Varsak Türkmenleri

Varsaklar (Farsaklar, Varsak Türkmenleri, Varsak Yörükleri, Varsaklılar, Tarsus Türkmenleri), adını Varsak adlı bir Türkmen beyinden alan[1], geçmişte Tarsus Sancağı'nde, güney Anadolu'da Mersin iline (eskiden: İçel iline) bağlı Tarsus ilçesinde ve Adana (Feke, Kozan, Saimbeyli) ile Osmaniye (Düziçi, Osmaniye Merkez) illerinde, Aydın ve Kayseri'de yaşayan Türkmenlerdir.[2][3] 14. yüzyıla ait bir Memlûk (Devletü't-Turkiyye) kaynağında Tarsus Türkmenleri (el-Varsak; Türkmân-ı Tarsus [1] ) tabiri kullanılan Varsaklar Oğuz (Türkmen) boylarından biri olarak zikredilmiştir. 14-15. yüzyıllarda büyük bir kısmı Tarsus'un kuzeybatı ve Silifke'nin kuzeydoğusundaki dağlık bölgede (Bolkar Dağları) olmak üzere, bir kısmı da Taş-İli'nde yaşamaktaydı. 16. yüzyılda büyük kısmı Çukurova ve Konya Ovalarına iskan edilmiştir.[1]

Ana maddeler: Varsaklar, Varsağı ve Karacaoğlan

Tarsus Sancağında yaşayan Varsak Türkmenlerini oluşturan boylar (Kusun, Ulaş, Kuştemür, Gökçelü, Esenlü, Elvanlu, Orhan Beğlü) adlarını boy beylerinden almıştır.[1] Varsak Türkmenleri esasen bir federasyondur ve önemli bölümünü oluşturan Ulaş Üçokların Bayındır ve Salur aşiretlerinden; Kusun, Kuştemür, Elvanlı ve Gökçeli de Üçoklardan; Esenli ise Bozaklardan Dodurgalara dayanır.[1][4]

Türk halk edebiyatı ve müziği içinde varsağı denen ve özel bir ezgiyle söylenen koşmanın en güzel örnekleri Varsak Türkmen şairi Karacaoğlan'ın dizelerinde can bulmuştur. Etimoloji konusunda uzman olan Türkolog Hasan Eren'e göre varsağı kelimesi Varsakların adına -î nispet eki getirilerek oluşturulmuştur ve yapı olarak türkü (< Türk + -î ) kelimesinin etimolojisine benzer.[5]

Aydın Varsakları[6]

Çukurova Varsakları[6] ya da Tarsus Varsakları[1]: Varsaklar, Osmanlı-Memlük ve Osmanlı-Karamanoğulları ilişkilerinde önemli roller üstlenmişlerdir. 1250'lerde Ramazanoğulları Beyliği'ni oluşturan 7 Türkmen boyundan biri olan Varsaklar, 1517 yılında Ramazanoğulları ile birlikte Osmanlı himayesine girmişlerdir. Kuzey Çukurova'ya doğru göç eden Varsaklar, 17. yüzyılın sonlarından (1690) itibaren Kozanoğulları'nın piyade askerleri olmuşlardır. Çukurova bölgesinde kalıp, Kozanoğulları içerisinde bulunan Varsaklar, Kozan'ın dağlık bölgeleri ile Feke ve bugünkü Saimbeyli toprakları üzerinde yoğunluk kazanmışlardır. Saimbeyli ve Feke arazileri Kozanoğulları'na mensup ağaların yaylak yerleri olmuştur. Günümüzde de Feke nüfusunun tamamı, Saimbeyli'nin tamamına yakını ve Kozan'ın ise aşağı yukarı yarıya yakını bu aşirete mensup insanlar tarafından yurt tutulmuştur. Ayrıca halk arasında Gavur Dağları denen Nur Dağları bölgesine yerleşen Varsakların çoğunluğu bu dağlardan inerek bir kısmı Düziçi ovasına, bir kısmı da (Ulaşlılar) Osmaniye'ye yerleşmişlerdir.[2]

Kayseri Varsakları ya da Yahyalı Varsakları[6] : Kayseri iline bağlı Yahyalı ilçesinin yüksek kesimlerinde Kapuzbaşı Şelalesi'nin bulunduğu bölgede yaşayan Varsak Türkmenleri, Avlağa, Balcıçakırı, Büyükçakır, Çubukharmanı, Delialiuşağı, Kapuzbaşı, Ulupınar, Yeşilköy köylerinde yaşamlarını devam ettirmektedirler. Kayseri Varsakları konar-göçer hayatını, kültür ve geleneklerini en son terk eden Türkmenler olarak kabul edilebilir; zira, köylerine elektrik, telefon ve yol 1980'li yıllarda gelmiştir.[7]

  1. Bilgili, Ali Sinan (1999). Osmanlı'ya Karşı Bir Türkmen Boyu: Tarsus Varsakları 19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Osmanlı, IV, Ankara, 1999, s.170-179
  2. Gökbel, Ahmet (2007). Anadolu'da Varsak Türkmenleri. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi yayınları: 349, Araştırma inceleme dizisi: 50. Genişletilmiş 2.baskı 2007, Ankara
  3. Gökbel, Ahmet (1998), Anadolu Varsaklar’ında İnanç ve Adetler, Atatürk Kültür Merkezi Baskanlığı Yayınları, Ankara.
  4. Poş, Abdullah (2005). Osmanlı Döneminde Tarsus (1516-1923) 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 5, sayı: 1, Ocak-Haziran 2005
  5. Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999, sayfa: 433)
  6. Bülbül, Davut (2006). Düziçi'nde geçiş dönemleri (doğum-evlenme-ölüm) 17 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. TC. Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, yüksek lisans tezi. Niğde
  7. "Malazgirt'ten Kayseri'ye". 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.