İli Nehri

İli Nehri, (Kazakça: İle; Çince: 伊犁河, Yili He, Uygurca: Chüngges), Orta Asya'da Kazakistan ve Uygur Özerk Bölgesi'nin batı bölümlerinden geçen bir nehir. 815 kilometresi Kazakistan sınırlarında olmak üzere toplam 1439 kilometre uzunluğundadır.

İli Nehri
Kaynak Tekes, Künes ve Kaş nehirleri
Ağız Balkaş Gölü
Havza ülkeleri  Kazakistan
 Çin
Uzunluk 1001 km
Havza alanı 140.000 km²

Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te "İla: Bir ırmak adıdır. Türklerden Yağma, Toxsı ve Çiğillerden bir bölüğün indiği bir deredir. Bu ırmak Türk illerinin Ceyhun'udur."[1] ve "قازسڤى Kaz suwı" "الا Ila = Ilı deresine akan büyük bir çay. Bu adın verilmesinin sebebi, Afrasyab'ın kızının bunun kenarında bir kale yaptırmasıdır; bu ad oradan kalmıştır."[2] diye tanımlanmıştır.

Siyasi olarak Yedisu bölgesi (Yedi Nehirler' -Havzası) günümüzde büyük bir bölümü Kazakistan'da Almatı Eyaleti içinde, güney ve güneydoğusundaki kenar bölgeleri de Kırgızistan ile Çin'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesindedir.

Doğal yapısı

Balkaş Gölü'ne döküldüğü yerde muazzam bir delta yapar ve çevresinde yağmur ormanı gibi gür bitki örtüsü oluşmasını sağlar. 1965 - 1980 yılları arasında Kapçagay Hidroelektrik Güç Santrali bu nehir üzerinde kurulmuştur. Nehrin yirmi kilometre kadar aşağılarında "Tamgaly" adı verilen kaya çizimleri vardır. Tamgaly Kazakça'da harfli harfler bulunan mânâsına gelir.

Nehrin kaynağı

Ana kaynağı olan Künes Sincan Uygur Özerk Bölgesi içindeki Tanrı Dağları'nın 5.500 metre yüksekliğine kadar ulaşan Narat (Khaliq tau) ve buzullarla kaplı Erenhaberg Shan (Ereen Chabarg) gibi parça dağlarının arasından doğar. İli Nehri'nin kendisi yaklaşık olarak şimdiki Gulca (Yining) şehrinin otuz mil doğusundan başlar. Ana sağ kaynağı doğudan gelen Künes ve batıdan gelen sol kaynağı Tekes Nehri'dir. Yerel dilde, kollarına Iklık, Ösök, Kaş denilir.

Balık türleri

İli Nehrinde, (Acipenser nudiventris)[3], Sazan balığı (Cyprinus carpio carpio)[4], (Cyprinus carpio haematopterus)[5], Sazangiller Cyprininae alt-familyasından (Ctenopharyngodon idella)[6], (Diptychus maculatus)[7], (Carassius gibelio)[8], Triplophysa strauchii, Triplophysa stoliczkae Triplophysa dorsalis[9] çoprabalığı dört cinsi ve Barbatula labiata gibi tatlı su balık türleri yaşar.

Yerleşim

İli vadisi, İli nehri boyunca verimli tarım alanlarıdır. Nehir boyunca birçok yerleşim birimi meydana gelmiştir. Nehir ve vadisi Orta Asya'nın geçmişinde önemli bir yere sahiptir. Solonlar, Çin hükûmeti tarafından İli vadisi'nin korunması için buraya yerleştirilmiş olan Daur'lar adlı topluluğu oluşturan Tunguz boylarından biridir. Turän nehri ve Korgos nehirleri arasına (İli nehrinin sağ sahilinde) yerleştirilmişlerdir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 92.
  2. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 151.
  3. Acipenser nudiventris in China (İngilizce)
  4. Cyprinus carpio carpio in China (İngilizce)
  5. Cyprinus carpio haematopterus in China (İngilizce)
  6. Ctenopharyngodon idella in China (İngilizce)
  7. Diptychus maculatus in China (İngilizce)
  8. Carassius gibelio in China (İngilizce)
  9. Triplophysa waisihani, a new species of nemacheiline loach from Northwest China (Pisces: Balitoridae) (İngilizce)

Resimler
  • İli Nehrinin yanındaki Buda ile ilgili kaya çizimleri
  • İli Nehri
  • İli Nehri

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.