Kazakistan

Kazakistan (Kazakistan Türkçesi: Қазақстан, Qazaqstan, [qɑzɑqstɑ́n]), resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti (Kazakça: Қазақстан Республикасы, Qazaqstan Respwblikası), Orta Asya ve Doğu Avrupa’daki Türki halka sahip bir bağımsız devlettir. Kazakistan, (Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Keneşi ve TÜRKSOY'un üyesidir. 2.724.900 km² yüzölçümü ile (Batı Avrupa'nın yüzölçümü kadar) dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir.[5] Müslüman ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkezüssü, Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.

Kazakistan Kazakça: Қазақстан Республикасы Qazaqstan Respwblïkası Kazakistan Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş Менің Қазақстаным (Kazakça) Kazakça: Meniñ Qazaqstanım (Transkripsiyon) "Benim Kazakistan'ım"
Başkent	Nur-Sultan 51°10′K 71°30′D
En büyük şehir	Almatı
Resmî diller	Kazakistan Türkçesi, Rusça
Etnik gruplar (2020)	%74,2 Kazaklar %18,8 Ruslar %1,4 Ukraynalılar %5,6 diğer
Hükûmet	Üniter anayasal başkanlık cumhuriyeti
• Güvenlik Konseyi Başkanı	Nursultan Nazarbayev
• Devlet Başkanı	Kasım Cömert Tokayev
• Başbakan	Askar Mamin
• Senato Başkanı	Maulen Aşimbayev
• Meclis Başkanı	Nurlan Nigmatulin
• Kazak Hanlığı	1465
• Alaş Otonomu	13 Aralık 1917
• Kazakistan SSC	5 Aralık 1936
• Bağımsızlık	16 Aralık 1991
• İlanı	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	2.724.900 km^2 (1.052.100 sq mi) (9.)
• Su (%)	1,7
Nüfus
• 2016 tahminî	18.690.115[1]
• 2020 sayımı	18.711.200[2]
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	569,813 milyar $[3] (41.)
• Kişi başına	30.178 $[3]
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	179,332 milyar $[3] (55.)
• Kişi başına	$9.686[3]
Gini (2017)	27.5[4] düşük
İGE (2019)	0.817 çok yüksek · 50.
Para birimi	Tenge (, KZT)
Zaman dilimi	UTC+5/+6 (Batı/Doğu)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+7-6xx, +7-7xx
ISO 3166 kodu	KZ
İnternet alan adı	.kz, .қаз

Komşuları olarak kuzeyde Rusya, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin bulunur. Ülkenin ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kıyısı vardır.

Bağımsızlığın kazanılmasına doğru 1989 yılında 16.464.464 kişi olan ülke nüfusu, 1999 yılına gelindiğinde Slav ve Almanların ülkeden göç etmeleriyle 14.900.000'e kadar düşmüştür. 2010'da bu sayı 16.500.000'e yükselmiştir. Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın 60. büyük ülkesi olmakla birlikte kilometrekare başına 5,5 insan ile 210'uncu sıradadır.

Etimoloji

"Kazak" adı Kazakların göçebe kültürünü yansıtan bir Eski Türkçe kelime olan "gezinmek" anlamına gelir.[6] Farsça olan son eki -stan ise, "arazi" veya "yer" anlamına gelir, böylece Kazakistan kelimenin tam anlamıyla "gezginlerin ülkesi" olarak tercüme edilebilir.

Tarihi

Deşt-i Kıpçak

Kazakistan'ın 2004 yılına ait bir uydu görüntüsü

Paleolitik dönemden bu yana Kazakistan'da yerleşim vardır.[7] Bölgedeki iklim ve arazi koşulları göçebe yaşam tarzına uygun olduğundan, Pastoralizm Neolitik Dönem boyunca gelişmiştir.

Kazak bölgesi, karasal İpek Yolları'nın atası olan Avrasya ticareti Bozkır Rotası'nın önemli bir parçasıdır. Arkeologlar, insanların bölgenin büyük bozkırlarında ilk önce atı evcilleştirdiklerine inanmaktadırlar. Yakın tarih öncesi dönemlerde, Orta Asya'da muhtemelen Proto-Hint-Avrupa Afanasiyevo kültürü,[8] daha sonra Andronovo kültürü[9] gibi erken Hint-İran kültürleri ve daha sonra Saka ve Massagetler gibi çeşitli kültürlere sahip halklar yaşamışlardır.[10][11] Diğer gruplar arasında ülkenin güney bölgesinde, göçebe İskitler ve Pers İmparatorluğu vardı. M.Ö. 329 yılında, Büyük İskender ve onun Makedonya Ordusu Jaxartes Savaşı’nda İskitlere karşı, bugün Siri Derya (Seyhun) Nehri olarak bilinen modern Kazakistan’ın güney sınırına kadar uzanan Jaxartes Nehri boyunca savaşmışlardır.  

Kazak Hanlığı

Abılay Han, 1771'den 1781'de kadar Kazak Cüzleri'nin hanı

Kumanlar, 11. yüzyılın başlarında modern Kazakistan'ın bozkırlarına gelip daha sonra Kıpçaklar ile birleştiler ve geniş Kuman-Kıpçak Hanlığı'nı kurdular. Antik şehirler Taraz (Aulie-Ata) ve Hazrat-e Turkestan, İpek Yolu boyunca Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan önemli yol olarak hizmet verirken, gerçek siyasi konsolidasyon sadece 13. yüzyılın başlarında Moğol yönetimi ile başladı. Dünya tarihinin en büyük imparatorluğu olan Moğol İmparatorluğu'na bağlı olarak idari bölgeler kuruldu. Bu idari bölgeler Kazak Hanlığı altında toplandı.

Bu dönem boyunca, geleneksel göçebe yaşam tarzı ve hayvancılığa dayalı ekonomik yapı step bölgelerinde baskın olmaya devam etmiştir. 15. yüzyılda Türk kabileler arasında belirgin Kazak kimliğinin ortaya çıkması ile başlayan süreç 16.yüzyılın ortalarında Kazak dili, kültürü ve ekonomisinin ortaya çıkması ile pekişmiştir.

Yine de bölge; yerli Kazak Emirleri ve Farsça konuşan güneydeki komşuları arasında bitmek bilmeyen bir çekişmenin merkezi olmuştur. En yüksek mevkide, Kazak Hanlığı; Orta Asya’nın bir kısmını yönetmiş olup, Kumanya’yı kontrol etmiştir. 17. yüzyılın erken dönemlerinde, Kazak Hanlığı’nın kabileler arasındaki çekişmelerin etkileri ile mücadele etmesi, nüfusun büyük, orta ve küçük topluluklar arasında bölünmesinde etkili olmuştur. Politik anlaşmazlık, kabileler arasındaki çekişme, doğu ve batı arasında kara yoluyla ticareti sağlayan ticaret yollarının öneminin azalması, Kazak Hanlığını zayıflatmıştır. Hive Hanlığı bu fırsatı değerlendirerek Mangışlak Yarımadası’nı ilhak etmiştir. Özbekler, Rusların varışına kadar geçen iki yüzyıllık süre boyunca bölgedeki varlığını sürdürmüştür.

17. yüzyıl esnasında Kazaklar, Batı Moğol kabilesinin bir federasyonu olan aralarında Çungarlar’ın da bulunduğu Oyratlar ile savaşmıştır.[12] 18. yüzyılın başları Kazak Hanlığı’nın refah seviyesine ulaştığı en üst nokta olarak belirtilmiştir. Abulhair Han liderliğinde, Kazaklar Çungaralar’a karşı 1726’da Bulanty Nehri Savaşı’nda ve 1729 yılında Anrakay Savaşı’nda önemli zaferler kazanmıştır [13].

Abılay Han; Çungarlara karşı 1720’den 1750 yılına kadar yapılan önemli savaşlara katılması sonrası kendi halkı tarafından kahraman ilan edilmiştir. Kazaklar, Volga Kalmukları’nın sık akınlarından muzdarip olmuşlardır. Hokand Hanlığı; Kazakların bu zayıflığından faydalanarak, Çungarların ve Kalmukların akınlarından sonra aralarında 19. yüzyılın ilk çeyreğinde başkent olan Almatı’nın da bulunduğu bugünkü Kazakistan’ın güney kısmını işgal etmiştir. Ayrıca, Buhara Emirliği; Ruslar kontrolü ele geçirene kadar Çimkent Bölgesi'ni yönetmiştir.

Rus İmparatorluğu

Ana Madde: Rus İmparatorluğu

18. yüzyılın ilk yarısında, Rus İmparatorluğu; 46 Kale ve 96 Tabya serisinin olduğu, aralarında Omsk (1716), Semey (1718), Pavlodar (1720), Orenburg (1743) ve Petropavlosk (1752) [14] şehirlerinin de bulunduğu Irtysh Hattı’nı, Kazakların ve Oyratların Rus topraklarına olan akınlarını önlemek amacıyla inşa etmiştir [15]. 18. yüzyılın sonlarına doğru Kazaklar; Volga’nın merkezinde ortaya çıkan Pugaçov İsyanı’ndan faydalanarak, Rusların ve Volga Almanlarının yerleşim yerlerine akınlar yapmışlardır [16]. 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu Orta Asya’daki etkisini arttırmaya başlamıştır. “Büyük Oyun” periyodunun; yaklaşık 1813 yılından 1907 yılında Britanya ve Rusya arasında yapılan Antanta kadar sürdüğü görüşü genel olarak kabul edilmiştir. “Büyük Oyun” yarışının çıkış noktası; İngilizler için Rusların, Afganistan ve Pers İmparatorluğu’nun içlerine kadar ilerlemesinin, İngilizlerin Orta Doğu ve Hindistan’daki ekonomik ve ticari çıkarlarına zarar vereceği kanısı oluşturmuş iken Ruslar için; Orta Asya içlerine doğru ilerlemeleri durumunda çok önemli ekonomik ve askeri kazançlar sağlayabilecekleri kanısı oluşturmuştur. Fakat, her iki ülkenin de Orta Asya’da hakimiyet kurma konusundaki ilk girişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ancak, Çar 2. Alexander döneminden itibaren, Rus hükûmetinin Orta Asya’da yaşayan Rus kökenli kişilerin temel haklarının korunması adına başlattıkları propaganda çalışmaları, Rusların bölgeyi koloni haline getirmeye başlaması açısından oldukça önemli bir adımdır [17]. Rus Çarları, bugünkü Kazakistan Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan pek çok bölgeyi etkili bir şekilde yönetmiştir.

Rus İmparatorluğu’nun yeni bir yönetim sistemi uygulamasını başlatması, askeri garnizonlar ve kışlalar inşa etmesi, Hindistan’ın güneyinden Güneydoğu Asya’ya kadar etki alanını genişleten İngiltere’ye karşı “Büyük Oyun” olarak da bilinen Orta Asya’da hakimiyet kurma çabaları ile doğrudan ilgilidir. Ruslar 1735 yılında Orsk’da ilk karakolu inşa etmiştir. İlaveten, Ruslar; Rus dilini bütün okullarda ve hükümet tarafından düzenlenen organizasyonlarda öğretmişlerdir.

Rusların uygulamak için çabaladıkları sistem, Kazaklar arasında kızgınlığın artmasında ve 1860’lı yıllarda Rus yönetimine karşı Kazak isyanlarının çıkmasında etkili olmuştur. Bu durum, geleneksel göçebe yaşam tarzının ve hayvancılığa dayalı ekonominin bozulmasına, insanların açlık ve kıtlık yüzünden sıkıntılar yaşamasına ve bazı Kazak kabilelerin yok olmasına neden olmuştur. 19. yüzyılın sonlarına doğru başlayan Kazak ulusal mücadelesi kendi ulusal dillerini ve kimliklerini korumak adına Rus İmparatorluğu’nun asimile etme girişimleri sonucu başlamış bir direniştir.

1890’lardan itibaren, Rus İmparatorluğu topraklarından gelen yerleşimciler bugünkü Kazakistan topraklarını özellikle de Semirechye vilayetini koloni haline getirmeye başlamıştır. 1906 yılında Orenburg’dan Taşkent’e kadar uzanan Trans-Aral Demiryolu’nun yapımının tamamlanması, bölgeye gelen yerleşimcilerin sayısını daha da arttırmıştır. Özellikle, St. Petersburg’da kurulan “Göç Departmanı” bölgedeki Rus etkinliğini arttırmak amacıyla yapılan göçleri hem denetlemiş hem de teşvik etmiştir. 19. yüzyıl boyunca yaklaşık 400.000 Rus, Kazakistan’a göç etmiş olup, 20. yüzyılın ilk otuz yılında ortalama bir milyon Slav, Alman, Yahudi ve başka milletlerden yerleşimciler bölgeye göç etmiştir [18]. Bu dönemin büyük çoğunluğunda Vasile Balabanov yerleştirmeden sorumlu yönetici olmuştur.

Rus İmparatorluğu’nun son yıllarında Kazaklar ve yeni gelen yerleşimciler arasında toprak ve su için rekabetin ortaya çıkması, kolonyal yönetime karşı çok ciddi kızgınlıkların yaşanmasına neden olmuştur. 1916 yılında yaşanan “Orta Asya Ayaklanması” bu ayaklanmaların en önemlilerinden birisidir. Ayaklanma; bir dizi çatışma ve her iki taraftan da acımasız katliamların yaşanması ile son bulmuştur [19]. 1919 yılının sonlarına kadar her iki taraf da komünist hükûmete karşı direniş göstermiştir.

Sovyetler Birliği

Kasım 1917'de Petrograd'da merkezî hükûmetin çöküşünün ardından, Kazaklar (daha sonra resmen "Kırgız" olarak anılacaktır), kısa bir özerklik dönemi (Alaş Otonomu) yaşadı. 26 Ağustos 1920'de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içinde Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Kırgız ÖSSC bugünkü Kazakistan bölgesini içeriyordu, ancak idari merkezi çoğunlukla Rus nüfuslu bir Orenburg kasabasıydı. Haziran 1925'te Kırgız ÖSSC, Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak yeniden adlandırıldı ve idari merkezi Kızılorda kasabasına, Nisan 1927'de ise Almatı'ya taşındı.

1920'lerin ve 1930'ların sonlarında zorunlu kolektivizasyonun yanı sıra geleneksel elitlerin Sovyet baskısı ve kıtlık yüksek ölümlere ve huzursuzluğa yol açtı (Ayrıca bknz: Kazakistan'da 1932-1933 yıllarında yaşanan kıtlık).[20][21] 1930'larda bazı Kazaklar, Moskova'daki Sovyet hükûmetinin izlediği siyasi misilleme politikalarının bir parçası olarak idam edildi.

5 Aralık 1936'da Kazak Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nden (RSFSR) ayrıldı ve Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.

Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti; sürgün edilen ve hüküm giyen kişilerin yanı sıra 1930 ve 1940’lı yıllar boyunca Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği hükûmeti tarafından sınır dışı edilen veya yeniden iskân edilen kişilerin örneğin; 1941 yılının Eylül ve Ekim ayında Volga Alman Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nden sınır dışı edilen yaklaşık 400.000 Volga Alman’ının daha sonra Yunanların ve Kırım Tatarlarının istikametlerinden birisi haline gelmiştir. Sınır dışı edilenler ve tutuklananlar; “halk düşmanı” olarak nitelendirilen erkeklerin eşlerine ayrılan Astana’nın dışındaki Alzhir Kamp’ının da dahil olduğu en büyük Sovyet Çalışma Kamplarından (Gulag) birinde hapsedilmiştir [22]. Pek çoğu Sovyetler Birliği’nin nüfus transferi politikası yüzünden taşınmış, diğerleri ise Sovyetler Birliği’nin gönüllülük esasına dayanmayan yerleştirme politikası sonucu taşınmaya zorlanmıştır.

Sovyet-Alman Savaşı (1941-1945) seferberliğin sağlanması bağlamında sanayileşme ve maden çıkarımında artışa sebep olmuştur. 1953 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği lideri Joseph Stalin’in öldüğünde, Kazakistan’ın büyük bir çoğunluğu hala tarım ekonomisine dayanmaktaydı. 1953’de Sovyetler Birliği lideri Nikita Kruşçev’in başlattığı “Bakir Topraklar Projesi”, Kazakistan’ın geleneksel otlaklarının Sovyetler Birliği’nin temel tahıl üretilen bölgelerine dönüştürülmesi için tasarlanmıştır. Bakir Topraklar Projesi farklı sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Ancak, Sovyet lider Leonid Brejnev (iktidarda kaldığı süre; 1964-1982) tarafından sonradan başlatılan modernleşme hareketlerinin yanı sıra proje; Kazak nüfusunun büyük çoğunluğunun geçim kaynağı olmaya devam eden tarım sektörünün gelişmesini hızlandırmıştır. Yıllarca süren yokluk, savaş ve kızgınlık yüzünden 1959’lara gelindiğinde Kazaklar ülkede azınlık haline gelmiş ve nüfusun %30’unu oluşturmuştur. Etnik köken olarak Rus olanların sayısı ise toplam nüfusun %43’ünü oluşturmuştur [23].

1947 yılında Sovyetler Birliği hükûmeti atom bombası projesinin bir parçası olarak Semipalatinsk kasabasının kuzey doğusunda, atom bombası test sahasını bulmuştur. Bu bölge 1949 yılında Sovyetler Birliği’nin ilk nükleer testini yaptığı bölge olmuştur. 1989 yılına kadar yüzlerce nükleer test yapılmış ve bu testlerin zararlı çevresel ve biyolojik sonuçları ortaya çıkmıştır [24]. 1980’lerin sonlarında Kazakistan’daki nükleer karşıtı hareketler başlıca politik güç haline gelmiştir.

Almatı’da, Aralık 1986 yılında sonradan Jeltoksan Ayaklanması olarak adlandırılan ve genç Kazaklar arasında başlayan geniş çaplı gösteriler; Kazak SSC Komünist Parti Sekreteri Dinmukhamed Konayev’in, SFSC’deki Rus Gennady Golbin ile değiştirilmesini protesto etmek amacıyla yapılmıştır. Hükûmete ait birlikler ayaklanmayı bastırmasına rağmen bu süreçte pek çok insan öldürülmüş veya hapse atılmıştır. Sovyet hükûmetinin gücünün azaldığı günlerde hoşnutsuzluk giderek artmaya devam etmiş ve Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov’un Glasnost politikası altında anlam bulmuştur. İlaveten, Glasnost; bilgiye erişim, kamuoyu eleştirisi, bireylerin veya grupların çıkarlarının açık ve net bir şekilde ifade edilmesi gibi meseleleri yasallaştırdığından oldukça önemli bir politikadır. Kitle iletişim araçlarının sadece hükûmetin politikalarının aktarıldığı bir kanal olmadığı aynı zamanda pek çok farklı görüşün spontane bir şekilde ifade edilmesi gerektiği bir alan olduğu düşünülünce, önceki dönemlere kıyasla tek bir merkezden yönetilen ve kontrol edilen medya, Glasnost politikasının uygulanması ile plüralizm olarak da adlandırılan pek çok farklı görüşün medyada yer bulmasına neden olmuştur [25].

En üstünde Altın elbiseli adamın yer aldığı, Almatı'daki Bağımsızlık Heykeli

Bağımsızlık

25 Ekim 1990'da Kazakistan, Sovyetler Birliği içinde bulunan bir cumhuriyet olarak kendi topraklarındaki egemenliğini ilan etti. Ağustos 1991'de Moskova'da yapılan darbe girişiminin ardından Kazakistan, 16 Aralık 1991'de bağımsızlığını ilan ederek bağımsızlığını ilan eden son Sovyet cumhuriyeti oldu. On gün sonra ise Sovyetler Birliği dağıldı.

Kazakistan'ın komünist dönemindeki lideri Nursultan Nazarbayev, ülkenin ilk Cumhurbaşkanı oldu. 2006 yılına bakıldığında Kazakistan, Orta Asya GSYİH'sinin %60'ını, öncelikle petrol endüstrisi yoluyla üretti.[26]

1997'de hükûmet, Kazakistan'ın başkentini Almatı'dan başkent Astana'ya taşıdı. 23 Mart 2019'da Astana'nın adı eski devlet başkanı Nursultan Nazarbayev'e ithafen ''Nur-Sultan'' olarak yeniden adlandırıldı.

Coğrafya

Avrupa'yı Asya'dan ayıran hat olarak kabul edilen Ural Nehri'nin her iki yakasına uzandığı için Kazakistan, iki kıtada toprakları olup (diğeri Azerbaycan) dünyada denize kıyısı olmayan kıtalararası ülkelerden biridir.

2.700.000 kilometrekarelik yüz ölçümüyle (Batı Avrupa'ya eşdeğer büyüklükte) Kazakistan, dünyanın en büyük dokuzuncu ve kara ile çevrili en büyük ülkesidir. Kazakistan, Sovyetler Birliği'nin bir parçası iken topraklarının bir kısmını Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne[27] ve bir kısmını da Özbekistan'a bağlı Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'ne kaybetti.

Rusya ile 6.846 kilometre, Özbekistan ile 2.203 kilometre, Çin ile 1.533 kilometre, Kırgızistan ile 1.051 kilometre ve Türkmenistan ile 379 kilometre sınır komşuluğu yapmaktadır. Başlıca şehirleri arasında başkent Nur-Sultan, Almatı, Karağandı, Çimkent, Atırau ve Öskemen bulunur. 40° ve 56° K enlemleri ile 46° ve 88° E boylamları arasında yer alır. Esas olarak Asya'da bulunurken Kazakistan'ın küçük bir kısmı da Doğu Avrupa'daki Urallar'ın batısında yer almaktadır.[28]

Kazakistan'ın arazisi batıdan doğuya Hazar Denizi'nden Altay Dağları'na, kuzeyden güneye Batı Sibirya ovalarından, Orta Asya'nın vahalarına ve çöllerine kadar uzanır. Yaklaşık 804.500 kilometrekarelik bir alana sahip Kazak bozkırı, ülkenin üçte birini kaplar ve dünyanın en büyük kuru bozkır bölgesidir. Bozkır, geniş otlak alanları ve kumlu bölgelerle tanınmaktadır. Ülkedeki başlıca göller ve nehirler arasında Aral Gölü, Balkaş Gölü ve Zaysan Gölü, Çarın Kanyonu ile İli, İrtiş, İşim, Ural ve Seyhun nehirleri bulunur. Ayrıca Kazakistan’da 8500 akarsu bulunmaktadır.[29]

Çarın Kanyonu 80 kilometre uzunluğundadır, kırmızı bir kumtaşı platosunu keser ve kuzey Tanrı Dağları'ndaki (Almatı'nın 200 km doğusunda) Çarın Nehri geçidi boyunca devam eder. Dik kanyon yamaçları, sütunları ve kemerleri 150 ila 300 metre arasında yükseliğe sahiptir. Kanyonun erişilemezliği, orada Buzul Çağı'ndan kurtulan ve şimdi başka bölgelerde de yetişen ender bir Dişbudak ağacı olan Fraxinus sogdiana için güvenli bir bölge oldu.

155 tür memeli, 480 tür kuş, 150 tür balık, 250 tür tıbbi bitki bulunduran bitki örtüsü ve faunaya sahiptir.[29]

Doğal kaynaklar

Kazakistan, bol miktarda erişilebilir mineral ve fosil yakıt kaynaklarına sahiptir. Petrol, doğalgaz ve maden çıkarımlarının geliştirilmesi, 1993 yılından bu yana Kazakistan'da 40 milyar doları aşan yabancı yatırımın çoğunu çekmiştir. Ülkenin endüstriyel üretiminin yaklaşık %57'sini (veya gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık %13'ünü) oluşturmaktadır. Bazı tahminlere göre[30] Kazakistan dünyanın ikinci en büyük uranyum, krom, kurşun ve çinko rezervlerine; üçüncü en büyük manganez rezervine ve beşinci en büyük bakır rezervine sahiptir. Ayrıca kömür, altın ve demir rezervleriyle ilk onda yer almaktadır. Aynı zamanda bir elmas ihracatçısıdır. Şu anda kanıtlanmış en büyük 11. petrol ve doğal gaz rezervlerine sahiptir.[31] Toplamda, 2.7 milyar tonun üzerinde petrol içeren 160 yatak bulunmaktadır. Petrol araştırmaları, Hazar Denizi kıyısındaki birikintilerin çok daha büyük bir yatağın yalnızca küçük bir parçası olduğunu göstermiştir. Bu alanda 3.5 milyar ton petrol ve 2.5 milyar metreküp gazın bulunabileceği söyleniyor. Genel olarak Kazakistan'ın petrol yataklarının tahmini 6.1 milyar tondur. Ancak, ülke içinde Atırau,[32] Pavlodar ve Çimkent'te bulunan yalnızca üç rafineri vardır. Bunlar toplam ham petrol üretimini işleme kapasitesine sahip değildir ve büyük bir kısmı Rusya'ya ihraç edilmektedir. ABD Enerji Enformasyon İdaresi'ne göre Kazakistan, 2009 yılında günde yaklaşık 1.540.000 varil (245.000 m³) petrol üretiyordu.[33]

Kazakistan ayrıca büyük fosforit yataklarına da sahiptir. Bilinen en büyüklerinden biri 650 milyon ton P2O5 ile Karatau havzası ve Kazakistan'ın kuzey batısında yer alan Aktöbe'deki 500–800 milyon ton cevher kaynağı ile Chilisai yatağıdır.[34][35]

17 Ekim 2013 tarihinde, Madencilik Endüstrileri Şeffaflık Girişimi (EITI) Kazakistan'ı "EITI Uyumlu" olarak kabul etti; bu, ülkenin doğal kaynak gelirlerinin düzenli olarak ifşa edilmesini sağlamak için temel ve işlevsel bir sürece sahip olduğu anlamına gelmektedir.[36]

İklim

Köppen iklim sınıflandırmasına göre Kazakistan haritası

Kazakistan, ılık yazlar ve çok soğuk kışlar ile "aşırı" bir karasal iklime sahiptir. Nitekim başkent Nur-Sultan, Moğolistan'ın başkenti Ulan Batur'dan sonra dünyanın en soğuk ikinci başkentidir. Yağışlar kurak ve yarı kurak koşullar arasında değişiklik gösterir, kış özellikle kurak geçer.[37]

Kazakistan'daki büyük şehirler için ortalama günlük maksimum ve minimum sıcaklıklar[38]

Şehir	Temmuz (°C)	Temmuz (°F)	Ocak (°C)	Ocak (°F)
Almatı	30/18	86/64	0/−8	33/17
Çimkent	32/17	91/66	4/−4	39/23
Karağandı	27/14	80/57	−8/−17	16/1
Nur-Sultan	27/15	80/59	−10/−18	14/−1
Pavlodar	28/15	82/59	−11/−20	12/−5
Aktöbe	30/15	86/61	−8/−16	17/2

Yaban hayatı

Karsak

Kazakistan'da pek çok nadir ve nesli tükenmekte olan bitki ve hayvanlar için güvenli sığınak sağlayan on doğa rezervi ve on millî park bulunmaktadır. Yaygın bitkiler Astragalus, Gagea, Allium, Carex ve Oxytropis; nesli tükenmekte olan bitki türleri arasında doğal yabani elma (Malus sieversii), yabani üzüm (Vitis vinifera) ve birkaç yabani lale türü (örneğin Tulipa greigii) ve nadir soğan türleri Allium karataviense, ayrıca Iris willmottiana ve Tulipa kaufmanniana bulunur.

Yaygın memeliler arasında kurt, kızıl tilki, karsak, geyik, argali (en büyük koyun türü), bayağı vaşak, pallas kedisi ve birçoğu korunan kar leoparları bulunur. Kazakistan'ın ''Kırmızı Korunan Türler Kitabı'', birçok kuş ve memeli dahil 125 omurgalı ve mantar, yosun ve liken dahil 404 bitki listelemektedir.[39]

Siyaset

Kasım Cömert Tokayev
Kazakistan cumhurbaşkanı

Askar Mamin
Kazakistan başbakanı

Siyasî sistem

Kazakistan başbakanıKazakistan, Kazakistan Anayasası'nda belirtildiği gibi demokratik, laik, anayasal bir üniter cumhuriyettir. İlk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 1991'den 2019'a kadar başkanlık görevini yürütmüştür.[40][41] Şu anda cumhurbaşkanı ise Kasım Cömert Tokayev'dir.[42] Cumhurbaşkanı, meclis tarafından kabul edilen ve Silahlı Kuvvetler başkomutanı olarak yasayı veto edebilir. Başbakan ise bakanlar kabinesine başkanlık eder ve Kazakistan hükûmet başkanı olarak görev yapar. Kabinede üç başbakan yardımcısı ve on altı bakan vardır.

Kazakistan, Meclis (alt meclis) ve Senato (üst meclis) olmak üzere iki meclisli bir parlamentoya sahiptir.[43]

Siyasî reformlar

Reformlar Haziran 2019'da Kasım Cömert Tokayev'in seçilmesinden sonra uygulanmaya başlandı. Tokayev, siyasi partilerin kurulmasına yönelik bir muhalefet, kamu meclisi ve gevşeme kurallarını desteklemektedir.[44] Bunlardan bazıları:

Temmuz 2019'da Kazakistan Cumhurbaşkanı, ülke vatandaşlarının tüm yapıcı taleplerine hızlı ve verimli bir şekilde cevap veren bir "dinleme durumu" kavramını açıkladı.[45]

Diğer partilerin temsilcilerinin, bazı parlamento komitelerinde başkanlık pozisyonlarına sahip olmalarına, alternatif görüş ve görüşleri geliştirmelerine izin veren bir yasa çıkarılacaktır. Bir siyasi partiyi kaydetmek için gereken minimum üyelik eşiği 40.000'den 20.000 üyeye düşürülecek.

Merkezî alanlarda barışçıl mitingler için özel yerler tahsis edilecek ve organizatörlerin, katılımcıların ve gözlemcilerin hak ve yükümlülüklerini özetleyen yeni bir yasa tasarısı çıkarılacaktır.

Kamu güvenliğini artırmak amacıyla Cumhurbaşkanı Tokayev, bireylere karşı suç işleyenlerin cezalarını güçlendirdi.

Seçimler

Ak Orda başkanlık sarayı

Nur-Sultan'daki Nur Otan partisi genel merkezi

Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu

2004 yılının Eylül ayındaki meclis seçimleri, Başkan Nazarbayev'in başkanlık ettiği hükûmet yanlısı Otan Partisi'nin hâkim olduğu bir alt meclis oluşturdu. Tarım-sanayi bloğu AIST ve Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in kızı tarafından kurulan Asar Partisi de dahil olmak üzere başkanı destekleyen diğer iki parti kalan sandalyelerin çoğunu kazandı. Resmî olarak kayıtlı olan ve seçimlerde yarışan muhalefet partileri tek sandalye kazandı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, uluslararası standartların gerisinde kaldığını söylediği seçimleri izledi.

4 Aralık 2005'te Nursultan Nazarbayev, büyük bir oy oranıyla yeniden Cumhurbaşkanı seçildi. Seçim komisyonu, oyların %90'ından fazlasını kazandığını açıkladı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ise seçim idaresinde bazı iyileştirmelere rağmen seçimin uluslararası standartları karşılamadığı sonucuna vardı.[46]

17 Ağustos 2007'de parlamentonun alt meclisi seçimleri yapıldı ve iktidardaki Nur-Otan partisi liderliğindeki Asar Partisi, Kazakistan Sivil Partisi ve Tarım Partisi'nin de yer aldığı bir koalisyon %88 ile her sandalyeyi kazandı. Muhalefet partilerinin hiçbiri koltukların yüzde 7'lik kriterine ulaşamadı. Sonuç olarak muhalefet partileri, seçimlerde ciddi usulsüzlükler olduğu iddiasında bulundu.[47][48]

2010 yılında Cumhurbaşkanı Nazarbayev, destekçilerinin kendisini 2020'ye kadar görevde tutması için referandum düzenleme çağrısını reddetti. Beş yıllık bir dönem için cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ısrar etti. 3 Nisan 2011'de yapılan seçimlerde, Cumhurbaşkanı Nazarbayev, kayıtlı seçmenlerin %89.9'u katılarak oyların %95.54'ünü aldı.[49] Mart 2011'de Nazarbayev, Kazakistan'ın demokrasi yolunda kaydettiği ilerlemeyi özetledi.[50] 2010 itibarıyla Kazakistan, The Economist tarafından Demokrasi indeksi'nde otoriter rejim olarak rapor edildi. 26 Nisan 2015'te Kazakistan'da beşinci cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı.[51] Nursultan Nazarbayev %97.7 oy oranıyla yeniden seçildi.[52]

19 Mart 2019'da ise mevcut Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, cumhurbaşkanlığından istifa ettiğini açıkladı.[53] Kazakistan'ın senato sözcüsü Kasım Cömert Tokayev, Nursultan Nazarbayev'in istifasının ardından cumhurbaşkanı vekili oldu.[54] Daha sonra 9 Haziran'da yapılan 2019 cumhurbaşkanlığı seçimini Tokayev kazandı.[55]

Kazakistan'da 10 Ocak 2021'de yapılan parlamento seçimlerinde üç parti barajı geçerek meclise girmeyi başardı.

Meclis

Parti		Oy sayısı	%	Sandalye	+/–
	Nur Otan	5,148,074	71.09	76	–8
	Ak Yol	792,828	10.95	12	+5
	Komünist Halk Partisi	659,019	9.10	10	+3
	Auyl	383,023	5.29	0	0
	Adal	258,618	3.57	0	0
Halk Meclisi tarafından seçilen üyeler				9	0
Toplam		7,241,562	100.00	107	107
Geçerli oylar		7,241,562	96.05
Geçersiz/boş oylar		297,718	3.95
Toplam oy		7,539,280	100.00
Kayıtlı seçmen/katılım		11,919,241	63.25
Kaynak: OSK Liter.kz

İdarî bölümler

Kazakistan on dört bölgeye ayrılmıştır (Kazakça: облыстар, oblystar; Rusça: области, oblasti). Bölgeler ise 177 bölgeye ayrılmıştır (Kazakça: аудандар, aýdandar; Rusça: районы, rayony). İlçeler ayrıca, ilgili belediye hükûmeti olmayan tüm kırsal yerleşimleri ve köyleri içeren en düşük yönetim düzeyinde kırsal bölgelere ayrılmıştır.[56]

Almatı ve Nur-Sultan şehirleri "devlet önemi" statüsündedir ve hiçbir bölgeye ait değildir. Baykonur şehri, Baykonur Uzay Üssü için 2050 yılına kadar Rusya'ya kiralanmış olması nedeniyle özel bir statüye sahiptir.[57] Haziran 2018'de ise Çimkent şehri "cumhuriyet açısından önemli bir şehir" haline geldi.[58]

Her bölge, cumhurbaşkanı tarafından atanan bir akim (belediye başkanı) tarafından yönetilir. Kazakistan hükûmeti, başkentini Sovyetler Birliği bünyesinde kurulan Almatı'dan 10 Aralık 1997'de Astana'ya (Nur-Sultan) taşıdı.

Belediye bölümleri

Kazakistan'da belediyeler idari bölümün her seviyesinde mevcuttur. Bölgesel ve bölgesel önemi olan şehirler, kentsel yerleşim yerleri olarak belirlenir; diğerlerinin ise kırsal bölge olarak belirlenmiştir.[56] En üst düzeyde, bir bölgeninki kadar idari düzeyde cumhuriyet açısından önem taşıyan şehirler olarak sınıflandırılan Almatı ve Nur-Sultan şehirleridir.[59] Orta düzeyde, idari düzeyde bir ilçeninkine eşit bölgesel öneme sahip şehirler vardır. Bu iki seviyedeki şehirler, şehir bölgelerine ayrılabilir.[59] En alt düzeyde ise, ilçe önemi olan şehirler ve idari düzeyde kırsal ilçelerinkine eşit iki binden fazla köy ve kırsal yerleşim (aul) bulunmaktadır.[59]

İdari bölge haritası

Kent merkezleri

Dış ilişkiler

Cumhurbaşkanı Nazarbayev, Barack Obama ve Rus Dmitri Medvedev ile birlikte, 2012

Kazakistan, Bağımsız Devletler Topluluğu, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ve Şanghay İşbirliği Örgütü üyesidir. Kazakistan, Rusya, Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan, ticaret tarifelerini uyumlaştırmaya yönelik daha önceki çabaları canlandırmak ve gümrük birliği altında bir serbest ticaret bölgesi oluşturmak için 2000 yılında Avrasya Ekonomi Topluluğu'nu kurdu. 1 Aralık 2007'de Kazakistan'ın 2010 yılı için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na başkanlık etmek üzere seçildiği açıklandı. Kazakistan, 12 Kasım 2012'de ilk kez Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi üyeliğine seçildi.[60] Ayrıca Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi, Türk Keneşi ve İslam İşbirliği Teşkilatı üyesidir. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Barış İçin Ortaklık programının da aktif bir katılımcısıdır.[61]

1999'da Kazakistan, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi'ne gözlemci statüsü için başvurdu. Meclis'in resmi yanıtı, Kazakistan'ın kısmen Avrupa'da yer alması nedeniyle[62][63] tam üyelik başvurusunda bulunabileceği, ancak demokrasi ve insan hakları kayıtları iyileşene kadar konseyde herhangi bir statü verilmeyeceği şeklindeydi.

1991'deki bağımsızlığından bu yana Kazakistan "çok yönlü dış politika" olarak bilinen bir yol izleyerek iki büyük komşusu Rusya ve Çin'in yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkelerle eşit derecede iyi ilişkiler arayışındadır.[64][65] Rusya şu anda Kazakistan'ın güney merkezindeki Baykonur Uzay Üssü uzay fırlatma sahasını çevreleyen yaklaşık 6.000 kilometrekarelik bir alan kiraladı. Ayrıca burada ilk insan uzaya gönderildi. Sovyet uzay mekiği Buran ve ünlü uzay istasyonu Mir de yine buradan uzaya gönderildi.

Cumhurbaşkanı Tokayev, Rusya devlet başkanı Vladimir Putin ile birlikte, 2019

11 Nisan 2010'da başkanlar Nursultan Nazarbayev ve Barack Obama, Washington, DC'deki Nükleer Güvenlik Zirvesi'nde bir araya gelerek Amerika Birleşik Devletleri ile Kazakistan arasındaki stratejik ortaklığı güçlendirmeyi tartıştılar. İkili, nükleer güvenliği ve nükleer silahların yayılmasının önlenmesini, Orta Asya'da bölgesel istikrarı, ekonomik refahı ve evrensel değerleri teşvik etmek için ikili işbirliğini yoğunlaştırma sözü verdiler.[66]

Nisan 2011'de Amerika Birleşik Devletleri başkanı Obama, Kazakistan cumhurbaşkanı Nazarbayev'i aradı ve BN-350 reaktöründen nükleer materyalin sağlanması da dahil olmak üzere nükleer güvenlikle ilgili birçok ortak çabayı tartıştı. İki cumhurbaşkanının 2010 yılında Nükleer Güvenlik Zirvesi'ndeki ikili toplantılarında belirledikleri hedeflere ulaşma konusundaki ilerlemeyi gözden geçirdiler.[67] Kazakistan hükûmeti 2014'ten beri BM Güvenlik Konseyi'nde 2017-2018 için daimi olmayan üye koltuğu için teklif veriyor.[68] 28 Haziran 2016'da ise, BM Güvenlik Konseyi'nde iki yıllık bir dönem için görev yapmak üzere daimi olmayan üye olarak seçildi.[69]

Kazakistan, Haiti, Batı Sahra ve Fildişi Sahili'ndeki BM barışı koruma misyonlarını aktif olarak desteklemektedir.[70] Mart 2014'te, Savunma Bakanlığı, BM barışı koruma misyonları için gözlemci olarak 20 Kazakistanlı asker seçti. Kaptandan albaya sıralanan askeri personel, uzmanlaşmış bir BM eğitiminden geçmek zorundaydı; İngilizce'yi akıcı bir şekilde konuşmaları ve özel askeri araçlar kullanma konusunda yetenekli olmaları gerekiyordu.[70]

Kazakistan, 2014 yılında Rusya destekli isyancılarla yaşanan çatışmalarda Ukrayna'ya insani yardımda bulundu. Ekim 2014'te, Uluslararası Kızılhaç Komitesi'nin Ukrayna'daki insanî yardım çabalarına 30.000 dolar bağışladı. İnsanî krize yardımcı olmak için Ocak 2015'te Ukrayna'nın güneydoğu bölgelerine 400.000 dolarlık yardım gönderdi.[71] Cumhurbaşkanı Nazarbayev, Ukrayna'daki savaşla ilgili olarak "Kardeş katliamı savaşı Doğu Ukrayna'ya gerçek bir yıkım getirdi ve buradaki savaşı durdurmak, Ukrayna'nın bağımsızlığını güçlendirmek ve Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü sağlamak ortak bir görevdir" dedi.[72] Uzmanlar, Ukrayna krizi ne kadar gelişirse gelişsin, Kazakistan'ın Avrupa Birliği ile ilişkilerinin normal kalacağına inanıyor.[73] Nazarbayev'in arabuluculuğunun hem Rusya hem de Ukrayna tarafından olumlu karşılandığı düşünülüyor.[73]

Kazakistan Dışişleri Bakanlığı 26 Ocak 2015'te yaptığı açıklamada, "Güneydoğu Ukrayna'daki krizi çözmenin bir yolu olarak barış müzakerelerine alternatif olmadığına kesin olarak inanıyoruz." dedi.[74] Kazakistan 2018'de Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşması ile ilgili BM anlaşmasını imzaladı.[75]

Kazakistan'ın 2020–2023 Dış Politikası Kavramı

6 Mart 2020'de Kazakistan'ın 2020–2030 Dış Politikası Kavramı açıklandı. Belgede aşağıdaki ana noktalar özetlenmektedir:

• Doğası gereği ilerici olan ve yeni bir kalkınma aşamasında olan Birinci Cumhurbaşkanı'nın (Nursultan Nazarbayev) seyrini devam ettirerek dayanıklılığını sürdüren ülkenin açık, öngörülebilir ve tutarlı bir dış politikası;
• İnsan haklarının korunması, insani diplomasi ve çevrenin korunması;
• Yatırım çekmek için devlet politikasının uygulanması da dahil olmak üzere, uluslararası arenada ülkenin ekonomik çıkarlarının teşviki;
• Uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması;
• Öncelikle kilit ortaklarla - Rusya, Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Orta Asya ülkeleri ve AB ülkeleri ve ayrıca çok taraflı yapılar yoluyla - Birleşmiş Milletler, Güvenlik Teşkilatı ve Avrupa'da İşbirliği, Şanghay İşbirliği Örgütü, Bağımsız Devletler Topluluğu ve diğerleri.[76]

Ordu

Cumhuriyet Muhafızları

Bir Kazak Suhoy Su-27

Kazakistan ordusunun çoğu Sovyet Silahlı Kuvvetlerinin Türkistan Askeri Bölgesi'nden miras kaldı. Bu birimler Kazakistan'ın yeni ordusunun çekirdeği oldu. Altı kara kuvvetleri tümeni, depolama üsleri, 14. ve 35. hava iniş tugayları, iki roket tugayı, iki topçu alayı dahil olmak üzere 40. Ordu'nun (eski 32. Ordu) tüm birimlerini ve 17. Ordu Kolordusunun bir bölümünü satın aldı. 20. yüzyılın sonlarından bu yana, Kazakistan Ordusu zırhlı birliklerinin sayısını artırmaya odaklandı. 1990'dan bu yana, zırhlı birimler 2005'te 500'den 1.613'e çıktı.

Kazakistan Hava Kuvvetleri çoğunlukla 41 MiG 29, 44 MiG-31, 37 Su-24 ve 60 Su-27 dahil olmak üzere Sovyetler Birliği dönemi uçaklarından oluşmaktadır. Hazar Denizi'nde de küçük bir deniz kuvveti bulunmaktadır.

Kazakistan, Irak'ın işgali sonrası ABD misyonuna yardım etmek için Irak'a 49 askeri mühendis gönderdi. II. Irak Savaşı sırasında, Kazakistan birlikleri 4 milyon mayın ve diğer patlayıcıları söktüler, 5.000'den fazla koalisyon üyesine ve sivile tıbbi bakım sağlamaya yardım etti ve 718 metreküp suyu arıttı. Kazakistan Ulusal Güvenlik Komitesi (UQK) 13 Haziran 1992'de kuruldu. İç Güvenlik Hizmeti, Askeri Karşı İstihbarat, Sınır Muhafızları, birkaç Komando birimi ve Yabancı İstihbarat (Barlau) hizmetlerini içerir. İkincisi, KNB'nin en önemli parçası olarak kabul edilir. Yöneticisi Nurtai Abykayev'dir.

2002 yılından bu yana, ortak taktik barışı koruma tatbikatı olan "Bozkır Kartalı" Kazakistan hükûmeti tarafından düzenleniyor. "Bozkır Kartalı" koalisyonlar oluşturmaya odaklanıyor ve katılan ülkelere birlikte çalışma fırsatı veriyor. Bozkır Kartalı tatbikatları sırasında, KAZBAT barışı koruma taburu, çok disiplinli barışı koruma operasyonları içinde, NATO ve ABD ordusu ile birleşik bir komuta altında çok uluslu bir kuvvet içinde faaliyet göstermektedir.[77]

Aralık 2013'te Kazakistan, Haiti, Batı Sahra, Fildişi Sahili ve Liberya'daki Birleşmiş Milletler Barış Gücü güçlerini desteklemek için subay göndereceğini duyurdu.[78]

İnsan hakları

Kazakistan'ın insan hakları durumu bağımsız gözlemciler tarafından zayıf olarak tanımlanıyor. 2015'te İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Kazakistan hakkındaki raporu, ülkenin "toplanma, konuşma ve din özgürlüğünü büyük ölçüde kısıtladığını söyledi. 2014 yılında yetkililer barışçıl ancak onaylanmamış protestoların ardından gazeteleri kapattı, düzinelerce insanı hapse attı veya para cezasına çarptırdı ve ibadet edenleri devlet kontrolleri dışında dini uygulamaları nedeniyle para cezasına çarptırdı veya gözaltına aldı. Muhalefet lideri Vladimir Kozlov da dahil olmak üzere hükûmeti eleştirenler, adil olmayan yargılamaların ardından tutuklu kaldı. 2014 yılının ortalarında Kazakistan, yeni ceza, cezai yürütme, ceza usul ve idari kanunları ile temel özgürlükleri kısıtlayan ve uluslararası standartlarla uyumlu olmayan maddeler içeren sendikalar hakkında yeni bir kanun kabul etti.[79] 2016 İnsan Hakları İzleme Örgütü raporu, Kazakistan'ın "2015 yılında kötüleşen insan hakları sicilini aşmak için birkaç anlamlı adım atarak siyasi reform yerine ekonomik kalkınmaya odaklanmayı" yorumladı.[80] Kazakistan'da COVID-19 pandemisi hakkında yanlış bilgi yaydığı iddiasıyla hükûmeti eleştiren bazı kişiler tutuklandı.[81]

Kazakistan'da 2014 yılında yayınlanan bir ABD Hükûmeti raporuna göre:

"Yasa, polisin gözaltına alınanlara avukat tutma hakları olduğunu bildirmesini gerektirmiyor ve polis bunu yapmadı. İnsan hakları gözlemcileri, kolluk kuvvetlerinin tutukluları bir avukatla görüşmekten caydırdığını, tutuklu avukatı gelmeden önce ön sorgulama yoluyla delil topladığını ve bazı durumlarda delil toplamak için yozlaşmış savunma avukatlarını kullandığını iddia etti. [...]"[59] "Yasa yeterince bağımsız bir yargı sağlamıyor. Yürütme kolu, yargı bağımsızlığını keskin bir şekilde sınırladı. Savcılar yarı adli bir role sahipti ve mahkeme kararlarını askıya alma yetkisine sahipti. Yargı sürecinin her aşamasında yolsuzluk ortadaydı. Hâkimler en yüksek maaşlı devlet çalışanları arasında olmalarına rağmen, avukatlar ve insan hakları gözlemcileri, ceza davalarının çoğunda hâkimlerin, savcıların ve diğer yetkililerin olumlu kararlar karşılığında rüşvet talep ettiğini iddia ettiler."[59]

Kazakistan'ın Dünya Adalet Projesi'nin 2015 Hukukun Üstünlüğü Endeksi'ndeki küresel sıralaması 102 üzerinden 65; ülke "Düzen ve Güvenlik" (küresel sıra 32/102) konusunda iyi ve "Hükûmet Yetkileri Üzerindeki Kısıtlamalar" (küresel sıra 93/102), "Açık Hükûmet" (85/102) ve "Temel Haklar" ( 84/102, koşullarda bir bozulmaya işaret eden düşüş eğilimi ile).[82]

Amerikan Barolar Birliği'nin ABA Hukukun Üstünlüğü Girişimi, Kazakistan'da adalet sektörü profesyonellerini eğitmek için programlara sahiptir.[83][84]

Kazakistan'ın Yüksek Mahkemesi, ülkenin hukuk sistemi üzerinde şeffaflığı ve denetimi modernize etmek ve artırmak için son adımlar attı. ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'ndan sağlanan fonla, ABA Hukukun Üstünlüğü Girişimi, Kazakistan yargı sisteminin bağımsızlığını ve hesap verebilirliğini güçlendirmek için Nisan 2012'de yeni bir program başlattı.[85]

Ceza adaleti ve mahkeme sisteminde şeffaflığı artırmak ve insan haklarını iyileştirmek amacıyla Kazakistan, 2018 yılına kadar tüm soruşturma, savcılık ve mahkeme kayıtlarını dijital ortama aktarmayı planlıyor.[86]

Eşcinsellik 1997'den beri Kazakistan'da yasaldır; yine de çoğu alanda sosyal olarak kabul edilemez.[87] Kazakistan'da LGBT kişilere yönelik ayrımcılık halen yaygındır.[88][88]

Ekonomi

Nur-Sultan şehir merkezi

Kazakistan, Orta Asya'daki en büyük ve en güçlü performans gösteren ekonomiye sahiptir. Tarım, hayvancılık ve zengin doğal kaynakları sayesinde Sovyetler Birliği döneminde Sovyet ekonomisine en çok katkı sağlayan devletlerden birisi olan Kazakistan; bağımsızlık sürecinin başlaması ile birlikte sosyalizmden kapitalizme hızlı bir şekilde geçiş olarak tanımlanan IMF’nin Şok Terapi politikasını uygulamıştır. Şok Terapi politikasının uygulanması sonucunda Kazakistan; hem ham madde konusunda dışa bağımlı hale gelmiş hem de ülkenin en önemli geçim kaynağı olan tarım sektöründeki gelişmeler duraklamıştır [89]. Ancak, artan petrol üretimi ve fiyatları ile desteklenen Kazakistan ekonomisi, 2014 ve 2015 yıllarında yavaşlamadan önce 2013 yılına kadar yılda ortalama %8 büyümüştür.[90] Kazakistan, tüm borcunu planlanandan 7 yıl önce Uluslararası Para Fonuna geri ödeyen ilk eski Sovyet Cumhuriyeti oldu.[91]

Kazakistan, 179.332 milyar dolarlık GSYİH'ye ve yıllık %4.5 büyüme oranına sahiptir. Kişi başına düşen, Kazakistan'ın GSYİH'sı 9.686 dolardır.[92]

Kazakistan, 21. yüzyılın ilk on yılının en dinamik 25 ekonomisi arasında Çin ve Katar'ın ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Küresel ticaretteki artan rolü ve yeni İpek Yolu'ndaki merkezi konumu, ülkeye pazarlarını milyarlarca insana açma potansiyeli verdi. 2015 yılında Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldı.

Yüksek dünya ham petrol fiyatlarının canlandırdığı GSYİH büyüme rakamları, 2000'den 2007'ye kadar 8,9 ile %13,5 arasında gerçekleşirken, 2008 ve 2009'da %1-3'e geriledi ve ardından 2010'dan itibaren yeniden yükseldi.[93] Kazakistan'ın diğer önemli ihracatı buğday, tekstil ve hayvancılıktır. Kazakistan ayrıca önde gelen bir uranyum ihracatçısıdır.[94][95]

Hükûmet, bütçe harcamalarını kontrol ederek ve Petrol Fonu - Samruk-Kazına'da petrol geliri tasarruflarını biriktirerek muhafazakar bir maliye politikası izlemeye devam etti. Küresel mali kriz Kazakistan'ı ekonomiyi desteklemek için kamu borçlanmasını artırmaya zorladı. Kamu borcu 2008'de yüzde 8,7 iken 2013'te yüzde 13,4'e yükseldi. 2012 ve 2013 yılları arasında, hükûmet yüzde 4,5'lik genel bir mali fazla elde etti.[96]

Kazakistan 2002'den beri güçlü döviz girişlerini enflasyonu tetiklemeden yönetmeye çalışıyor. Enflasyon sıkı kontrol altında olmasa da 2002'de %6.6, 2003'te %6.8 ve 2004'te %6.4 olarak kaydedildi.

Mart 2002'de ABD Ticaret Bakanlığı, ABD ticaret kanunu kapsamında Kazakistan'a serbest piyasa ekonomisi statüsü verdi. Bu değişiklik, para birimi konvertibilitesi, ücret oranının belirlenmesi, yabancı yatırıma açıklık ve üretim araçları ve kaynakların tahsisi üzerinde hükûmet kontrolü alanlarında önemli piyasa ekonomisi reformlarını kabul etti.

Kazakistan'ın ihracatının orantılı bir haritası

Dış ticaret

Kazakistan'ın 2018 yılında dış ticaret cirosu, 2017'ye göre %19.7 artışla 93.5 milyar dolar oldu. 2018'de ise ihracat 67 milyar dolara ulaştı (2017'ye göre + %25.7) ve ithalat 32.5 milyar dolar oldu (2017'ye göre + %9.9).[97] İhracat, 2018 yılında Kazakistan'ın gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) %40.1'ini oluşturdu. Kazakistan'dan 120 ülkeye 800 ürün ihraç edilmektedir.[98]

Tarım

Kökşetau yakınlarında bir tahıl tarlası

Tarım, Kazakistan'ın GSYİH'sinin yaklaşık %5'ini oluşturmaktadır.[57] Tahıl, patates, üzüm, sebze, kavun ve hayvancılık en önemli tarımsal ürünlerdir. Tarım arazisi 846.000 kilometrekareden fazladır. Mevcut tarım arazisi, 205.000 kilometrekare ekilebilir arazi ve 611.000 kilometre kare mera ve saman alanından oluşmaktadır.[99]

Başlıca hayvancılık ürünleri süt ürünleri, deri, et ve yündür. Ülkenin başlıca mahsulleri ise buğday, arpa, pamuk ve pirinçtir. Önemli bir döviz kaynağı olan buğday ihracatı, Kazakistan'ın ihracat ticaretinde önde gelen ürünleri arasında yer almaktadır. 2003 yılında Kazakistan'da brüt olarak 17.6 milyon ton tahıl hasadı yapıldı, bu da 2002 yılına göre %2.8 daha yüksek bir orandı. Kazakistan tarımının Sovyetler Birliği yıllarında kötü yönetimden kaynaklanan birçok çevre sorunu bulunmaktadır. Almatı'nın doğusundaki dağlarda ise bir miktar Kazak şarabı üretilmektedir.

Kazakistan'ın, Malus domestica'nın (elma) vahşi atası Malus sieversii'nin ortaya çıktığı yerlerden biri olduğu düşünülüyor.[100] Ortaya çıktığı düşünülen bölgeye "elma zengini" adı verilen Almatı denir.[101] Bu ağaç günümüzde Orta Asya dağlarında, Güney Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunmaktadır.

Altyapı

Kazakistan Demiryolları ağı haritası

Demir yolları, tüm kargo ve yolcu trafiğinin %68'ini, ülkenin %57'sinden fazlasına sağlıyor. Endüstriyel hatlar hariç, ortak taşıyıcı hizmetinde 15.333 km hat uzunluğu bulunmaktadır.[57] Şehirlerin çoğu demir yolu ile birbirine bağlıdır; Hızlı trenler, en güneydeki şehir Almatı'dan en kuzeydeki şehir Kızılyar'a yaklaşık 18 saatte ulaşmaktadır.

Kazakistan Demiryolları (KZT) ülkenin ulusal demir yolu şirketidir. Kazakistan'ın demir yolu altyapısının geliştirilmesinde Fransız lokomotif üreticisi Alstom ile işbirliği yapmaktadır. Alstom'un 600'den fazla çalışanı, KTZ ve onun Kazakistan'daki iştiraki ile iki ortak girişimi bulunmaktadır. Ayrıca Orta Asya ve Kafkasya'daki tek onarım merkezidir.[102]

Kazakistan'daki raylı sistem Sovyetler Birliği döneminde tasarlandığından, demir yolu hatları Sovyetler arası sınırlar ve Sovyet planlamasının ihtiyaçlarına göre tasarlandı. Bu, Oral'dan Aktöbe'ye giden yolun kısa bir süre Rusya topraklarından geçmesi gibi anormalliklere neden oldu. Bu aynı zamanda rotaların günümüz Kazakistan ihtiyaçlarına uygun olmayabileceği anlamına da gelmektedir.

Almatı'daki bir metro durağı

Kazakistan'ın en modern tren istasyonu olan Nur-Sultan Nurlu Yol Garı 31 Mayıs 2017 tarihinde başkent Nur-Sultan'da açıldı. İstasyonun açılışı, Expo 2017 uluslararası sergisinin başlangıcına denk geldi. Kazakistan Demiryolları'na göre, 120.000 m² istasyonun günde 54 tren tarafından kullanılması ve günde 35.000 yolcu taşıma kapasitesine sahip olması bekleniyor.[103]

Almatı'da 8,56 km'lik küçük bir metro sistemi bulunmaktadır. İkinci ve üçüncü metro hatlarının ise gelecekte yapılması planlanmaktadır. İkinci hat, Alatau ve Zhibek Zholy istasyonlarında ilk hat ile kesişecekti.[104] Mayıs 2011'de, Almatı metrosu 1 numaralı hattın ikinci etabının inşaatına başlandı. Şu anda genişletme projesinde 300 metreden fazla tünel kazılmıştır. Uzantı beş yeni istasyon içermekte ve Almatı şehir merkezindeki banliyölerle Kalkaman'a bağlayacak. Uzunluğu ise 8.62 km olacaktır.[105] İnşaat 3 aşamaya ayrılmıştır. İlk aşamada Sairan ve Moskova istasyonlarının hatta eklenmesiydi.[105]

2009 yılında Avrupa Komisyonu, yalnızca Air Astana hariç tüm Kazak hava taşıyıcılarını kara listeye aldı. O zamandan beri Kazakistan, hava güvenliği gözetimini modernize etmek ve yenilemek için sürekli olarak önlemler aldı. 2016 yılında Avrupa hava güvenliği yetkilileri, tüm Kazak hava yollarını kara listeden çıkardı ve Kazak Hava yolları ve Sivil Havacılık Komitesi tarafından uluslararası standartlara "yeterli uygunluk kanıtı" aldı.[106]

Madencilik ve Metalürji

Kazakistan'da geniş uranyum, değerli metal, metaller, cevherler, alaşımlar, ferroalaşımlar ve mineral yatakları bulunmaktadır.[107]

Turizm

Burabay Gölü, Bolectau Dağı'ndan görünüm

Kazakistan, yüz ölçümüne göre dünyanın en büyük dokuzuncu ve karayla çevrili en büyük ülkesidir. Günümüzde turizm, ekonominin önemli bir bileşeni değildir. 2014 itibarıyla turizm, Kazakistan'ın GSYİH'sinin %0.3'ünü oluşturdu, ancak hükûmet bunu 2020'ye kadar %3'e çıkarmayı planlıyor.[108][109] Dünya Ekonomik Forumu'nun 2017 Seyahat ve Turizm Rekabet Edebilirlik Raporu'na göre, Kazakistan'daki seyahat ve turizm sektörü GSYİH'sı 3.08 milyar dolar veya toplam GSYİH'nın yüzde 1.6'sıdır.[110]

2017 yılında turist sayısı açısından dünyada 43. sırada yer aldı. 2000 yılında toplam 1.47 milyon yabancı turist Kazakistan'ı ziyaret etmiş ve bu rakam 2012'de 4.81 milyona yükselmiştir.[111] The Guardian, ülkenin dramatik dağ, göl ve çöl manzaralarının cazibesine rağmen Kazakistan'daki turizmi "son derece az gelişmiş" olarak tanımlıyor.[108] Turist ziyaretlerindeki artışı engelleyen faktörlerin yüksek fiyatlar, "eski altyapı", "kötü hizmet" ve coğrafi olarak çok büyük, az gelişmiş bir ülkede seyahat etmenin lojistik zorlukları olduğu söyleniyor.[108] Yerliler için bile yurt dışına tatile gitmek, Kazakistan'da tatil yapmanın yalnızca yarı fiyatına mal olabilir.[108]

Almatı'da bir kayak merkezi

Kazakistan hükûmeti tarafından 2020 yılında "Turizm Endüstrisi Geliştirme Planı 2020" adlı bir girişim başlatıldı. Bu girişim, Kazakistan'da beş turizm kümesi oluşturmayı amaçlamaktadır: Nur-Sultan şehri, Almatı şehri, Doğu Kazakistan, Güney Kazakistan (Türkistan) ve Batı Kazakistan. Ayrıca, 2020 yılına kadar turizm sektöründe 4 milyar dolarlık yatırım ve 300.000 yeni iş yaratılması hedefliyor.[108][112]

Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Gürcistan, Moldova, Kırgızistan, Moğolistan, Rusya ve Ukrayna vatandaşlarına 90 güne kadar, Arjantin, BAE, Brezilya, Ekvador, Sırbistan, Güney Kore, Tacikistan, Türkiye ve Özbekistan vatandaşlarına ise 30 güne kadar kalıcı vizesiz gezme fırsatı sunmaktadır.[113][114]

Yeşil ekonomi

Kazakistan 2013 yılında Yeşil Ekonomi Planını başlattı. Yeşil Ekonomi Planına göre Kazakistan, 2050 yılına kadar enerji ihtiyacının %50'sini alternatif ve yenilenebilir kaynaklardan karşılamayı taahhüt etti.[115]

Hükûmet, Kazakistan'da Yeşil Ekonomiye geçişin 2050 yılına kadar gerçekleşmesini hedefledi. Yeşil ekonominin GSYİH'yı %3 artırması ve 500.000'den fazla yeni iş yaratması bekleniyor.[116] Ayrıca hükûmet yenilenebilir kaynaklardan üretilen enerjinin fiyatlarını belirledi. Rüzgar santralleri tarafından üretilen enerjinin 1 Kilowatt saat fiyatı 22.68 tenge ($0,12) olarak belirlendi. Küçük hidroelektrik santraller tarafından üretilen 1 Kilowatt saat fiyatı 16.71 tenge ($0.09) ve biyogaz santrallerinden ise 32.23 tenge ($0.18).[117]

Doğrudan yabancı yatırım

Kazakistan bağımsızlığından bu yana 120'den fazla ülkeden 330 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım (DYY) çekmiştir.[118] ABD Dışişleri Bakanlığı'na göre Kazakistan, bölgedeki en iyi yatırım ortamına sahip olarak kabul ediliyor.[119] 2002 yılında ülke, Sovyetler Birliği'nde uluslararası bir kredi derecelendirme kuruluşundan yatırım yapılabilir kredi notu alan ilk ülke oldu. Doğrudan yabancı yatırım, ulusal ekonomide diğer birçok eski Sovyet ülkesinden daha önemli bir rol oynamaktadır.[120]

Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, kurumlar vergisinden on yıllık muafiyet, emlak vergisinden sekiz yıllık muafiyet ve diğer birçok vergide on yıllık dondurmayı içeren doğrudan yabancı yatırımı teşvik etmek için yasa vergi imtiyazlarını imzaladı.[121] Diğer teşvikler, bir üretim tesisi faaliyete geçtiğinde sermaye yatırımlarının yüzde 30'a varan geri ödemesini içerir.[121]

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) başkanı Suma Chakrabarti, Kazakistan Yabancı Yatırımcılar Konseyi'ne Başkan Nursultan Nazarbayev ile birlikte başkanlık etti.[122] Mayıs 2014'te, EBRD ve Kazakistan hükûmeti, hükûmet tarafından sağlanan 2,7 milyar ABD Dolarını Kazakistan ekonomisinin önemli sektörlerine kanalize etmek için uluslararası finans kuruluşlarıyla birlikte çalışmak üzere Kazakistan'da Reform Sürecini Yeniden Enerji Verme Ortaklığını oluşturdu.[123] Ortaklık, yatırımı artıracak ve ülkede reformları ileriye taşıyacak.[123]

Kazakistan, Mayıs 2014 itibarıyla bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından bu yana 190 milyar dolar brüt yabancı yatırım çekmiştir ve kişi başına düşen DYY açısından BDT ülkelerine liderlik etmektedir.[124] Doğrudan yabancı yatırımları çeken faktörlerden biri de ülkenin siyasi istikrarıdır. Dünya Bankası'nın raporuna göre Kazakistan, siyasi açıdan en istikrarlı ve şiddetsiz ülke olarak kabul edilen dünyanın ilk %40'ı arasında yer alıyor.[125]

Kazakistan ayrıca Ernst & Young tarafından 2014 yılında yapılan bir ankette yüksek puanlar aldı. EY'nin 2014 Kazakistan Çekicilik Anketi'ne göre; "Kazakistan'ın potansiyeline yatırımcı güveni de tüm zamanların en yüksek seviyesinde bulunuyor ve katılımcıların %47.3'ü Kazakistan'ın önümüzdeki üç yıl içinde giderek daha çekici hale gelmesini bekliyor."[126] Yüksek ekonomik, siyasi ve sosyal istikrar seviyesi ve Kazakistan'ın rekabetçi kurumlar vergisi oranı, çekiciliğinin başlıca nedenleriydi.[126]

OECD 2017 Yatırım Politikası İncelemesi, yabancı yatırımcılara fırsatlar açmak ve DYY'yi çekmek için politikayı geliştirmek için "büyük adımlar" atıldığını belirtti.[127]

Bankacılık

Kazakistan'daki bankacılık endüstrisi, 2000'li yıllarda on yılda belirgin bir yükselme ve çöküş döngüsü yaşadı. 2000'lerin ortalarında birkaç yıl süren hızlı genişlemenin ardından, bankacılık sektörü 2008'de çöktü. BTA Bank J.S.C. dahil birkaç büyük banka grubu ve Alliance Bank, kısa süre sonra temerrüde düşürüldü. O zamandan beri sektör küçüldü ve yeniden yapılandırıldı, sistem genelindeki krediler 2007'de %59 iken 2011'de GSYİH'nın %39'una düştü. Rusya ve Kazakistan bankacılık sistemleri birçok ortak özelliği paylaşsa da, bazı temel farklılıklar da vardır. Kazakistan'daki bankalar uzun bir siyasi istikrar ve ekonomik büyüme dönemi yaşadı. Bankacılık ve finans politikasına akılcı bir yaklaşımla birlikte, Kazakistan'ın bankacılık sistemini daha yüksek bir gelişme düzeyine itmeye yardımcı oldu. Bankacılık teknolojisi ve personel nitelikleri, Kazakistan'da Rusya'dakinden daha güçlüdür.[128]

Tahvil piyasası

Ekim 2014'te Kazakistan, 14 yıldır ilk yurt dışı dolar tahvillerini piyasaya sürdü.[129] 5 Ekim 2014 tarihinde 2.5 milyar dolarlık 10 ve 30 yıllık tahvil ihraç etti ve bu, ülkenin 2000 yılından bu yana ilk dolar cinsinden denizaşırı satışıydı.[129] Midswaps'ın 1.5 puan üzerinde 1.5 milyar dolarlık 10 yıllık dolarlık tahvilleri ve midswap'lara göre iki puanlık 1 milyar dolarlık 30 yıllık borcu elde etmek için sattı.[129] Ardından ülke 11 milyar dolarlık teklif aldı.[129]

Konut piyasası

Almatı Televizyon Kulesi

Kazakistan'ın konut pazarı 2010'dan beri büyümüştür.[130] 2013 yılında, Kazakistan'daki toplam konut alanı 336,1 milyon metrekare olarak gerçekleşti.[130] Konut stoku yıl içinde yaklaşık %11 artışla 32.7 milyon kareye yükseldi.[130] 2012 ve 2013 yılları arasında, Kazak vatandaşı başına düşen yaşam alanı 19,6'dan 20,9 metrekareye yükseldi.[130] Kentsel alanlar, ülkenin konut stokunun yüzde 62,5'ini oluşturmaktadır.[130] BM'nin önerilen konut standardı kişi başına 30 metrekare'dir.[130] Kazakistan, orta vadede konut büyüme oranının yüzde 7 içinde kalması durumunda 2019 veya 2020 yılına kadar BM standartlarına ulaşabilecek.[130]

"Nurly Jol" (Nurlu Yol) ekonomi politikası

11 Kasım 2014'te Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Nur Otan partisinin Siyasi Konseyi'nin uzun bir oturumunda Nur-Sultan'da beklenmedik bir ulus devlet konuşması yaptı ve "Nurly Jol" (Nurlu Yol) politikasını tanıttı. Politikanın özeti ise, gelecek birkaç yıl içinde altyapıya devasa devlet yatırımı anlamına gelen yeni bir ekonomi politikası oluşturmak.[131] "Nurly Zhol" politikası, petrol fiyatında %25'lik düşüş, Batı ile Doğu arasındaki karşılıklı yaptırımlar gibi modern küresel ekonomik ve jeopolitik zorluklar bağlamında ekonomiyi sürdürülebilir büyümeye doğru yönlendirmeye yardımcı olmak için gerekli önleyici tedbirler olarak kabul edilmektedir.[131] Politika, finans, endüstri ve sosyal refah dahil olmak üzere ekonomik büyümenin tüm yönlerini kapsar, ancak özellikle altyapı ve inşaat işlerinin geliştirilmesine yönelik yatırımları vurgular.[131] Hammadde ihracatından elde edilen gelirlerde yakın zamanda yaşanan düşüşler dikkate alındığında, fonlar Kazakistan Ulusal Fonundan kullanılacak.[131]

Ekonomik rekabet gücü

Dünya Bankası tarafından hazırlanan 2020 İş Yapma Kolaylığı Raporunda Kazakistan, küresel olarak 25. sırada yer aldı ve azınlık yatırımcılarının haklarını korumak için küresel olarak en iyi bir numaralı ülke oldu.[132] 2013 yılında en rekabetçi 50 ülke arasına girme hedefine ulaşmış ve Eylül 2014'ün başında yayınlanan 2014–2015 Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabet Endeksi'ndeki konumunu korumuştur.[133] Kazakistan; kurumlar, altyapı, makro ekonomik ortam, yüksek öğrenim ve öğretim, mal piyasası verimliliği, iş gücü piyasası gelişimi, finansal piyasa gelişimi, teknolojik hazırlık, pazar büyüklüğü dahil olmak üzere raporun rekabet gücünün hemen hemen tüm sütunlarında BDT'deki diğer devletlerin önünde yer almaktadır.[133] Küresel Rekabet Endeksi, bu sütunların her birinde 1'den 7'ye kadar bir puan verir ve Kazakistan genel olarak 4.4 puan almıştır.[133]

Yolsuzluk

2005 yılında, Dünya Bankası Kazakistan'ı Angola, Bolivya, Kenya, Libya ve Pakistan ile eşit düzeyde bir yolsuzluk noktası olarak listeledi.[134] 2012'de, en az yolsuzluğa maruz kalan ülkeler endeksinde[135] düşük sırada yer aldı ve Dünya Ekonomik Forumu, ülkede iş yapmanın en büyük sorunu olarak yolsuzluğu listeledi. 2017 OECD raporu ise, Kazakistan'ın kamu hizmeti, yargı, yolsuzluğu önleme araçları, bilgiye erişim ve yolsuzluğun kovuşturulması ile ilgili yasalarda reform yaptığını belirtti.[136] Kazakistan, Uluslararası Şeffaflık Örgütü gibi kuruluşlar tarafından tanınan yolsuzlukla mücadele reformlarını hayata geçirdi.[137]

2011'de İsviçre, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki rüşvet soruşturmasının bir sonucu olarak, İsviçre banka hesaplarından Kazakistan'ın 48 milyon ABD doları tutarında varlığına el koydu.[138] ABD yetkilileri, fonların Amerikalı yetkililer tarafından Kazakistan'da petrol veya arama hakları karşılığında Kazak yetkililere ödenen rüşveti temsil ettiğine inanıyordu. İşlemler sonunda ABD'de 84 milyon ABD doları ve İsviçre'de başka bir 60 milyon ABD doları içeriyordu.[138]

Federal Soruşturma Bürosu ve Kazak Yolsuzlukla Mücadele Dairesi, Şubat 2015'te Karşılıklı Hukuki Yardım Anlaşması imzaladı.[139]

Bilim ve teknoloji

Orta Asya'daki araştırma harcamalarındaki eğilimler, GSYİH'nin yüzdesi olarak, 2001–2013. Kaynak: UNESCO Bilim Raporu: 2030 (2015), Şekil 14.3

Araştırma büyük ölçüde, araştırma personelinin %52'sine ev sahipliği yapan Kazakistan'ın en büyük şehri ve eski başkenti Almatı'da yoğunlaşmıştır. Kamu araştırması, büyük ölçüde enstitülerle sınırlıdır ve üniversiteler yalnızca simgesel bir katkı yapmaktadır. Araştırma enstitüleri fonlarını Eğitim ve Bilim Bakanlığı şemsiyesi altındaki ulusal araştırma konseylerinden almaktadır. Bununla birlikte, bunların çıktıları, pazar ihtiyaçlarından kopma eğilimindedir. İş sektöründe, çok az sanayi kuruluşu araştırma yapar.[140][141]

İyon hızlandırıcı DC-60'ta çalışan Özbek araştırmacılarla işbirliği içindeki Kazakistanlı fizikçiler grubu

2010 yılında kabul edilen Hızlandırılmış Endüstriyel ve Yenilikçi Kalkınma için Devlet Programının en iddialı hedeflerinden biri, ülkenin araştırma ve geliştirme harcamalarını 2015 yılına kadar GSYİH'nın %1'ine yükseltmektir. 2013 yılına kadar bu oran GSYİH'nın %0.18'i olarak gerçekleşti. Ekonomik büyüme güçlü kaldığı sürece hedefe ulaşmak zor olacaktır. 2005'ten bu yana, ekonomi, araştırma ve geliştirmeye yönelik gayri safi yurt içi harcamadan daha hızlı (2013'te %6) büyüdü, bu sadece 598 milyon SAGP'den 2005 ile 2013 arasında 714 milyon SAGP'ye yükseldi.[141]

Kazakistan'da 2010 ile 2011 arasında yenilik harcamaları iki katından fazla artarak 235 milyar KZT'yi (yaklaşık 1.6 milyar ABD doları) veya GSYİH'nın yaklaşık %1.1'ini temsil ediyor. Toplamın yaklaşık %11'i araştırma ve geliştirmeye harcandı. Bu, gelişmiş ülkelerdeki inovasyon harcamalarının yaklaşık %40-70'i ile karşılaştırılır. Bu artış, geleneksel olarak Kazakistan'ın inovasyon harcamalarının büyük kısmını oluşturan makine ve teçhizatın satın alınmasının zararına, ürün tasarımındaki keskin artıştan ve bu dönemde yeni hizmetlerin ve üretim yöntemlerinin kullanılmasından kaynaklanıyordu. Eğitim maliyetleri, inovasyon harcamalarının sadece %2'sini temsil ediyordu ve bu, gelişmiş ülkelere göre çok daha düşük bir paydı.[140][141]

Aralık 2012'de Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev "Güçlü İş, Güçlü Devlet" sloganıyla Kazakistan 2050 Stratejisini açıkladı. Bu strateji, Kazakistan'ı 2050 yılına kadar ilk 30 ekonomi arasına çıkarmak için kapsamlı sosyo-ekonomik ve siyasi reformlar önermektedir. Bu belgede, Kazakistan bir bilgi ekonomisine dönüşmesi için kendisine 15 yıl vermektedir. Her beş yıllık planda yeni sektörler oluşturulacak. 2010-2014 yıllarını kapsayan bunlardan ilki, otomobil üretimi, uçak mühendisliği ve lokomotif, yolcu ve kargo vagonlarının üretiminde endüstriyel kapasitenin geliştirilmesine odaklanmıştır. 2019'un ikinci beş yıllık planında hedef, bu ürünler için ihracat pazarları geliştirmek. Kazakistan'ın dünya jeolojik araştırma pazarına girmesini sağlamak için ülke, petrol ve gaz gibi geleneksel maden çıkarma sektörlerinin verimliliğini artırmayı hedefliyor. Aynı zamanda elektronik, lazer teknolojisi, iletişim ve tıbbi ekipmana olan önemi göz önüne alındığında nadir toprak metalleri geliştirmeyi amaçlamaktadır. İkinci beş yıllık plan, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ'ler) için Bölgelerdeki KOBİ'lere hibelerin tahsisi ve mikro kredi için hüküm sağlayan Business 2020 yol haritasının geliştirilmesi ile aynı zamana denk geliyor. Hükûmet ve Ulusal Girişimciler Odası da yeni kurulan şirketlere yardımcı olacak etkili bir mekanizma geliştirmeyi planlıyor.[141]

Baykonur Uzay Üssü, dünyanın en eski ve en büyük operasyonel uzay üssüdür

Sonraki beş yıllık 2050 planlarında, mobil, multimedya, nano ve uzay teknolojileri, robotik, genetik mühendisliği ve alternatif enerji gibi alanlarda yeni endüstriler kurulacak. Ülkeyi sığır eti, süt ürünleri ve diğer tarım ürünleri alanında önemli bir bölgesel ihracatçı haline getirmek amacıyla gıda işleme işletmeleri geliştirilecektir. Düşük getirili, su yoğun mahsul çeşitlerinin yerini bitkisel, yağ ve yem ürünleri alacaktır. 2030 yılına kadar "yeşil ekonomi" ye geçişin bir parçası olarak, arazinin% 15'i su tasarrufu sağlayan teknolojilerle yetiştirilecek. Deneysel tarım ve yenilik kümeleri kurulacak ve kuraklığa dayanıklı genetiği değiştirilmiş mahsuller geliştirilecektir.[141]

Kazakistan 2050 Stratejisi, yeni yüksek teknoloji sektörlerinin gelişmesine izin vermek için 2050 yılına kadar GSYİH'nın %3'ünü araştırma ve geliştirmeye ayırma hedefini belirlemektedir.[141]

Dijital Kazakistan

Dijital Kazakistan programı, dijital teknolojilerin uygulanması yoluyla ülkenin ekonomik büyümesini artırmak için 2018 yılında başlatıldı. Kazakistan’ın dijitalleştirme çabaları iki yılda 800 milyar tenge üretti. Program 120.000 iş yaratılmasına yardımcı oldu ve ülkeye 32.8 milyar tenge yatırım çekti. Tüm kamu hizmetlerinin %82'si Dijital Kazakistan programının bir parçası olarak otomatik hale geldi.[142]

Demografi

Yaş piramidi, 2020

Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu Uluslararası Veri Tabanı, Kazakistan'ın nüfusunu 18.9 milyon (Mayıs 2019) olarak listeler.[143] Dünya Nüfus Beklentilerinin 2019 revizyonu[144][145] gibi Birleşmiş Milletler kaynakları ise 18.319.618 olarak tahmin etmektedir. Resmi tahminler ise, Kazakistan'ın nüfusunun Mayıs 2020 itibarıyla 18.711 milyon olduğunu gösteriyor.[146] Kazakistan İstatistik Ajansı'na göre, 2013 yılında Kazakistan'ın nüfusu geçen yıl %1.7 artışla 17.280.000'e yükseldi.[147]

2009 nüfus tahmini, Ocak 1999'daki son nüfus sayımında bildirilen nüfustan %6.8 daha fazladır. 1989'dan sonra başlayan nüfus düşüşü durakladı ve muhtemelen tersine döndü. Erkekler ve kadınlar sırasıyla nüfusun %48.3'ünü ve %51.7'sini oluşturmaktadır.

Etnik gruplar

Orta Asya'daki etknik grupların haritası, 1992

2018 itibarıyla, etnik Kazaklar nüfusun %67.5'ini oluştururken, Kazakistan'daki Ruslar'ın oranı ise %19.8'dir.[148] Diğer gruplar arasında Tatarlar (%1.3), Ukraynalılar (%2.1), Özbekler (%2.8), Beyaz Ruslar, Uygurlar (%1.4), Azeriler, Türkler Dunganlar, Kalmuklar, Çuvaşlar, Polonyalılar[149] ve Litvanlar bulunmaktadır. Ukraynalılar, Koreliler, Volga Almanları (%1.1), Çeçenler,[150] Ahıska Türkleri ve rejimin Rus siyasi muhalifleri gibi bazı azınlıklar, 1930'larda ve 1940'larda Josef Stalin tarafından Kazakistan'a sürüldü.

Önemli Rus göçü, Kruşçev döneminde Bakir Topraklar Projesi ve Sovyet uzay programı ile de bağlantılıydı.[151] 1989'da etnik Ruslar nüfusun %37.8'ini oluştururken, Kazaklar ülkenin 20 bölgesinin yalnızca 7'sinde çoğunluğu elinde tutuyordu. 1991'den önce Kazakistan'da yaklaşık 1 milyon Alman vardı, çoğu Volga Almanlarının torunları II. Dünya Savaşı sırasında Kazakistan'a sürüldü. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra çoğu Almanya'ya göç etti.[152] Küçük Pontus Rum azınlığının çoğu üyesi Yunanistan'a göç etti. 1930'ların sonlarında Sovyetler Birliği'ndeki binlerce Koreli de Orta Asya'ya sürüldü. Bu insanlar artık Koryo-saram olarak biliniyor. 1990'lara, 1970'lerde başlayan bir süreç olan, ülkedeki Rusların ve Volga Almanlarının çoğunun göçü damgasını vurdu. Bu, yerli Kazakları en büyük etnik grup haline getirdi. Kazakistan nüfusunun artmasındaki diğer faktörler, yüksek doğum oranları ve etnik Kazakların Çin, Moğolistan ve Rusya'dan Kazakistan'a göç etmesidir.

1926-2009 etnik gruba göre Kazakistan nüfusu

Etnik Grup	sayım 1926^1		sayım 1970^2		sayım 1989^3		sayım 1999^4		sayım 2009^5
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
Kazaklar	3.627.612	58.5	4.161.164	32.4	6.534.616	39.7	8.011.452	53.5	10.096.763	63.1
Ruslar	1.275.055	20.6	5.499.826	42.8	6.227.549	37.8	4.480.675	29.9	3.793.764	23.7
Özbekler	129.407	2.1	207.514	1.6	332.017	2.0	370.765	2.5	456.997	2.8
Ukraynalılar	860.201	13.9	930.158	7.2	896.240	5.4	547.065	3.7	333.031	2.1
Almanlar	51.094	0.8	839.649	6.5	957.518	5.8	353.462	2.4	178.409	1.1
^1 Kaynak:[153] ^2 Kaynak:[154] ^3 Kaynak:[155] ^4 Kaynak:[156] ^5 Kaynak:[157]

Diller

Kazakistan resmi olarak iki dilli bir ülkedir. Nüfusun %64.4'ü tarafından yerli olarak konuşan Kazakça (Kıpçak grubu ailesinin bir parçası)[87] "devlet" dili statüsündeyken, çoğu Kazak tarafından konuşulan Rusça "resmi" dildir[158] ve iş, hükûmet ve etnik gruplar arası iletişimde rutin olarak kullanılmaktadır. Ancak 2018'den itibaren Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından Parlamentoda Rusça kullanılması yasaklanmıştır.[159]

Hükûmet Ocak 2015'te Kiril alfabesinin kullanıldığı Kazakça'nın 2025 yılına kadar kademeli olarak Latin alfabesine geçirileceğini duyurdu.[160] Kazakistan'da konuşulan diğer azınlık dilleri arasında Özbekçe, Ukraynaca, Uygurca, Kırgızca ve Tatarca sayılabilir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana Türkçe'nin yanı sıra İngilizce de gençler arasında popülerlik kazandı.[161] Nazarbayev 2019'daki istifa konuşmasında, gelecekte Kazakistan halkının üç dil (Kazakça, Rusça ve İngilizce) konuşacağını öngördü.[162]

Din

Kazakistan'da din, 2010[163][164]
İslam			70.4%
Hristiyanlık			24.7%
Dinsiz			4.2%
Etnik dinler			0.3%
Budist			0.2%
Diğer dinler			0.1%

2009 Nüfus Sayımına göre, nüfusun %70'i Müslüman,%26'sı Hristiyan, %0.2'si Budist, %0.1 diğer dinler (çoğunlukla Yahudi), %3'ü dinsiz, %0.5 ise cevap vermemeyi seçti.[165] Kazakistan Anayasası'na göre Kazakistan laik bir devlettir.

Yükseliş Katedrali, Almatı

Dini özgürlükler, Kazakistan Anayasasının 39. Maddesi ile güvence altına alınmıştır. Madde 39, "İnsan hakları ve özgürlükleri hiçbir şekilde kısıtlanamaz" der. 14. madde "dini temelde ayrımcılığı" yasaklar ve 19. madde herkesin "etnik, parti ve dini bağını belirleyip belirtmeme hakkına" sahip olmasını sağlar. Anayasa Konseyi geçmişte, bazı kişilerin dinlerini uygulama haklarını sınırlayan bir yasa tasarısının anayasaya aykırı olduğuna karar vererek bu hakları onayladı.

Hazret Sultan Camii, Kazakistan'ın en büyük camisidir

Kazakistan'daki en büyük din İslam'dır. Ardından Ortodoks Hristiyanlık gelmektedir. Sovyetler Birliği tarafından on yıllarca süren dini baskıdan sonra, bağımsızlığın gelişi, kısmen din yoluyla etnik kimliğin ifadesinde bir artışa neden oldu. Dini inançların özgürce uygulanması ve tam din özgürlüğünün tesis edilmesi, dini faaliyetlerin artmasına neden oldu. Birkaç yıl içinde yüzlerce cami, kilise ve diğer ibadethaneler inşa edildi ve dini dernek sayısı 1990'da 670 iken, günümüzde 4.170'e yükseldi.[166]

Bazı rakamlar herhangi mezhebe bağlı olmayan Müslümanların[167] çoğunluğu oluşturduğunu gösterirken, diğerleri ülkedeki Müslümanların çoğunun Hanefilik mezhebinden sonra Sünni olduğunu göstermektedir.[87] Bunlar arasında nüfusun yaklaşık %60'ını oluşturan etnik Kazaklar ile etnik Özbekler, Uygurlar ve Tatarlar bulunmaktadır.[168] %1'den daha azı Sünni Şâfiîlik mezhebinin bir parçasıdır (özellikle Çeçenler). Ayrıca bazı Ahmedî Müslümanlar da var.[169] Kazakistan'da toplam 2.300 cami var,[166] hepsi bir baş müftü tarafından yönetilen "Kazakistan Müslümanları Ruhani Derneği"ne bağlıdır.[170] Kurban Bayramı da ülke genelinde bayram olarak kabul edilmektedir.[171] Nüfusun dörtte biri, etnik Ruslar, Ukraynalılar ve Beyaz Ruslar dahil olmak üzere Rus Ortodoks'tur.[172] Diğer Hristiyanlık grupları arasında Roma Katolikleri, Yunan Katolikleri ve Protestanlar bulunmaktadır.[168] Toplam 258 Ortodoks kilisesi, 93 Katolik kilisesi (9 Yunan Katolik) ve 500'ün üzerinde Protestan kilisesi ve ibadethanesi bulunmaktadır. Rus Ortodoks Noel'i de Kazakistan'da bayram olarak kabul edilmektedir.[166] Diğer dini gruplar arasında Yahudilik, Bahâîlik, Hinduizm, Budizm ve İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi bulunmaktadır.[168]

Eğitim

Kazak Ulusal Sanat Üniversitesi

Eğitim evrenseldir ve ortaöğretim kadar zorunludur ve yetişkin okuryazarlık oranı %99.5'tir.[173] Bu istatistikler ortalama olarak Kazakistan'daki hem kadınlara hem de erkeklere eşittir.[87]

Eğitim üç ana aşamadan oluşur: ilköğretim (1-4. Sınıflar), temel genel eğitim (5-9. Sınıflar) ve üst düzey eğitim (10-11 veya 12. sınıflar) sürekli genel eğitim ve mesleki eğitim olarak ikiye ayrılır. Mesleki Eğitim genellikle üç veya dört yıl sürer.[174] Son zamanlarda, birkaç ortaokul, uzmanlık okulları, magnet okulları, gymnasiumlar, liseler ve dilbilimsel ve teknik gymnasiumlar kurulmuştur. Orta meslekî eğitim, özel mesleki veya teknik okullarda, lise veya kolejlerde ve meslek okullarında verilmektedir.[173]

Ülkede üniversiteler, akademiler ve enstitüler, konservatuvarlar, yüksek okullar ve yüksek okullar bulunmaktadır. Üç ana seviye vardır: seçilen çalışma alanının temellerini sağlayan ve Lisans derecesi ödülüne götüren temel yüksek öğretim; öğrencilere Uzmanlık Diploması'nın verildiği özel yüksek öğrenim; ve yüksek lisans derecesine götüren bilimsel-pedagojik yüksek öğrenim. Lisansüstü eğitimle, Kandidat Nauk ("Bilim Adayı") ve Bilim Doktoru'na (Doktora) elde edilebilir. Eğitim ve Yüksek Öğrenim Kanunlarının kabul edilmesiyle özel bir sektör kurulmuş ve çeşitli özel kuruluşlara ruhsat verilmiştir.

Kazakistan'da 2.500'den fazla öğrenci toplam 9 milyon dolarlık öğrenci kredisi için başvuruda bulundu. En fazla öğrenci kredisi Almatı, Nur-Sultan ve Kızılorda'dan talep edildi.[175]

Kazakistan'daki eğitim ve beceri geliştirme programları da uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenmektedir. Örneğin, 30 Mart 2015'te, Dünya Bankalarının İcra Direktörleri Grubu, Kazakistan'daki Beceriler ve İş projesi için 100 milyon dolarlık bir krediyi onayladı.[176] Proje, işsiz, verimsiz bir şekilde serbest meslek sahibi ve eğitime ihtiyacı olan mevcut çalışanlara ilgili eğitim vermeyi amaçlamaktadır.[176]

Kültür

Kazakistanlı sanatçılar, Orta Asya Barışı Koruma Taburu'nun açılış törenleri sırasında gala konserinin bir parçası olarak uzun binicilik mirasını sergiliyor.

Rus kolonizasyonundan önce Kazaklar, göçebe kırsal ekonomilerine dayanan oldukça gelişmiş bir kültüre sahipti. 8. yüzyılda Arapların bölgeye gelmesiyle İslam kültürü kazandırılmıştır. Başlangıçta Türkistan'ın güney kesimlerinden kuzeye doğru yayıldı.[177] Sâmânîler, gayretli misyonerlik çalışmalarıyla dinin kök salmasına yardımcı oldu. Altın Orda Devleti, 14. yüzyılda bölgedeki kabileler arasında İslam'ı daha da yaydı.[178]

Kazakistan, edebiyat, bilim ve felsefeye çok sayıda önde gelen katılımcıya ev sahipliği yapmaktadır: Abay Kunanbayoğlu, Muhtar Avezov, Gabit Musirepov, Kanysh Satpayev, Muhtar Şahanov, Saken Seyfullin, Jambıl Jabayev ve diğerleri.

Turizm, Kazakistan'da hızla büyüyen bir sektördür ve uluslararası turizm ağına katılmaktadır. 2010 yılında Kazakistan, turizmle ilgili kuruluşların Üç Bölgeli Şemsiyesi olan Bölge Girişimi'ne (TRI) katıldı. TRI, üç bölge arasında bir bağlantı görevi görüyor: Güney Asya, Orta Asya ve Doğu Avrupa. Ermenistan, Bangladeş, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Hindistan, Nepal, Pakistan, Rusya, Sri Lanka, Tacikistan, Türkiye ve Ukrayna'da bu girişimde bulunmaktadır.

Edebiyat

Kazak denemeci ve şair Abay Kunanbayoğlu'nun onuruna Sovyetler Birliği'nin 1965 yılında bastığı bir posta pulu

Kazak edebiyatı, "Orta Asya'daki Kazaklar tarafından Kazakça olarak üretilen hem sözlü hem de yazılı edebiyat eseri" olarak tanımlanmaktadır.[179] Kazak edebiyatı, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Rus İmparatorluğu ve Kazak Hanlığı dönemi de dahil olmak üzere mevcut Kazakistan topraklarından doğmuştur. Tarih boyunca Kazakistan'da ikamet eden Türk kavimlerinin edebiyatı ve etnik Kazaklar tarafından yazılan edebiyat da dahil olmak üzere birkaç tamamlayıcı temayla bazı örtüşmeler vardır.

6. ve 8. yüzyılların Çin yazılı kaynaklarına göre, Kazakistan'daki Türk halklarının sözlü şiir geleneği vardı. Bunlar daha önceki dönemlerden geldi ve öncelikle ozanlar tarafından aktarıldı: profesyonel hikâye anlatıcıları ve müzik icracıları.[180] Bu geleneğin izleri, iki erken Türk hükümdarı ("kağanlar") Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın egemenliğini anlatan, MS 5-7. Yüzyıllara tarihlenen Orhun Yazıtları'nda gösterilmektedir. Kazaklar arasında ozan, sadece olmasa da, esasen erkek mesleğiydi. En azından 17. yüzyıldan beri Kazak ozanlar iki ana kategoriye ayrılabilir: başkalarının eserlerini aktaran zhırawlar (zhiraus, žyraus), genellikle kendi orijinal eserlerini yaratmayan ve ekleyenler; ve kendi şiirlerini, hikâyelerini veya şarkılarını doğaçlama yapan veya yaratan aqyns (akınlar).[179] Didaktik terimler, zarafet tolgaws ve epik zhırlar gibi çeşitli türlerde eserler vardı.[179] Bu tür masalların kökenleri çoğu kez bilinmemekle birlikte, çoğu Kazak şiirinin ve nesirinin ikinci yarıda ilk kez yazıldığı zamana kadar, bunların çoğu onları yarattığı veya aktardığı varsayılan yakın veya daha uzak geçmişe ait ozanlar ile ilişkilendirildi.

Müzik

Nevruz ile ilgili bir posta pulu

Dimash Kudaibergen

Kazakistan, Kazak Devleti Halk Enstrümanları Kurmangazi Orkestrası, Kazak Devlet Filarmoni Orkestrası, Kazak Ulusal Operası ve Kazak Devlet Oda Orkestrası'na ev sahipliği yapmaktadır. Halk çalgı orkestrası adını 19. yüzyılda yaşamış ünlü besteci ve dombrasanatçısı Kurmangazi Sağırbayoğlu'ndan almıştır. 1931'de kurulan Müzikal-Dramatik Eğitim Koleji, müzik için ilk yüksek öğretim enstitüsüdür. İki yıl sonra ise Kazak Halk Çalgıları Orkestrası kuruldu.[181] Asyl Mura Vakfı, hem geleneksel hem de klasik Kazak müziğinin harika örneklerinin tarihi kayıtlarını arşivleyip yayınlamaktadır.

Geleneksel Kazak müziğine atıfta bulunurken, otantik folkloru "folklor" dan ayırmak gerekir. İkincisi, gelecek nesiller için geleneksel müziği korumayı amaçlayan akademik olarak eğitilmiş sanatçılar tarafından yürütülen müziği ifade eder. Yeniden yapılandırılabildiği kadarıyla, Kazakistan'ın güçlü bir Rus etkisinden önceki döneme ait müziği, enstrümantal müzik ve vokal müzikten oluşuyor. Enstrümantal müzik, parçalarla ("Küy") solistler tarafından icra ediliyor. Birçok Küy başlığı hikâyelere atıfta bulunduğundan, metin genellikle müzik için arka planda (veya "programda") görülür. Vokal müziği, düğün gibi bir törenin parçası olarak (çoğunlukla kadınlar tarafından icra edilir) veya bir şölenin parçası olarak kullanılır. Burada alt türlere ayrılabiliriz: sadece tarihsel gerçekleri değil aynı zamanda kabilenin soy ağacını, aşk şarkılarını, didaktik dizeleri de içeren destansı şarkılar; ve özel bir form olarak, iki veya daha fazla şarkıcının halka açık (Aitys) kompozisyonu, diyalog karakteri ve genellikle beklenmedik bir şekilde açıkçası içerik olarak.

Kazakistan'daki müzik hayatında Rus etkisi iki alanda görülebilir: Birincisi, opera sahneli konser evleri, konservatuvarlar, Avrupa müziğinin icra edildiği ve öğretildiği konservatuvarlar gibi müzikal akademik kurumların tanıtılması ve ikincisi, birleştirmeye çalışılarak. Kazak geleneksel müziğini bu akademik yapılara dönüştürüyor. Önce Rus İmparatorluğu, ardından Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen Kazakistan'ın halk ve klasik gelenekleri, etnik Rus müziği ve Batı Avrupa müziğiyle bağlantılı hale geldi. 20. yüzyıldan önce Kazak halk müziği, besteciler, müzik eleştirmenleri ve müzikologlardan oluşan etnografik araştırma ekipleri tarafından derlenmiş ve incelenmiştir. 19. yüzyılın ilk yarısında, Kazak müziği doğrusal notasyonla yazılmıştır. Bu dönemin bazı bestecileri Kazak halk şarkılarını Rus tarzı Avrupa klasik müziğine ayarladılar.

Kazaklar ise 1931 yılına kadar kendi müziklerini nota yazmadılar. Daha sonra Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak Kazak halk kültürü, siyasi ve sosyal huzursuzluğu önlemek için tasarlanmış bir şekilde teşvik edildi. Sonuç olarak, gerçek Kazak halk müziğinin hafif bir türeviydi. 1920'de Rus yetkili Aleksandr Zatayevich, melodiler ve Kazak halk müziğinin diğer unsurları ile önemli sanat eserleri yarattı. 1928'den başlayarak ve 1930'larda hızlanarak, geleneksel Kazak enstrümanlarını, perdelerin ve tellerin sayısını artırmak gibi Rus tarzı topluluklarda kullanılmak üzere uyarladı.[181]

Günümüzde, Avrupa müzik tarzlarının ağır etkisinden önce uygulandığı şekliyle geleneksel müziği yeniden keşfetme çabası olarak tanımlanabilir. Performansların kalitesi ve özgünlük arayışı göz ardı edilemese de, geleneksel halk müziği içinde icra eden çağdaş müzisyenlerin hepsinin iyi eğitimli profesyoneller (Rauchan Orazbaeva, Ramazan Stamgazi) olduğunu hatırlamak metodolojik nedenlerden dolayı önemlidir.

Bir diğer yön ise, geleneksel miraslarını batı kültürlerinden öğrendikleri müziğe dahil etmeyi amaçlayan genç besteciler kuşağından ve rock ve caz müzisyenlerinden ortaya çıkıyor, böylece sırasıyla etnik "etnik çağdaş klasikler" için yeni bir sahne oluşturuyorlar. Kazak müziğinin öncü isimlerine Bibigül Tölegenova, Roza Rımbayeva, Dimash Kudaibergen ve Batırhan Şükenov gibi isimler örnek verilebilir.

Mutfak

Kazak mutfağında, çiftlik hayvanı eti çeşitli şekillerde pişirilebilir ve genellikle çeşitli geleneksel ekmek ürünleri ile servis edilir. İçecekler ise genel olarak siyah çay, ayran, ve kımız gibi geleneksel sütten elde edilen içecekleri içerir. Geleneksel bir Kazak yemeği sofrada çok sayıda meze, ardından çorba, pilav ve Beşbarmak gibi bir veya iki ana yemek içerir. Ayrıca fermente kısrak sütünden yapılan kımız da çokça tüketilmektedir.[182]

Spor

Astana Arena'nın açılışı, 2009

Kazakistan sürekli olarak Olimpiyatlarda performans sergiliyor. Özellikle boksta başarılıdır. Bu, Orta Asya ulusuna biraz dikkat çekti ve sporcularının dünya bilincini artırdı. Dmitri Karpov ve Olga Rıpakova, Kazakistan'ın en önemli atletlerindendir. Dmitri Karpov, 2004 Yaz Olimpiyatları, 2003 ve 2007 Dünya Atletizm Şampiyonalarında bronz madalya alan bir dekatloncudur. Olga Rıpakova ise, 2012 Yaz Olimpiyatları'nda, 2011 Dünya Atletizm ve Altın Şampiyonası'nda gümüş madalya alan, üçlü atlama (kadınlar) konusunda uzmanlaşmış bir atlettir. 2014 Kış Olimpiyatları'te ve 2022 Kış Olimpiyatları için Almatı aday olmuştur. Ayrıca Nur-Sultan ve Almatı 2011 Asya Kış Oyunlarına ev sahipliği yaptı.[183]

Medya

Uluslararası Astana Aksiyon Filmleri Festivali, 2010

Kazakistan, Sınır Tanımayan Gazeteciler tarafından derlenen Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 180 ülke arasında 161. sırada yer alıyor.[184] Hükûmetin davacı sıfatıyla 2002 Mart ayı ortalarında verdiği bir mahkeme emri, Respublika'nın basımı üç ay süreyle durduracağını belirtti.[185] Bu karar, gazetenin Respublika Değil gibi başka başlıklar altında basılmasıyla iptal edildi.[185] 2014 yılının başlarında bir mahkeme, küçük tirajlı Assandi-Times gazetesine de Respublika grubunun bir parçası olduğunu söyleyerek yayın durdurma emri çıkardı. İnsan Hakları İzleme Örgütü: "Bu saçma dava, Kazak yetkililerin eleştirel medyaya zorbalık yapmak için sessizliğe gitmeye ne kadar istekli olduklarını gösteriyor." şeklinde açıklama yaptı.[186] ABD Dışişleri Bakanlığı Demokrasi, İnsan Hakları ve Çalışma Bürosu'nun (DRL) desteğiyle, Amerikan Barolar Birliği Hukukun Üstünlüğü Girişimi, Kazakistan'da ifade özgürlüğünü ve gazetecilik haklarını desteklemek için Almatı'da bir medya destek merkezi açtı.

UNESCO Dünya Mirası

Kazakistan, Dünya Mirası listesinde üç kültürel ve doğal mirasa sahiptir: Hoca Ahmed Yesevi Türbesi, Tamgalı Arkeolojik Manzarası içindeki Petroglifler ve Korgalzhyn ve Nauryzumsky rezervleri.[187]

Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar

• Bağımsız Devletler Topluluğu
• Şanghay İşbirliği Örgütü
• Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi
• Bireysel Ortaklık Eylem Planı
• Türk Keneşi ve Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı
• Birleşmiş Milletler
• Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
• UNESCO[188]
• Nükleer Tedarikçiler Grubu
• Dünya Ticaret Örgütü[189]
• İslam İşbirliği Teşkilatı

Ayrıca bakınız

• Kazakistan'ın idari yapılanması
• Kazakistan'ın ilçeleri
• Kazakistan'da siyaset
• Kazpost

Kaynakça

1. "Негізгі". 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016.
2. (Kazakistan Cumhuriyeti 2020 Nüfus Sayımı - Özet) 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
3. "Kazakhstan". International Monetary Fund. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014.
4. "Gini index". World Bank. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2015.
5. "Kazakistan - Genel Bilgiler - Coğrafi Konum". Türkiye Cumhriyeti Ekonomi Bakanlığı. 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2017.
6. "cossack | Origin and meaning of the name cossack by Online Etymology Dictionary". www.etymonline.com (İngilizce). 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
7. Early Paleolithic in South and East Asia. Ikawa-Smith, Fumiko, 1930-, International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences (9th : 1973 : Chicago, Ill.). The Hague (Noordeinde 41): Mouton. 1978. ISBN 978-3-11-081003-5. OCLC 555831062.
8. According to Allentoft et al. (2015) and Haak et al. (2015),
9. Beckwith 2009, p. 49: "Archaeologists are now generally agreed that the Andronovo culture of the Central Steppe region in the second millennium BC is to be equated with the Indo-Iranians."
10. Beckwith 2009, p. 68 "Modern scholars have mostly used the name Saka to refer to Iranians of the Eastern Steppe and Tarim Basin"
11. Dandamayev 1994, p. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."
12. "Kazakhstan to c. AD 1700". Encyclopædia Britannica. 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim Tarihi: 21 Aralık 2020
13. "Country Briefings: Kazakhstan". The Economist. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim Tarihi: 21 Aralık 2020
14. "Russian Colonization and the Genesis of Kazak National Consciousness". S. Sabol (2003). Springer. p.27 ISBN 0230599427
15. "Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview". Edward A. Allworth, Edward Allworth (1994). Duke University Press. p. 10. ISBN 0822315211
16. Darrel P. Kaiser (2006). Origin & Ancestors Families Karle & Kaiser Of the German-Russian Volga Colonies. Darrel P. Kaiser. ISBN 978-1-4116-9894-9. 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi
17. Rafis Abazov, “The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia”, Palgrave Macmillan, USA, 2008, s.70.
18. "Kazakhstan". Encyclopædia Britannica. 16 December 1991. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim Tarihi: 21 Aralık 2020
19. "Kazakhstan". Microsoft Encarta Online Encyclopedia. 2005y. 15 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim Tarihi: 21 Aralık 2020
20. "The Kazakh Catastrophe" (PDF). Simon Ertz. 3 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
21. Niccolò Pianciola. Famine in the Steppe (İngilizce). 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
22. Children of the gulag live with amnesia 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi at the Wayback Machine, Taipei Times, 1 January 2007
23. Flynn, Moya (1994). Migrant Resettlement in the Russian Federation: Reconstructing 'Homes' and 'Homelands' 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi at the Wayback Machine. Anthem Press. p. 15. ISBN 1-84331-117-8
24. Keenan, Jillian. "Kazakhstan's Painful Nuclear Past Looms Large Over Its Energy Future". The Atlantic. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim Tarihi: 22 Aralık 2020
25. David Lane, “Soviet Society Under Perestroika”, Routledge, USA, 1992, s.14-15
26. ASTANA, YURI ZARAKHOVICH | (27 Eylül 2006). "Breaking News, Analysis, Politics, Blogs, News Photos, Video, Tech Reviews". Time (İngilizce). ISSN 0040-781X. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
27. Xinjiang : China's northwest frontier. Warikoo, K. (Kulbhushan), 1951-. Londra. ISBN 978-1-138-18491-6. OCLC 932463333.
28. "Kazakhstan - MSN Encarta". web.archive.org. 1 Haziran 2008. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
29. "Republic of Kazakhstan Geographical location, natural conditions" (İngilizce). Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu. 5 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2017.
30. "MineralWealth". web.archive.org. 7 Mayıs 2007. 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
31. "Central Asia's Energy Risks - International Crisis Group". web.archive.org. 3 Mart 2016. 23 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
32. "Company Overview of Atyrau Refinery LLP | KazWorld.info". web.archive.org. 26 Ekim 2016. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
33. "STEO Table Browser : Non-OPEC Crude Oil and Liquid Fuels Supply". webarchive.loc.gov. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
34. "Chilisai Phosphate Project Ore Reserve Update Sunkar Resources plc". web.archive.org. 2 Nisan 2016. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
35. "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 3 Mart 2013. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
36. "Kazakhstan accepted as 'EITI Compliant' | EITI". web.archive.org. 1 Ocak 2016. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
37. "The Coldest Capital Cities In The World - WorldAtlas.com". web.archive.org. 8 Ocak 2017. 20 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
38. "Kazakhstan Travel Weather Averages (Weatherbase)". web.archive.org. 2 Ocak 2016. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
39. "Red Book". web.archive.org. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
40. Fisher, Max. "Yes, Kazakhstan should change its name. This map shows why". Washington Post (İngilizce). 29 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
41. "Kazakh leader resigns after three decades". BBC News (İngilizce). 19 Mart 2019. 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
42. "Kazakistan'da seçimi Tokayev kazandı". www.sozcu.com.tr. 9 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
43. "The Republic of Kazakhstan — Official site of the President of the Republic of Kazakhstan". Akorda.kz. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
44. "Kazakhstan to Liberalize Rules on Protests and Political Parties". usnews.com. 20 Aralık 2019. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.
45. "First glimpses of Tokayev's Kazakhstan: The listening state?". Atlantic Council (İngilizce). 17 Eylül 2019. 20 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.
46. "Kazakhstan's Nazarbayev Wins Re-election With 91% of Vote - Bloomberg". web.archive.org. 2 Aralık 2010. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
47. "BBC NEWS | Asia-Pacific | Kazakh poll fairness questioned". web.archive.org. 18 Aralık 2008. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
48. "BBC NEWS | Asia-Pacific | Q&A;: Kazakhstan parliamentary election". web.archive.org. 28 Ekim 2009. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
49. "Daniel Witt: Kazakhstan's Presidential Election Shows Progress". web.archive.org. 13 Kasım 2012. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
50. "Kazakhstan's steady progress toward democracy - The Washington Post". web.archive.org. 10 Aralık 2015. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
51. "Nearly 10 mn voters to head to polls to elect Kazakh president | Fox News Latino". web.archive.org. 1 Ocak 2016. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
52. "Kazakhstan strongman leader re-elected with 97.7% amid record voter turnout". RT International (İngilizce). 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
53. "SON DAKİKA: Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev istifa etti". www.ntv.com.tr. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
54. "Kazakhstan's Senate Speaker Tokayev to serve as acting president". TASS. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
55. INFORM.KZ (10 Haziran 2019). "CEC announces preliminary results of 2019 Presidential Election in Kazakhstan". www.inform.kz (İngilizce). 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
56. "On Administrative-Territorial Division of the Republic of Kazakhstan - "Adilet" ILS". web.archive.org. 7 Şubat 2018. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
57. "The World Factbook — Central Intelligence Agency". web.archive.org. 30 Ekim 2017. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
58. "Публичное подписание Указа «О некоторых вопросах административно-терр…". akorda.kz. 20 Haziran 2018. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
59. "Country Reports on Human Rights Practices for 2013". 2009-2017.state.gov. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
60. tengrinews.kz (13 Kasım 2012). "Kazakhstan became member of UN Human Rights Council". Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (İngilizce). 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
61. NATO. "Signatures of Partnership for Peace Framework Document (country, name & date)". NATO (İngilizce). 19 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
62. "Situation in Kazakhstan and its relations with the Council of Europe". assembly.coe.int. 9 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
63. https://isdp.eu/content/uploads/2017/10/2017-cornell-engvall-kazakhstan-in-europe-why-not.pdf
64. "Kazakhstan's Foreign Policy in a Time of Turmoil". web.archive.org. 4 Mart 2016. 7 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
65. "COMMENT: Kazakh foreign minister insists balanced foreign policy remains intact - BUSINESS NEW EUROPE". web.archive.org. 17 Ağustos 2009. 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
66. "Joint Statement on the meeting between President Obama and Kazakhstan President Nazarbayev". whitehouse.gov. 20 Kasım 2015. 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
67. "Readout of the President's Call to President Nazarbayev of Kazakhstan". whitehouse.gov (İngilizce). 30 Nisan 2011. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
68. October 2014, Malika Orazgaliyeva in International on 27 (27 Ekim 2014). "Kazakhstan, UN Continue Building on Two-Decades of Cooperation". The Astana Times (İngilizce). 19 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
69. "Sweden, Bolivia, Ethiopia and Kazakhstan elected to Security Council". UN News (İngilizce). 28 Haziran 2016. 24 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
70. tengrinews.kz (31 Ekim 2014). "Kazakh peacekeepers in Western Sahara". Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (İngilizce). 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
71. "Kazakhstan delivers humanitarian aid to Ukraine | GlobalPost". web.archive.org. 5 Şubat 2015. 6 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
72. December 2014, Zhanar Abdulova in Nation on 22 (22 Aralık 2014). "Nazarbayev Offers to Mediate in Ukraine, Stresses Kazakhstan's Economic Resilience". The Astana Times (İngilizce). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
73. Malashenko, Alexey. "Nazarbayev as Mediator". Carnegie Moscow Center (İngilizce). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
74. January 2015, Altair Nurbekov in International on 26 (26 Ocak 2015). "Kazakhstan Urges Peaceful Resolution to Ukraine Conflict, Reiterates Minsk Agreements". The Astana Times (İngilizce). 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
75. "United Nations Treaty Collection". treaties.un.org (İngilizce). 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
76. INFORM.KZ (9 Mart 2020). "President approves new concept of Kazakhstan's foreign policy for 2020-2030". www.inform.kz (İngilizce). 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
77. February 2015, Danna Bupezhanova in Nation on 6 (6 Şubat 2015). "Steppe Eagle – 2015 Multinational Peacekeeping Exercises to be Held in April and June". The Astana Times (İngilizce). 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
78. https://www.nytimes.com/reuters/2013/12/20/world/20reuters-kazakhstan-un.html?partner=rss&emc=rss&_r=0
79. "World Report 2015: Rights Trends in World Report 2015: Kazakhstan". Human Rights Watch (İngilizce). 8 Ocak 2015. 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
80. "World Report 2016: Rights Trends in Kazakhstan". Human Rights Watch (İngilizce). 4 Ocak 2016. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
81. "Kazakh Opposition Activist Detained For 'Spreading False Information'". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 28 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
82. "WJP Rule of Law Index™ 2014". web.archive.org. 29 Nisan 2015. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
83. "Rule of Law in Kazakhstan". www.americanbar.org (İngilizce). 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
84. "Kazakhstan Background". www.americanbar.org (İngilizce). 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
85. "Kazakhstan News". www.americanbar.org (İngilizce). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
86. November 2017, Zhaniya Urankayeva in Nation on 21 (21 Kasım 2017). "Kazakh criminal justice system to be digitised by 2018". The Astana Times (İngilizce). 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
87. Brummell, Paul,. Kazakhstan : the Bradt travel guide. Edition 3. Oleynik, Maria,. Chalfont St Peter, Bucks, England. ISBN 978-1-78477-092-1. OCLC 1047531693.
88. "Life in the Closet: The LGBT Community in Central Asia". thediplomat.com (İngilizce). 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
89. Hakan Güneş, “Sovyet Sonrası Orta Asya’da Kalkınma Modelleri: Yapısal Dönüşümün Karşılaştırmalı Analizi”, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2004, s.330-331
90. "Public Information Notice: IMF Executive Board Concludes 2013 Article IV Consultation with the Republic of Kazakhstan". IMF (İngilizce). 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
91. "Kazakhstan (04/05)". U.S. Department of State. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
92. "stat.gov.kz". stat.gov.kz. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
93. "GDP growth (annual %) | Data". data.worldbank.org. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
94. "Uranium in Kazakhstan | Nuclear Power in Kazakhstan - World Nuclear Association". www.world-nuclear.org. 23 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
95. "№ 1 in the world | Kazatomprom". web.archive.org. 22 Temmuz 2011. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
96. "Kazakhstan". World Bank (İngilizce). 13 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
97. INFORM.KZ (13 Şubat 2019). "Kazakhstan's foreign trade turnover rises by 19.7% in 2018". www.inform.kz (İngilizce). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
98. April 2019, Assel Satubaldina in Business on 18 (18 Nisan 2019). "Kazakhstan increased exports nearly 25 percent in 2018". The Astana Times (İngilizce). 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
99. "Arable land (hectares per person) | Data". data.worldbank.org. 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
100. "The Botany of Desire: Based on the book by Michael Pollan: Apple - Sweetness | PBS". web.archive.org. 10 Ekim 2010. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
101. "АЛМАТЫ қаласы әкімшілігінің ресми сайты :: Тарих". web.archive.org. 13 Ekim 2010. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
102. "Alstom inaugurated first locomotive repairing centre in Kazakhstan - RaillyNews | Dailly Railway News in English". web.archive.org. 13 Mayıs 2018. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
103. "Astana Nurly Zhol station inaugurated". International Railway Journal (İngilizce). 2 Haziran 2017. 19 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
104. "UrbanRail.Net > Asia > Kazakhstan > Almaty Metro". web.archive.org. 25 Nisan 2015. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
105. "Алматыметро :: Главная страница". web.archive.org. 15 Ağustos 2012. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
106. Kaminski-Morrow2016-12-12T11:43:00+00:00, David. "Sustained safety effort pulled Kazakhstan off EU blacklist". Flight Global (İngilizce). 17 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
107. "Central Asia :: Kazakhstan — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
108. "Summer holiday in Kazakhstan? Astana eases visa restrictions to attract tourists". the Guardian (İngilizce). 17 Temmuz 2014. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
109. "Kazakhstan: Astana Announces Visa-Free Travel for 10 High-Investing States | Eurasianet". eurasianet.org (İngilizce). 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
110. "Rankings". Travel and Tourism Competitiveness Report 2019 (İngilizce). 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
111. "International tourism, number of arrivals - Kazakhstan". MECOMeter - Macro Economy Meter. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
112. tengrinews.kz (18 Haziran 2014). "Kazakhstan to develop its tourism industry". Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (İngilizce). 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
113. "Kazakistan'a Seyahat Edecek Türk Vatandaşlarının Dikkatine". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
114. "Vizesiz ülkeler güncel liste 2020 - Türk vatandaşlarından vize istemeyen ülkeler". www.ntv.com.tr. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
115. "Kazakhstan: Green economy reforms gain momentum | UNDP in Europe and Central Asia". UNDP (İngilizce). 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
116. "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
117. "Kazakhstan Sets Prices for Energy From Renewable Sources". Bloomberg.com (İngilizce). 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
118. September 2019, Dilshat Zhussupova in Nation on 11 (11 Eylül 2019). "Kazakhstan attracts $330 billion FDI since 1991". The Astana Times (İngilizce). 11 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
119. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
120. "Statistics -english". web.archive.org. 4 Aralık 2014. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
121. "Kazakhstan Enacts Investor Tax Breaks". www.tax-news.com. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
122. "Kazakhstan is reaching out to the world [EBRD - News and events]". web.archive.org. 20 Eylül 2014. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
123. "EBRD and Kazakhstan agree historic partnership to boost reform and investment [EBRD - News and events]". web.archive.org. 25 Mayıs 2014. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
124. May 2014, Meruert Nemerbayeva in Business on 5 (5 Mayıs 2014). "Nazarbayev Announces Plans for New Major Incentives for Foreign Investors". The Astana Times (İngilizce). 18 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
125. "WGI-Home". info.worldbank.org. 5 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
126. "Kazakhstan attractiveness survey 2014". Ernst & Young. 2014. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
127. "OECD Investment Policy Reviews: Kazakhstan 2017 | en | OECD". www.oecd.org. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
128. "S&P Maintains Kazakhstan BICRA at Group "8" - The Gazette of Central Asia". gca.satrapia.com. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
129. "Kazakhstan Sells First Overseas Dollar Bonds in 14 Years". Bloomberg.com (İngilizce). 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
130. "Больше всего жилья построено в Алматинской области – 727 тысяч кв. метров. Обзор ввода жилья по регионам РК. Январь-август 2014". ranking.kz. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
131. November 2014, Danna Bupezhanova in Nation on 12 (12 Kasım 2014). "In Surprise State of the Nation Address, Kazakh President Unveils Massive Infrastructure Investments". The Astana Times (İngilizce). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
132. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
133. September 2014, in Editorials on 16 (16 Eylül 2014). "Staying Competitive in a Toughening External Environment". The Astana Times (İngilizce). 19 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
134. Stodghill, Ron (5 Kasım 2006). "Oil, Cash and Corruption". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
135. OECD (10 Nisan 2012). OECD Investment Policy Reviews: Kazakhstan 2012 (İngilizce). OECD Publishing. ISBN 978-92-64-12181-2.
136. "Kazakhstan should build on its efforts to fight corruption and push forward with reforms - OECD". www.oecd.org. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
137. March 2018, Assel Satubaldina in Business on 1 (1 Mart 2018). "Kazakhstan removed from list of most corrupt countries". The Astana Times (İngilizce). 25 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
138. "Returning Stolen Assets - Learning from past practice: Selected case studies" (PDF). web.archive.org. 18 Ağustos 2016. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
139. "Signing of a Mutual Legal Assistance Treaty Between the United States and Kazakhstan". U.S. Department of State. 30 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
140. Innovation Performance Review. New York and Geneva: United Nations Economic Commission for Europe. 2012.
141. Unesco,. UNESCO science report : towards 2030. Paris. ISBN 978-92-3-100129-1. OCLC 930258278.
142. June 2020, Assel Satubaldina in Business on 18 (18 Haziran 2020). "Kazakhstan's Digitization Program Brings Additional $2 billion Into the Economy". The Astana Times (İngilizce). 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
143. "Population Clock: World". web.archive.org. 30 Mayıs 2019. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
144. "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 16 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
145. https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx
146. "Негізгі". web.archive.org. 30 Mayıs 2019. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
147. https://baigenews.kz/en/news/obshchestvo/kazakhstans_population_increases_by_17_per_cent_over_a_year-2013_08_15-1026973/
148. Books; Affairs, Current; History; Science, Political (20 Mart 2019). "*Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan*". Marginal REVOLUTION (İngilizce). 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
149. "Kazakhstan Polish - Johnson's Russia List 1-2-03". web.archive.org. 15 Şubat 2007. 22 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
150. "Remembering Stalin's deportations" (İngilizce). 23 Şubat 2004. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
151. "Russians left behind in Central Asia" (İngilizce). 23 Kasım 2005. 11 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
152. "Special report on ethnic Germans". The New Humanitarian (İngilizce). 1 Şubat 2005. 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
153. "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 11 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
154. "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
155. "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
156. "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 20 Ocak 2013. 4 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
157. "ПЕРЕПИСЬ НАСЕЛЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 2009 ГОДА" (PDF). АГЕНТСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО СТАТИСТИКЕ. 5 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
158. "The Languages spoken in Kazakhstan". SpainExchange Country Guide (İngilizce). 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
159. "Lost in translation? Kazakh leader bans cabinet from speaking Russian". Reuters (İngilizce). 27 Şubat 2018. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
160. INFORM.KZ (30 Ocak 2015). "Kazakh language to be converted to Latin alphabet – MCS RK". www.inform.kz (İngilizce). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
161. "Kazakhstan in 2013". Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan Committee on Statistics. 29 Eylül 2015. 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
162. "Address of the Head of State Nursultan Nazarbayev to the people of Kazakhstan". web.archive.org. 22 Mart 2019. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
163. "Religious Composition by Country, 2010–2050". pewforum.org. 2 Nisan 2015. 6 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
164. "Kazakhstan – Pew-Templeton Global Religious Futures Project". globalreligiousfutures.org. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
165. "The results of the national population census in 2009". web.archive.org. 22 Temmuz 2011. 4 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
166. "Congress of World Religions - Religious Situation Review in Kazakhstan". web.archive.org. 11 Mayıs 2010. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
167. NW, 1615 L. St; Washington, Suite 800; Inquiries, DC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax[phone] | Media (9 Ağustos 2012). "Religious Identity Among Muslims". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
168. "Kazakhstan". U.S. Department of State. 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
169. "Forum 18: KAZAKHSTAN: Ahmadi Muslim mosque closed, Protestants fined 100 times minimum monthly wage - 7 June 2011". www.forum18.org. 6 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
170. "Congress of World Religions - Islam in Kazakhstan". web.archive.org. 18 Eylül 2009. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
171. Dinara Beibitova. "Congress of World Religions - Religious Situation Review in Kazakhstan". web.archive.org. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
172. "Kazakhstan". U.S. Department of State. 22 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
173. "Kazakhstan Colleges, Universities and Schools". www.collegeatlas.org (İngilizce). 25 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
174. "TVET Country Profiles". unevoc.unesco.org. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
175. "More than 2.5 thousand students get loans in Kazakhstan". web.archive.org. 8 Aralık 2015. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
176. "FINCHANNEL.com - World Bank Supports Better Skills for Quality Jobs in Kazakhstan". web.archive.org. 9 Mart 2016. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
177. Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora, sf. 24
178. Ibn Athir, cilt 8, sf. 396
179. "Kazakh literature". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 2 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
180. Nurmanova, Aitjan (1 Eylül 2000). "La tradition historique orale des Kazakhs". Cahiers d’Asie centrale (Fransızca) (8): 93-100. ISSN 1270-9247.
181. "From Folklore to Soviet National Culture- The Process of Formation of "Kazak National Music"(1920-1942)-". src-h.slav.hokudai.ac.jp. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
182. "Kazakh National Cuisine. What to Eat in Kazakhstan?". www.orexca.com. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
183. "2011 Asian Games". web.archive.org. 7 Kasım 2017. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
184. "World press freedom index". RSF (İngilizce). 14 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
185. Wines, Michael (13 Temmuz 2002). "THE SATURDAY PROFILE; Bruised, but Still Jabbing Kazakh Heavyweights". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
186. "Kazakhstan: Newspaper Closing a Blow to Free Speech". Human Rights Watch (İngilizce). 22 Nisan 2014. 30 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
187. Centre, UNESCO World Heritage. "Kazakhstan". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 11 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
188. Centre, UNESCO World Heritage. "Twelve new members elected to World Heritage Committee". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 18 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
189. "WTO | Kazakhstan - Member information". www.wto.org. 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.

• Aleksandrov, Mihail (1999). Uneasy Alliance: Relations Between Russia and Kazakhstan in the Post-Soviet Era, 1992–1997. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0313309655..
• Clammer, Paul; Kohn, Michael; Mayhew, Bradley (2004). Lonely Planet Guide: Central Asia. Oakland, CA: Lonely Planet. ISBN 1864502967..
• Cummings, Sally (2002). Kazakhstan: Power and the Elite. Londra: Tauris. ISBN 1860648541..
• Demko, George (1997). The Russian Colonization of Kazakhstan. New York: Routledge. ISBN 0700703802..
• Fergus, Michael; Jandosova, Janar (2003). Kazakhstan: Coming of Age. Londra: Stacey International. ISBN 1900988615..
• George, Alexandra (2001). Journey into Kazakhstan: The True Face of the Nazarbayev Regime. Lanham: University Press of America. ISBN 0761819649..
• Martin, Virginia (2000). Law and Custom in the Steppe. Richmond: Curzon. ISBN 0700714057..
• Nazarbayev, Nursultan (2001). Epicenter of Peace. Hollis, NH: Puritan Press. ISBN 1884186130..
• Nazpary, Joma (2002). Post-Soviet Chaos: Violence and Dispossession in Kazakhstan. Londro: Pluto Press. ISBN 0745315038..
• Olcott, Martha Brill (2002). Kazakhstan: Unfulfilled Promise. Washington, DC: Brookings Institution Press. ISBN 0870031899..
• Rall, Ted (2006). Silk Road to Ruin: Is Central Asia the New Middle East?. New York: NBM. ISBN 1561634549..
• Robbins, Christopher (2007). In Search of Kazakhstan: The Land That Disappeared. Londra: Profile Books. ISBN 9781861978684..
• Rosten, Keith (2005). Once in Kazakhstan: The Snow Leopard Emerges. New York: iUniverse. ISBN 0595327826..
• Thubron, Colin (1994). The Lost Heart of Asia. New York: HarperCollins. ISBN 0060182261..

Dış bağlantılar

• Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı
• Kazakistan Parlamentosu
• Kazakistan Hükümeti
• Kazakistan Cumhuriyeti E-Hükümeti
• Kazakistan resmi istatistikleri13 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Genel bilgiler

• Wikimedia Atlas'da Kazakstan
• 2008 İnsan Hakları Raporu: Kazakistan. Devlet Dairesi; Demokrasi, İnsan Hakları ve Çalışma Bürosu26 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• BBC News'te Ülke Profili1 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The World Factbook için Kazakistan verileri
• ABD Devlet Bakanlığından Kazakistan18 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bilgileri
• Kongre Kütüphanesi'nden Dünya Portalları9 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kazakhstan at UCB Libraries GovPubs
• World Bank Data & Statistics for Kazakhstan
• Kazakistan İnternet Ansiklopedisi
• Curlie'de Kazakistan (DMOZ tabanlı)
• Country Facts from Kazakhstan Discovery
• Kazak Destanları5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kazakistan Halkı Özellikleri