Kırgızistan

Kırgızistan resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti[6] (Kırgızca: Кыргызстан, [qɯrʁɯsˈstɑn]; Rusça: Киргизия, Kirgiziya), Orta Asya'daki bir türk ülkedir. Kırgızistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Özbekistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Keneşi ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.

Kırgızistan Kırgızca: Кыргыз Республикасы Kırgız Respublikası Rusça: Кыргызская Республика Kırgızistan Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Алга Кыргыз, алга!
Millî marş Kırgızistan Ulusal Marşı
Başkent ve en büyük şehir	Bişkek 42°52′K 74°36′D
Resmî diller	Kırgızca, Rusça[1]
Hükûmet	Parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı	Sadır Caparov
• Başbakan	Ulukbek Maripov
• Meclis başkanı	Talant Mamıtov
Tarihçe
• İlan Ediliş	31 Ağustos 1991
• Tanınma	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	199.951 km^2 (77.202 sq mi) (86.)
• Su (%)	3,6
Nüfus
• 2020 tahminî	6.586.600[2] (110.)
• 2009 sayımı	5.362.800
• Yoğunluk	27,4/km^2 (71,0/sq mi) (176.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	31,439 milyar $[3] (128.)
• Kişi başına	4.824 $[3] (139.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	7,480 milyar $[3] (149.)
• Kişi başına	1.148 $[3] (155.)
Gini (2018)	▲ 27.7[4] düşük
İGE (2019)	0.697[5] orta · 120.
Para birimi	Som (KGS)
Zaman dilimi	UTC+6 (KGT)
Telefon kodu	+996
İnternet alan adı	.kg

Etimoloji

Kırgızistan, "Kırgız ülkesi" manasına gelir. Kırgız adının kökeni hakkında ise birkaç teori vardır. Bunlardan birincisi -iz eki (iki - iz = ikiz vb.) almış "kırk"tır. Yani Kırk-ız, "Kırklar"dır[7] Bir başka teoriye göre de "Kırgız" adı, "kırk uz" yani "kırk boy" anlamına gelmektedir ve Kırgız bayrağındaki kırk ışınlı güneş de bu kırk boyu temsil etmektedir. Konu ile ilgili diğer bir teori de Prof. Dr. Nadir Devlet'in Çağdaş Türkiler kitabında geçmektedir. O da Kırgız adı Türkçede kır - gez'mekten geldiğini söylemiştir.

Tarih

Bişkek

Bişkek Filarmoni Merkezi

Sovyetler Birliği'nde bulunan Kırgızistan'ın üyeliğinin kutlandığı (şimdiki Millî Müze'nin bir kısmı olan) eski Lenin Müzesi'nde sergilenen eserler

Kırgızlar, Göktürk devrinde Kögmen (Sayan) Dağları'nın kuzeyinde yaşamışlardır. 840 yılında Uygur Devleti'ni yıkarak bu topraklarda kendi devletlerini kurmuşlardır. Daha sonra bugün yaşadıkları topraklara gelen Kırgızlar, Karahanlılar zamanında Müslüman olmuşlardır.

Ruslara Orta Asyalı halklardan ilk olarak girerler. Toplumlar arası kavgalar çıkmaya başlayınca Bagış uruusu (toplumu), 1881 yılında Rusya İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmeye karar verir.

Sovyet devri

Başlangıçta 1919'da Sovyet gücü bölgede kabul görmüştür ve Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içinde Kara-Kırgız Özerk Bölgesi oluştu. Kara-Kırgız terimi 1920'lerin ortasında Ruslar onları aynı zamanda Kırgız olarak bakılan Kazaklardan ayırıncaya kadar kullanılmıştır. 5 Aralık 1936'da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, tam bir Sovyetler Birliği cumhuriyeti olarak kabul görmüştür.

1920'ler boyunca Kırgızistan, kültür, eğitim ve sosyal yaşam açısından epeyce geliştirildi. Okur yazarlık büyük ölçüde gelişti ve standart bir edebi dil ortaya çıkarıldı. Ekonomik ve sosyal gelişme de dikkate değerdi. Kırgız millî kültürünün çok sayıda yönleri Stalin'in milliyetçi eyleminin baskısına rağmen muhafaza edilmişti ve bu nedenle, tüm Birlik otoriteleri ile olan gerginlikler sürmekteydi.

Sovyet açıklık ve dürüstlük politikasının ilk yılları, Kırgızistan'da siyasi iklim üzerinde küçük bir etki göstermiştir. Bununla birlikte Cumhuriyet'in basın mensuplarına daha fazla liberal bakış edinmeleri ve Yazarlar Birliği'nce yeni bir yayın olan Literaturniy Kirghizstan'ı kurmaları için izin verilmişti. Gayriresmî siyasi gruplar yasaklanmıştı ancak 1989'da derin iskân krizi ile uğraşmak için ortaya çıkan birkaç grubun faaliyetlerine izin verilmişti.

1990 yılının Haziran ayında Özbekler ve Kırgızlar arasındaki etnik gerginlikler Özbeklerin olduğu Oş İli'ni kaplamıştı. Şiddetli karşılaşmalar birbirini izledi ve bir güvenlik ve sokağa çıkma yasağı durumu hasıl oldu. 1990 yılının Ağustos ayına kadar düzen eski haline getirilemedi.

1990'ların başları Kırgızistan'a yeni değişimler getirdi. Kırgızistan Demokratik Hareketi, Parlamento'nun desteğiyle önemli bir siyasi güç haline geldi. Kırgız Bilim Akademisi'nin liberal başkanı Askar Akayev 1990 yılının Ekim ayında başkan seçildi. Takip eden Ocak ayında Akayev, yeni hükûmet yapılarını öne sürdü ve çoğunlukla daha genç ve reforma yönelik siyasetçilerden oluşan yeni bir hükûmet tayin etti.

Kırgızistan tarihi
Göktürk Kağanlığı
Kırgız Kağanlığı
Karahanlılar
Moğol İmparatorluğu
Rus İmparatorluğu
Sovyet Dönemi
Kırgızistan
Kırgızistan Portalı

1990 yılının Aralık ayında Yüksek Sovyet, cumhuriyetin adını Kırgızistan Cumhuriyeti olarak değiştirmek üzere oy verdi. 1991 yılının Şubat ayında başkent Frunze'nin adı devrim öncesi adı olan Bişkek olarak değiştirildi. Bağımsızlığa giden bu estetik hareketlere rağmen, ekonomik gerçeklikler Eski Sovyetler Birliği'nden ayrılmaya karşı durur gibi gözükmekteydi. 1991 yılının Mart ayındaki Sovyetler Birliği'nin yaptığı bir referandumda seçmenlerin % 95,7'si eski Sovyetler Birliği'nin yenilenmiş federasyon olarak tutulması önerisini uygun buldular.

19 Ağustos 1991'de Olağanüstü Hal Komitesi, Kırgızistan'da Akayev'i indirme girişiminin görüldüğü Moskova'da güç elde etti. Ertesi hafta darbenin sönmesinden sonra Akayev ve İkinci Başkan German Kuznetsov Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nden istifalarını açıkladılar ve tüm daire ve sekreterya istifa etti. Bunu 31 Ağustos 1991'de Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığı sağlayan Yüksek Sovyet oylaması takip etti.

Bağımsızlık

1991 yılının Ekim ayında Akayev rakipsiz ilerledi ve oyların %95'ini alarak doğrudan yeni bağımsız cumhuriyetin başkanı seçildi. O ay diğer yedi cumhuriyetin delegeleriyle birlikte Yeni Ekonomik Toplum Paktı'nı imzaladı. Sonunda 21 Aralık 1991'de diğer dört Orta Asya cumhuriyeti ile birlikte Bağımsız Devletler Topluluğu'na resmen katıldı. 1992'de Kırgızistan, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na katıldı.

2005 yılının Mart ayındaki parlamenter seçimlerden sonraki Lale Devri, Başkan Akayev'i 4 Nisan 2005'te istifaya zorladı. Muhalefet liderleri koalisyon kurdular ve yeni hükûmet Başkan Kurmanbek Bakiyev ve Başbakan Feliks Kulov altında şekillendi.

Siyasi istikrarı sağlamak mümkündür, 2005 yılının Mart ayında seçilen parlamentonun 75 üyesinden üçü suikast sonucu öldürüldü 10 Mayıs 2006'da ölenlerin birisinin kardeşi de suikaste uğradı.

Siyaset

Kırgızistan Cumhuriyeti anayasaya göre parlamenter demokrasi ile yönetilen laik ve üniter bir devlettir. Yürütme yetkisi hükûmet tarafından uygulanır. Yasama yetkisi ise hükûmet ve meclise aittir. 1991'den beri cumhurbaşkanı değişen ve çok partili sisteme geçerek, Jogorku Keneş'te (meclis) muhalefetin temsil edildiği tek bölge ülkesidir.

Kırgızistan, bağımsızlığını kazanması ve serbest piyasa ekonomisine geçişle birlikte ciddi ekonomik sorunlar yaşadı. Artan işsizlik ve enflasyon gibi sorunlar yoksulluk ve açlığın ortaya çıkmasına sebep oldu.

2000 yılında yapılan genel seçimlerde Komünist Parti % 29.3 oy alarak meclisteki en güçlü parti oldu. Ancak meclisteki farklı siyasi eğilimler ülkede istikrarlı bir ekonominin uygulanmasını engelledi.

2007 genel seçimleri

16 Aralık 2007'de yapılan parlamento seçimlerinde ise Ak Yol Partisi % 46,99 oy alarak birinci geldi ve 71 milletvekili çıkardı. Komünist Parti ise % 5,12 oy oranıyla 8 milletvekili çıkarabildi. Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi ise % 5,05 oy aldı.

Parti	Oy	%	Sandalye	+/–
Ak Yol	1,228,319	46,99	71
Komünist Parti	141,034	5,12	8	-7
Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi	55,651	5,05	11[8]
Toplam		100	90	0

2010 genel seçimleri ve sonrası

6 Nisan 2010 tarihinde Talas'ta başlayan halk isyanı, ertesi gün başkent Bişkek'e sıçradı. Olayların yükselmesi üzerine hükûmet istifa etmek zorunda kaldı. Kurulan geçici hükûmetin başına ise Dışişleri eski Bakanı ve Sosyal Demokrat Partisi Milletvekili Roza Otunbayeva getirildi.[9]

Coğrafya

Ala-Arça'dan Bişkek manzarası

Kırgızistan Orta Asya'da yer almaktadır. Komşuları kuzeyde Kazakistan, batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir. Tanrı Dağları ülkenin %65'ini kaplar ve ülke bu yüzden "Orta Asya'nın İsviçre'si" olarak adlandırılır[10]. Kuzeybatı Tanrı Dağları üzerinde bulunan ve ülkenin en büyük gölü olan Issık Göl, Titikaka'dan sonra dünyanın en büyük dağ gölüdür.

Demografi

Kırgızistan yaş ve cinsiyet piramidi

2005 Dünya Almanağı verilerine göre Kırgızistan nüfusu 5,210,450'dur.[11] Bu nüfusun %34.4'ü 0-15 yaş, %6.2'si ise 65 yaş ve üzeridir. Kırgızistan'da halkın %63.9'u şehirlerde geri kalanı ise kırsal kesimde yaşar. Ülkede kilometrekare başına 29 insan düşer. Kırgızistan’ın 2014 yılındaki nüfusu 5.776.570 milyona ulaşmıştır.[12]

2014 yılı sayımında ülkedeki etnik grupların dağılımı şöyledir; Kırgızlar %72.6, Özbekler %14.4, Ruslar %6.4, Dunganlar %1.1, Uygurlar %0.9, Tacikler %0.8, Türkler %0.7.

Kırgızistan'ın etnik gruba göre nüfusu 1926-2014

Etnik gruplar	1926 sayımı[13]		1939 sayımı[14]		1959 sayımı[15]		1970 sayımı[16]		1979 sayımı[17]		1989 sayımı[18]		1999 sayımı[12]		2009 sayımı[19]		2013 sayımı[12]		2014 sayımı[12]
	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%
Kırgızlar	661,171	66.6	754,323	51.7	836,831	40.5	1,284,773	43.8	1,687,382	47.9	2,229,663	52.4	3,128,147	64.9	3,804,788	71.0	4,099,433	72.3	4,193,850	72.6
Özbekler	110,463	11.1	151,551	10.4	218,640	10.6	332,638	11.3	426,194	12.1	550,096	12.9	664,950	13.8	768,405	14.3	816,219	14.4	836,065	14.4
Ruslar	116,436	11.7	302,916	20.8	623,562	30.2	855,935	29.2	911,703	25.9	916,558	21.5	603,201	12.5	419,583	7.8	375,438	6.6	369,939	6.4
Dunganlar	6,004	0.6	5,921	0.4	11,088	0.5	19,837	0.7	26,661	0.8	36,928	0.9	51,766	1.1	58,409	1.1	62,966	1.1	64,565	1.1
Uygurlar	7,540	0.8	9,412	0.6	13,757	0.7	24,872	0.8	29,817	0.8	36,779	0.9	46,944	1.0	48,543	0.9	51,389	0.9	52,456	0.9
Tacikler	2,667	0.3	10,670	0.7	15,221	0.7	21,927	0.7	23,209	0.7	33,518	0.8	42,636	0.9	46,105	0.9	49,046	0.8	50,174	0.8
Türkler	44	0.0	33	0.0	542	0.0	3,076	0.1	9,160	0.1	21,294	0.5	33,327	0.7	39,133	0.7	40,443	0.7	40,953	0.7
Kazaklar	1,766	0.2	23,925	1.6	20,067	1.0	21,998	0.8	27,442	0.8	37,318	0.9	42,657	0.9	33,198	0.6	33,368	0.5	33,701	0.5
Tatarlar	4,902	0.5	20,017	1.4	56,209	2.7	68,827	2.3	71,744	2.0	70,068	1.6	45,438	0.9	31,424	0.6	28,334	0.5	28,059	0.4
Ukraynalılar	64,128	6.5	137,299	9.4	137,031	6.6	120,081	4.1	109,324	3.1	108,027	2.5	50,442	1.0	21,924	0.4	15,527	0.2	14,485	0.2
Koreliler	9	0.0	508	0.0	3,622	0.2	9,404	0.3	14,481	0.4	18,355	0.4	19,784	0.4	17,299	0.3	16,753	0.2	16,807	0.2
Azeriler	3,631	0.4	7,724	0.5	10,428	0.5	12,536	0.4	17,207	0.5	15,775	0.4	14,014	0.3	17,267	0.3	18,516	0.3	6,100	0.1
Kürtler	-	-	1,490	0.1	4,783	0.2	7,974	0.3	9,544	0.3	14,262	0.3	11,620	0.2	13,171	0.3	-	-	12,946	0.2
Almanlar	4,291	0.4	11,741	0.8	39,915	1.9	89,834	3.1	101,057	2.9	101,309	2.4	21,471	0.4	9,487	0.2	8,645	0.1	8,563	0.1
Çeçenler	1	0.0	7	0.0	25,208	1.2	3,391	0.1	2,654	0.1	2,873	0.1	2,612	0.1	1,875	0.0	1,737	0.0	1,719	0.0
Beyaz Ruslar	333	0.0	1,520	0.1	4,613	0.2	6,868	0.2	7,676	0.2	9,187	0.2	3,208	0.1	1,394	0.0	1,070	0.0	1,029	0.0
Yahudiler	318	0.0	1,895	0.1	8,607	0.4	7,677	0.3	6,836	0.2	6,005	0.1	1,571	0.0	604	0.0	501	0.0	491	0.0
Diğerleri	9,300	0.9	17,261	1.2	35,713	1.7	41,157	1.4	44,741	1.3	49,740	1.2	50,770	1.1	43,300	0.8	39,577	0.6	40,545	0.7
Toplam	993,004		1,458,213		2,065,837		2,932,805		3,522,832		4,257,755		4,822,938		5,362,793		5,663,133		5,776,570

Karakol Dungan Camisi

Dil

Kırgızca Eylül 1991'den beri ülkenin resmî dilidir. Bunun yanında Rusça da bu ülkede resmî konuma sahiptir. Kırgızca Türk dillerinin Kıpçak koluna mensup bir dil olarak kabul edilir. 20. yüzyıla kadar Arap alfabesi kullanılarak yazılan Kırgızca 1928'de Latin alfabesini, 1948'de ise Kiril alfabesini kullanmaya başlamıştır.

Din

Kırgızistan halkı Sovyetler Birliği dönemleri diğer birlik üyeleri gibi devlet ateizmi içinde yaşamıştır. Bugün Kırgızistan'da baskın din İslam'dır. Müslüman oranı %76'dir. Ülkede %18 Hristiyan, %2 Budist, %4 ateist bulunur.[20]

Yönetim birimleri

Kırgızistan'ın illeri

Kırgızistan, başkent Bişkek dâhil 8 ile (oblast) ayrılmıştır. Başkent Bişkek'tir.

İller, başkent ve il merkezleri:

1. Bişkek
2. Batken (Batken)
3. Çuy (Tokmok)
4. Calal-Abad (Celal-Abad)
5. Narın (Narın)
6. Oş (Oş)
7. Talas (Talas)
8. Issık-Göl (Karakol)

Kültür

Eğitim

Oş Devlet Üniversitesi binası

Oş Devlet Üniversitesi’nden ayrıntı

Kırgızlar önceleri göçebe olduğundan eğitime dikkat edilmemiştir. Sovyetler Birliği zamanında eğitim alanında büyük gelişmeler yaşanmıştır. 1934 yılında 7 yıllık okul okuma zorunluluğu getirilmiştir. 1950 yılından itibaren bu zorunluluğuna uyulması ile birlikte eğitim gelişmeye başlamıştır.[21] Kırgızistan İlimler Akademisi 1965 yılında kurulmuştur. Bugün 17 araştırma enstitüsü vardır.

Üniversiteler

Kırgızistan'da 60 civarında üniversite bulunmaktadır. Kırgızistan'daki belli üniversiteler şunlardır:

• Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi[22]
• Orta Asya Amerikan Üniversitesi
• İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi
• Kırgız-Rus Slav Üniversitesi[23]
• Ulusal Kırgız Üniversitesi[24]
• Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi[25]
• Bişkek Beşeri Bilimler Üniversitesi
• Uluslararası Kırgızistan Üniversitesi
• Oş Devlet Üniversitesi[26]
• Kırgız Özbek Üniversitesi
• Oş Teknoloji Üniversitesi
• Kasım Tınıstanov Üniversitesi

Edebiyat

Kırgız halk edebiyatında Manas Destanı önemli bir yer tutar. Kırgız edebiyatının kurucusu olarak Toktogul Satılganov kabul edilir. Kırgızların dünyaca meşhur edebiyatçıları Cengiz Aytmatov’dur.

Turizm

Issık Göl

Burana Kulesi

Sovyetler Birliği zamanında ülke, birliğin önemli bir turizm merkezine dönüşmüştü. Son yıllarda Issık Göl çevresine yüz binlerce turist gelmektedir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra seçilen Kırgızistan Başkanı Askar Akayev yaptığı bir açıklamada turizmin ülke ekonomisine en önemli katkıyı sağlayabilecek sektör olduğunu ifade etmiştir.

Ülke son yıllarda turizm alanında büyük gelişmeler göstermektedir. Denize kıyısı olmasa da yaz mevsimlerinde göl turizmi yapılmakta, ayrıca ülke dağlarla kaplı olması nedeniyle kış sporlarına bağlı turizm gelişmektedir. Kış sporlarından sonra doğa gezileri, termal turizm yapılmaktadır. Ülkenin turist çeken başka bir özelliği ise çok sayılardaki ormanlar ve Issık Göl'e iye olmasıdır. Bunlar yaz turizmine açık yerlerdir.

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır. Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hâkimdir. Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir. Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır. En çok küçükbaş hayvan beslenir.

Kırgızistan'da 1970'li yıllarda çeşitli madenler çıkarılmaya başlanınca maden sektörü büyük hızla gelişmiştir. Makina, otomotiv, gıda, çimento, sırça ve konserve fabrikaları başlıca sanayi kuruluşlarıdır. Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur. Ülkede 600 civarında sanayi kuruluşu vardır.

Ülkede son yıllarda doğal güzelliklerin etkisi ile turizm etkinlikleri de hızlanmakta ve bu da ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Ayrıca, çıkan iç isyanlar (Bakiyev hükûmetinin düşüp Roza Otunbayeva'nın hükûmete geçmesi) da ekonomiyi zayıflatmıştır.

Ulaşım

Ülkenin dağlık yapısından ötürü ulaşım büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Yollar, yüksekliği 2000 metre ve üzerini bulabilen rakımlar ve dik vadilerden dolayı sık sık viraj yapmak durumundadır. Kış boyunca ulaşım ülkenin kimi yüksek rakımlı ve tenha bölgelerinde hemen hemen imkânsızdır. Bunun yanında ulaşımı güçleştiren diğer etkenlerden biri de kara ve demiryolunun bugün uluslararası sınırlarla kesilmesidir. Bu da, yolların kapalı olmadığı yerlerde birçok zaman alıcı formalite gerektirdiğinden pek tercih edilmemektedir. Ülkede geziler ya da kısa ulaşımda atlar da kullanılabilir.

Ayrıca bakınız

• Kırgızistan'da ulaşım
• Kırgızistan'daki şehirler listesi
• Kırgızistan tarihi
• Kırgızistan coğrafyası
• Orta Asya Birliği

Resimler

• 
  Karakol Katedrali
• 
  Bişkek'te yol gazeteleri
• 
  Süleyman Dağı'ndan Oş
• 
  Milyanfan Camisi
• 
  Han Tengri Dağı
• 
  Çuy Nehri.

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2007.
2. "Основные итоги естественного движения населения январе-августе 2020г". stat.kg. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
3. "Kyrgyz Republic". data.worldbank.org. World Bank. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2019.
4. "GINI index (World Bank estimate) - Kyrgyz Republic". data.worldbank.org. World Bank. 24 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
5. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
6. "Kırgız Cumhuriyeti". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
7. Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 yıl, Kabalcı Yayınevi, bölüm: Türklerin ortaya çıkışı, s. 87.
8. "Inter-Parliamentary Union". 12 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2015.
9. Kırgızistan'da silahlı isyan! 11 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. haberturk.com
10. Escobar, Pepe. "Tulip Devrimi". Asia Times Online. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2009.
11. "Arşivlenmiş kopya". 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2016.
12. 5.01.00.03 Национальный состав населения 1999-2013 [Table 5.01.00.03 Ethnic composition of the population 1999-2013] (PDF) (Rusça). National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic. 6 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
13. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам РСФСР [All-Union census in 1926. National composition of the population by regions of the RSFSR]. Demoskop weekly (Rusça), 673 - 674. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
14. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1939. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusça), 673 - 674. 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
15. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1959. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusça), 673 - 674. 16 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
16. Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1970. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusça), 673 - 674. 3 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
17. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1979. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusça), 673 - 674. 24 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
18. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1989. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusça), 673 - 674. 16 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
19. 2009 - Национальный состав населения (на начало года) [2009 - Ethnic composition the population (at the beginning of the year)] (PDF). Bureau of Statistics of Kyrgyzstan (Rusça). 2011. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2016.
20. ISN ETH Zurich 16 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
21. "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2007.
22. "Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi". 30 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
23. "Kyrgyz Russian Slavonic University". 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
24. "Ulusal Kırgız Üniversitesi". 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
25. "Kırgızistan-Türkiye MANAS Üniversitesi". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
26. "Oş Devlet Üniversitesi". 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.

Dış bağlantılar

Yönetim

• Kırgızistan Yönetimi15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Resmi sitesi
• Kırgızistan Cumhuriyeti Başkanlığı2 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kırgız Devlet Radyo ve Televizyonu (İngilizce)
• Bölge Yönetimi Resmi Sitesi (Rusça)

Haberler

• BBC News - Kırgızistan15 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ülke Profili (İngilizce)
• Eurasianet - Kyrgyzstan Daily Digest22 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. news (İngilizce)
• http://www.zaman.kg/ Şablon:Kyrgyz18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Şablon:Turkish

Genel

• The Spektator - Bağımsız turizm ve kültür dergisi23 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• CIA World Factbook - Kırgızistan27 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Kırgızistan'da konuşulan diller18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Kırgızistan Dostluk ve Kültür Derneği

Eğitim

• Kırgızistan'da Üniversite Eğitimi10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.