Karl Marx

Karl Marx[lower-alpha 1][4] (Almanca telaffuz: [ˈkaɐ̯l ˈmaɐ̯ks]; 5 Mayıs 1818, Trier – 14 Mart 1883, Londra), 19. yüzyılda yaşamış Alman filozof, politik ekonomist ve bilimsel sosyalizmin kurucusu. Bir müddet gazetecilik de yapan Marx, iktisadi ve beşerî konularda eleştirel fikirler ve tespitler ortaya koymuştur.

Karl Marx
1875'te Marx
Tam adı	Karl Marx
Doğumu	Carl Marx 5 Mayıs 1818 Trier, Ren Bölgesi, Prusya
Ölümü	14 Mart 1883 (64 yaşında) Londra, Birleşik Krallık Plörezi
Çağı	19. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Marksizm
İlgi alanları	Siyaset felsefesi, sosyoloji, emek, siyaset, tarih, ekonomi, sınıf mücadelesi, doğa bilimleri, kapitalizm
Önemli fikirleri	Artı değer, emek değer teorisine katkıları, yabancılaşma, sınıf mücadelesi ve emekçinin sömürülmesi, tarihsel materyalizm
Etkilendikleri Hegel, Feuerbach, Spinoza, Proudhon, Stirner, Smith, Voltaire, Ricardo, Vico, Robespierre, Rousseau, Shakespeare, Goethe, Helvétius, d'Holbach,[1] Liebig,[2] Darwin, Fourier, Robert Owen, Hess, Guizot, Pecqueur,[3] Aristoteles, Epicurus
Etkiledikleri Luxemburg, Lenin, Troçki, Mao, Guevara, Sartre, Debord, Frankfurt Okulu, Negri, Gramsci
İmzası

Marx'ın ekonomi alanındaki çalışmaları, günümüzde emeği, emek-sermaye ilişkisini ve bunları takip eden ekonomi düşüncesini kavramanın büyük bir kısmı için temel oluşturdu.[5][6][7] Sosyoloji[8][9][10][11] ve sosyal bilimleri[12][13][14] başlatan isimlerdendir. En bilinenleri Komünist Manifesto (1848) ve Kapital (1867-1894) olmak üzere hayatı boyunca sayısız kitap yayımladı. Karl Marx, hakkında en fazla eser yazılan kişiler listesinde ilk sırada yer almaktadır.

Orta düzeyde zengin bir Yahudi ailede, o tarihlerde Prusya'nın içinde yer alan Ren bölgesindeki Trier şehrinde doğan Marx, Genç Hegelcilerin felsefe düşünceleri ile ilgilendiği Bonn ve Berlin Üniversiteleri'nde öğrenim gördü. Çalışmalarından sonra Köln'de radikal bir gazetede yazmaya ve tarihsel materyalizm üzerinde çalışmaya başladı. 1843'te diğer radikal gazetelerde yazmaya başlayacağı ve kendisinin ömür boyu dostu ve çalışma arkadaşı olacağı Friedrich Engels ile tanışacağı Paris'e taşındı. 1849'da sürgüne gönderildi ve karısı ve çocukları ile beraber toplumsal ve ekonomik hareketler hakkında teorilerini yazacağı ve olgunlaştıracağı Londra'ya taşındı. Bu süre içerisinde sosyalizm için yapılan mücadelede yer aldı ve Birinci Enternasyonal'de önemli bir figür hâline geldi.

Marx'ın toplum, ekonomi ve siyaset hakkındaki teorileri -bir bütün olarak Marksizm- insan toplumlarının sınıf savaşımı -üretimi kontrol eden yönetici sınıf ile üretim için gereken emeği sağlayan mülksüz bir emekçi sınıf arasındaki çatışma- ile ilerlediğini iddia etmektedir. Marx, devletlerin yönetici sınıf tarafından idare edildiğini ve devletin ortak kamu çıkarı adına hareket eder gibi yapıp yönetici sınıfın çıkarları doğrultusunda yönetildiğini düşünmekte[15] ve daha önceki sosyoekonomik sistemler gibi kapitalizmin de kendi yıkımına ve yeni bir sistem olan sosyalizmin onun yerini almasına neden olacak iç gerilimler ürettiğini öngörmektedir. Kapitalizmin içinde burjuvazi ve proletarya arasındaki sınıf çelişkilerinin çalışan sınıfın siyasi zaferi ve bunun sonucu kurulacak sınıfsız bir toplum;komünizm:özgür üreticiler birliği tarafından yönetilen bir toplumun ortaya çıkacağını iddia etmektedir.[16][17] Marx düşüncelerinin hayata geçmesi için etkin bir mücadele verdi; emekçi sınıfın kapitalizmin yıkılması ve sosyo ekonomik bir değişimin geçirilmesi için düzenli bir devrim hareketini yürütmek zorunda olduğunu savundu.[18] Marx insanlık tarihindeki en etkileyici figürlerden biridir.[19] Dünya çapında birçok entelektüel, işçi sendikaları ve siyasi parti onun temel çalışmalarından farklı biçimlerde etkilenmiştir.

Hayatının ilk dönemi

Çocukluğu ve ilk eğitimi: 1818–1836

Marx, 5 Mayıs 1818'de, Yahudi bir aile olan, Heinrich Marx ve Henrietta Pressburg'un (1788–1863) dokuz çocuğunun üçüncüsü olarak dünyaya geldi. O yıllarda Prusya Krallığına ait olan Aşağı Ren Bölgesi içinde yer alan Trier'de doğdu.[20]

Annesinin babası, Hollanda'da bir hahamdı, baba tarafından şeceresi ise 1723 tarihinden itibaren büyükbabası Meier Halevi Marx[21] tarafından üstlenilmesi ile Trier hahamlarından oluşmaktaydı. Karl'ın babası, çocukken Herschel adıyla tanınırdı, ailede seküler eğitim alan ilk çocuktu. Avukat oldu ve ailesinin birkaç Moselle bağına sahip olması sayesinde görece refah içinde ve orta sınıf bir hayat standardında yaşadı. Karl'ın doğumundan hemen önce Herschel, antisemitik yasal baskılardan kurtulmak amacıyla Yidiş Herschel adının yerine Heinrich ismini alarak o sırada Almanya ve Prusya'da egemen olan Protestan mezhebi olan Lüterciliğe girdi.[22]

Marx'ın Trier'de doğduğu ev . Alman Sosyal Demokrat Partisi tarafından 1928'de satın alındı. Günümüzde adına bir müzeye ev sahipliği yapmaktadır.[23]

Büyük oranda dini bir inancı olmayan Heinrich, Immanuel Kant ve Voltaire'e değer veren bir aydınlanmacıydı. Klasik bir liberal olarak daha sonra mutlak monarşi ile yönetilecek Prusya'da bir anayasa hazırlanması ve reformlar yapılması için yapılan çalışmalara destek verdi.[24] 1815 yılında Heinrich Marx avukat olarak çalışmaya başladı, 1819 tarihinde ise ailesiyle Porta Nigra'da on odalı büyük bir eve taşındı.[25] Hollandalı bir Yahudi olan karısı Henrietta Pressburg, yarı-aydın bir insandı ve tüm zamanını ailesine ayırmak ve evinin temizliğinde aşırı titiz olmakla ifade edilen "yoğun bir anne sevgisi" ile yorulduğu ifade edilmektedir.[26] Daha sonra Philips şirketini kuracak zengin bir aileye mensuptu:Anton ve Gerard Philips'ın büyük halası, Frits Philips'ın büyük büyük halasıydı. Karl'ın dayısı olan küçük erkek kardeşi Benjamin Philips (1830–1900), daha sonra Karl ve Jenny Marx'ın Londra'da sürgünde iken borçlarını ödemek için destek alacakları zengin bir banker ve sanayiciydi.[27] Kocasının aksine Henrietta Yahudi dini inancına sadık kaldı.[28]

Karl Marx'ın çocukluğu hakkında çok az bilgi mevcuttur.[29] 1819 yılında ağabeyi Moritz ölünce dokuz çocuğun üçüncüsü olarak ailenin en büyük oğlu oldu.[30] 1824 Ağustos'unda Lütherci bir kilisede vaftiz edildi. Yaşayan kardeşleri, Sophie, Hermann, Henriette, Louise, Emilie ve Karoline de Lütherci olarak vaftiz edildiler.[31] Karl Marx babası Heinrich Marx tarafından on üç yaşına kadar evde eğitildi, bu yaşında babasının bir arkadaşı olan Hugo Wyttenbach'in müdür olduğu okula kayıt edildi. Wyttenbach okulunda çok sayıda liberal hümanist öğretmen çalıştırdığı için yerel muhafazakâr hükûmetin kızgınlığını üzerine çekti. Bu durumun sonucu olarak 1832'de okul polis baskınına uğradı ve öğrencilere siyasi liberalizmi benimsemiş edebi eserlerin dağıtıldığı tespit edildi. Bu tür eserlerin dağıtılmasının kışkırtıcı bir eylem olarak görülmesi üzerine Marx okuldayken, yetkililer kurumda bazı düzenlemeler yaptı ve çok sayıda öğretmeni değiştirdi.[32]

Ekim 1835 tarihinde 17 yaşındayken felsefe ve edebiyat öğrenmek ümidiyle Bonn Üniversitesi'ne gitti ancak, babası pratik bir meslek olarak gördüğü hukuk okumasında ısrar etti.[33] "Akciğer zayıflığı" diye ifade edilebilecek bir durumdan dolayı 18 yaşını bitirdiğinde askerlikten muaf tutuldu. Bonn Üniversitesi'nde iken, polis tarafından takibe alınmış olan bir grup siyasi radikal tarafından kurulmuş Şairler Kulübüne katıldı.[34] Bir dönem eş başkanlığını yaptığı Trier Taverna Kulübü İçiciler Derneğine(Landsmannschaft der Treveraner) de katıldı.[35] Ek olarak üniversitede kavgalara da karıştı, bazıları gerçekten ciddileşti: Ağustos 1836'da üniversitedeki Prusya Güçleri grubundan birisi ile olan düellosu gibi.[36] İlk dönem notları iyi olmasına rağmen notları daha sonra düştü, gelişen bu durum babasının onu daha oturmuş ve disiplinli Berlin Üniversitesi'ne göndermesine yol açtı.[37]

Hegelcilik ve ilk eylemleri: 1836–1843

Jenny von Westphalen 1830'larda

1836 yaz ve sonbaharını Trier'de geçirdikten sonra öğrenimi ve hayatı hakkında daha ciddi kararlar aldı. Çocukluğundan beri tanıdığı, yönetici Prusya sınıfından eğitimli bir barones olan Jenny von Westphalen ile nişanlandı. Marx ile beraber olmak için genç bir aristokrat ile yaptığı nişanı atmasının yanı sıra etnik ve sınıf kökenlerinin farklı olmasına bağlı olarak ilişkileri toplumsal olarak kabul edilemezdi. Ancak Marx nişanlısının liberal bir aristokrat olan babası Ludwig von Westphalen ile arkadaş oldu ve daha sonra doktora tezini ona adadı.[38] Ekim 1836'da hukuk fakültesine kaydolmak için Berlin'e gitti ve Mittelstrasse'de bir oda kiraladı.[39] Hukuk fakültesine kaydolmasına rağmen felsefeye hayrandı ve "felsefe olmaksızın hiçbir şeyin tamamlanamayacağını" düşündüğü için bu iki disiplini bir şekilde birleştirme yolu aradı.[40] Avrupa'da felsefe çevrelerinde yoğun bir şekilde tartışılan yeni ölmüş Alman filozof G. W. F. Hegel'in düşünceleri ile ilgilenmeye başladı.[41] Hegel'in düşüncelerini tartışan Doktor Kulübü (Doktorklub) isimli bir öğrenci grubuna katıldı ve onların aracılığıyla 1837 yılında Genç Hegelciler olarak bilinen radikal düşünürlerden oluşan bir grup ile tanıştı. Grup, Ludwig Feuerbach ve Bruno Bauer'in etrafında Marx, Marx'ın yakın bir arkadaşlık geliştireceği Adolf Rutenberg ile bir araya geldiler. Marx gibi genç Hegelciler de Hegel'in metafizik öngörülerini eleştirirken sol bir perspektiften mevcut toplum, siyaset ve dini eleştirmek için Hegel'in diyalektik yöntemini geliştirdiler.[42] Marx'ın babası Mayıs 1838'de öldü, bu aile için ciddi bir gelir kaybı anlamına da geliyordu.[43] Marx duygusal olarak babasına çok yakındı ve ölümünden sonra babasının anısına çok saygı gösterdi.[44]

Rheinische Zeitung 12 Ekim 1842 tarihli nüsha

1837 itibarıyla, hiçbiri yaşarken yayımlanmamış olsa da hem edebi hem de edebiyat dışı konularda yazıyordu: Kısa bir roman;Akrep ve Felix, bir oyun, Oulanem ve Jenny von Westphalen'e ithaf edilen bir dizi aşk şiiri.[45] Marx bir süre sonra sadece belli bir konuya odaklanmak amacıyla, İngilizce ve İtalyanca öğrenmek, sanat tarihi ve Latin klasiklerinin çevrilmesi gibi diğer ilgi alanları ile beraber edebiyattan vazgeçti.[46] 1840'ta Bruno Bauer ile beraber Hegel'in Din Felsefesi eserini düzenlemeye başladı. Aynı tarihlerde 1841 tarihinde bitireceği Demokritos'çu ve Epikür'cü Doğa Felsefeleri Arasında Fark isimli doktora tezini yazmaya başladı.[47] Bu tez "Marx'ın felsefi bilginin teolojiye üstün olduğunu göstermek için ortaya koyduğu cesur ve özgün bir eser olarak" yorumlanmıştı:[48] Çalışma, özellikle Berlin Üniversitesi'nin muhafazakâr profesörleri arasında ihtilafa neden oldu. Marx bunun üzerine tezini onu 1841 Nisan'ında doktora ile ödüllendirecek olan daha liberal Jena Üniversitesi'ne sunmaya karar verdi.[49] Marx ve Bauer ateist oldukları için, Mart 1841'de Archiv des Atheismus (Ateist Arşiv) isimli bir yayın için planlar yapmaya başladılar, ancak bu çalışma herhangi bir eser ortaya çıkarmadı. Temmuz ayında Marx ve Bauer Berlin'den Bonn'a bir yolculuk yaptılar. Orada sarhoş olmaktan, kilisede kahkaha ile gülmeye ve şehirde eşek turu atmaya kadar skandal sayılabilecek eylemlerde bulundular.[50]

Marx akademik bir kariyer planlamasına rağmen hükûmetin klasik liberalizme ve Genç Hegelciler'e karşı artan tepkisi nedeniyle bu seçeneğin önü tıkanmıştı.[51] Sosyalizm hakkındaki ilk fikirlerini ve ekonomiye artan ilgisini yazacağı radikal bir gazete olan Rheinische Zeitung'da ("Rhineland News") gazetecilik yapmak üzere 1842'de Köln'e gitti. Hem sağ kanat Avrupa hükûmetlerini hem de liberal ve sosyalist hareketler içindeki çeşitli kişileri etkisiz ve üretkenlik karşıtı olmaları nedeniyle eleştiriyordu.[52] Gazete, her baskıdan önce zararlı içerik açısından kontrol eden Prusya Sansür Kurulu'nun dikkatini çekti; Marx bu konuda şöyle yakınmıştı: "Gazetemiz öncelikle polisin denetiminden geçmek zorundaydı ve eğer polisin burnu Hristiyanlık veya Prusya aleyhine bir koku alırsa, gazetenin basılmasına izin verilmiyordu."[53]Rheinische Zeitung, Rusya monarşisini sert biçimde eleştiren bir makale yayınlayınca Çar I. Nikolay gazetenin yasaklanmasını istedi, Prusya hükûmeti 1843'te bu isteğe uydu.[54] Yedi yıllık nişanlılıktan sonra 19 Haziran 1843'te Marx, nişanlısı Jenny ile Kreuznach'da bir Protestan kilisesinde evlendi.[55]

Komünist dönem

Paris: 1843–1845

Marx, Alman ve Fransız radikalleri bir araya getirmek için Alman sosyalist Arnold Ruge tarafından kurulan yeni radikal sol bir gazetenin Deutsch–Französische Jahrbücher (Alman-Fransız Yıllıkları)'nın eş editörü oldu.[56] Gazete Paris, Fransa'da yayımlanıyor olması nedeniyle, Marx ve karısı Ekim 1843'te buraya taşındı. Vaneau Caddesi 23 numarada Ruge ve karısı ile kömünal bir yaşam sürmenin sonucunda şartları dayanılmaz buldular; kızları Jenny'nin 1844'te doğumu üzerine başka bir yere taşındılar.[57] Hem Fransa hem de Almanya'dan yazarlar için bir cazibe merkezi olmayı amaçlayan Jahrbücher, bir yazar hariç sadece Alman yazarlar tarafından desteklendi; sürgün Rus anarşist komünist Mikhail Bakunin.[58] Marx bu çalışmaya iki makalesini verdi: "Hegel'in Hak Felsefesinin Eleştirisine Katkıya Giriş"[59] ve "Yahudi Sorunu Üzerine,"[60] ikinci makalesi onun proleteryanın devrimci bir güç olduğuna dair düşünceye girişini ve komünizmi daha çok sahiplendiğini göstermektedir.[61] Sadece tek bir sayı yayımlanır, ancak görece olarak başarılı olmuştur, bunu da büyük ölçüde Heinrich Heine'ın Bavyera Kralı I. Ludwig hakkında yazdığı satir dizelerinin Alman devletleri tarafından yasaklanması ve ithal edilen nüshaların alıkonulmasına borçluydu; Ruge ne yazık ki diğer sayılar için para sağlamayı reddetti böylece Marx ile olan arkadaşlığı da sona ermiş oldu.[62] Gazetenin çökmesinden sonra, Marx geride kalan sansürlenmemiş tek radikal Alman gazetesi için yazmaya başladı; Vorwärts (İleri!). Paris'te kurulu olan gazete, işçi ve sanatçılardan oluşan gizli bir ütopyacı sosyalist grup olan Adalet İçin Birlik tarafından destekleniyordu. Marx bazı toplantılarına katılsa da, gruba girmedi.[63] Vorwärts! gazetesinde, Marx, Avrupa'da etkili olan liberal ve diğer sosyalistleri eleştirirken kendisinin Hegel ve Feuerbach'ın görüşlerine bağlı olan diyalektik materyalizm hakkındaki düşüncelerini yeniden gözden geçirdi.[64]

Friedrich Engels, Marx ile 1844'te tanıştı; ömür boyu arkadaş ve ortak oldular.

28 Ağustos 1844'te, Marx, ömür boyu sürecek bir arkadaşlık kuracağı Alman sosyalist Friedrich Engels ile Café de la Régence'de tanıştı.[65] Daha önce bir sefer 1842 yılında Marx'ın çıkardığı Rheinische Zeitung gazetesinin ofisinde karşılaşmışlardı.[66] Engels, Marx'ı, tarihteki son devrim için işçi sınıfının en uygun güç ve araç olduğunu ikna etmek için en son basılan eseri olan 1844 Yılında İngiltere'de İşçi Sınıfının Koşulları'nı[67][68] gösterdi.[69][70] Bu tanışmanın sonunda Marx ve Engels, Marx'ın eski arkadaşı Bruno Bauer'in felsefi düşünceleri ortak biçimde eleştirmeye başlamışlardı. Bu eleştirilerin sonucu ortaya çıkan eser Kutsal Aile, 1845 yılında yayımlandı.[71][72] Bauer'i eleştirmesine rağmen, Marx, Genç Hegelciler Max Stirner ve Ludwig Feuerbach'ın görüşlerinden ileri derecede etkilenmişti, ancak sonunda Marx ve Engels, Feuerbachçı materyalizmin de üstesinden geldiler.[73]

Paris'te Vanneau caddesi 38 numarada oturduğu süre boyunca (Ekim 1843'ten Ocak 1845'e kadar)[74] Marx yoğun biçimde siyasal iktisat: (Adam Smith, David Ricardo, James Mill vb.[75]) Fransız sosyalistleri (özellikle Henri de Saint Simon ve Charles Fourier)[76] ve Fransa tarihi çalıştı.[77] Siyasal iktisat Marx'ın ömrünün sonuna kadar sürdüreceği bir çalışma alanı[78] ve üç ciltlik dev eseri Kapital'in hazırlanmasına neden oldu.[79] Marksizm genel olarak üç büyük alandan etkilenmiştir - Hegel diyalektiği, Fransız ütopyacı sosyalizmi ve İngiliz iktisat bilimi. Marx'ın Hegel'in diyalektiği üzerindeki çalışmalarıyla beraber bu süre boyunca Paris'te yaptığı çalışmalar Marksizmin(ya da Marx'ın ifadesiyle siyasal iktisatın) tüm ana öğeleri 1844 sonbaharında ortaya çıkmıştı.[80] Marx, her insan gibi günlük uğraşılardan ve bunlara ek olarak radikal bir gazetenin editörlüğünün gerekli kıldığı özel taleplerden ve günlerde her an bir halk devrimi olma ihtimalinden dolayı kendisinden beklenen siyasal parti çalışmalarını yönlendirme zorunluluğundan dolayı siyasal iktisat çalışmaktan uzaklaşsa da her zaman bu çalışmasına geri döndü. Marx "kapitalizmin iç işleyişini anlamak" için araştıyordu.[81]

Marksizmin genel hatları 1844'ün sonlarında Marx'ın zihninde oluşmuştu. O sırada dünya siyasal iktisadına dair Marksist düşüncenin birçok unsuru detaylı olarak çalışılmıştı. Ne var ki Marx kafasındaki yeni ekonomik teoriyi daha da netleştirmek için kendisinin ekonomiye dair bütün görüşlerini kağıda dökme ihtiyacı vardı.[82] Bu dönemde Marx 1844 Elyazmaları isimli eserini yazdı.[83] Bu çalışma sayısız konuyu içeriyordu;yabancılaşmış emek de dahil.[84] Ancak, 1845 baharıyla birlikte kendisinin süregiden kapitalizm, sermaye ve siyasal ekonomi çalışması Marx'ı -bilimsel sosyalizm- diye adlandırılan dünyanın tamamen materyalist bir görüşle ele alınmasına ihtiyaç duyan yeni bir siyasal ekonomi teorisine doğru gittiği düşüncesine yönlendirdi.[85]

1844 Elyazmaları Nisan ve Ağustos 1844 tarihleri arasında yazıldı. Sonuçta Marx, bu eserin Ludwig Feuerbach'ın düşüncelerinden etkilenmiş olduğunu fark etti. Tarihsel materyalizm doğrultusunda Feuerbach felsefesinden bir kopuş yaşamaya ihtiyaç duyduğunu fark etti. Böylece bir yıl sonra, Nisan 1845'te, Paris'ten Brüksel'e taşındıktan sonra, 11 taneden oluşan Feuerbach Üzerine Tezler'ini yazdı.[86] Feuerbach Üzerine Tezler özellikle 11.Tez ile bilinir: "Filozoflar bugüne kadar değişik yollarla sadece dünyayı yorumlamaya çalıştı; artık onu değiştirme zamanı geldi".[84][87] Bu eserde Marx, materyalizmi çok fazla düşünceye esir olmak ile, idealizmi tamamen pratiği teoriğe indirgemekle, felsefeyi gerçek fiziksel etkinlik ve uygulamaların dışında kalmakla eleştirdi.[84] Bu tarihsel materyalizme ilk göz kırpmasıydı, dünya düşüncelerle değil gerçek, fiziksel çalışma ve uygulamalarla değişiyordu.[84][88] 1845'te, Prusya kralının ricası üzerine, Fransa hükûmeti, İçişleri Bakanı François Guizot'nın bizzat Marx'ı Fransa'dan gitmesini istemesi ile, Vorwärts! gazetesi kapatıldı.[89] Marx bunun üzerine Paris'ten Brüksel'e geçti.

Brüksel: 1845–1847

Komünist Parti Manifestosu 1. baskı, Almanca, 1848

Fransa'da kalması istenmeyen, Almanya'ya gidemeyen Marx, 1845 Şubat ayında Belçika'da Brüksel'e iltica etmeye karar verdi. Ancak, Brüksel'de kalabilmesi için Marx'ın günlük politik konularla ilgili olarak hiçbir şey yayımlamama sözü vermesi gerekti.[89] Brüksel'de, içlerinde Moses Hess, Karl Heinzen, ve Joseph Weydemeyer'in de olduğu diğer sürgün sosyalistlerle bir araya geldi ve en sonunda, Nisan 1845'te Marx'ın yanına gelmek için Almanya Barmen'den Brüksel'e geldi. O sırada giderek artan sayıda Adalet İçin Birlik grubu üyesi insan da Brüksel'de kendine bir yer arıyordu.[89][90] Daha sonra Manchester'den Engels'in uzun süredir arkadaşı olan Mary Burns Engels'le birlikte olmak için Brüksel'e geldi.[91] 1845 Temmuz'unun ortasında Marx ve Engels Birleşik Krallık'ta sosyalist bir hareket olan Çartizm (Chartism) liderlerini ziyaret etmek için Brüksel'den ayrılıp Birleşik Krallık'a gittiler. Bu Marx'ın bu ülkeye ilk seyahatiydi ve Engels bu seyahat için en uygun rehberdi. Engels Kasım 1842'den itibaren 1844 Ağustos'una kadar 2 yıl boyunca Manchester'da yaşamıştı.[92][93] Engels İngilizce öğrenmekle kalmamış,[94] Çartist liderlerle yakın bir ilişki geliştirmişti.[94] Ayrıca, Engels birçok Çartist ve sosyalist İngiliz gazetesi için muhabirlik yapıyordu.[94] Marx, bu seyahati Londra ve Manchester'da farklı kütüphanelerde çalışma yapabileceği iktisat kaynaklarını incelemek için bir fırsat olarak kullandı.[95]

Engels ile birlikte Marx kendisinin tarihsel materyalizm kavramını en iyi şekilde ifade ettiği düşünülen kitabı olan Alman İdeolojisini yazdı.[96] Bu çalışmasında Marx, felsefi anlamda idealizmden beslenen hem Feuerbach, Bruno Bauer, Max Stirner ve geri kalan tüm Genç Hegelciler ile ve hem de Karl Grun ve diğer "doğru sosyalistlerle" bağlarını kopardı. Alman İdeolojisinde Marx ve Engels, tarihteki tek dönüşüm gücü olarak materyalizme dayanan kendi felsefelerini tamamladılar.[97]

Alman İdeolojisi mizahi satirik bir formda yazılmıştır. Ancak bu mizahi form bile bu eseri sansüre uğramaktan kurtaramadı. Diğer birçok eseri gibi Alman İdeolojisi de Marx'ın yaşadığı süre içinde basılamadı ancak 1932 yılında basılabildi.[84][98][99]

Alman İdeolojisi tamamlandıktan sonra Marx, "bilimsel materyalist" felsefeden kaynaklanarak hareket eden gerçek bir "devrimci proleter bir mücadelenin" "teori ve taktiklerini" değerlendiren kendi pozisyonunu ortaya koymak amacıyla hazırladığı çalışmasına döndü.[100] Bu çalışma ütopyacı sosyalistlerle Marx'ın kendi bilimsel sosyalist felsefesi arasında farkı ortaya koymayı amaçlıyordu. Ütopyacıların insanların belli bir zamanda sosyalist harekete katılması için ikna edilmesi gerektiğine inandıkları, insanların başka bir inanca geçmesi için insanın ikna edilmesi gerektiği yöntemiyle, sırada, Marx insanların birçok durumda kendi ekonomik çıkarları doğrultusunda davranmaya eğilimli olduklarının farkındaydı. Bu nedenden dolayı, bir sınıfın en temel maddi çıkarına dönük bir büyük çağrı ile bir sınıfa (burada işçi sınıfı) yapılacak çağrı bir devrim yapmak ve toplumu değiştirmek için sınıfın büyük bir kısmını harekete geçirmek en iyi yol olacaktı. Bu cümle Marx'ın planladığı yeni kitabın yazılma amacıydı. Ne var ki el yazması hükûmetin sansüründen geçmesi nedeniyle Marx kitabın adını Felsefenin sefaleti olarak belirledi (1847)[101] ve bu ismi Fransız anarko-sosyalist Pierre-Joseph Proudhon'un yazdığı Sefaletin felsefesi (1840) isimli kitabında ifade edilen "küçük burjuva felsefesi" bir yanıt olmasını istediği için önerdi.[102]

Marx, Engels ve Marx'ın kızları

Bu kitaplar Marx ve Engels'in en çok tanınan eserleri, o tarihten beri Komünist Manifesto olarak bilinen bir siyaset kitapçığı olan eserleri için bir altyapı oluşturdu. 1846 yılında Brüksel'de yaşarken Marx gizli radikal organizasyon Adalet İçin Birlik ile çalışmaya devam etti.[103] Yukarıda da belirtildiği gibi Marx, Birlik'in bir işçi sınıfı devrimi meydana getirebilecek şekilde kitlesel bir hareket olarak Avrupa çapında işçi sınıfını hareket geçirmek için ihtiyaç duyulan çeşitte radikal bir organizasyon olduğunu düşündü.[104] Ne var ki işçi sınıfını kitlesel bir hareket geçirmek için organize etmek gerekiyordu, Birlik, "gizli" veya "yeraltı" çalışmasına devam etmek ve görünürde siyasi bir parti olarak çalışmak zorundaydı.[105] Birlik üyeleri bu yaklaşıma ikna oldular. Haziran 1847'de Adalet için Birlik kendi üyeleri ile doğrudan işçi sınıfını hedef alan yeni bir açık "yer üstü" yapılanması doğrultusunda yeniden organize oldu.[106] Bu yeni açık siyasal topluluk Komünist Birlik olarak isimlendirildi.[107] Marx ve Engels'in ikisi birden bu yeni yapının programının ve organizasyon ilkelerinin belirlenmesinde görev aldı.[108]

1847'nin sonlarında Marx ve Engels en ünlü çalışmaları olacak eseri yazmaya başladılar - Komünist Birlik için bir eylem programı. Aralık 1847 ile Ocak 1848 arasında Marx ve Engels tarafından birlikte yazılan Komünist Manifesto ilk olarak 21 Şubat 1848 tarihinde basıldı.[109] Komünist Manifesto yeni Komünist Birlik'in ilkelerini ortaya koydu. Artık gizli bir topluluk olmadıkları için ilkelerini kamuya açık hale getirmek istediler.[110] Kitapçığın açılış cümleleri Marksizmin temel düşüncesini ifade etmektedir: "Bugüne kadar mevcut toplumların tarihi sınıf savaşlarının tarihidir."[111] Kitap Marx'ın, burjuva (zengin orta sınıf) ve proleterya (endüstriyel işçi sınıfı) arasında giderek büyüdüğünü iddia ettiği çıkar çatışmasının ortaya çıkardığı antagonizmaları incelemektedir. Buradan hareket eden Manifesto, Komünist Birlik'in o dönemdeki diğer sosyalist ve liberal siyasal partilerden farklı olarak kapitalist toplumu ortadan kaldırıp onun yerine sosyalist toplumu getirmek amacıyla proletaryanın çıkarları doğrultusunda hareket edeceğini ortaya koymaktadır.[112]

Aynı yılın sonuna doğru (1848), Avrupa 1848 Devrimleri olarak bilinen bir dizi protesto, ayaklanma ve genellikle şiddet dolu karışıklıklar yaşadı.[113] Fransa'da, 1848 Fransa devrimi, monarşi yönetimini devirdi ve İkinci Fransa Cumhuriyeti'ni kurdu.[113] Marx bu tür durumlarda maddi yardım sağlıyordu; o dönemde babasının ölümünden dolayı 6000[114] veya 5000 Frank[115][116] gibi önemli bir yekünü olan mirasın üçte biri ile devrimci bir harekete geçmeyi düşünen Belçikalı işçileri silahlandırmak için harcadı.[116] Bu iddialar gerçekleşmese bile,[114][117] Belçika Adalet Bakanlığı onu tutuklamak üzere suçladı; yeni bir cumhuriyet hükûmetine sahip olduğu için güvende olacağını düşündüğü Fransa'ya kaçmak zorunda kaldı.[116][118]

Köln: 1848–1849

Paris'e geçen Marx, Komünist Birlik'in merkezini buraya aldı ve orada yaşayan farklı Alman sosyalistlerle Alman İşçiler Kulübünü kurdu.[119] Devrimin Almanya'ya sıçramasını umut ederek 1848 yılında Marx Almanya'daki Komünist Partinin Talepleri başlıklı bir el ilanı dağıttığı Köln'e geri döndü,[120] bu bildiride Komünist Manifesto'da yer alan 10 maddeden sadece dört tanesini dile getirdi çünkü o dönemde Alman burjuvazisinin proletarya tarafından iktidardan indirmeden önce burjuvazinin Almanya'da güçlü feodalizmi ve monarşiyi iktidardan indirmesi gerektiğine inanıyordu.[121] 1 Haziran tarihinde, Marx günlük bir gazete çıkarmaya başladı; Neue Rheinische Zeitung, gazetenin finansmanı babasında kalan mirastan arta kalan ile yapılıyordu. Kendi Marksist yorumu ile Avrupa'dan gelen haberlerin düzenlenmesi için Marx baş yazar ve baskın editoryal güç olarak yer alıyordu. Komünist Birlik'ten diğer üyelerin katkılarına rağmen Engels'in ifadesi ile gazete "Marx'ın küçük bir diktatörlüğü" olarak kaldı.[122][123][124]

Gazetenin editörü olarak Marx ve diğer devrimci sosyalistler düzenli olarak polis baskısına uğruyor ve Marx değişik nedenlerden dolayı kovuşturuluyor,[125][126][126][127][128] her seferinde de aklanıyordu.[126][128][129] Bu sırada Prusya'da demokratik parlamento düştü ve kral, IV. Friedrich Wilhelm, solcu ve diğer devrimci kişilerin ülkeyi terk etmesini sağlayacak düzenlemelere girişen yeni bir kabine oluşturdu.[125] Sonuç olarak, Neue Rheinische Zeitungkapatıldı ve Marx 16 Mayıs tarihinde ülkeyi terk etme emri aldı.[124][130] Marx Paris'e döndü, o sırada Paris'te de ciddi bir karşı devrim dalgası ve kolera salgını vardı ve kendisini bir tehdir olarak gören polis tarafından şehri terk etmesi istendi. O sırada dördüncü çocuklarına hamile olan karısı Jenny ile 1849 Ağustos'unda mülteci olarak Londra'ya gitti.[131][132]

Londra'daki Yaşamı

Ağustos 1849'da ömrünün sonuna kadar kalacağı Londra'ya yerleşti. Dolayısıyla Komünist Birlik merkezi de Londra'ya taşınmış oldu. Ancak, 1849-1850 kışında, Komünist Birlik içinde August Willich ve Karl Schapper'in başını çektiği bir grup Komünist Birlik'in başını çekeceği acil bir ayaklanma talebinde bulundu. Willich ve Schapper bu şekilde ayaklanmanın ateşinin yakılmasının tüm Avrupa'ya yayılacak bir devrime yol açacağını savunuyordu. Marx ve Engels böylesine plansız bir ayaklanmanın Komünist Birlik için bir macera ve intihar olacağını savundu.[133] Schapper/Willich hizbi tarafından tavsiye edilen böylesine bir ayaklanma kolaylıkla Avrupa hükûmetlerinin polis ve silahlı güçleri tarafından bozguna uğratılabilirdi. Bu Marx'a göre Komünist Birlik için her şeyin sonu anlamına gelebilirdi. Marx, toplumdaki değişimlerin, 'bir avuç insanın' isteği ve çabasıyla bir gecede gerçekleşemeyeceğini savunuyordu.[134] Tersine bu değişimler, toplumun bilimsel olarak ekonomik şartlarının incelenmesi ve toplumsal gelişimin farklı safhaları doğrultusunda devrime doğru hareket ettirilmesi ile sağlanıyordu. Gelişimin bu aşamasında (1850 yılı), 1848 yılında tüm Avrupa çapında yaşanan devrimlerin mağlup edilmesini takiben, Marx, özgür seçimler doğrultusunda anayasal bir cumhuriyet kurulması ve tüm erkeklere oy hakkı verilmesi gibi yönetim reformları talepleri konularında feodal aristokrasiyi yenmek için yükselen burjuvanın ilerlemeci öğeleri ile işçi sınıfının işbirliği yapması konusunda Komünist Birlik'in teşvik edici olması gerektiğini düşünüyordu. Diğer bir ifade ile işçi sınıfı işçi sınıfı ajandasını ve işçi sınıfı devrimini gerçekleştirmeden önce burjuva devriminin başarıya ulaşması konusunda burjuva ve demokratik güçlere katılmalıydı. Komünist Birlik'i ortadan kalkmasına neden olacak kadar bir mücadeleden sonra Marx'ın düşünceleri galip geldi ve bunun üzerine Willich/Schapper grubu Komünist Birlik'ten ayrıldı. Bu sırada Marx sosyalist Alman İşçilerinin Eğitim Derneği ile yoğun biçimde ilgilendi.[135] Dernek toplantılarını Londra'nın merkezi bölgelerinden Soho'da yapıyordu.[136][137] Bu organizasyon da Marx'ı ve Schapper/Willich'i takip edenler olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Konu başlıkları Komünist Birlik içindeki tartışma başlıklarının aynıydı. Marx, ne var ki, bu dernekte Schapper/Willich grubuna karşı olan mücadeleyi kaybetti ve 17 Eylül 1850, tarihinde dernekten istifa etti.[138]

New York Tribune için yazması

Londra'da Marx kendisini tamamen işçi sınıfının devrim organizasyonu çalışmasına verdi. İlk yıllarında ailecek inanılmaz bir yoksulluk içinde yaşadılar.[139][140] Ana gelir kaynağı, gelirini aile şirketinden elde eden Engels'in sağladığı paraydı.[141] Daha sonra Marx ve Engels birlikte dünyada değişik ülkelerdeki 6 gazeteye yazmaya başladı: Birleşik Krallık, ABD, Prusya, Avusturya ve Güney Afrika.[142] Marx'ın muhabirlik çalışmasının esas kısmını New York Daily Tribune gazetesinin Avrupa temsilcisi olarak yaptıkları meydana getirmiştir.[143] İlk yıllarda Marx kendi gazetesi veya kendi felsefesine sempati duyan işverenlerin ona editörlüğünü yaptırdığı gazeteler aracılığı ile işçi sınıfından büyük kitlelerle iletişim kurabiliyordu. Ancak Londra'da kendi gazetesini kurma sermayesi yoktu ve bu işe sermaye yatıracak insanları bulamıyordu. Dolayısıyla Marx New York Tribune ve benzeri burjuva gazetelerine makalaleler yazarak kamuoyu ile iletişim kurmaya çalıştı. İlk başta Marx'ın makalelerini Wilhelm Pieper Almancadan İngilizceye çeviriyordu. Zaman içinde Marx tercümeye gerek duyulmayacak biçimde İngilizce makale yazmaya başladı.[144]

New York Daily Tribune New York şehrinde Horace Greeley tarafından Nisan 1841 tarihinde kurulmuştu.[145] Marx'ın ana iletişim kişisi Charles Dana'ydı. Daha sonra, 1868'de, Charles Dana rakip bir gazete olan New York Sun da editör olmak üzere gazeteyi bırakacaktı.[146] Ancak, gene de Charles Dana Tribune gazetesinin editör kadrosunda kalmaya devam etti.

Tribune ile ilgili birçok unsur gazeteyi Marx'ın Atlantik ötesinde sempatik bir kitleye ulaşmasına yardım etmesi bakımından mükemmel bir araç hâline getiriyordu. Gazetenin maliyeti için fon bulması onun çok ucuz satılmasını sağlıyordu: 2 sent.[147] Ayrıca ABD'deki işçi sınıfının çoğunluğu tarafından beğeniliyordu. 50.000 lik tirajı ile ABD'de en yaygın dağıtılan gazeteydi.[148] Editöryal olarak, Tribune Greeley'nin kölelik karşıtı görüşlerini yansıtıyordu.[149] Tüm bu özelliklerin yanı sıra gazetenin okurları işçi sınıfının ilerlemeci kesiminden gözüküyordu. Marx'ın New York Tribune için ilk makalesi Birleşik Krallık parlamento seçimleri hakkındaydı ve 21 Ağustos 1852 tarihinde gazetede yayınlandı.[150]

Marx New York Tribune gazetesinin Avrupa'da çalıştırdığı gazetecilerden biriydi. Ne var ki, 1850'lerin sonunda yaşanan kölelik krizi ve 1861'de patlak veren Amerikan İç Savaşı, ABD kamuoyunun Avrupa ile ilgili konulara ilgisini azalttı.[151] Bu nedenden dolayı Marx, çok erken tarihlerde kölelik krizi ve o zamanki "devletler arası savaş" hakkında çok erken yazmaya başladı.

Marx New York Daily Tribune gazetesi için gazetenin editöryal politikasının "ilerici" olduğunu düşündüğü sürece makaleler yazmaya devam etti. Ne var ki, Charles Dana'nın 1861'in sonlarında gazeteden ayrılması ve bunun doğal sonucu olarak yeni editörler kurulu yeni bir politika getirdi.[152] Gazete artık tamamen "kölelik karşıtı" değildi. Kuzey ve Güney arasında Güney'in kölelik görüşlerine hak veren bir barış yapılmasını savunuyordu. Marx bu yeni politik pozisyona karşı çıktı bunun sonucu olarak 1863'te Tribune gazetesinden istifa etmeye zorlandı.[153]

1850–1857 arası düşünsel gelişim ve eserleri

Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i

1851 Aralık ayı ile 1852 Mart ayı arasında, Marx, zafer kazanan proleteryanın burjuva devletini yıkmak zorunda olduğu iddiasını desteklediği tarihsel materyalizm, sınıf mücadelesi ve proleterya diktatörlüğü kavramlarını daha geniş biçimde açıkladığı 1848 Fransız devrimi üzerine bir çalışma olan Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i isimli kitabını yazdı.[154][155]

Devrim ve ekonomik kriz ilişkisi

1850'ler ve 1860'lar aynı zamanda, bazı akademisyenlere göre idealist, Hegelci Genç Marx'ın sonradan daha bilimsel bir zihinle Olgun Marx'ın yazacağı eserlerine giden yolu katettiği yıllardır.[156][157][158][159] Bu ayrım genellikle Yapısalcı Marksizm okulu tarafından dile getirilmekte,[159] ve diğer akademisyenlerin böyle bir durumun varolduğuna katıldıkları anlamına gelmemektedir.[158][160] 1848 ile 1849 yıllarındaki devrimler Marx ve Engels için büyük birer deneyim olmuştu. Her ikisi de 1848 devrimci ayaklanması gibi tarihsel olayların açıklanabilmesi için kendilerinin tarihin akışının ekonomik okumasının tek geçerli yol olduğundan emin oldular. 1848'den bir süre sonra Marx ve Engels yeni bir ekonomik çökme olmadan yeni bir devrimci ayaklanma olmayacağını düşünmeye başladılar. Toplumda yeni bir devrimci ayaklanma olması için bir ekonomik resesyonun gerekli olup olmadığı Marx ve diğer devrimciler tarafından sorgulanmaya başladı. Marx diğer devrimcileri maceraperestlikle suçladı çünkü onların bir toplumdaki mevcut durumun ekonomik gerçekliklerini dikkate almaksızın sadece devrimcilerin güçlü devrim arzuları ile oluşturacakları gergin hava ile devrimin olabileceğine dair bir inançları vardı.

1852 yılında ABD'de yaşanan ekonomik çöküntü Marx ve Engels'e ABD'de bir devrimci ayaklanmanın çıkıp çıkmayacağını düşündürttü. Ancak ABD ekonomisi klasik bir devrim için çok gençti. Batı bölgesi her zaman başka ülkelerde ciddi sorunlara yol açabilecek kitlelerin sevk edilmesi için bir boşaltma vanası görevi gördü. O yıllarda ülkelerin ekonomileri henüz diğer ülkelerin sınırlarında olumsuz etkileri durdurabiliyordu. Ancak 1857 Paniği olarak bilinen büyük ekonomik kriz ABD'de de başlayıp tüm dünyayı sardı.[161] 1857 Paniği ilk gerçek anlamda küresel ekonomik krizdi. Marx 1844 yılından beri on üç yıldır ara verdiği ekonomi çalışmalarına dünyada olup biteni çok daha derinlemesine anlayabileceğini düşünerek geri döndü.

1857 sonrası çalışma ve eserleri

Grundrisse

Arka arkaya yaşanan işçi devrim ve hareketlerinin başarısızlık ve hayal kırıklıkları nedeniyle, Marx kapitalizmi derinlemesine anlamaya karar verdi ve British Museum'in okuma odasında siyasal iktisatçıların eserleri ve iktisadi veriler üzerinde çalışmak ve yorumlamak için çok uzun saatler ve günler geçirdi.[162] 1857 sonunda sermaye, özel mülkiyet, ücretli emek, devlet, dış ticaret ve dünya ticareti hakkında elinde 800 sayfa tutan bilgi notu ve kısa denemeleri olmuştu; bu notlar Siyasal İktisadın Eleştirisinin Ana Hatları adıyla 1939 yılına kadar basılana kadar gün yüzüne çıkmadı.[163][164][165]

Ekonomi politiğin eleştirisine katkı

1859 yılında Marx Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı,[166] isimli ilk ciddi iktisat çalışmasını yayınladı. Bu eserin, üç cilt olarak daha sonraki bir tarihte yayınlama niyetinde olduğu Kapital'in girişi olması amacındaydı. Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı kitabında, Marx, David Ricardo tarafından savunulduğu gibi emek değer teorisini kabullenmektedir, ancak Ricardo metalar ölçeğinde kullanım değeri ve değer arasında bir ayrım çizerken kullanım değeri ve değer arasındaki gerçek ilişkiyi hiçbir zaman tanımlayamadı. Marx'ın kitabında ortaya koyduğu kanıtlara dayalı mantık yürütme açık bir biçimde kullanım değeri ve ekonomik değer arasındaki gerçek ilişkiyi ortaya koydu.[167] Aynı zamanda kapitalist ekonomide para döngüsü ve para için gerçekten bilimsel bir teori ortaya koydu.[168] Bunlardan dolayı, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı yayınlandığında büyük bir heyecan dalgası yarattı. Kitap satışa çıkar çıkmaz çok hızlı biçimde tükendi.[169]

Artı-Değer teorileri

Theorien über den Mehrwert, 1956

Artı-Değer Teorileri (Almanca: Theorien über den Mehrwert) Karl Marx, tarafından Ocak 1862 ve Temmuz 1863 tarihleri arasında oluşturulmuş el yazmalarından meydana gelmektedir.[170] Kitap esas olarak 1750'lerden beri tartışılan Almanca Mehrwert (artı-değer) kavramı hakkındaki teorilerle ilgilenmekte, servet oluşumu hakkında İngiliz, Fransız ve Alman siyasal iktisatçıların özellikle David Ricardo ve Adam Smith'in[141] görüşlerini eleştirel olarak incelemektedir.[171]Artı-Değer Teorileri kitabı genellikle Kapital'in 4. cildi olarak kabul edilmekte ve iktisadi düşüncenin tarihinde ilk kapsamlı eserlerden biri olarak görülmektedir.[172]

Birinci Enternasyonal

1864 yılında, Marx Uluslararası Emekçiler Birliği (diğer bilinen adıyla Birinci Enternasyonal)'e katıldı,[126] ve yönetimine seçildi.[173] Bu organizasyonda Marx, Mikhail Bakunin'in (1814–1876) başını çektiği anarşist kanat ile mücadele içindeydi.[141] 1872'de gerçekleşen Birinci Enternasyonal'in 4. kongresi olan Lahey Kongresi'nde Bakunin'in Marx'ın fikirlerini "otoriter" olarak değerlendirmesiyle iki grup arasında büyük çekişmeler yaşanmış, sonunda Bakunin ve anti-otoriter çevreler kongreden ihraç edilmiştir. Mücadeleden Marx galip çıksa da, 1872 yılında Marx'ın da desteklediği biçimde örgüt merkezinin Londra'dan New York'a taşınma kararı Enternasyonal'in güç kaybetmesine neden olmuştur.[174]

Das Kapital I. cilt

1867'de dev çalışması, kapitalist üretim sürecini analiz ettiği Kapital'in ilk cildi yayımlanır. İkinci ve üçüncü cildi üstünde çalışmalarını sürdürür ancak bu ciltler ölümünden sonra Engels tarafından yayımlanabilecektir. Burada Marx, Thomas Hodgskin'in düşüncelerinden etkilenerek geliştirdiği emek değer teorisini ayrıntılara inerek anlatmaktadır. Marx, Kapital'de birden çok kere Hodgskin'in "takdiri hakeden" dediği Sermayenin Talepleri Karşısında Emeğin Savunulması isimli eserinden alıntılar yaptığını yazmaktadır.[175] Hatta Marx modern kapitalist üretim sürecinde emeğin yabancılaşmasını Hodgskin'in tanımladığını aktarmaktadır. "Bireysel emeğin artık doğal bir ödülü yok. Her emekçi bütünün sadece, tek başına anlamı ya da kullanım alanı olmayan bir parçasını üretmekte ve emekçinin kendini kıyaslayabileceği ve 'bu benim üretimim, bunu kendime ayırıyorum' diyebileceği hiçbir şey ortada bulunmamaktadır."[176] Kapital'in ilk cildinde Marx, kar oranının düşmesine ve endüstriyel kapitalizmin çöküşüne neden olacağını tartıştığı artı değer ve sömürü kavramlarını da anahatlarıyla ortaya koymaktadır.[177] 1871'in sonbaharında Kapital'in Almanca birinci baskısı tamamen satılmış ve ikinci baskısına geçilmişti. Kapital'in Rus dilinde basımı için yoğun talep 27 Mart 1872'de kitabın Rusça 3000 kopya basılmasına neden oldu.

Fransa'da İç Savaş

Fransa'da İç Savaş Karl Marx tarafından Enternasyonal'in genel kuruluna gönderilme amacıyla Nisan-Mayıs 1871'de yazılan kitaptır. Haziran 1871'de basılmış, 1872 yılında yaygın bir basımla birçok dile çevrilmiş Avrupa ve ABD'de yayımlanmıştır.

Gotha Programı'nın Eleştirisi

Marx'ın sağlığı hayatının son on yılında gittikçe bozulmaya başladığı için önceki yıllarda gösterdiği üretkenliği sağlayamadı. 1875'te yayımlanan Gotha Programı'nın Eleştirisi devrim stratejisi, proletarya diktatörlüğü, kapitalizmden komünizme geçiş ve işçi sınıfı partisi konularını ele alır. Bu kitapta, "Herkesten yeteneğine göre, herkese gereksinmesine göre" prensibinin komünist toplumun sloganı olması gerektiğini beyan eder.

Ölümünden sonra basılan ve düzenleme yapılan eserleri

Das Kapital II ve III. Ciltler

Kapital'in ikinci ve üçüncü ciltleri Marx'ın ölene kadar üzerinde çalıştığı el yazmaları olarak kaldı. Her iki cilt Marx'ın ölümünden sonra Engels tarafından bastırıldı.[141] Kapital II.Cilt Engels tarafından yayına hazırlanıp Temmuz 1893'te bastırıldı: Kapital II: Sermayenin Dolaşım Süreci.[178] Kapital III:Cilt bir yıl sonra 1894 Ekim ayında bastırıldı: Kapital III.Cilt: Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci.[179]

Artı-Değer teorileri

Artı-değer Teorileri, Marx ve Engels'in Ortak Eserleri nin 30, 31, 32 ve 33. ciltlerini oluşturan 1861-1863 İktisat El Yazmaları ndan ve Marx ve Engels'in Ortak Eserleri nin 34. cildini oluşturan 1861-1864 İktisat El Yazmaları ndan oluşturulmuştur. Artı-değer Teorileri ni meydana getiren 1861-1863 İktisat El Yazmaları nın esas metni Ortak Eserler in 30.cildinin son kısmını,[180] 31. cildin,[181] ve 32. cildin tamamını meydana getirmektedir.[182] Artı-değer Teorileri nin Almanca kısaltılmış bir baskısı 1905'te ve 1910'da yayımlanmıştır. Bu kısaltılmış baskı İngilizceye çevrilip 1951'de Londra'da basılmıştır. Artı-değer Teorileri nin kısaltılmamış tam baskısı 1963 ve 1971 yıllarında Kapital'in 4. cildi olarak Moskova'da basılmıştır.[183]

Marx 1882

Ailenin, özel mülkiyetin ve devletin kökeni

8 Mart 1881 tarihli Vera Zasuliç'e gönderdiği mektupta, Marx, Rusya'nın gelişimin kapitalist aşamasını atlama ihtimalini ve mir tipi köylerdeki ortak toprak kullanımı temelinde komünizmi inşa etmesi tasarımını dile getirmektedir.[141][184] Rusya'nın kırsal komününün Rusya'nın toplumsal yenilenmesinin dayanak noktası olduğunu kabul ederken Marx, kapitalist aşama olmaksızın doğrudan sosyalist aşamaya geçmesi için mir'in yönetilmesi sırasında "her taraftan bu yapıya saldıracak zararlı etkilerin öncelikle engellenmesinin gerektiği" konusunda uyarıda bulunmaktadır.[185] Bu zararlı etkilerin engellenmesiyle Marx kırsal komünün kendiliğinden gelişiminin normal şartlarının gerçekleşebileceğini öngörmektedir.[186] Ne var ki Vera Zasulich'e gönderilen aynı mektupta Marx "kapitalist sistemin özünde...üreticinin üretim araçlarından tamamen ayrılmasının yattığına" işaret etmektedir.[187] Mektubun bir bölümünde Marx antropolojiye olan ilgisinin her geçen gün artmasından bahsetmektedir; gelecekteki komünizmin bizim tarih öncesi geçmişimizin komünizmine daha üst bir düzeyde geri dönüş olacağı inancıyla bu bilim dalına ilgi duymaktaydı. Şöyle yazmıştır: "Çağımızın tarihsel eğilimi kapitalist üretimin en yüksek seviyesine ulaştığı Avrupa ve Amerika ülkelerinde ölümcül bunalımlarıdır; modern toplumun en arkaik tipte ortaklaşmacı üretim ve iş bölümünün daha üstün bir biçimine dönüşmesine neden olacak şekilde kendi yıkımına son verecek bir bunalım". Şunu da eklemiştir: "ilkel komünlerin canlılığı karşılaştırılmaz biçimde Samilerden, Yunanlardan, Romalılardan vb diğer toplumdan daha üstündü, ziyadesiyle modern kapitalist toplumlardan da".[188] Ölmeden önce, Marx Engels'e bu düşüncelerini yazmasını istedi, kitap 1884 yılında yayımlandı: Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni.

Aile hayatı

Jenny Carolina and Jenny Laura Marx (1869). Marx'ın tüm kızları anneleri Jenny von Westphalen'in adını ön isim olarak almıştır.

Marx ve Jenny von Westphalen'ın yedi çocukları oldu, ancak özellikle Londra'daki yaşamları boyunca içinde bulundukları kötü hayat şartları nedeniyle sadece üç çocukları yetişkin yaşlara kadar yaşayabildi.[189] Çocukları şunlardı: Jenny Caroline (evlilik soyadı. Longuet; 1844–83); Jenny Laura (evlilik soyadı. Lafargue; 1845–1911); Edgar (1847–1855); Henry Edward Guy ("Guido"; 1849–1850); Jenny Eveline Frances ("Franziska"; 1851–52); Jenny Julia Eleanor (1855–98) ve ismi konulmadan bir bebekleri daha öldü (Temmuz 1857). Marx'ın yanlarında çalışan yardımcıları Helene Demuth'dan[190] Freddy[191] isminde bir çocuğu daha olduğuna dair iddialar bulunmaktadır.[190]

Marx, özellikle yetkililerin onu takip etmelerini güçleştirmek için çoğunlukla bir ev ya da daire kiralarken, sıklıkla takma isim kullanırdı. Paris'te iken, 'Mösyö Ramboz' takma adını kullanırken Londra'da yaşarken mektuplarını 'A.Williams' diye imzalardı. Arkadaşları koyu ten rengi ve dalgalı saçlarına atfen onun Kuzey Afrika halkı Moor'lara benzediğini düşünerek "Moor" diye çağırırken o çocuklarının onu "Yaşlı Nick" ve "Charley" diye çağırmalarını isterdi.[192] Kendisi de arkadaşlarına ve aile üyelerine takma isim takmaktan hoşlanıyordu: Friedrich Engels'e "General", yardımcıları Helene için "Lenchen" veya "Nym" kızları Jennychen'e "Çin İmparatoru; Qui Qui" ve Laura için "Kakadou".[192]

Biyografi yazarı Sylvia Nasar'a göre, Marx hiçbir zaman İngilizceyi tam anlamıyla öğrenmedi ve son otuz yıl boyunca yaşadığı Birleşik Krallık'ta hiçbir fabrikayı ziyaret etmedi.[193]

Ölümü

Highgate Mezarlığı, Londra

Karısı, Jenny’nin Aralık 1881’de ölümünden sonra Marx, hayatının geride kalan on beş aylık döneminde onu hasta halde bırakacak kesilmeyen akıntılı bir nezleye yakalandı. Bu hastalığı takiben Marx’ta, 14 Mart 1883’te ölmesine neden olacak bronşit ve plörezi gelişti. Vatansız bir insan olarak öldü;[194] Londra’daki ailesi ve arkadaşları tarafından 17 Mart 1883 tarihinde Highgate Mezarlığı’na defnedildi. Cenazesinde dokuz ile on bir kişi arasında yas tutucu vardı.[195][196]

En yakın birkaç arkadaşı, içlerinde Wilhelm Liebknecht ve Friedrich Engels olmak üzere konuşma yaptı. Engels’in konuşmasından bir pasaj buradadır:

« 14 Mart günü, öğleden sonra üçü çeyrek geçe, yaşayan en büyük düşünür artık düşünmüyordu. Kendisini sadece iki dakikalığına yalnız bırakmıştık döndüğümüzde onu huzur içinde koltuğunda sonsuza dek uykuya dalmış halde bulduk.[197] »

Marx'ın kızları Eleanor ve Laura, eşleri Charles Longuet ve Paul Lafargue, Marx'ın iki Fransız sosyalist damadı, oradaydılar.[196] Liebknecht, Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin kurucusu ve lideri, Almanca bir konuşma ve Longuet, Fransız işçi sınıfı hareketinin önemli bir şahsiyeti olarak, Fransızca kısa bir konuşma yaptı.[196] Aynı zamanda Fransa ve İspanya işçi partilerinden gelen iki telegraf okundu.[196] Engels’in konuşmasıyla cenaze töreninin programının tamamı oluşturulmuştu.[196] Cenazeye katılan akraba olmayan diğer kişiler ise Marx’ın üç komünist arkadaşıydı:Friedrich Lessner, 1852’deki Köln komünist davasından üç yıl hapis cezası almıştı; G. Lochner, Engels’in ifadesiyle “Komünist Birliği’n eski bir üyesi”; ve Carl Schorlemmer, Manchester’da bir kimya profesörü, Royal Society’nin bir üyesi, ve aynı zamanda 1848 Baden devriminde yer almış bir komünist aktivist.[196] Cenazeye katılan bir diğer isim ise daha sonra çok ünlü bir akademisyen olacak olan bir İngiliz zoolog Ray Lankester’dı.[196]

1895’teki ölümünde Engels, Marx'ın hayattaki iki kızına 4.8 milyon dolarlık mirasının önemli bir kısmını bıraktı.[198]

Marx'ın mezartaşı na şunlar kazınmıştır: "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!", Komünist Manifesto’nun son cümlesi ile (Engels tarafından düzenlenen) Feuerbach Üzerine Tezler in 11.si: "Düşünürler bugüne kadar sadece dünyayı değişik biçimlerde tercüme etmeye çalıştılar - oysa gerekli olan onu değiştirmektir".[199] Büyük Britanya Komünist Partisi Laurence Bradshaw tarafından yapılan bir kafa büstü ile 1954 yılında anıtsal bir mezartaşı yaptırdı; Marx’ın ilk yapılan mezartaşı ise oldukça mütevazıydı[199] 1970 yılında ev yapımı bir bomba ile bu anıtı yok etme teşebbüsü söz konusu oldu.[200]

Marksist tarihçi Eric Hobsbawm şunları söylemektedir: "Marx’ın başarısız biri olarak öldüğünü kimse söyleyemez çünkü, Birleşik Krallık'ta kendisini takip eden ciddi bir kitle oluşturamasa bile fikirleri Almanya ve Rusya’da sol hareketleri derinden etkilemiştir. Ölümünden sonraki 25 yıl içinde politikalarında Marx’ın etkisini kabul eden kıta Avrupa’sındaki sosyalist partiler temsilî demokrasi içinde seçim yapılan ülkelerde yüzde 15 ile 47 arasında oy kazanmışlardı."[201]

Felsefesi ve toplum düşüncesi

Marx'ın diğer düşünürlerle polemiği çoğunlukla eleştiri üzerinden olmuştur ve bundan dolayı "toplum bilimlerinde eleştirel metodun ilk büyük düşünürü" olarak adlandırılmıştır.[202][203] Spekülatif felsefeyi, metafiziği ideoloji ile eşitleyerek eleştirmiştir.[204] Bu yaklaşımı uyarlayarak Marx anahtar bulguları ideolojik önyargılardan ayırmaya çalışmıştır.[203] Bu çabası onu çağdaşı olan düşünürlerden farklı kılmıştır.[205]

İnsan doğası

Tanımlanamayan bir despot tarafından yönetilen; yüzü olmayan, bürokratik despotizmi tanımlayan Tocqueville gibi[206] Marx tek bir tiran hakkında konuşan düşünürlerden ve tek bir despotun doğasını tartışan Montesquieu'dan ayrılır. Bunun yerine Marx "sermayenin despotizmini" çözümlemek için yola çıkar.[207] Temelde Marx, insanlık tarihinin hem insanları hem de maddi nesneleri içine alan insan doğasının dönüşümünü içerdiğini varsaydı.[208] İnsanlar hem kullanılan hem de potansiyel özleri olduğunu kabul ederler.[209][210] Marx ve Hegel'in her ikisi için, öz-dönüşüm bu farkındalıktan kaynaklanan içsel bir yabancılaşma tecrübesi ile başlamakta; gerçek özün, kendi potansiyel karşılığını kavranılacak bir şey olarak gördüğü bir özne olarak tecrübe etmesi ile takip edilmektedir.[211] Marx daha sonra doğayı arzulanan biçimde[212] kalıba sokarak[213] öznenin nesneyi kendisinin kıldığını ve bu durumun bireyi tam bir insan olarak kendini gerçekleştirmesine izin verdiğini tartışır. Marx için, insan doğası—Gattungswesen insan emeğinin bir işlevi olarak gerçekleşir.[214][211][215] Marx'ın değeri olan emek düşüncesine temel olan önermesi şudur; bir öznenin yabancılaştığı nesne ile uzlaşabilmesi için ilk olarak nesne öznenin dünyasındaki her türlü maddi ve manevi materyal üzerindeki nüfuzundan kurtulmalıdır.[216] Marx, Hegel'in "iş"in doğasını ortaya koyduğunu belirtir ve "kendi emeğinin"[217][218] bir sonucu olarak gerçek olduğu için otantik biçimde nesnel insanı kavramakta ancak Hegelci öz gelişimi gereksiz yere ruhani ve soyut kabul etmektedir.[217] Marx burada Hegel'den, nesnelerin insanın hayatını anlamlı kılmalarından dolayı kendi doğasını tatmin etmek için "gerçek, anlamlı nesnelere" sahip olmaktadır ya da kendi hayatını sadece gerçekten anlamlı nesnelerle anlamlı kılabilmektedir anlamına gelecek "insan doğal kapasiteleri olan materyalist, gerçekçi, duyarlı nesnel bir canlıdır gerçeğinde" ısrar etmesiyle ayrılmaktadır.[219] Sonuç olarak Marx, Hegel'in "çalışmasını", doğanın emek gücü terimi ile yer değiştirmesini insanın kapasitesi çerçevesinde elden geçirip maddi "çalışmaya" dönüştürmüştür.[220]

Tarih anlayışı

Marx'ın tarihsel materyalizm kuramı toplumun her zaman temel olarak -üretim ilişkileri ve buna bağlı olarak ekonominin sistemin dinamiği olduğu- maddi koşullara göre belirlendiğini öne sürer. İnsanlar öncelikle "yaşamlarını sürdürmek gayesiyle içmek, yemek, barınmak ve giyinmek" gibi gereksinmeleri karşılamak için ilişkiye girer.[221] Marx ve Engels, Batı toplumlarının gelişmesini ve geleceğini, birbirini takip eden ilk dört döneme ayırır ve beşinci olarak gelecekte yaşanacağını varsaydıkları komünizm dönemini öngörür:

• İlkel komünizm: Avcı ve toplayıcı dönemde, paylaşılan mülkiyete ve ilkel demokrasiye dayanan kooperatif aşiretler, kabileler.
• Kölelik: Toplumun kabileden şehir devlete geçtiği, köleliğin, özel mülkiyetin ve aristokrasinin doğduğu, tarımın yaygın olduğu dönem.
• Feodalizm: Kralın da dahil olduğu aristokrasinin yönetici sınıf hâline geldiği, dinin önemli bir yer tuttuğu üçüncü dönem.
• Kapitalizm: Burjuva sınıfının yönetici, proletaryanın da ezilen sınıf olduğu, parlamenter demokrasinin yaygın olarak politik sistem olduğu, piyasa ekonomisinin işlediği ve üretim araçlarına ağırlıkla özel mülkiyetin sahip olduğu dönem.
• Komünizm: İşçilerin devrim yaparak kapitalistleri kovduğu ve devletsiz, sınıfsız, mülkiyetsiz bir toplumun yarattıkları beşinci dönem.

Politik ekonomi

1973 basımı Das Kapital.

Marx'a göre, insanın kendi emeğine yabancılaşması (meta fetişizmine dönüşen süreç), kapitalizmin en belirgin niteliğinden biridir. Kapitalizmden önce, Avrupa'da var olan piyasalarda üreticiler ve tüccarlar mal alıp satardı. Kapitalist üretim tarzının gelişmesiyle birlikte emeğin kendisi bir mal (meta) halini almıştır. İnsan artık yaptığı ürünü değil, kendi emek gücünü belirli bir ücret karşılığında anlaşarak satmaktadır. Emek gücü, insanın zanaatçılığından farklılaşarak sistemin devamlılığını sağlayan, tamamıyla alınıp satılabilen bir araç hâline gelmiştir. Emek gücünü satmak zorunda olanlara proletarya, bu emek gücünü satın alan, genellikle mülk ve üretim teknolojisine sahip gruba da burjuva denir. Proleterler, kapitalistlerden sayıca ve kaçınılmaz olarak fazladır.

Marx, endüstriyel kapitalistlerin tüccar kapitalistlerden ayrıldığını söyler. Tüccar bir piyasadan bir malı alır ve diğer bir piyasada, piyasadaki arz ve talep kanunlarına bağlı olarak, daha yüksek bir fiyattan satar. Böylece bir arbitraj oluşturur. Öte yandan kapitalistler, üretilen maldan bağımsız olarak emek piyasası ile piyasa arasındaki farklılıktan yararlanır. Marx, her başarılı endüstrinin birim maliyeti girdisi ile birim fiyatı çıkışı arasında fark bulunduğunu söyler. Bu farklılık artı değer olarak adlandırılır ve bu artı değer kaynağını işçinin ürettiği artı emekten alır, bu el konulan artı değer kapitalist kazancın esas bölümünü oluşturur.

Marx ve Engels, Komünist Manifesto'da burjuvanin tarihte daha önceden görülmemiş devrimci bir rol oynadığını söyler, ama bu kapitalist üretim sürecinin yaşayacağı krizleri bütünüyle engelleyebilecek güçte olduklarını göstermez. Teknolojinin sürekli gelişmesi, ekonominin büyümeye endeksli olması ve kârın arttırılması gerekliliği kapitalizmi periyodik krizlere mahkûm eder. Bu büyüme, kriz ve tekrar büyüme süreci sonunda her defasında bir öncekinden daha ciddi bir krize yol açacaktır. Aynı zamanda bu süreçte kapitalist sürekli zenginleşmeye çalışacak, işçi de gittikçe güçsüzleşecektir, çünkü artı değeri oluşturan artı emektir. Sonunda proletarya üretim araçlarına el koyacak ve herkese eşit biçimde dağıtacaktır. Uzlaşmak ihtimali mümkün değildir, çünkü kapitalist sistemde bu uzlaşmanın sınıf farklılığını ortadan kaldırma şansı yoktur. Aksine kapitalistler önceki avantajlı durumunu devam ettirmek için şiddete başvuracaktır. Bu geçiş sürecinde iyi organize olmuş devrimci bir gücün ortaya çıkıp idareyi ele alması gerekir. Marx, Gotha Programı'nın Eleştirisi'nde şöyle yazar:

“	Kapitalist toplum ile komünist toplum arasında, birinden ötekine devrimci dönüşüm dönemi yer alır. Buna da bir siyasal geçiş dönemi tekabül eder ki, burada devlet, proletaryanın devrimci diktatörlüğünden başka bir şey olamaz.[222]	„

Marx'ın etkilendikleri

G.W.F. Hegel

Marx'ın düşüncesi aşağıda yer alan isimlerle sınırlandırılamayacak kadar çok sayıda düşünürden etkiler taşıdığını ortaya koymaktadır:

• Georg Wilhelm Friedrich Hegel'in felsefesi;[202]
• Adam Smith ve David Ricardo'in siyasi ekonomi düşünceleri;[203]
• Fransız sosyalist düşüncesi,[203] özellikle Jean-Jacques Rousseau, Henri de Saint-Simon, Pierre-Joseph Proudhon, ve Charles Fourier;[223][224]
• Erken Alman felsefi materyalizmi, özellikle Ludwig Feuerbach;[225]
• Friedrich Engels'in işçi sınıfı analizi.[69]

Tarihsel materyalizm (Engels ve Lenin tarafından tartışmalı biçimde diyalektik materyalizmin felsefesi olarak uyarlandı) olarak adlandırılan Marx'ın tarih görüşü Hegel'in 'kişinin gerçeği (ve tarihi) diyalektik olarak incelemelidir' tezinin etkisini açıkça göstermektedir.[202] Ne var ki, Marx düşüncenin önüne maddenin önceliğini iddia ederek materyalist terimlerle diyalektiği yeniden yazma girişiminde bulunurken Hegel düşünceyi öne alarak idealist terimlerle düşünmüştü.[226][202] Hegel "ruhu" tarihe yön verdiğini savunurken, Marx bunu dünyayı şekillendiren insanlık gerçeğini ve onun fiziksel eylemlerinin üstünü örten gereksiz bir mistikleştirme olarak gördü.[202] Marx, Hegelciliğin gerçeği amuda kaldırdığını ve birinin ayakları üzerine oturtmasına ihtiyacı olduğunu yazdı.[202] Mistik ifadeleri sevmemesine rağmen Marx birçok eserinde Gotik edebiyat dili kullanmıştır. Das Kapital'de sermayeyi emeğin ürünlerini çevreleyen nekromansiye benzetir.[227]

Fransız sosyalist ve toplum bilim düşüncelerinden etkilenmiş olmasına rağmen[203] Marx, ütopyacı sosyalistleri onların savunduğu küçük ölçekli sosyalist toplulukların marjinalleşmeye ve fakirleşmeye mahkûm olacaklarını ve ancak ekonomik sistemde büyük ölçekte bir değişikliğin gerçek değişimi getirebileceğini iddia ederek eleştirmişti.[224]

Marx'ın Hegelciliğe dönük revizyonuna diğer en önemli katkı Marx'ı tarihsel diyalektiği sınıf mücadelesi terimleriyle düşünmesine yol açan ve devrim için modern işçi sınıfını en ilerici güç olarak görmesine neden olan Engels'in 1844 Yılında İngiltere'de İşçi Sınıfının Koşulları kitabından geldi.[69] Marx tarih ve toplumu bilimsel olarak çalışabileceğini ve tarihin eğilimlerini ve toplumsal çelişkilerin elde edilen sonuçlarını kavrayabileceğini düşündü. Buradan yola çıkan bazı takipçileri komünist devrimin kaçınılmaz şekilde gerçekleşeceği sonucuna ulaştı. Ne var ki Marx Feuerbach Üzerine Tezler kitabında yer alan ünlü on birinci tezde yer alan "düşünürler değişik biçimlerde sadece dünyayı tercüme etti; artık onu değiştirme zamanı" ifadesine uygun davranarak dünyayı değiştirmeye adadı.[205][199]

Marx'ın etkisi

Marx ve Engels'in çalışmaları, toplum ve tarihin kompleks analizini sunan birçok başlıktan oluşur. Karl Marx'ın görüşleri, özellikle ölümünden sonra, Marksizm genel başlığı altında incelenir ve tartışılır. Ama Marksistler arasında Marx'ın yazılarının nasıl yorumlanması ve varolan olaylara ve durumlara nasıl uyarlanması gerektiği konusunda çeşitli ciddi tartışmalar vardır. Hatta bu tartışmalar henüz Marx hayattayken ortaya çıkmıştır, Marx 1883 yılındaki ölümünden önce hem Paul Lafargue hem de Fransız işçi lideri Jules Guesde'yi "devrimci deyim tüccarı" olmakla suçlamıştır. Fransa partisi reformist ve devrimci olarak ikiye bölündükten sonra, devrimcinin lideri Jules Guesde Marx'tan emir almakla suçlanmış, Marx da Lafargue'ye "Eğer Marksizm buysa, ben Marksist değilim" demiştir. ("Ce qu'il y a de certain c'est que moi, je ne suis pas Marxiste", bu söz Engels'in Eduard Bernstein'e yolladığı 2-3 Kasım 1882 tarihli mektubunda geçer.)[228]

Karl Marx ve Friedrich Engels anıtı, Marx-Engels-Forum, Berlin

Genel olarak, Marksist sözü Marx'ın kavramsal dilini ("üretim biçimi", "sınıf savaşı", "meta fetişizmi" gibi) kapitalist ve diğer toplumları anlamak için kullanan ya da işçi devriminin komünist topluma geçişi sağlayan tek araç olduğuna inanan kişiler için sarfedilir. Marx'ın kuramının genelini ya da bir kısmını kabul edip bütün akıl yürütmelerini kabul etmeyen kişilerin nasıl adlandırılacağı da tartışma konusudur.

Marx'ın ölümünden 6 yıl sonra ilk kongresi yapılan İkinci Enternasyonal, politik hareket için önemli bir merkez oluşturdu. Büyük işçi partilerinin, özellikle Marksist Almanya Sosyal Demokrat Partisi, katılımıyla Birinci Enternasyonal'den daha başarılı oldu. Bazı üyelerin Eduard Bernstein'in ortaya attığı evrimsel sosyalizm teorisine ilgi duymaya başlaması ve patlak veren I. Dünya Savaşı 1914'te bu Enternasyonalin sona ermesine yol açtı.

Vladimir Lenin önderliğinde Marksist Bolşevikler'in Ekim Devrimi ile Rusya'da iktidarı ele alması dünya çapında büyük bir yankı yarattı. Moskova'da Mart 1919'da kurulan "Üçüncü Enternasyonalin amacı tüm dünyada Komünist partilerin kurularak uluslararası proleter devrimine yahut dünya devrimine yardım etmeleriydi.

Marx, komünist devrimin Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık gibi ileri derecede sanayileşmiş ülkelerden başlayacağını düşünüyordu. Lenin ise emperyalizm çağında "eşitsiz ekonomik ve siyasal gelişme yasasına" bağlı olarak, Rusya'nın eski bir tarım ülkesi olmasına rağmen aynı zamanda emperyalizmle ilişkili olarak endüstriyel sıkıntıları yaşayan bir ülkede zincirin en zayıf halkasından kopacağını, böylece "geri kalmış" diye tabir edilen bir ülkede devrimin gerçekleşmesinin olanaklı olduğunu, bu toplumun yaktığı devrim ateşinin Avrupa'nın endüstriyel toplumlarına da sıçrayacağını söyledi[229]

Marx ve Engels, Komünist Manifesto'nun 1882 tarihli Rusça baskısına yazdıkları önsöz bu konuda ışık tutucudur:

“	Şimdi sorun şudur: Büyük çapta zayıflamış olsa bile, gene de, ilkel bir ortak toprak sahipliği biçimi olan Rus obşina'sı, doğrudan doğruya komünist ortak mülkiyetin üst biçimine geçebilir mi? Ya da tersine, ilk önce Batının tarihsel evrimini oluşturan aynı çözülme sürecinden mi geçmelidir? Buna bugün verilebilecek tek yanıt şudur: Eğer Rus Devrimi, Batıdaki bir proleter devriminin habercisi olur, ve bunlar, böylelikle, birbirlerini tamamlarlarsa, Rusya'daki mevcut ortak toprak sahipliği, komünist bir gelişmenin başlangıç noktası olabilir.	„

Almanya, Chemnitz'de bulunan Karl Marx anıtı, bu şehir önceden Karl Marx Şehri adıyla Doğu Almanya'ya bağlıydı.

Marx'ın sözleri Lenin için bir başlama noktasını oluşturdu, Troçki ve Eski Bolşevikler ile birlikte yürüttüğü Rus devriminin "Batıdaki bir proleter devriminin habercisi" olması gerektiği düşüncesi Komintern'in de amacıydı (dünya devrimi). Bu bağlamda Komintern'in ilk kongredeki resmi dilinin Almanca olması ve Lenin'in devrim sırasında yoğun olarak Alman ajanlığıyla suçlanması tesadüf değildir.[230] Daha sonra Batı'da devrim hareketlerinin başarısızlığa uğraması ve diğer devletlerin Sovyetler'e cephe almasından sonra Stalin'in öne sürdüğü "tek ülkede sosyalizm" Sovyetler Birliği'nde hakim görüş hâline geldi. Stalin yönetimine muhalefetini sürdüren Leon Troçki ve yandaşları Dördüncü Enternasyonal'i 1938 yılında örgütledi.

Çin'de Mao Zedung Marx'a bağlılığını dile getirmekle beraber komünist devrimde öncü rolü sadece işçilerin değil köylülerin de oynayabileceğini söyledi. Henüz köylü toplumlarda işçi sınıfı tam oluşmadığı için feodalizme karşı gelen köylüler de komünist bir düzenden yana tavır koyabilirdi. Marx'ın temel görüşlerinden farklı olsa da Marksist-Leninist çizgiye daha yakın olan bu düşüncelerini Zedung, Yeni Demokratik Devrim teorisiyle dile getirmiştir. Mahir Çayan bu konuda şöyle der: "Mao'nun bu katkısının özlerini ve temel unsurlarını Lenin'de de görmekteyiz. Fakat Marksizm-Leninizmin bu son derece önemli iki ilkesi (millî demokratik devrim ve proleter kültür devrimi), en mükemmel şekillerini Mao'nun siyasi pratiği içinde almışlardır."[231]

1923 yılında Almanya'da Marksistlerin kurduğu Toplumsal Araştırma Enstitüsü de Marksist disiplininin eleştirisinde önemli bir rol oynamıştır ve bu enstitünün bir düşünce akımı olarak ifade edilmesine Frankfurt Okulu denmiştir. Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Jürgen Habermas önde gelen temsilcileri arasında yer alır ve bu okulun genel yaklaşım biçimi eleştirel teori olarak adlandırılır. Bu okul Ortodoks Marksizme karşı çıkmış ve sınıf bilinci ve ekonomik belirlenimcilik konularında çarpıcı eleştiriler getirmiştir. Bazı Marksistler de bu okulu Marksizmi pratiğinden soyutlayıp sadece bir akademik disiplin alanına çekmekle suçlamışlardır. Frankfurt Okulu'yla birlikte olmamakla beraber aynı dönemde yaşayan Antonio Gramsci Marksizm'e önemli açılımlar kazandırmıştır.

Marx'a dönüş

Karl Marx'ın dev eseri Das Kapital, 2008 yılında düzenlenen Frankfurt Kitap Fuarı'nda en çok satılan kitaplar sıralamasında en önde yer almıştır.[232]

Karl Marx, 2009 yılında BBC tarafından yapılan "bin yılın en büyük düşünürü" online anketinde ilk sırada yer almıştır.[233]

Eleştiriler

Karl Marx ve Marksizm konusundaki eleştiriler çoğunlukla Sovyetler Birliği pratiği üzerinde yoğunlaşır. Marx'ın kapitalizm ve ekonomik analizi için yapılan eleştiri oranı komünizm ve Sovyetler Birliği konusunda yapılan eleştiri oranının oldukça altındadır. Marx'ın ortaya koyduğu artı değer, değişim değeri ve sermaye tanımları iktisatta doğru kabul edilir.

Kapitalizm savunucularının birçoğu refahın üretimi ve dağıtımının sosyalizm ya da komünizmden daha etkili ve adil olduğunu savunur. Marx ve Engels'in belirttiği zengin ve fakir arasındaki uçurumun sadece vahşi kapitalizm dönemine ait geçici bir sorun olduğu belirtirken, insan doğasının kişisel çıkara ve sermaye biriktirmesine daha yakın olduğunu kapitalizm dışında bir ekonomik sistemin bu duruma uygun olmadığını söyler. Avusturya Okulu iktisatçıları da Marx'ın emek değer kuramını eleştirir.[234] Ayrıca Sovyetler Birliği'nin çöküşü, Berlin Duvarı'nın yıkılışı Marksizmin popülaritesini ve dünya çapındaki marksist görüşlerin etkisini azaltmıştır.

Friedrich Hayek Serfliğe Giden Yol kitabında sosyalist bir ekonomide iletişim problemlerinin oluşacağını, Leninist dönemde de bunların olduğunu ve bu problemlerin üretim sürecinde bir tıkanmaya yol açacağını söyler. Hayek'in takipçileri de Leninist dönemde veya Britanya'da 1939'dan 1951'e kadar olan savaş demokrasisi döneminde oluşan kıtlıklara dikkat çeker ve bunun adaletsizlik yarattığını ekler.

Çeşitli fotoğraflar

• 
  Friedrich Engels, Karl Marx ve karısı Jenny, çocukları Laura ve Eleanor
• 
  Marx (1867)
• 
  Jenny ve kocası Marx (1866)
• 
  Marx'ın hayat boyu dostu, yoldaşı Friedrich Engels (1893)

Eserleri

• 1844 Elyazmaları (1844)
• Kutsal Aile (1845)
• Feuerbach Üzerine Tezler (1845)
• Alman İdeolojisi (1845-1846)
• Felsefenin Sefaleti (1847)
• Komünist Manifesto (1847-1848)
• Ücretli Emek ve Sermaye (1848-1849)
• Fransa'da Sınıf Savaşımları (1850)
• Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i (1852)
• Grundrisse (1857-1858) (Marx'ın Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı ve daha sonra Kapital'i oluşturacak ön çalışmalarını ve taslak notlarını içeren defterlerinden oluşan bu eser ilk kez 1939 yılında yayımlanmıştır)
• Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (1859)
• Artı-Değer Teorileri (1862-1863) (Yine Marx'ın el yazmalarından oluşan ve Kapital'in dördüncü cildi diyebileceğimiz bu eser 1905-1910 yıllarında Kautsky tarafından yayımlanmıştır)
• Das Kapital I. cilt (1867) (ikinci cilt 1885'te ve üçüncü cilt 1894'te Marx'ın taslaklarına uygun olarak onun ölümünden sonra Engels tarafından düzenlenerek yayımlanmıştır)
• Fransa'da İç Savaş (1871)
• Gotha Programı'nın Eleştirisi (1875)

Biyografileri

Bütün bağlantılar İngilizcedir.

• Friedrich Engels'den Biography of Marx - Marxists Internet Archive
• Vladimir Lenin'den Karl Marx Biography
• Franz Mehring'den Karl Marx: The Story of His Life - Marxists Internet Archive
• Francis Wheen's Karl Marx: A Life10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

• Friedrich Engels
• Jenny von Westphalen
• Marksizm
• Komünist Manifesto
• Frankfurt Okulu
• Genç Marx
• Antonio Gramsci
• Genç Karl Marx (Sinema filmi)

Notlar

1. Çeşitli yerlerde "Karl Heinrich Marx" isminin kullanılması bir yanlış anlamaya bağlıdır. Doğum belgesinde "Carl Marx" yazmakta çoğunlukla "Karl Marx" olarak kullanılmaktadır. Sadece şiir seçkilerinde ve tez metninde "K. H. Marx" ismini kullanmıştır; bunun nedeni Marx'ın 1838'de ölen babasını onurlandırmak istemesidir, üç belgede de isim olarak "Karl Heinrich"i kullanmıştır. Bakınız, Friedrich Engels'in makalesi "Marx, Karl Heinrich" in ''Handwörterbuch der Staatswissenschaften'' (Jena, 1892, kolon 1130'dan 1133'e); Bakınız ''Marx/Engels Toplu Eserler Cilt 22, sayfalar: 337–345) Marx'ın bir ikinci ismi olmadığını ortaya koymaktadır. Ayrıca bakınız Heinz Monz: ''Karl Marx. Grundlagen zu Leben und Werk''. NCO-Verlag, Trier 1973, sayfalar. 214 and 354.

Kaynakça

1. Mehring, Franz, Karl Marx: The Story of His Life (Routledge, 2003) pg. 75
2. John Bellamy Foster. "Marx's Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations for Environmental Sociology", American Journal of Sociology, Vol. 105, No. 2 (September 1999), pp. 366–405.
3. Allen Oakley, Marx's Critique of Political Economy: 1844 to 1860, Routledge, 1984, p. 51.
4. "Marx". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
5. Roberto Mangabeira Unger. ''Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics''. Princeton: Princeton University Press, 2007.
6. John Hicks, "Capital Controversies: Ancient and Modern." ''The American Economic Review'' 64.2 (May 1974) p. 307: "The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history..."
7. Joseph Schumpeter, Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0415110785, 9780415110785
8. Sociology and Pharmacy Practice. Paul Bissell, Janine Morgall Traulsen. p. 13.
9. Against the Stream: Reflections of an Unconventional Demographer. William Petersen. p. 29. "Émile Durkheim (1858-1917) is listed in every reference book with Max Weber and Karl Marx as a principal founder of modern sociology.
10. Emigrating from China to the United States: A Comparison of Different Social Experiences. Yushi (Boni) Li. p. 4.
11. The Promise of Sociology: The Classical Tradition and Contemporary Sociological Thinking. Rob Beamish. p. 69-70.
12. Kim, Sung Ho, "[http://plato.stanford.edu/archives/fall2012/entries/weber/ Max Weber]", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2012 Edition), Edward N. Zalta (ed.). "Max Weber is known as a principal architect of modern social science along with Karl Marx and Emil Durkheim".
13. Perspectives of social science. Frank J. Zulke. McCutchan Pub. Corp., 1970. p. 63.
14. Marx's Revenge: The Resurgence of Capitalism and the Death of Statist Socialism. Meghnad Desai. p. 37
15. "Kendisinden önce egemen olan sınıfın yerini alan her yeni sınıf, kendi amaçlarına ulaşmak için de olsa, kendi çıkarını, toplumun bütün üyelerinin ortak çıkan olarak göstermek zorundadır, bunu fikir planında açıklamak istersek: yeni sınıf, kendi düşüncelerine evrensellik biçimi vermek ve onları, tek mantıklı, evrensel olarak geçerli düşünceler olarak göstermek zorundadır." See:https://www.marxists.org/archive/marx/works/1845/german-ideology/ch01b.htm
16. Karl Marx: Gotha Programının Eleştirisi (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, s. 13–30;)
17. Karl Marx'tan Joseph Weydemeyer'e mektup (MECW Cilt 39, s. 58; )
18. Craig J. Calhoun (2002). Klasik Toplumsal Teori. Wiley-Blackwell. s. 23–24. ISBN 978-0-631-21348-2. Gözden geçirme.5 Mart 2011.
19. "Marx milenyumun en büyük düşünürü. BBC News World Online. 1 Ekim 1999. Gözden geçirme 23 Kasım 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
20. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 7; Wheen 2001, ss. 8, 12; McLellan 2006, s. 1.
21. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 4–5; Wheen 2001, ss. 7–9, 12; McLellan 2006, ss. 2–3.
22. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 4–6; McLellan 2006, ss. 2–4.
23. Wheen 2001. pp. 12–13.
24. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 5, 8–12; Wheen 2001, s. 11; McLellan 2006, ss. 5–6.
25. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 7; Wheen 2001, s. 10; McLellan 2006, s. 7.
26. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 6–7; Wheen 2001, s. 12;McLellan 2006, s. 4.
27. Francis Wheen, Karl Marx: A Life, (Fourth Estate, 1999), ISBN 1-85702-637-3
28. McLellan 2006, s. 4
29. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 12; Wheen 2001, s. 13.
30. McLellan 2006, s. 7.
31. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 6; McLellan 2006, s. 4.
32. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 12–15; Wheen 2001, s. 13; McLellan 2006, ss. 7–11.
33. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 15–16; Wheen 2001, s. 14; McLellan 2006, s. 13.
34. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 20; McLellan 2006, s. 14.
35. Wheen 2001, s. 16; McLellan 2006, s. 14.
36. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 21–22; McLellan 2006, s. 14.
37. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 22; Wheen 2001, ss. 16–17; McLellan 2006, s. 14.
38. Fedoseyev 1973, s. 23; Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 23–30; Wheen 2001, ss. 16–21, 33; McLellan 2006, ss. 15, 20.
39. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 31; McLellan 2006, s. 15.
40. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 33; McLellan 2006, s. 21.
41. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 32–34; Wheen 2001, ss. 21–22; McLellan 2006, ss. 21–22.
42. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 34–38; Wheen 2001, s. 34; McLellan 2006, ss. 25–27.
43. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 44,69–70; McLellan 2006, ss. 17–18.
44. Sperber 2013, ss. 55–56.
45. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 33; McLellan 2006, ss. 18–19. Bu aşk şiirleri ölümünden sonra Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) isimli eserde s.531–632 arasında yayınlandı.
46. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 33; Wheen 2001, ss. 25–26.
47. Marx'ın tezi ölümünden sonra Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) isimli eserde s. 25–107 arasında yayınlandı.
48. Wheen 2001. p. 32.
49. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 45; Wheen 2001, s. 33; McLellan 2006, ss. 28–29, 33.
50. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 38–45; Wheen 2001, s. 34; McLellan 2006, ss. 32–33, 37.
51. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 49; McLellan 2006, s. 33.
52. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 50–51; Wheen 2001, ss. 34–36, 42–44; McLellan 2006, ss. 35–47.
53. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 57; Wheen 2001, s. 47; McLellan 2006, ss. 48–50.
54. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 60–61; Wheen 2001, ss. 47–48; McLellan 2006, ss. 50–51.
55. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 70–71; Wheen 2001, ss. 52–53; McLellan 2006, ss. 61–62.
56. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 68–69, 72; Wheen 2001, s. 48; McLellan 2006, ss. 59–61.
57. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 77–79; Wheen 2001, ss. 62–66; McLellan 2006, ss. 73–74, 94.
58. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 72; Wheen 2001, ss. 64–65; McLellan 2006, ss. 71–72.
59. Marx, Karl, "Hegel'in Hukuk Felsefesi'nin Eleştirisine Katkı", Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3 (International Publishers: New York, 1975) p. 3.
60. Marx, Karl, "Yahudi Sorunu Üzerine", Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3, p. 146.
61. McLellan 2006, ss. 65–70, 74–80.
62. Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, ss. 72, 75–76; Wheen 2001, s. 65; McLellan 2006, ss. 88–90.
63. Wheen 2001, ss. 66–67, 112; McLellan 2006, ss. 79–80.
64. Wheen 2001, s. 90.
65. Wheen 2001. p. 75.
66. Francis Wheen, Karl Marx: A Life, s. 75
67. Mansel, Philip: Paris Between Empires, p. 390 (St. Martin Press, NY) 2001
68. Frederick Engels, "The Condition of the Working Class in England", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4 (International Publishers: New York, 1975) pp. 295–596.
69. name="Bottomore1991"
70. P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography (Progress Publishers: Moscow, 1973) p. 82.
71. Wheen 2001. pp. 85–86.
72. Karl Marx, "The Holy Family", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4, pp. 3–211.
73. name="et"
74. Taken from the caption of a picture of the house in a group of pictures located between pages 160 and 161 in the book "Karl Marx: A Biography", written by a team of historians and writers headed by P. N. Fedoseyev (Progress Publishers: Moscow, 1973).
75. P. N. Fedoseyev, et al. Karl Marx: A Biography, p. 63.
76. Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment (Oxford University Press: London, 1963) pp. 90–94.
77. P. N. Fedoseyev et al., Karl Marx: A Biography (Progress Publishers: Moscow, 1973) p. 62.
78. Larisa Miskievich, "Preface" to Volume 28 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels (International Publishers: New York, 1986) p. XII
79. Karl Marx, Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 35, Volume 36 and Volume 37 (International Publishers: New York, 1996, 1997 and 1987).
80. Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment, pp. 35–61.
81. P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 62.
82. Note 54 contained on page 598 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3.
83. Karl Marx, "Economic and Philosophical Manuscripts of 1844" Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3 (International Publishers: New York, 1975) pp. 229–346.
84. name=sep
85. P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 83.
86. Karl Marx, "Theses on Feuerbach", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 3–14.
87. Karl Marx Theses on Feuerbach, contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5, p. 8.
88. name="Engels1999"
89. name="Wheen 2001. p. 90"
90. Heinrich Gemkow et al., Frederick Engels: A Biography (Verlag Zeit im Bild ["New Book Publishing House"]: Dresden, 1972) p. 101
91. Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography, p. 102.
92. Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography (Verlag Zeit im Bild [New Book Publishing House]: Dresden, 1972) p. 53
93. Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography, p. 78.
94. P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 89.
95. Wheen 2001. p. 92.
96. Karl Marx and Frederick Engels, "German Ideology" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 19–539.
97. P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, pp. 96–97.
98. name=wk
99. Wheen 2001. p. 93.
100. See Note 71 on p. 672 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers: New York, 1976).
101. Karl Marx, The Poverty of Philosophy contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6(International Publishers: New York, 1976) pp. 105–212.
102. Wheen 2001. p. 107.
103. P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography (Progress Publishers, Moscow, 1973) p. 124.
104. Note 260 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 671–672.
105. Note 260 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11, p. 672.
106. P. N. Fedoseyev,et al., Karl Marx: A Biography, pp. 123–125.
107. P. N. Fedoseyev, et al, Karl Marx: A Biography, p. 125.
108. Frederick Engels, "Principles of Communism" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers, New York, 1976) pp. 341–357.
109. Karl Marx and Frederick Engels, "The Communist Manifesto" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6, pp. 477–519.
110. Wheen 2001. p. 115.
111. Chris Shilling; Philip A Mellor (2001). The Sociological Ambition: Elementary Forms of Social and Moral Life. SAGE Publications. s. 114. ISBN 978-0-7619-6549-7.
112. Marx and Engels 1848.
113. name="Wheen 2001. p. 125"
114. name="MaltsevN.-93"
115. Saul Kussiel Padover, Karl Marx, an intimate biography, McGraw-Hill, 1978, page 205
116. name="ReferenceA"
117. David McLellan 1973 Karl Marx: His life and Thought. New York: Harper and Row. pp. 189–190
118. Felix, David (1982). "Heute Deutschland! Marx as Provincial Politician". Central European History. 15 (4). Cambridge University Press. ss. 332-350. doi:10.1017/S0008938900010621. JSTOR 4545968.
119. Wheen 2001. p. 128.
120. Karl Marx and Frederick Engels, "Demands of the Communist Party" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 7 (International Publishers: New York, 1977) pp. 3–6.
121. Wheen 2001. p. 129.
122. Wheen 2001. pp. 130–132.
123. Seigel, p. 50
124. name="DL-Marx"
125. name="ReferenceB"
126. name="Nicolaievsky2007"
127. name="Splichal2002"
128. name="Mehring2003"
129. Gross, David M. (2014). 99 Tactics of Successful Tax Resistance Campaigns. Picket Line Press. ss. 76-77. ISBN 978-1490572741.
130. Wheen 2001. pp. 137–146.
131. Wheen 2001. pp. 147–148.
132. name="Watson2010"
133. name="N. Fedoseyev, p. 233">P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 233.
134. name="N. Fedoseyev, p. 233"
135. Note 269 contained on page 674 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11.
136. Wheen 2001. pp. 151–155.
137. name="Harriss2006"
138. Note 269 on page 674 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11.
139. name="DusselMoseley2001"
140. name="egsbio"
141. name=egsbio
142. Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 295.
143. Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knoft Publishing Co.: New York, 1986) p. 17.
144. name="Dispatches"
145. P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, 274.
146. Richard Kluger, The Paper: The Life ands Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knopt Publishing, New York, 1986) p. 121.
147. Taken from a picture on page 327 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979).
148. Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune, p. 14.
149. Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knoft: New York, 1986), p, 82.
150. Karl Marx, "The Elections in England – Tories and Whigs" contained in theCollected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 327–332.
151. Note 1 at page 367 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 19 (International Publishers: New York, 1984).
152. Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 347.
153. P. N. Fedoseyev et al., Karl Marx: A Biography, p. 345.
154. Karl Marx, "The Eighteenth Brumaire of Louis Napoleon" contained in the Collected Works of KarlMarx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 99–197.
155. name="Marx2008"
156. name="Wood"
157. name="Wood1993"
158. name="Hook1994"
159. name="Johnston2000"
160. name="GeorgeScanlan1975"
161. Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century, p. 320.
163. name="Segrest2002"
164. Karl Marx, "Economic Manuscripts of 1857–1858" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 28 (International Publishers: New York, 1986) pp. 5–537.
165. Karl Marx, "Economic Manuscripts of 1857–1858" contained in the Preparatory Materials section of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29 (International Publishers: New York, 1987) pp. 421–507.
166. Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 257–417.
167. Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 269–302.
168. Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 303–417.
169. P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 318.
170. Enrique Dussel, "The four drafts of Capital. Towards a new interpretation of the dialectical thought of Marx". ‘’Rethinking Marxism’’, Vol. 13, No. 1, Spring 2001, pp. 10-25.
171. Allen Oakley, Marx's critique of political economy. London: Routledge, 1985.
172. name="Rockmore2002"
173. name="Nicolaievsky2007-267"
174. name="JessopWheatley1999-526"
175. See footnote #2 on the bottom of page 360 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 35.
176. Thomas Hodgskin, Labour Defended against the Claims of Capital (London, 1825) p. 25.
177. name="Calhoun2002-23"
178. Karl Marx, "Capital II: The Process of Circulation of Capital" embodying the whole volume of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 36 (International Publishers: New York, 1997).
179. Karl Marx, "Capital III: The Process of Capitalist Production as a Whole" embodying the whole volume of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 37 (International Publishers: New York, 1998).
180. Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30 (International Publishers: New York, 1988) pp. 318–451.
181. Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 31 (International Publishers: New York, 1989) pp. 5–580.
182. Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 32 (International Publishers: New York, 1989) pp. 5–543.
183. See note 228 on page 475 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30.
184. Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works Volume 46 (International Publishers: New York, 1992) p. 71.
185. name="k72"
187. name=k72
188. K. Marx, First draft of letter to Vera Zasulich [1881]. In Marx-Engels 'Collected Works', Volume 24, p. 346.
189. Peter Singer (2000). Marx a very short introduction. pp. 5. ISBN 0-19-285405-4
190. name="Karl Marx"
191. name=Montefiore>Montefiore, Simon Sebag. "The Means of Reproduction". The New York Times. Erişim tarihi: 25 Eylül 2011.
192. name="Wheen 2001. p. 152"
193. name="Nasar"
194. name="stateless"
195. Wheen 2001. p. 382.
196. name="GouldMcGarr2007"
197. name="1883: The death of Karl Marx"
198. name=Montefiore
199. name="wh1"
200. "Tomb raiders' failed attack on Marx grave" 11 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Camden New Journal
201. Hobsbawm 2011. pp. 03–04.
202. name="Calhoun2002-20-23"
203. name="Sherman1995"
204. name="Bannerji2001"
205. name="Calhoun2002-23-24"
206. Annelien de Dijn, French Political Thought from Montesquieu to Tocqueville, Cambridge University Press, 2008, p. 152.
207. Karl Marx. Capital: A Critique of Political Economy, vol. 1, trans. Samuel Moore and Edward Aveling (New York: Modem Library, 1906), 440.
208. name="Ollman1973"
209. name = "Marx_labour">Marx K (1999). "The labour-process and the process of producing surplus-value". 18 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In K Marx, Capital (Vol. 1, Ch. 7). Marxists Internet Archive. Retrieved 20 October 2010. Original work published 1867.
210. name = "Marx_critique">See Marx K (1997). "Critique of Hegel's dialectic and philosophy in general". In K Marx, Writings of the Young Marx on Philosophy and Society (LD Easton & KH Guddat, Trans.), pp. 314–347. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc. Original work published 1844.
211. name = "Marx_critique"
212. name = "Holland_desire">See also Holland EW (2005). "Desire". In CJ Stivale (Ed.), Gilles Deleuze: Key Concepts, pp. 53–62. Montreal & Kingston: McGill-Queens University Press.
213. name = "Lefever">See also Lefever DM; Lefever JT (1977). "Marxian alienation and economic organisation: An alternate view". The American Economist(21)2, pp. 40–48.
214. name = "Marx_labour"
215. name = "Holland_desire"
216. name = "Marx_objects"
219. Marx (1997), p. 325, emphasis in original.
221. "Karl Marx, Alman İdeolojisi". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2008.
222. Karl Marx, Gotha Programı'nın Eleştirisi
223. name="Beilharz1992"
224. name="Clark1998"
225. name=et
226. name=sep
227. Mark Neocleous. "THE POLITICAL ECONOMY OF THE DEAD: MARX'S VAMPIRES" (PDF). 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2015.
228. Letters of Friedrich Engels, Engels to Eduard Bernstein letter 5 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Marxists Internet Archive
229. "Biz her zaman Marksizmin bu elementer gerçeğini açıkladık ve tekrar ettik, sosyalizmin zaferi gelişmiş ülkelerdeki işçilerin güçlerinin birleşmesine ihtiyaç duyar". Lenin, Sochineniya (Eserleri), 5th ed Vol XLIV s418, Şubat 1922. Stalin de Lenin'in ölümüne ve Sovyetler Birliği soyutlanana kadar aynı noktayı belirtti.
230. John Reed, Dünyayı Sarsan On Gün, Troçki'nin yaptığı savunma ve Max Shactman'ın yazısı
231. Mahir Çayan'ın yazısı
232. Karl Marx'a rağbet var
233. BBC ilgili sayfa
234. 2nd basım. Trans. J. Kahane. New Haven: Yale University Press, 1951. sayfa. 111–222 http://en.wikipedia.org/wiki/Socialism:_An_Economic_and_Sociological_Analysis

Dış bağlantılar

• Bu kişinin Marxists Internet Archive'deki mevcut eserleri için: Karl Marx.

• Marx, hayatı ve kitapları (Almanca)
• Marx hakkında sunum(Aku.edu.tr)
• IMDb'de Karl Marx