İlahi Komedya
İlahi Komedya (İtalyanca: Commedia, Divina Commedia), Dante tarafından 14. yüzyılın ilk yarısında yazılmış, İtalyan edebiyatının en meşhur epik şiiri ve dünya edebiyatının önemli bir başyapıtı.[1]
Komedya'da Dante, ölüm sonrası sırasıyla Cehennem, Araf ve Cennette geçen seyahati, hikâyenin kahramanı da olan kendisinin ağzından anlatır. Orta Çağda "Komedya", "tragedya'nın" aksine sonu iyi biten hikâye anlamına gelirdi. Burada eserin adındaki "komedya" kelimesi, öyküsünün güldürü unsurları taşıdığı anlamına gelmez.
Orta Çağ ile Rönesans arasındaki geçiş döneminde yazılmış bu şiir, hayalgücü ve alegorik tasavvuru, ölüm sonrası hayatı anlattığı öyküsü ile Hristiyan batı kiliseleri tarafından benimsendi. Eserin orijinal adı "Komedya" olmakla birlikte daha sonra, 1360 yılında Giovanni Boccaccio tarafından başına "İlahi" kelimesi eklenerek Hristiyanlaştırılmıştır.
Toskana lehçesi ile yazılan eser, bu lehçenin modern İtalyan dili olarak gelişmesine yardım etmiştir.
Arka planı ve yapısı
Arka planı
Dante, İlahi Komedya'yı İtalya'nın Ortaçağ ile Rönesans arasındaki geçiş döneminde yazdı. Komedya'da bu durum açıkça yansıtılır: Hem ortaçağ hem de klasik temalar kuvvetle ifade edilir. Dante'nin çalışması Hristiyanlıkla ilgilidir ve yaşam sonrası kurgusal seyahatleri içerir.
Dönemin Kuzey İtalya'sının Guelfo ve Ghibellinolar arasındaki siyasi mücadele ortamında Dante, Kutsal Roma İmparatoru karşısında Papalığı destekleyen Guelfler arasında yer alır. Floransalı Guelfler 1300 yıllarında iki hizbe bölünmüşlerdi: Papa VIII. Boniface tarafından yürütülen laik idareye muhalif ve Floransa'nın bağımsızlığını savunan Beyaz Guelfler ve Floransa'da Papanın egemen olmasını savunan Siyah Guelfler. Dante 1302 yılında, Siyahlar ile ittifak halinde olan Papa VIII Boniface'nin buyruğu ile Charles of Valois'nın kumandasındaki askeri birliklerin şehre girmesi ile Şehremini Lord Cante de' Gabrielli di Gubbio tarafından sürgün edilen Beyaz Guelfler arasında yer alıyordu. Papa eğer sürgünden dönerse Dante'nin kazığa bağlanıp yakılacağını söyledi. Dante'nin geri kalan hayatı boyunca süren bu sürgün, Komedya'nın birçok bölümünde Dante'nin sürgününün kehanetlerinden, Dante'nin siyasi görüşlerine ve bazı düşmanlarının sonsuza kadar lanetlenmesi şeklinde tesirini gösterir.
Dante muhtemelen Komedya'sını sürgünde olduğu ve hiç geri dönemediği 1308 yılları ile öldüğü 1321 yılı arasında yazmıştı. Cehennem ve Arafta, Dante sırasıyla günah ve tövbekarlık içinde başından geçenleri anlatır.
Yapısı
İlahi Komedya, Cehennem (İtalyanca: Inferno), Araf (İtalyanca: Purgatorio) ve Cennet (İtalyanca: Paradiso) isimlerindeki her biri 33 kıtadan (İtalyanca: Cantica-Kanto) müteşekkil 14,233 satırdan meydana gelir. Başlangıç kıtası şiire giriş bölümü olarak hizmet eder ve genellikle ilk bölüm içinde sayılmaz, böylece 33 kıtalık 3 bölüm ve bir ilave giriş kantosuyla toplam 100 kantodan oluşur. Eserde 3, 7, 22, 33 sayıları dikkat çeker, mesela şiirin bölümleri bu sayıların katları halinde kuruludur.
Şiir Terza Rima nazmına göre yazılmıştır, mısra sonlarında kafiyeler aba, bcb, cdc, ded,... şeklinde gider. Şiirin uyak yapısına uygun olarak Türkçeye aktarılmasının güçlüğü dolayısıyla uzun yıllar Türkçe çevirisi yayınlanamamıştır.
Eserdeki terza rima örgülü uyağının örneği:
| “ |
Nel mezzo del cammin di nostra vita (a) Ahi quanto a dir qual era è cosa dura (b) |
„ |
İlahi Komedya'nın biçimi rastlantı eseri ortaya çıkmamıştır, diğer orta çağ çalışmaları gibi semboller ve sayılarla kuruludur. İlahi Komedya'daki her üç paragrafın son kelimesi "yıldızlar"'dır. Mısraların terza rima uyağıyla örülü olması ve 3 parça olması Hristiyanlıktaki teslise, Kantoların 33 kıtadan oluşması İsa Peygamber'in öldüğü zamanki yaşına işaret eder. Giriş kantosuyla birlikte elde edilen 100 sayısı ise kutsal ve mükemmel sayı olarak bilinirdi.
Luigi Valli gibi kimi araştırmacılara göre Fede Santa ya da Fedeli D’Amore (Aşk Sadıkları) adlı ezoterik örgütün bir üyesi olan ve “Tapınak Şövalyesi” unvanını almış olan Dante'nin “İlahi Komedya” adlı yapıtı baştan aşağı ezoterik bilgilerin sembolizm içinde verildiği bir yapıttır. Dante sembolizmi tam anlamıyla çözülememiş yapıtının cehennem adlı bölümünde bunu kendisi şöyle dile getirmektedir: “Sağlıklı bir akla sahipseniz, şu tuhaf dizelerin arasında saklı öğretiyi kavrayınız.” Dante’nin yapıtındaki “cehenneme iniş” aslında inisiyasyonlarda yaşanan bir deneyimdir. İnisiyasyonlardaki ilk aşamanın sonunda yaşanan bir deneyimi ifade eder. Kimi inisiyasyonlarda bir tabutta geçirilen, tüm inisiyasyonlarda mevcut bu deneyimi yaşayan inisiye adayı, nefsani öğelerden ya da karmik tortulardan arınarak “ikinci doğuş” diye adlandırılan saf bilinç halini elde eder. Dante’nin göklerin kat kat olduğunu belirtmesi de pek çok tradisyonda rastlanan bir sembolizmdir. Kimilerine göre Dünyanın kozmik tabakalaşmasını, dünyanın esîrî maddelerinin gitgide süptillik göstermek üzere derecelenmesini simgelemektedir. Dantenin bu yapıtında kullandığı sayısal sembolizm incelendiğinde en çok kullandığı sayılar, profesör Rodolfo Benini’nin de saptadığı gibi 3, 7 ve 22’dir. Yani Dante “İlahi Komedya” adlı yapıtını 3, 7 ve özellikle 22 sayısını esas alan bir sistem üzerine kurmuştur. 22 sayısı Kabala’da, tarotta, ezoterizmde önem verilen bir üstad sayıdır. Bu yapıtta geçen, anlamı çözülememiş “Can Grande della Scala” sözüyle de kimilerine göre “Merdivenin Büyük Köpek Takımyıldızı” ya da “Merdivenin Büyük Kaanı” demek istemişti.
Dili
Komedya, Floransa lehçesinde (Toskana lehçesi) ve İtalyan anadilinde yazılan ilk önemli edebi yapıttır. Dante'nin zamanında İtalya'da eserler çoğunlukla Latince yazılmaktaydı. Bu eser, Floransa lehçesinin standart İtalyanca olarak yerleşmesinde önemli rol oynamıştır. Bu durum hala geçerlidir ve standart İtalyanca Floransa lehçesindedir.
Kâinatı tanımlaması
Komedya'nın arz merkezli, Batlamyus tarzı evren görüşüne göre arz yarıküre üzerine oturmuş bir küredir ve geri kalanı hemen hemen tamamen denizlerle kaplanmıştır. Kudüs yarı kürenin merkezindedir. Burada sunduğu tamamen Batlamyus modeline dayanan Evren Dizgesine göre, yer Evren'in merkezindedir ve hareketsizdir. Yer'in etrafında sırasıyla, Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn'ün küreleri bulunur. Satürn küresinden sonra, sabit yıldızlar küresi ve ondan sonra da ilk hareket ettirici küre gelir. Onuncu küre ise, en yüksek küre, yani Tanrının Evi'dir. Küreler, meleklerin yardımı ile hareket eder. Dante, Aristoteles'in etkisi ile ortakmerkezli küreler dizgesi'ni benimsemiş, dışmerkezli kürelerin olmadığını savunmuştur.
İçinde yaşanılan dünyanın altında yer alan cehennem bir huni şekilli dehliz biçimindedir ve merkezinde isyankâr melek İblis bulunur. Bütün bunlar insan için yaratılmıştır. Arzın tam merkezinde bulunan İblis aynı zamanda kâinatın da merkezindedir. Burada sembolik olarak İblisin evrendeki en dünyevi ve gökyüzünden (yani cennetten) en uzaktaki yaratık olduğu anlatılmak istenir.
Denizlerle çevrili yarı kürenin ortasında, dairesel olarak karşı tarafta Araf dağı arzın içinden cehennemin içinden çıkar. Araf dağının zirvesinden Adem ve Havva'nın kovulduğu cennet yer alır.
İçeriği
Dante okuyucuyu ölüm sonrası bir seyahat macerasına davet eder. Seyahatin öyküsü 1300 yılının Paskalya haftasında geçer. İlk sahnede arzın derinliklerindeki cehenneme (Inferno) doğru yol alır. Bu esnada mitolojik karakterler ile ve Toskano'nun tanınmış eski güçlü insanları ile karşılaşır. Sonra Araf'a (Purgatorio) tırmanırken eski ileri gelen kişilerle konuşur. Bu kişiler cennete (Paradiso) girmeden önce Araf'ta beklemektedirler.
Şiir birinci şahsın ağzından yazılmıştır ve Dante'nin ölümün üç krallığında Hristiyanlıkça Paskalyanın üç kutsal gününde (Easter Triduum)[2] 1300 yılının ilkbaharında geçer. 1300 yılının 7 Nisan gecesi başlayan seyahat bir hafta sürer. İmparator Augustus döneminde yaşamış, Romalı şair Vergilius ona Cehennemde ve Arafta rehberlik ederken Arafın tepesinde Virgil bu görevini Dante'nin idealindeki kadın Beatrice'e bırakır. Dante'nin ilk eserlerinden La Vita Nova'daki Beatrice Portinari karakterinden esinlenen Beatrice, gençliğinde sadece iki kere karşılaştığı, unutamadığı ve uzaktan hayranlık duyduğu Floransalı kadındır. Beatrice Dante'ye rehberlik ederek onu semaya, ilahi ışığın kaynağına ulaştırır.
I. Bölüm: Inferno (Cehennem)
Giriş
.jpg.webp)
.jpg.webp)
.jpg.webp)
1300 yılının cuma günü Dante 35 yaşındadır. Dante, şiirde bunu "Yaşam yolumuzun yarısında" (Nel mezzo del cammin di Vita Nostra, kanto 1:1) mısrasıyla dile getirir.[3] Derin kişisel bunalımın bir alegorisi olan ve muhtemelen 13. kantoda bir intihar girişimi olarak verilen karanlık ormanda yolunu kaybeder. Ormanda günahlarını sembolize eden vahşi hayvanların saldırısına uğrar. Burada şehveti simgeleyen leopar ve kötü hırs ve günahkar nefsi simgeleyen arslan ve dişi kurt ile karşılaşır. Vahşi hayvanların yani günahlarının ve nefsinin kötü isteklerinin elinden kaçmayı, doğru yola ulaşmayı, dağın arkasında parlayan güneş ile simgelenen ilahi kurtuluşa ermeyi murat eder.
Vergilius tarafından kurtarılır (2. kanto) ve onunla birlikte yeraltına, güneşin erişemediği derin karanlığa doğru giderler ve cehenneme inerler.
Cehenneme iniş
Cehennem 9 iç içe daireye bölünmüştür. Eşmerkezli daireler gittikçe artan günahkarlığı temsil eder. Her dairenin günahkarları işledikleri kötülükler gereğince ebediyete kadar cezalandırılır. Mesela hayattayken gelecekten haber verenler kafaları arkalarına dönük vaziyette dolaşırlar bu nedenle önlerini hiçbir zaman göremezler. Dış dairelerde şehvet ve nefislerinin kurbanı olan ve nefislerine söz geçiremeyen kimseler, merkeze doğru ise küfre sapanlar ve yalancılar vardır. Günah işleyen ama ölmeden önce tövbe edip af dileyen insanlar günahları nedeniyle çile çektikleri Arafta bulunurlar, cehenneme atılmazlar. En iç dairede arzın merkezinde Şeytan'ın buzların içinde hapsolduğu en son noktaya ulaşılır. Günümüzde cehennemde cezalandırma şekli ateşte yanma olarak bilinse de Ortaçağ'da cehennemde cezalandırmada ateşte yanma figürü daha nadirdir onun yerine buzun içinde acı çekme daha sıklıkla tanımlanır. Bu yüzden Dante de Şeytanı buzun içinde hapsolmuş şekilde resmetmiştir.
Dante cehennemi çok politik bir tabiatta tasvir eder, çoğu siyasi hasmını ve hatta bazı Papaları ancak ayrıca aynı zamanda bazı dostlarını da cehenneme koyar.
Acheron nehri kıyıları cehenneme girişin geçitindedir. Mitolojik kayıkçı Kharon tarafından ölü ruhlar cehenneme taşınır. Burada geçidin kıyısında hayattayken iyi ve kötü arasında bir seçim yapamamış bazı kimseler kalmıştır. Onlar hala gerçek bir cehennemde değildirler ancak bu bölgede sonuza kadar hapsolmuş olarak deliler gibi etrafta bir flamanın peşinde koşturan ve eşek arıları tarafından sokulan ve bazı kurtçuk ve böcekler tarafından kanları sürekli emilen kimselerdir. Dante, Vergilius'un rehberliğinde cehennemin kıyısındaki Acheron nehrinin kıyısına gelir. Kayığı kullanan Kharon, Dante'yi karşı kıyıya, cehenneme geçirmeyi kabul etmez.
Limbus
Cehennemdeki ilk daire limbus. Burada vaftiz edilmemiş eski erdemli ve günahkâr olmayan ama İsa'yı da tanımayan şair Vergilius gibi putperestler bulunur. Gerçekten cezalandırılmazlar ama Tanrıdan ayrı olarak ve bağışlanma ümidinden mahrum elem içinde kalırlar. Limbo ile Yunan mitolojisindeki Elysion çayırları ile ironik bir ilgi kurulmuştur. Suçsuz olup da İsa'yı tanımayanlar, şeytanlar tarafından eziyete uğramazlar ve kendilerine bir zarar verilmez ama lanetlenmiş olarak karanlıklar içinde kutsal ışıktan uzak bir şekilde yaşamaya mahkûm kılınarak cezalandırılırlar.
Limbus'da hem Cicero, Öklid (Euclides), Homeros gibi kişiler ve ayrıca İbn Rüşd ve İbn-i Sina gibi bazı Müslüman filozoflar ve hatta şaşırtıcı bir şekilde Selahaddin Eyyübi (VI. Kanto) bile vardır. Dante burada bulunan bir kalede Homeros, Horatius, Ovidius, Lucan gibi ünlü şairler ile ve Aristoteles ve Sokrates gibi filozoflar ile konuşur. Dante bütün meşhur tarihe malolmuş paganların kendilerini burada bulduklarını anlatmasına rağmen daha sonra ikisi ile Araf ve Cennette de karşılaşmıştır (Sato ve Utica).
Dante, İlahi Komedya'da Limbus'u iki katlı olarak göstermektedir. Limbus'un bir alt, bir de üst katı bulunur. Üst kat karanlıktır. burada tarafsızlar bulunur. Yani yaşadıklarında kötülük yapmamışlardır ancak iyilik de yapmamışlardır zaten onun için buradadırlar. Limbusun bu bölümünde bir de yansız melekler vardır. Tanrı, Adem'i yarattıktan sonra meleklerine ve Lucifer'e (Şeytan) " Adem'in önünde eğilin" demiştir. Bunun üzerine Lucifer isyan etmiştir. İşte tam o sırada bazı melekler Lucifer'e destek çıkar, bazı melekler Adem'in önünde eğilir. Ancak az da olsa birkaç melek ise ne Adem'in önünde eğilmeyi kabul ederler, ne de Lucifer'e destek çıkmayı isterler. Bunun için bunlara yansız melekler denir.
Alt Limbus ise aydınlıktır. Cehennemdeki tek aydınlık yer burasıdır. Burada bulunanlar insanlığa çok büyük faydası dokunmuş ancak Hristiyan olmadıkları için burada bulunan kişilerdir. Bunların Başlıcaları: Homeros, Horatius, Ovidius, Lucanus, Electra, Hektor, Salahattin Eyyubi, Sokrates, Platon, Aristoteles, Diogenes, Thales, Herakleitos, Demokritos ve Zenon gibi şahsiyetler vardır
Kral Minos
Kral Minos ölü ruhları yargılar ve günahlarına göre cehennemin hangi dairesine konacağı hükmünü verir. Kral Minos, Yunan mitolojisinde de yeraltı dünyasında bulunan üç yargıçtan birisidir.
Bu sonsuz dairede şehvet düşkünleri ve Francesca da Rimini, VII. Cleopatra ve Kartaca Kraliçesi Dido gibilerin de aralarında bulunduğu erotik arzularını kontrol edemeyen ruhlar, öfkeli bir şekilde esen ebedi bir fırtına altında cezalandırılır.
Ebedi yağmurların yağdığı üçüncü dairede Kerberos tarafından gözetlenen ve işkence gören oburlar vardır (6. Kanto).
Dördüncü çemberde maddiyata düşkünlükte ortalamadan sapmış açgözlüler cezalandırılır. Bu çemberde mitolojideki bolluğun kişileştirilmişi zenginlik tanrısı Plutos, cimriler, para ve maddiyat hırsı ile mal mülk toplayan veya savurganlık yapanlar gardiyanlık yapar. Bu gruptakiler birbirlerine doğru ağır bir yükü iterler yük parçalandığında tekrar başa dönüp aynı yükü birbirlerine doğru iterler.
Segui il tuo corso, e lascia dir le genti
Segui il tuo corso, e lascia dir le genti (Türkçe: Sen kendi yolundan git; bırak diğerleri konuşsunlar), bu eserden bir replik olup Karl Marx'ın Das Kapital 'in birinci cildi bu sözle başlar.
Video oyunu uyarlaması
Visceral Games'in yapımını üstlendiği ve Electronic Arts tarafından dağıtılmış olan Dante's Inferno[4], İlahi Komedya'yı konu alarak hazırlanmıştır. PlayStation 3, Xbox 360 ve PSP platformları için geliştirilen oyun 5 Şubat 2010 tarihinde Avrupa'da piyasaya sürülmüştür.
Kaynakça
- Bloom, Harold (1994). The Western Canon.
- İngilizce:Easter Triduum denilen ve rivayete göre Perşembe günü İsa'nın son akşam yemeği ile başlayan ve Pazar günü çarmıha gerilmesi ile sonlanan, Katolik, Luteran ve Anglikan gibi çoğu Hristiyan mezheplerince kutsal kabul edilen üç gün
- Zebur'da ortalama insan ömrü 70 yıl olarak verilir.
- "Dante's Inferno". 6 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2010.