İtalyanca
İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya, ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan bir dildir.
İtalyanca | |
---|---|
Lingua italiana Italiano | |
Telaffuz | İtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno] |
Bölge | İtalya yarımadası |
Etnisite | İtalyanlar, Ticinese |
Konuşan sayısı | 67 milyon (2020) |
Dil ailesi | |
Erken formlar: |
Eski Latince
|
Diyalektler |
İsviçre İtalyancası
|
Resmî durumu | |
Resmî dil |
Avrupa Birliği İtalya İsviçre San Marino Vatikan Hırvatistan Slovenya |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | it |
ISO 639-2 | ita |
ISO 639-3 | ita |
İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur. Hint-Avrupa dil ailesinin Romen dilleri kolundadır.
Ortaçağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli şivelere ayrılmıştır. Ortaçağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır ve özellikle Kuzey ve Güney şiveleri arasında anlaşmakta zorluk çıkacak kadar büyük farklar bulunur.
İtalyanca Romen dilleri içerisinde Latinceye en sadık kalmış olanıdır, bu yüzden “Modern Latince” olarak da adlandırılır. Diğer Romen dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Romen dillerini de kısa zamanda öğrenebilir.
İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir ve bu yüzden de dünyanın en güzel dillerinden kabul edilir. İtalyanca, Rönesans devrinde zamanının Lingua Franca'sı görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyanca’dır. İtalyanca dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir. Duygusal anlatımları zengin bir dildir.
Alfabe
İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.
A B C D E F G H I L M N O P Q R S T U V Z a b c d e f g h i l m n o p q r s t u v z
Okunuş
- C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
- Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
- G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c harfi gibi okunur.
- Gl "ly" olarak, gn ise "ny" olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
- H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
- R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
- Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.
"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu
İtalyanca yazılışı | Türkçe ses karşılığı | Açıklama | Örnek |
---|---|---|---|
ca, co, cu | "k" | c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez | casa (ev) kasa |
ce, ci | "ç" | c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşür | città (şehir) çita |
Che, chi | "k" | c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir | occhio (göz) okkio |
ga, go, gu | "g" | g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez | gatto (kedi) gatto |
ge, gi | "c" | g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşür | gente (insanlar) cente |
ghe, ghi | "g" | h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılar | lunghezza (uzunluk) lungetza |
sca, sco, scu | "sk" | sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez | scuola (okul) skuola |
sce, sci | "ş" | e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunur | scegliere (seçmek) şelyere |
sche, schi | "sk" | sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir | scheletro (iskelet) skeletro |
Vurgu ve tonlama
Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.
Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)
Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.
Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)
- Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.
Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)
- İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.
Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)
- Bazı kelimelerde ise diyakritik işaretler anlam ayırımı için önem taşır.
Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)
Dilbilgisi
İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.
Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.
Belirteçler
Erkek belirteç | çoğul hâli | Not | Örnek |
---|---|---|---|
il | i | sadece sessiz harflerden önce | il palazzo / i palazzi (saray / saraylar) |
l' | gli | sesli harflerden önce | l'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler) |
lo | gli | s + sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden önce | lo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler) |
Dişi belirteç | Çoğul hâli | Not | Örnek |
la | le | sessiz harften önce | la pizza / le pizze (pizza / pizzalar) |
l' | le | sesli harften önce | l'idea / le idee (fikir / fikirler) |
Fiiller
İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:
essere (olmak) | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
presente (şimdiki zaman) | passato prossimo (geçmiş zaman) | condizionale (şartlı kip) | futuro (gelecek zaman) | imperfetto | trapassato prossimo | ||
io | sono | sono stato/a | sarei | sarò | ero | ero stato/a | |
tu | sei | sei stato/a | saresti | sarai | eri | eri stato/a | |
lui/ lei/ Lei | è | è stato/a | sarebbe | sarà | era | era stato/a | |
noi | siamo | siamo stati/e | saremmo | saremo | eravamo | eravamo stati/e | |
voi | siete | siete stati/e | sareste | sarete | eravate | eravate stati/e | |
loro | sono | sono stati/e | sarebbero | saranno | erano | erano stati/e | |
avere (sahip olmak) | |||||||
presente (şimdiki zaman) | passato prossimo (geçmiş zaman) | condizionale (şartlı kip) | futuro (gelecek zaman) | imperfetto | trapassato prossimo | ||
io | ho | ho avuto | avrei | avrò | avevo | avevo avuto | |
tu | hai | hai avuto | avresti | avrai | avevi | avevi avuto | |
lui/ lei/ Lei | ha | ha avuto | avrebbe | avrà | aveva | aveva avuto | |
noi | abbiamo | abbiamo avuto | avremmo | avremo | avevamo | avevamo avuto | |
voi | avete | avete avuto | avreste | avrete | avevate | avevate avuto | |
loro | hanno | hanno avuto | avrebbero | avranno | avevano | avevano avuto |
presente (şimdiki zaman) | passato prossimo (geçmiş zaman) | imperfetto |
---|---|---|
Parlo = konuşuyorum | Ho parlato = konuştum | Parlavo = konuşuyordum |
Parli = konuşuyorsun | Hai parlato = konuştun | Parlavi = konuşuyordun |
Parla = konuşuyor | Ha parlato = konuştu | Parlava=konuşuyordu |
Parliamo = konuşuyoruz | Abbiamo parlato = konuştuk | Parlavamo=konuşuyorduk |
Parlate = konuşuyorsunuz | Avete parlato = konuştunuz | Parlavate=konuşuyordunuz |
Parlano = konuşuyorlar | Hanno parlato = konuştular | Parlavano=konuşuyorlardı |
İtalyanca’da 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.[1]
Bütün Hint-Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:
- Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
- Parlo con te (Seninle konuşuyorum)
İtalyanca bir pasaj
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:
- Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."
- Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."
Bazı İtalyanca kelimeler
- sì - evet.
- no - hayır.
- ciao - merhaba.
- grazie - teşekkür ederim.
- prego - bir şey değil.
- Come stai - Nasılsın?
- Bene - iyi
- Bello - güzel
- per favore - lütfen
- mi scusi - affedersiniz
- buonanotte - iyi geceler
- buongiorno - günaydın
- buonasera - iyi akşamlar
- arrivederci - hoşça kalın
Çekirdek aile
- il fratello - erkek kardeş/ağabey
- la sorella - kız kardeş/abla
- il padre/il papà - baba
- la madre/la mamma - anne
Birkaç ülke ve dilleri
- Italia - İtalya
- l’italiano - İtalyanca
- Turchia - Türkiye
- il turco - türkçe
- Inghilterra - İngiltere
- l'inglese - İngilizce
İtalyanca sayılar
- 1 - Uno
- 2 - Due
- 3 - Tre
- 4 - Quattro
- 5 - Cinque
- 6 - Sei
- 7 - Sette
- 8 - Otto
- 9 - Nove
- 10 - Dieci
- 11 - Undici
- 12 - Dodici
- 13 - Tredici
- 14 - Quattordici
- 15 - Quindici
- 16 - Sedici
- 17 - Diciassette
- 18 - Diciotto
- 19 - Diciannove
- 20 - Venti
- 21 - Ventuno
- 22 - Ventidue
- 23 - Ventitré
- 28 - Ventotto
- 30 - Trenta
- 40 - Quaranta
- 50 - Cinquanta
- 60 - Sessanta
- 70 - Settanta
- 80 - Ottanta
- 90 - Novanta
- 100 - Cento
- 200 - Duecento
- 1000 - Mille
- 2000 - duemila
- 2014 - duemilaquattordici
- 10000 - diecimila
- 100000 - centomila
- 1000000 - milione
Notlar
Kaynakça
- Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 9788894034813. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2019.
- Mioni, Alberto (2001). Elementi di fonetica. Padova: Unipress.
- Canepari, Luciano (1999). Il MªPI - Manuale di pronuncia italiana. Bologna: Zanichelli.