporation (BSNC)[108]: Nome Census Area sayım bölgesinde Brevig Mission Native Corporation (Brevig Mission), Council Native Corporation (Council), Elim Native Corporation (Elim, aynı zamanda St. Lawrence adasındaki Sibirya Yupiklerinin de şirketidir), King Island Native Corporation (King Adası), Koyuk Native Corporation (Koyuk), Mary's Igloo Native Corporation (Mary's Igloo), Shaktoolik Native Corporation (Shaktoolik), Shishmaref Natrive Corporation (Shishmaref), Sitnasuak Native Corporation (Nome), Solomon Native Corporation (Solomon), Stebbins Native Corporation (Stebbins), Teller Native Corporation (Teller), Unalakleet Native Corporation (Unalakleet, Yupiklerle birlikte), Wales Native Corporation (Wales), White Mountain Native Corporation (White Mountain) gibi köy şirketlerine ayrılır.

Kültür

Giyecek

Fok derisinden kamik

Parka olarak çeşit çoktur. Geleneksel parka olarak içi kürklü olan kazak (pullover) tipli atigi denen parkadır ve yakası yele gibi kabarık kürkten yapılır.[8] Atigilerin içi daha çok rengeyiği ya da tavşan postundan imal edilir ve yakası (isiġvik ya da siġvik) da tilki, kurt ya da Kutup porsuğu postundan kabarık yele biçimlidir.[109] Parkalar daha çok başlıklı (nasaq) yapılır. Kanada İnuitlerinin stilinde şapkası uzun parkalara nasaqpalik denir. Başlıklı kürk parka gömleği (atikłuk; İngilizce snowshirt) atigi denen parkanın üstüne giyilir ve günümüzde daha çok kumaştan imal edilir. Avcıların beyaz parka gömleği (qatiġniñ) de atikłuk türüdür ve kar üzerinde kamuflaj olarak kullanıldığı gibi, kilise yaşlılarının da elbisesidir. Kadınların kullandığı atikłuk erkeklerinkinden farklı olarak etekli ve sivri başlıklıdır. Atikluklar parka üstünden giyildiği için parka eskimeden eskirler ve yenileriyle değiştirilirler.[109] Parka stili elbise ya da gömlekler (atikłuuraq), fok derisinden parka (natchiġruaq), yeni doğmuş ren geyiği yavrusunun derisinden yapılan parka (nuġġayuat), ren geyiklerinin kışlık derisinden yapılan ağır kürk parka (qusuŋŋaaġruk), alt kenarı beyaz deriyle kaplı parka (akuqtuaġutilik) da kullanılır. Sırtında bebek taşıma cebi olan amaaġun ya da amaunnaq (Kanada İnuitlerinde amauti) 14 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. denilen parka çocuklu kadınlarca makbuldür. Nunamiutlar mitiġruat (mitiġiruat ya da mitiġruit) denilen parkayı kuş derisinden, atigiġruaq denilen parkayı ise pufla kazının derisinden yaparlar. Parkalarda astar olarak sugeçirmez balık derisi (qayułuk) bile kullanılır. Parka biçimli yağmurluk (siḷaŋŋaaq) fok bağırsağından yapılır.[8]

İnyupik kadın parkaları "kuyruksuz" olurlar. Bu yönüyle Kanada'daki İnuitlerden ayrılırlar. Kanada İnuit kadınlarının giydiği pamiulik 12 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (harfiyen: 'kuyruklu') adlı parkadan dolayı İnyupikçede Kanada İnuitlerine Pamiuligaaluk adı da verilmektedir.

Beyazların giyiminden aktarılan ceket (quppiġaaq) İnyupiklerin geleneksel olmayan giyeceğidir.

Pantolon olarak kamikłuuk kullanılır. Parkaların eteğinin uzunluğundan ve de çizmelerin koncunun yüksekliğinden pantolonlar genelde dikkat çekmezler.

Ayakkabı olarak daha çok bot ya da çizme kullanılır. Yerli stilde yapılmış botlar kamik adıyla anılır. Bu ad aynı zamanda İnyupikçede ayakkabının genel adı olarak da kullanılır. Tüysüz fok derisinden yapılan su geçirmez uzun konçlu çizme (qaqłik ya da iqaqłik), fok derisinden yapılan sert tabanlı uzun konçlu çizme (ugruligaak ya da ugrullak), ren geyiği derisinden yapılan içi kürklü su geçirmez uzun konçlu çizme (ulitchuiḷaq), ren geyiğinin yazlık derisinin bacak kısmından yapılan beyaz çizgili uzun konçlu kadın çizmesinin (sivuġaligaak) dip kısmında aquptitak denen rengeyiğinin bir çift ayağından kısa bir bot eklidir. Tabanı ren geyiği kürküyle kaplı bot (tuttuligaak ya da tuttullak) rengeyiğinin bacak derisinin tersyüz edilmesiyle yapılır.[109] Beyazların stiliyle yapılmış botlar (ukiuqsiutik) da kullanılır.

İnyupikler tagluk denen uzun kar ayakkabılarını tundaradaki çalılık alanlarda yumuşuk karda kullanırken, puyyugiak denen kısa kar ayakkabıları daha çok kaba deniz buzu üzerinde yürümek içindir[110]. Eskimolar kar ayakkabılarını yörelerindeki malzemeyi kullanarak yaparlar. Kuzey Alaska İnyupikleri Grönland balinasının balina çubuğu denen çok uzun esnek lifli dişlerini kullanır. Kuzeybatı Alaskadaki Malimiut İnyupikleri ise ise söğüt dallarından yaparlar. Çerçevesi (kasnağı) ladin ya da melez ağacı daha yeşil taze iken bükülerek yapılır ve rengeyiği ya da fokun derisinden kayışlarla örülür. Topuk ve burun kısımları rengeyiğinin sinir ipliğiyle çok sarmalanır[110].

Eldiven olarak tek parmaklı (aitqan, aatqan ya da aaqqan) ya da beş parmaklı (argaaq) eldivenler kullanılır. Dirseklere kadar uzanan tek parmaklı kolçaklı eldiven (aiqpak) de vardır.

Şapka olarak nasautaq kullanılır.

Dövmeli (kakiñiq) İnyupik kadınları, King Adası, 1910

Kar gözlüğü (illuksiutik, yuġluqtaak[111][112], yukłuktaak[113][114][115], lugluktaak kemik ya da rengeyiğinin toynağından yapılır. Siperlikli kar gözlükleri de görülür[113][114]. Norton Sound yöresindeki Qawiaraq İnyupikleri ayrıca Dall yaban koyununun toynağını sıcak suda yumuşatarak biçim verirler ve her iki toynağı ticari boncuklarla süslü tendonlarla birbirine bağlarlar[115]. North Slope İnyupikleri de sonradan boncuk kullanmışlardır ve bombeli yaparak siperlik görevi de yüklemişlerdir[111]. Tahta kar gözlükleri dondurucu değildir ve çok rahattır[112].

Takı ve beden süslemesi

Takılar içinde en dikkat çekeni "dudak küpesi" adı da verilen labret (tuutaq ya da aŋmaluaq)[116] olup hem erkeklerde hem de kadınlarda görülür. Arkeolojik araştırmalara göre İnyupik bölgesinde bulunan en eski labret 3200 yıllıktır.[117] Kulak küpesi (imigluktuq) ve yüzük (qitiqłiaġun) de kullanılır. Bilezikler (tayaġun ya da tayaq sg tayyat pl) büyük (taliġaq) de olabilir. Yüzük ya da bileziklerde taş ya da benzeri madde (aakupak) bulunabilir.

İnyupiklerde dövme (kakiñiq) diğer Alaska Eskimolarında olduğu gibi yaygın bir uygulamadır. Kabileye göre değişkenlik gösteren dövmeler, bu farklılıklara göre kabilelerin belirlenmesinde bir ayıraç olarak da kullanılır. Dövmeler, umialik denilen balina avcılığı kaptanlarında[8] ağzın köşesinde (iqiġun), kadınlarda[8] çenede (tavluġun ve avalliik), alında (qauġun), yüzde ufacık (tekil tupi, tupik, çoğul tupit) ya da vücudun herhangi uygun bir bölümünde olabilir.

Takı ve dövmeler yaşa ve cinsiyete bağlı olarak da değişkenlik gösterir.

Sanat

Mors fildişi oyması, 19. yy Alaska, British Museum, Londra

Alaska yerli sanatı içinde Yupikler ve İnyupikler, balık derisi, kuş derisi ya da fok bağırsağı gibi oldukça farklı malzemeden yaptıkları çoğu kullanımlık ürünlerle bilinirler. Ürünler arasında ok, yay, zıpkın, şamandıra, deri kazıyıcı, yağ sökücü, kaşık, halat, kemer ve diğer giyim aksesuarları sayılabilir.[118][119] Bunlar, balık derisi, rengeyiği derisi, kutup ayısı derisi, balina çubuğu ve morsun ya da mamutun (kiligivak, kiḷigvak) fildişinden yapılır.[120] Maskeler törenlerde kullanılmak üzere yapılır ve dekoratif değildir.[120] Avcılar için ufak çocuk biçiminde muska heykelcikler yapılır.[120] Nesneler genellikle kömürle boyanır ve balık yağı ile verniklenir. Ayakkabı ve parkalar kadınlar tarafından yapılır ve bu sanata "deri-dikiş" (skin-sewing) adı verilir.[120]

Labretli maske, Bering Straight, Peabody Museum, Harvard University, Cambridge, Massachusetts

Eskimo maskeleri (Kiiñaġuq ya da Kigiñaŋŋuaq, King Adası şivesinde[56] kiinauq (< kiiñaq 'surat' + -ġuq), temsil ettikleri ruhlara dönüşüm için en pratik araçtır. Eski şamanların maskelere ihtiyacı yoktu; çünkü onlar kendileri maskede ifade edilen ruha bizzat dönüşebiliyordu.[121] Şamanizmin yıkılmasından sonra maskelerin kullanım yeri öncelikle danslardır ve maskenin temsil ettiği doğaüstü kimliğe bürünme belirgin değildir.[44] Maskeler törenlerde kullanılmak üzere yapılır ve dekoratif değildir.[120] Kivgiq bayramında giyilen maskeler dalgıç kuşu derisinden ya da kuzgun başından oluşur.[44] Dalgıç kuşlarının eti yense de daha çok maske yapımı için avlanılır.[44] Balina avcısı İnyupiklerin maskeli bayramları vardır ve bu bayramlarda maskeler kullanılır. Fakat, 20. yüzyılın başlarında Hristiyan misyonerlerin baskısıyla bu maskele törenler yapılmaz olmuştur.[122] King Adası dansçıları Mors Dansı (Walrus Dance), Kurt Dansı (Wolf Dance, Kutup Ayısı Dansı (Polar Bear Dance) gibi dansları maske kullanarak qargi içinde yapardı.[57]

Seward Yarımadasındaki Kauwerak (Qawiaraq) şamanları maske yapımında sahile vuran kuru ağaç kütüklerini kullanır. Boya olarak da kızılağaç kabuğundan elde edilen kırmızı ile söğüt ağacından elde edilen siyah renk kullanılır.[123]

Nunamiutlarda rengeyiği derisinden ve postundan yapılan maskeler Noel zamanı kutlamaları neşelendirmek amacıyla 1950 lerde Bob Ahgook, Justus Mekiana ve Zaccharias Hugo tarafından yapılmaya başlanmış ve zamanla bir gelenek hâline dönüşmüştür. Bütünüyle deri ilk maskeyi 1951 yılında Bob Ahgook ile Zaccharias Hugo yapmıştır. Ahşap kalıplı deri maskeleri ise 1956 yılında Justus Mekiana yapmış ve bu maske yapımında bir dönüm noktası olmuştur. Deriler demlenmiş çayla kahverengi tonda renge boyanırlar. 1960 ların ortalarında Anaktuvuk Pass köyünde çoğu yetişkin için önemli kazanç kaynağı hâline gelmiştir. Bugün bu gelenek sürdürülmekte ve teşvik edilmektedir.[124]

Kinguktuk (1871-1941) tarafından Barrow'da balina çubuğundan örülen fildişinden kutup ayısı tutamaklı İnyupik sepeti, San Diego İnsan Müzesi, ABD

King Adası İnyupikleri fildişi oyarken, Nome, Alaska Eylül 1949

Fildişi oymacılığı: King Adası İnyupiklerinin gözde avı Pasifik morsu (aiviq, Odobenus rosmarus divergens) olup avı kıyıda ya da denizdeki buz üzerinde eskiden geleneksel olarak zıpkın ve mızrak kullanarak yapılır ve umiak adı verilen geniş büyük kayıklarla taşınır. Morsun 1 metreye ulaşabilen iki köpek dişi (fildişi) Eskimo coğrafyasındaki en değerli malzemelerin başında gelir ve çok amaçlı olarak kullanılır. Bunlardan en çok bilineni oymacılıktır ve İnyupik mors fildişi oymacılık ürünleri British Museum gibi değişik müzelerde sergilenmektedir. İnyupik fildişi oymacılığı sanatsal olduğu kadar ayrıca geçim sağlayıcı bir uğraştır. Alaska'da Nome Altına Hücumundan sonra en popüler uğraş fildişi oymacılığı 1900 lerden sonra revaçta olmuş ve oymacıların sayısı artmıştır.[125]

Tahta oymacılığı: İnyupik coğrafyasında büyük ağaçlar çok azdır ve tahta oymacılığı için daha çok içbölgedeki Kızılderili topraklarından sel suyuna kapılan kütüklerin sahile vuranları kullanılır. Tahtadan biblolar ya da tören maskeleri (kiiñaġuq ya da kigiñaŋŋuaq) yapılır.

Balina çubuğu (suqqaq, qupitalik, savigaaq) işlemeciliği ve bundan sepet[126] (aguummak, aguummaq) örümü, deri işçiliği ve otlardan sepet yapımı diğer elsanatları arasında yer alır.[127] Balina çubuklu sepet ilk önce turistik amaçlı olarak 1914-1918 yılları arasında üretilmiş olup zamanla farklı stiller geliştirilmiştir. Önceleri erkeklerce yapılan sepetçilik 1970 lerden beri daha çok kadınlarca yapılmaktadır.[128][129] Point Hope yöresinde sepetlerde tutamak olarak St. Lawrence Adasındaki Sibirya Yupikleri ya da King Adası İnyupiklerinin yaptığı fildişi oyma heykelcikler kullanılır.[130]

İnyupik oyuncak bebekleri (iñuŋŋuaq ya da iñuŋŋuuraq[8]) daha kaba oyulmuş olup ağızları da küçük ve düzken, Yupik bebeklerinde hilal kaşların aynadaki tersidir.[131] İnyupik bebekleri gerçek insanlar gibi kürklüdür.[132]

İngiliz donanma gemisi HMS Blossom 1826-1827 yıllarında Kotzebue Sound körfezinde demir atmış ve yöredeki araç gereç ve giyecek gibi İnyupik etnografik eserlerini yanlarında Avrupa'dan getirdikleri demir, boncuk ve su ısıtıcıları karşılığında değiş tokuş yapıp toplamış ve Büyük Britanya'ya getirmiştir. Bugün bu eserler üç müzede, İngiltere'de Londra'da British Museum, Oxford'da Pitt Rivers Museum ve İskoçya'da Edinburgh'da National Museums Scotland sergilenmektedir.[133]

Mutfak

Açık mutfak, Nome, 1916

Beyazların yiyecekleri (Taniktaq) ile karşılaşmadan önce İnyupikler kendi yiyeceklerini (Iñupiaqtaq) iklim ve coğrafi koşullara göre şekillendirmişlerdi. En temel besin maddesi et (niqipiaq 'gerçek yiyecek' > niqi 'yiyecek' + -piaq 'gerçek') olup, bunu ateşsizliğin çaresizliğiyle değişik yöntemlerle yenebilir kılmışlardır. Ana besin maddesi deniz memelilerinden (balina ve fok, mors) ya da kara memelilerinden (ren geyiği) elde edilir. Kısa süren yaz aylarında böğürtlensi ufak zemin meyveleri C vitamini alımında önemlidir.[40] Eskimo mutfağı büyük ölçüde balık ve deniz memelileri etlerinin bir süre fermente edilmesiyle çiğ olarak tüketilen besinlere dayandığından botulizm Eskimo sağlığında besin kökenli tehlikelerin başında gelir. Alaska'da 1985 yılından beri botulizm vakalarında sürekli bir artış yaşanmaktadır ve ABD'de diğer eyaletlerdeki vakalardan daha fazladır.[134]

Avlanan tek bir Grönland balinası, bir köyün bir yıl boyunca et ve yağ ihtiyacını karşılar. Balinalar İnyupiklerin et ihtiyacını karşılayan birincil kaynaktır.

Sakallı fok ya da ugruk (Erignathus barbatus). Foklar İnyupiklerin et ihtiyacını karşılayan ikincil kaynaktır.

Kurutulmak için askıya asılan beyaz balina maktağı

Et ihtiyacının karşılandığı hayvanlar içinde ilk sırayı balina (özellikle de Grönland balinası) alır. Balinanın yağlı deri altı katmanıyla birlikte derisi (maktak) en gözde olan kısmıdır ve çiğ olarak tüketilir. Balinanın kalbi (yüreği), böbreği ve dili haşlanarak tüketilir. Yemeklik yağın büyük bir kısmı balinadan sağlanır. Rengeyiği eti bile balina yağında pişirilir. Balina eti 5-6 gün dinlendirildiğinde tadı daha güzel ve yiyimli olur. İkinci sırayı fok türleri (özellikle de sakallı fok, ugruk) alır. Fokların kalbi, karaciğeri ve kısa kaburgaları en çok tercih edilen kısımlarıdır. Eti tuzlu suda haşlanarak ya da pişirilerek tüketilir. Eskiden haşlama için deniz suyu kullanılırdı. Karaciğeri kızartılarak tüketilir. Eti kurutulur ve daha sonra bu kurutulmuş et fok yağına batırılarak yenir. Fok etleri ayrıca toprağa gömülerek bir süre fermente edildikten sonra tüketilir. Bağırsakları da balina yağıyla birlikte çiğ yenir. Beyni kafasıyla birlikte haşlandıktan sonra tüketilir. Gözleri yenir. Midesi yenebilir, bazen de kurutularak yağdanlık olarak kullanılır. Fokların dalak, akciğer gibi diğer organları köpek maması olarak tüketilir. Üçüncü sırayı mors alır. Morsun kalbi, karaciğeri ve kaburgaları yenir. Beyni çiğ olarak tüketilir. Karkasın büyük bir kısmı köpek maması olarak değerlendirilir. Omuz ve yüzgeç etleri derisiyle birlikte fermente edildikten sonra haşlanarak tüketilir. Böbrekleri de değerli bir yiyecektir. Diğer deniz memelilerine göre daha sert olan mors eti balina ve fok eti gibi kesinlikle dondurularak yenmez. Dördüncü sırayı beyaz balina alır. Grönland balinası gibi tüketilir. Eti haşlanır. Beşinci sırayı rengeyiği alır. Yağ bakımından fakirdir. Bacaklarındaki kemik iliği yenir. Kemik ve etinden çorba yapılır. Eti daha çok akutaq yapımında değerlendirilir. Dışkısı yakıt olarak kullanıldığı gibi köpek maması olarak da değerlendirilir ve hatta insanlarca kıtlık gibi acil durumlarda yağ ile karıştırılıp yenir. Altıncı sırayı kurt, tilki ve ayı alır. Kurt ile kızıl tilki ve kutup tilkisi eti çok sevilir ve haşlanarak tüketilir. Kutup ayısı ile boz ayı çiğ ya da haşlanarak yenir. Kutup ayısının karaciğeri kesinlikle yenmez ve "zehirli" olarak kabul edilir ve sakınılır. Yedinci sırayı köpekler alır. Daha çok içbölge İnyupikleri (Nunamiut) tarafından yiyecek ve giyecek olarak kullanılır. Özellikle erginleşmemiş yavruları haşlanarak tüketilir. Sekizinci sırayı sığın geyiği alır. Bütünüyle gıda olarak görülür. Boynuzları da değerli malzemedir. Dokuzuncu sırayı tavşan alır. Tuzaklanarak tutulur ve eti yenir, postu giyecek malzemesi olarak değerlendirilir. Eskiden Arktika gelengisi de bunun gibi kullanılırdı. Her ikisi de postu soyulduktan sonra haşlanarak tüketilir. Postları için avlanan gelincik, kakım, kutup porsuğu (Gulo gulo), lemming gibi ufak hayvanların etleri yenmez. Onuncu sırayı kuşlar alır. Kazlar tüyleri yolunmadan birlikte kızartılır. Günümüzde tüyleri şilte ve yastık içi malzemesi olarak kullanılmaktadır. Taze olarak tüketilebildiği gibi kurutularak ya da dondurularak da saklanır. Tavuksulardan kuş türleri yağda kızertılır ya da çorba yapılır. Bir çorba için iki ya da üç ördek kullanılır. Kar keklikleri (Lagopus lagopus ve muta) aynı şekilde kullanılır. Kar baykuşundan elde edilen yağ önceleri yemeklik için kullanılıyordu. Eti de yendiği gibi kanatları da süpürge olarak kullanılır. Dalgıç kuşları daha çok maske yapımı için avlansa da etleri de yenir. Yağmurluk olarak kullanılan parkalar martı ve ördeklerin derisinden yapılır. On birinci ve son sırayı balıklar alır. Daha çok iç bölge İnyupiklerinde yiyecek olarak kullanılır. Balıkların çoğu dondurularak ya da kurutularak çiğ tüketilir.[44]

Maktak: Çiğ olarak yenen yağlı deri altı katmanıyla birlikte balina derisi. Çiğ olarak yenmesi derideki vitaminlerin alımı için gereklidir, zira İnyupik coğrafyasında meyve (o da kiraz çekirdeği kadar ufak üzümsü meyveler) ender bulunur. Pişirildiğinde Uunaalik adını alır.

Maktak (yağlı deri altı katmanıyla birlikte balina derisi)

Quaq (Diğer Eskimo dillerinde: Doğu Kanada İnuitçesi ᖁᐊᖅ quaq; Kingarmiut İnuitçesi xuaq; Labrador İnuitçesi Kuak; Grönland İnuitçesi quaq): Çiğ olarak dondurulmuş et ya da balık. Quaq, avcıların tipik kahvaltısıdır. Kuuvaŋmiut kabilesinden İnyupiklerde esas olarak rengeyiği etinin dondurulmasıyla yapılır ve çiğ yenir.[42] Barrow yöresinde Grönland balinasından yapılır.[135]

Uiḷaq: Kurutulmuş et.

Mikigaq: Kanda fermente edilmiş balina eti, dil ve maktak'ın miksere çekilmesiyle yapılır.[135]

Igamaaqłuk: Fok yağında kızartılan yarı kurutulmuş et.

Igaapiaq: Haşlama et.

Puiñiq: toz haline getirilen rengeyiği kemiklerinden elde edilen kemik yağı. Yapımı oldukça zahmetlidir ve Nunamiut İnyupiklerinde görülür. Rengeyiğinin yılda iki sefer ilkbahar ve sonbahardaki göçlerinde yapılır. İşlenmiş kemik yağı (kaukkam puiñġa) rengeyiği midesinden yapılan saklama kaplarında muhafaz edilir.[136]

Akutaq: Erimiş ren geyiği yağı ile ince kıyılmış ren geyiği etinden bulamaç gibi hazırlanıp bir tepsiye dökülüp çiğ yenir. Mevsimine göre malzeme değişkenlik gösterebilir ve de eklenebilir. Bunlar içinde en makbulü, böğürtlensi ya da üzümsü meyvelerin de dahil edilmesidir.

İngilizcede Eskimolar söz konusu olduğunda "Eskimo dondurması" (Eskimo ice cream) ya da Kızılderililer söz konusu olduğunda da "Kızılderili dondurması" (Indian ice cream) denen Akutaq, Türkçedeki külahlı "dondurma" kavramıyla uyuşmaz.

Hedysarum alpinum köklerini diyet lifi olarak yerler[137]

Sinema

İnyupik sineması (Qiñiqsitaat) henüz kurulum aşamasındadır.

Sikumi («buz üzerinde»): İnyupikçe seslendirilen kısa metrajlı filmdir. İnyupik film yapımcısı Andrew Okpeaha MacLean tarafından yazılıp yönetilen filmin yıldızı Brad Weyiouanna'dır. 2008 Sundance festivalinde ödül kazanmıştır.[138]

Anatomi ve Sağlık

Alaska Eskimoları Kanada İnuitlerinden daha uzun boylu ve çok simetrik halktır. Erkeklerin boyu yaklaşık 158 sm dir ve Kanada İnuitlerinden 10 cm daha uzundur. Alaska Eskimo kadınlarının boyu (ortalama 158 cm) Kanada'dakilere göre daha uzun ve ince olup yüz genişliği de oldukça azdır. Büyük boylu Eskimolar genellikle Alaska'nın kuzeyinde görülür. Eskimoların çenesi son derece ağır ve güçlü olmasına rağmen dişleri alışıldık büyüklükte değildir.[4] İnyupiklerin %12'sinde omurgada 24 yerine 25 omur bulunur. Bu yüzden lordoz (lordosis) ve sırt ağrısı sık görülebilir. Torus protuberance lar bütün Alaska Yerlilerinde uzundur ve %50'sinde görülebilir. İnyupiklerde uzun kemikler Beyazlara göre daha az yoğundur. Deri rengi açık kahverengidir. Saçlar siyah, gözler koyu renktedir. Elmacık kemikleri çıkıktır.[40]

Sağlık kızağı ve Halk Sağlığı hemşiresi (Beyaz) ile mihmandar (İnyupik)

İnyupikler için bilinen en yıkıcı olay «büyük ölüm» (greath death) olarak nitelenen ve 1910 ile 1930 yılları arasında Avrupalı ve Amerikalı ticari balina avcılarınca getirilen kolera, difteri ve çocuk felci gibi yabancı hastalıklardan bütün köylerin etkilenmesidir.[73]

Bütün Alaska yerlileri gibi İnyupiklerde de en sık görülen sağlık sorunları arasında alkolizm, siroz, Tip 2 diyabet, intihar, kardiyovasküler hastalıklar ve laktoz intoleransı (süt alerjisi, süt ve süt ürünlerini sindirememek ya da bunda güçlük çekmek) sayılabilir.

Alaska'da sağlık sorunları arasında ilk sırayı alkolizm alır. Alaska Yerli komisyonu (Alaska Native Commission) tarafından 1994 yılında yapılan bir uyarıya göre alkol tüketimi Alaska yerlileri arasında böyle devam ederse kalıcı sosyal, kültürel ve duygusal bozunuma uğrayacağı kaçınılmaz sonuçtur.[84] Özellikle alkol kullanımı Alaska'nın soğuk ikliminde ölümcül olabilmektedir ve Northwest Arctic Borough ilçesinin birçok kasabasında (Ambler[139], Buckland[140], Deering[141], Kiana [142], Kivalina[143], Noatak [144]) alkol satışı ve ithalâtı yasaktır. Kotzebue'de ise satışı, ithalâtı ve bulundurulması 2009 yılında serbest bırakıldı.[145] Barrow'da alkolizm çok yaygındır.[146] Alkolizm, İnyupik değerlerinin (Iñupiat Iḷitqusiat) korunmasında sosyal sorundur.[147]

Son kırk yıl içerisinde intihar İnyupikler arasında artan bir sorun olarak karşımıza çıkar.[84] Alaska yerlileri diğer Amerika yerlilerine göre daha fazla intihar oranına sahiptir.[148] Alaska Yerlileri ile Amerika Yerlileri arasında intihar daha çok ergenlik ve sonrası dönemdeki genç yetişkinlerde görülür.[84] Avrupa'da yaygın olan "Eskimolar yaşlılar ile verimsiz insanları öldürürler ya da kendileri intihar ederler" biçimindeki inanış ise tipik bir şehir efsanesidir ve gerçeklikten oldukça uzaktır.[149][150][151][152] İntiharı tetikleyen etkenlerin başında alkolizm gelir. Bütün İnyupik intiharlarının ana faktörleri arasında boşanma (%29,4) ilk sırayı alır.[84] Maniilaq kuruluşu tarafından 1990 ile 1999 yılları arasında yapılan bir araştırmaya göre intihar yöntemi olarak erkeklerde ateşli silahlarla vurulma ve boğulma ön sıradadır. Kadınlar daha çok ilaç alımını tercih ederler.[84]

Tehditler

Inuit Circumpolar Council tarafından sıklıkla dile getirilen küresel ısınma ve buna bağlı iklim değişiklikleri bütün Eskimo halkları gibi İnyupiklerin de geleneksel yaşam tarzlarını tehdit eden en önemli etkendir.[153][154][155] Eskimolar iklim değişikliğinden etkilenen halkların başında gelir ve Arktika için iklim değişikliği artık teori değil gerçektir.[155] Buzlanmanın gecikmesi ve olanların da ince olması deniz buzu üzerindeki fok avcılığını olanaksız kılacak kadar zorlaştırabilmektedir.[155]

Simalar

• John Baker, köpek kızakçısı, pilot ve motivasyonel konuşmacı en:John Baker (musher)
• Irene Bedard, aktör
• Ray Mala, aktör

Eskimo halkları içindeki yeri

• Eskimo - Aleut halkları
  • Aleutlar
  • Eskimolar
    • Yupik halkları
      • Sirenik Yupikleri
      • Öz Yupik halkları
        • Sibirya Yupikleri
        • Naukan Yupikleri
        • Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler)
        • Supikler
    • İnuit halkları
      • İnyupikler
      • Batı Kanada İnuitleri
      • Doğu Kanada İnuitleri
      • Grönland İnuitleri

Ayrıca bakınız

• Alaska Eskimoları
• Iḷisaġvik College
• İnyupik Miras Merkezi
• İnyupik Tarih, Dil ve Kültür Komisyonu
• Alaska Yerli Dil Merkezi
• Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası
• Alaska Yerli Bölge Şirketleri
• King Adası, Alaska

• 
  Kuukpigmiut kabilesinden İnyupikler, Colville Irmağı (Kuukpik), 1904
• 
  İnyupik erkeği, King Adası, 1906
• 
  Bering Denizi kıyısında denize giren çocuklar, Nome, Alaska, 1905
• 
  King Adası kayakları, 1892
• 
  Umiak yarışları, Nome, 1915
• 
  Kayaklar, Noatak, 1929

Dip notlar

1. "Inupiaq". University of Alaska Fairbanks. 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
2. Ruhlen, Merritt. 1987. A Guide to the World's Languages, Volume 1: Classification (only volume to appear to date). Stanford, California: Stanford University Press
3. "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
4. Ernest William Hawkes (1916), Skeletal Measurements and Observations of the Point Barrow Eskimo with Comparisons with Other Eskimo Groups 17 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., American Anthropologist, Volume 18, Issue 2, pages 203–244, April-June 1916
5. Hiroko Ikuta (2010), Eskimo Language and Eskimo Song in Alaska: A Sociolinguistics of Deglobalisation in Endangered Language 25 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Pragmatics, Vol 20, No 2, pp. 171-189 (2010)
6. "Alaska Native Heritage Center". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
7. Vajda, Edward J. "Siberian Yupik (Eskimo)". Western Washington University. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
8. Seiler, Wolf A. (2012). "Iñupiatun Eskimo Dictionary" (PDF). SIL International Partners in Language Development. 15 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
9. "The Utqiaġvik Excavations". Iñupiat History, Language, and Culture. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
10. National Geographic : Wooden Inupiat snow goggles found at the Utqiagvik archeological site
11. FitzGerald, Gerald (1951). "Surveying and Mapping in Alaska" (PDF). Alaska.gov. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
12. "Iñupiat Heritage Center". 29 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
13. "Arşivlenmiş kopya". 14 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.
14. "Igor Krupnik et all. (2009), Smithsonian at the Poles" (PDF). 7 Nisan 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
15. Grant Spearman, Traditional and Contemporary Nunamiut Use of the Upper Alatna River Region, Simon Paneak Memorial Museum, Anaktuvuk Pass, Alaska
16. "Northern Alaska Expedition of Lieut. George Stoney, Photograph Album". 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
17. Chukchi Sea Sociocultural Systems Baseline Analysis (1983) 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Table 1 Northwest Alaska Eskimo Societies of the 1816-1842 period
18. M. Travis (1993), Bilingual-bicultural education programs:1992-1993, Alaska Department of Education, Juneau: AK
19. "Norman A. Chance, Growing Up in an Inupiat Village". 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010.
20. "Norman A. Chance, The Economics of Dependency". 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010.
21. "Arşivlenmiş kopya". 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2012.
22. "North Slope Borough School District web sitesi". 26 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010.
23. "Northwest Arctic Borough School District web sitesi". 20 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010.
24. "Bering Strait School District web sitesi". 19 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010.
25. "Bilingual/Bicultural Education Programs". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010.
26. William E. Brown (2007), History of the Central Brooks Range: Gaunt Beauty, Tenuous Life, University of Alaska Press, Fairbanks
27. Поселок Имаклик 27 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (RESİMLER)
28. Edna Ahgeak MacLean, Culture and Change for Iñupiat and Yupiks of Alaska 7 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
29. Chie “Siqiñiq” Sakakibara (2006), Speaking of Place: Contemporary Iñupiat Storytelling and Place-Making in the Time of Climate Change 23 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
30. Unipchaallu Uqaaqtuallu II / Legends and Stories II, 1959
31. Ernest S. Burch (1971), “The nonempirical environment of the Arctic Alaskan Eskimos,” Southwestern Journal of Anthropology 27(2): 148-165
32. "Lawrence D. Kaplan (1990), The Language of the Alaskan Inuit" (PDF). 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2010.
33. Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Northern Minority Languages: Problems of Survival, Senri Ethnological Studies 44 1997, pp 187-223
34. "Richard O. Stern and all. (1980), Eskimos, Reindeer, and Land" (PDF). 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.
35. "Norman A. Chance, People and the Land: Early Years". 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
36. "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
37. Donald H. Webster and Wilfried Zibell (1970), Iñupiat Eskimo Dictionary
38. Mark S. Cassell (2000), Iñupiat Labor and Commercial Shore Whaling in Northern Alaska, The Pacific Northwest Quarterly, Vol. 91, No. 3 (Summer, 2000), pp. 115-123
39. Ernest S. Burch, Jr. (1980), Traditional Eskimo Societies in Northwest Alaska, Senri Ethmological Studies 4, 1980
40. Lorin A. Carthwright and René Revis Shingles (19569, Cultural Competence in Sports Medicine
41. Froelich G. Rainey (1947), The Whale hunters of Tigara 24 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Vol 41, part 2, Anthropological Papers of the American museum of Natural History, New York, 1947
42. Douglas B. Anderson, Wanni W. Anderson, Ray Bane, Richard K. Nelson & Nita Sheldon Towarak (1998), Kuuvaŋmiut Subsistence: Traditional Eskimo Life in the Latter Twentieth Century
43. William A. Haviland, Harald E. L. Prins, Dana Walrath, and Bunny McBride (2010), Anthropology, the Human Challenge, thirteenth edition
44. Robert F. Spencer (1959), The North Alaskan Eskimo, a study in ecology and society, Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology Bulletin 171.
45. Iñupiaq Combined Dictionary
46. Simon Paneak Memorial Museum : Dwellings
47. Carol Zane Jolles (2006), Iñupiaq Maritime Hunters: Summer SubsistenceWork in Diomede, in Circumpolar Lives and Livelihood, A Comparative Ethnoarchaeology of Gender and Subsistence, edited by Robert Jarvenpa and Hetty Jo Brombach, University of Nebraska Press, Lincoln and London, 2006
48. "Arşivlenmiş kopya". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
49. "Qasgimi : In the Qasgi (Yupiklerde)". 2 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
50. Ernest S. Burch, Jr (2006), Social life in northwest Alaska: the structure of Iñupiaq Eskimo nations
51. Margaret B. Blackman (1992), Sadie Brower Neakok: An Inupiaq Woman
52. "Edna Ahgeak MacLean, The Revitalization of the Qargi, the Traditional Community House, as an Educational Unit of the Inupiat Community". 30 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
53. James M. Savelle (2002), The Umialiit-Kariyit Whaling Complex and Prehistoric Thule Eskimo Social Relations in the Eastern Canadian Arctic 2 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bulletin of National Museum of Ethnology 27(1): 159–188 (2002)
54. Thomas F. Johnston (1976), The Eskimo Songs of Northwestern Alaska 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), Arctic, Vol 29, No 1 (1976), pp. 7-19
55. Daniel Dickerson (2010), Utilization of Drumming for American Indians and AlaskaNatives with Substance Abuse Disorders 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2010 IHS National Behavior Health Conference, July 29, 2010
56. ""Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat" Future King Island Speakers". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
57. "Alaska Native Collections : Mask". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
58. "Alaska Native Collections : Dance mittens". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
59. B. N.Colby (1973), A Partial Grammar of Eskimo Folktales 10 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), American Anthropologist, Volume 75, Issue 3, pages 645–662, June 1973
60. Hiroko Ikuta (2007), Iñupiaq pride: Kivgiq (Messenger Feast) on the Alaskan North Slope 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies, vol. 31, n° 1-2, 2007, p. 343-364
61. "Smithsonian National Museum of Natural History : Inupiaq ceremonial spinning top". 19 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
62. Deanna M. Kingston, Lucy Tanaqiq Koyuk and Earl Aisana Mayac (2001), The Story of the King Island Wolf Dance, Then and Now, Western Folklore, Vol. 60, No. 4 (Autumn, 2001), pp. 263-278
63. "Iñupiaq Knowledge and Skills" (PDF). 25 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2012.
64. "Reload this Page Piuraagiaqta, Barrow's Spring Festival". 16 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
65. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
66. Siḷalliq, Fall 2008
67. "Norman A. Chance, Beyond Kin: Social and Cultural Life". 9 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010.
68. "World Eskimo Indian Olympics". 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012.
69. "GOOGLE Book : Lawrence E. Sullivan (2003), Native religions and cultures of North America: Anthropology of the sacred". 28 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
70. Susan W. Fair (200), The Inupiaq Eskimo Messenger Feast: Celebration, Demise, and Possibility, The Journal of American Folklore, 2000
71. Pamela R. Stern (2004), Historical Dictionary of the Inuit
72. Pamela R. Stern (2010), Daily Life of the Inuit
73. Thomas Riccio, A Message from Eagle Mother: The Messenger's Feast of the Inupiat Eskimo 22 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Drama Review, 37, no 1, 1993
74. Larry Jorgenson (1990), From Shamans to Missionaries: The Popular Religiosity of the Inupiaq Eskimo 22 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Word & World 10/4 (1990)
75. "Niġliq: Site of an Ancient Trade Fair". 9 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
76. Soccer Study Guide
77. "Shishmaref School : Eskimo Football by Ken Stenek". 12 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
78. "Kiana Village History Project". 10 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010.
79. Go Play Group Games! Alaskan Baseball
80. Scouting, September 1993
81. "Arşivlenmiş kopya". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
82. "Alaska Native Collections : Mask". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
83. Edith Turner, Shamanism and Spirit 24 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
84. Catherine Swan Reimer, What is the relationship of suıcıde, alcohol abuse, and spirituality among the Inupiat 14 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., May 15, 2002
85. Kaye Shinker, [Polaris, The Aurora Borealis and Alaska]
86. Dawn Elaine Bastian and Judy K. Mitchell (2004), Handbook of Native American Mythology
87. Chie “Siqiñiq” Sakakibara (2006), Speaking of Place: Contemporary Iñupiat Storytelling and Place-Making in the Time of Climate Change 23 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Inalco 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality, Paris, 2006
88. Allen P. McCartney (1984, History of native whaling in the Arctic and subarctic, in Arctic whaling : proceedings of the International Symposium Arctic Whaling February 1983
89. Catherine Swan Reimer (1939), Counseling the Inupiat Eskimo
90. "Ernest S. Burch, Jr (1994), The Inupiat and the Christianization of Arctic Alaska" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
91. William Bright, Native American Placenames of the United States
92. "Tikigaq : Hunting". 11 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
93. Jessica I. Cardinal (2005), Pacific Walrus Management in a World of Changing Climate: Experiences and Observations from King Island Walrus Hunters
94. "Norman A. Chance, Changing Patterns of Subsistence". 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010.
95. Cultural Calendar
96. "Eskimo of the Little Diomede Island" (PDF). 5 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2012.
97. "Inuvialuit - Inupiat Polar Bear Management Agreement in the Southern Beaufort Sea" (PDF). 16 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
98. Kleinfeld, Kruse, Travis, Judith, Jack, Robert (1983). Inupiat Participation in the Wage Economy: Effects of Culturally Adapted Jobs (İngilizce). Arctic Anthropology, Vol. 20, No. 1, pp. 1- 21.
99. Joseph G. Jorgensen (1990), Oil Age Eskimos 2 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Berkeley: University of California Press
100. Mark S. Cassell (2005), The Landscape of Iñupiat Eskimo Industrial Labor 25 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Historical Archaeology, 39(3): 132-151
101. David W. Zimmerly (2000), Qayaq / Kayaks of Alaska and Siberia, Fairbanks: University of Alaska Press, 2000. 2nd ed.
102. "Alaska Native Collections : Kayak (model)". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
103. "Alaska Native Collections : Boat (model)". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
104. "Alaska Native Collections : Boat steerman's seat". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
105. "Alaska Native Collections : Boat sled". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
106. "Arctic Slope Regional Corporation". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012.
107. "NANA Regional Corporation". 22 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012.
108. "Bering Straits Native Corporation". 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012.
109. "Inupiaq Clothing". 25 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
110. "Smithsonian Institution: Alaska native Collections". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.
111. "Alaska Native Collections: 178 yuġluqtaak "sun goggles"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
112. "Alaska Native Collections: 688 yuġluqtaak "sun goggles"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
113. "Alaska Native Collections: 573 yukłuktaak "snow glasses, snow goggles"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
114. "Alaska Native Collections: 54 yukłuktaak "snow glasses, snow goggles"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
115. "Alaska Native Collections: 557 yukłuktaak "snow glasses, snow goggles"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2012.
116. Inupiat History, Language, and Culture
117. Grant Keddie (1989), Symbolism and context: the world history of the labret and cultural diffusion on the Pacific rim 22 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
118. Bockstoce, J.R. (1977). Eskimos of Northwest Alaska in the Early Nineteenth Century. Oxprint Limited.
119. Amber Lincoln, John Goodwin, Pearl Goodwin, Faye Ongtowasruk, Ron Senungetuk, Barbara Weyiouanna, Living With Old Things: Iñupiaq Stories, Bering Strait Histories 18 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
120. Ray, Dorothy Jean. Eskimo Art: Tradition and Innovation in North Alaska. Seattle: University of Washington Press, 1977. ISBN 978-0-295-95518-6.
121. "729.551 Jean-Loup Rousselot, Yupik and Inupiaq Masks (Alaska)". 12 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2010.
122. "Alaska Native Collections : Mask with plaque". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
123. "Alaska Native Collections : Mask". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2012.
124. Simon Paneak Memorial Museum : Skin Masks
125. "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
126. "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2012.
127. "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
128. Molly Lee (1998), Baleen Basketry of the North Alaskan Eskimo 19 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Washington Press, Seattle
129. "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2012.
130. "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2012.
131. Molly Lee (2006), Not Just a Pretty Face: Dolls and Human Figurines in Alaska Native Cultures 3 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
132. Native American Dolls 20 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Smithsonian in your classroom, Fall 2004
133. A. Lincoln, Inupiaq artifacts, Bering Strait history: sharing knowledge and cultural resources between Inupiaq communities and British Museums
134. "Why does Alaska have more botulism". Centers for Disease Control and Prevention (U.S. federal agency). 7 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2011.
135. Kassam Research Group at Cornell University: Nicole Wilson, Michelle Baumflek, Morgan Ruelle, Chuan Liao, James Lassoie and Karim‐Aly Kassam, Climate Change, Food, and ‘Sharing’ among the Iñupiat of Wainwright, Alaska
136. Making Bone Grease or Puiñiq
137. Gucker, Corey L. 2007. Hedysarum alpinum 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In: Fire Effects Information System, [Online]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory. Retrieved 11-22-2011.
138. "Sikumi Film". 30 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
139. "Ambler Alaska" (İngilizce). Northwest Arctic Borough. 11 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
140. "Buckland Alaska" (İngilizce). Northwest Arctic Borough. 11 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
141. "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
142. "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
143. "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
144. "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
145. "Arşivlenmiş kopya". 2 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
146. "American Native Inupiat (Eskimo) Medicine" (PDF). 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
147. Steven MacNabb (1991), Elders, Iñupiat Ilitqusiat, and Culture Goals in Northwest Alaska, Arctic Anthropology, Vol. 28, No. 2 (1991), pp. 63-76
148. Berman, M.; Hull, T./ May, P.(1997). Alcohol control and injury death in Alaska Native Communities: Wet, damp and dry under Alaska’s local option law. Journal of Studies on Alcohol, 61(2) 311-319
149. "Book reviews" (PDF). Canadian Historical Review. 79 (3). Eylül 1998. s. 591. doi:10.3138/CHR.79.3.577. ISSN 0008-3755.
150. "Senilicide and Invalidicide among the Eskimos" by Rolf Kjellstrom in Folk: Dansk etnografisk tidsskrift, volume 16/17 (1974/75)
151. Leighton,Alexander H.; Hughes, Charles C. (Kış 1955). "Notes on Eskimo Patterns of Suicide". Southwestern Journal of Anthropology. 11 (4). ss. 327-38. JSTOR 3628908.
152. Eskimos and Explorers, 2d ed., by Wendell H. Oswalt (1999)
153. "Inuit Circumpolar Council: Indigenous people describe real perils of global warming". 25 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
154. "Inuit Circumpolar Council: Inuit Petition Inter-American Commission on Human Rights to Oppose Climate Change Caused by the United States of America". 5 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
155. Patricia A.L. Cochran (2008), The Arctic: Indicator of Global Change 21 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., A Presentation for the International Expert Group Meeting on Indigenous Peoples & Climate Change, April 2-4, 2008, Darwin, Australia

Bibliyografya

• Chance, Norman A. The Eskimo of North Alaska. Holt, Rinehart and Winston, 1966. ISBN 0-03-057160-X
• Chance, Norman A. The Inupiat and Arctic Alaska: An Ethnology of Development. Holt, Rinehart and Winston, 1990. ISBN 0-03-032419-X
• Chance, N.A. and Yelena Andreeva. "Sustainability, Equity, and Natural Resource Development in Northwest Siberia and Arctic Alaska." Human Ecology. 1995, vol 23 (2) [June]
• Haller, Tobias and Annja Blöchlinger. Fossil fuels, oil companies, and indigenous peoples: strategies of multinational oil companies, states, and ethnic minorities : impact on environment, livelihoods, and cultural change. LIT Verlag, Münster 2007, ISBN 3-8258-9798-2
• Heinrich, Albert Carl. A Summary of Kinship Forms and Terminologies Found Among the Inupiaq Speaking People of Alaska. 1950.
• Sprott, Julie E. Raising Young Children in an Alaskan Iñupiaq Village The Family, Cultural, and Village Environment of Rearing. West, CT: Bergin & Garvey, 2002. ISBN 0-313-01347-0
• Worl, Rosita. Inupiat Arctic Whalers. In: Richard B. Lee, Richard Heywood Daly: The Cambridge encyclopedia of hunters and gatherers. Cambridge University Press, 1999, Kapitel 1.1.8., ISBN 0-521-57109-X