İslam'da kölelik

İslam'da kölelik, tarih boyunca birbirinden farklı şekillerde ve görüşlerde ele alınmış bir konudur.[1][2][3]

Zanzibar Sultanlığı'nda, Arap efendisi tarafından kütük taşıma cezasına çarptırılmış çocuk köle, 1890'lar

Şeriatta kölelikle ilgili düzenlemeler

Şeriata göre insanlar satın alma, savaştan geri kalanların esir edilmeleri ve ganimet olarak cihat yapanlara dağıtılmaları ve ayrıca bu esir ve kölelerin yine esir veya köle olan insanlardan yaptıkları çocukların köle veya cariye sayılmaları yoluyla köleleştirilebilir.[4] Muâmelât bakımından köle mal gibidir. Alınıp satılabilir, hibe edilebilir, kiralanabilir, ortak mülkiyete konu olabilir. Kazandıkları efendisine âit olur. Kendisine karşı yapılacak haksız fiilden elde edilecek tazminatları efensidi alır. Başkasına karşı işleyeceği haksız fiillerde ise zararı ya efendisi öder ya da köleyi zarar görene devreder.[4]

Hür bir erkek kendi câriyesi ile nikâh söz konusu olmaksızın cinsel hayat yaşayabileceği gibi, onu nikâh akdi ile eş edinmesi de mümkündür. Kısası gerektiren suçlarda köle, hür veya köle karşılığında kısas olarak öldürülür. Hanefilere göre bir köleyi öldüren hür kimse de kısas yoluyla öldürülür. Diğerlerine göre ise, bu durumda kısas uygulanmaz. Köle ve cariyelere zina ve zina iftirası suçunda hürlere verilen cezânın yarısı hırsızlık ve irtidad suçlarında tam cezâ uygulanır. [5]

Kölenin Şahitliği

İslam fıkıhına göre kölenin şahitliği kabul edilmez.[6]

Arka plan

Kölelik, tarihin eski çağlarından beri bilinen bir kurumdur. Antik Yunanistan, Roma, Hint altkıtası, Antik Mısır ve Arabistan Yarımadası gibi dünyanın farklı bölgelerinde pek çok toplumda değişik biçimlerde köleliğin var olduğu görülür.[7]

İslam öncesi ve sonrası devirde diğer coğrafyalarda olduğu gibi Araplarda da kölelik sistemi mevcuttu. İslam öncesi devirde hür bir kişi savaşta esir düşmesi sonucunda, adam öldürme ve zina gibi ağır suçların cezası olarak, borçlu olduğuna borcunu ödememesi ve aile babasının çocuklarını satması durumunda köle olabilirdi.[8] 60'larda Suudi Arabistan’daki köle nüfusu 300,000 olarak tespit edilmiştir.[9]

Kölelik, İslam öncesi Arabistan'da yaygın bir kurum olmuş, Kur'an ve hadislerde de toplumun bir parçası olarak görülerek detaylı bir biçimde değinilmiştir.[1][10] Buna rağmen kölelik kurumuna bu metinlerde çeşitli sınırlandırmalar getirilmiştir.[10][11] Şeriat hukuku, köleliği yasaklamamakla birlikte, ancak Müslüman olmayan bir bireyin, Müslüman olmayan topraklarda tutsak edilmesi veya satın alınması, veya annesi veya babasının bir köle olması koşulları ile köleleştirilebileceğini belirlemiştir.[10] Köleler, dini konularda özgür insanlar ile eşdeğer görülmüşlerdir.[12]

Teorik olarak, İslami yasalar köleliği bir sınıf veya ırka göre ayırmamakla birlikte, pratikte genellikle böyle olmamıştır.[13] Köleler, İslami devletlerde alt sınıf işlerden, Padişah'ın yanındaki üst sınıf işlere kadar çeşitli sosyal ve ekonomik rolleri üstlenmişlerdir. Buna ek olarak kölelerden orduda yararlanılmış, Gazneliler, Harezmşahlar, Delhi Sultanlığı ve Memlükler gibi devletler köleler tarafından kurulmuştur.[14] Bazı durumlarda, kölelere davranılan kötü muameleden ötürü Zenc İsyanı gibi çeşiti ayaklanmalar meydana gelmiştir.[15] Ülke içi köle nüfusu artan talebi karşılayamadığından ötürü, çeşitli devletler tarafından Müslüman olmayan bölgelerden köle ithalatı yapılmış, kölelerin tutsak edilmesi ve taşınması sırasında çok miktarda ölüm gerçekleşmiştir.[16]

Arap köle ticareti, Batı Asya ile Kuzey ve Güneydoğu Afrika'da yoğunlaşmıştı. Tarihçilere göre Arap köle ticareti bin yıldan fazla sürmüştür.[17] Bu zarfta Hint Okyanusu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın kıyı bölgelerine Arap tüccarlar tarafından yaklaşık 17 milyon köle taşınmıştır.[18]

Birinci Dünya Savaşı sonrasında kölelik Müslüman bölgelerde, bölgeye genişleyen Fransa ve Birleşik Krallık gibi devletlerin baskı ve teşviği ile yasaklanmaya başlanmıştır. Suudi Arabistan, Yemen ile birlikte, Birleşik Krallık'ın baskısı altında köleliği 1962 yılında kaldırmıştır.[19] Bunu 1970 yılında Oman takip etmiştir. Moritanya'da köleliğe karşı ilk yasa Fransızlar tarafından 1905'te çıkartılmış, ancak devlet daha sonra, 1981 yılında, köleliği yasaklayan son devlet olana kadar kölelik karşıtı bir yasa çıkarmamıştır. Moritanya'da köleliğe karşı herhangi bir yaptırım uygulan ilk yasa ise 2007 yılında çıkmıştır.[20] Günümüzde Müslüman çoğunluğun yaşadığı Çad, Moritanya, Nijer, Mali ve Sudan gibi ülkelerde kölelik hala yaygın bir kurumdur.[21]

Muhammed'in, İslam'ı tebliğ etmeye başladığı miladi yedinci asrın başlarında, Hicaz bölgesinde de kölelik vardır. Orta Çağ geleneklerinden biri olan kölelik İslam Dini geldiğinde tüm dehşetiyle Hicaz'da devam eden sosyal ve ekonomik bir olaydır.[22] İslam Dini köleliği kaldırmamış ancak kölelik ile ilgili kimi düzenlemelere gitmiştir. İslam Hukuku'nda köleliğin tek kaynağı "meşru" savaştır. Savaş sonunda esir edilen kişiler erkek veya kadın olsun ganimet olarak görülür [23] ve köle olarak kullanılabilir. Elde edilen kadın kölelere cariye adı verilir. Ancak İslam'da müslümanı köle yapmak yasaktır.

Kur'an'da kölelikle ilgili ifadeler

Kur'an'da hür kişilerin sahip oldukları haklara kölelerin de sahip olduğuna ve insanlık onurunu korumak adına kölelerin haklarına yer vermiştir.[24]

"Bakın Allah size kendi hayatınızdan bir örnek getiriyor. Hiç elinizin altındaki köle ve hizmetçilerinizden size nasip ettiğimiz servette, onların payları da sizinkiyle eşit olacak derecede, kendinize ortak yaptığınız, kendinize itibar ettiğiniz kadar onlara da itibar ettiğiniz ortaklarınız var mıdır?"[25]

Kaynakça
  1. Brockopp, Jonathan E., “Slaves and Slavery”, in: Encyclopaedia of the Qurʾān, General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC.
  2. Brunschvig, R., “ʿAbd”, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs.
  3. Lewis 1994, Ch.1 1 Nisan 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. "Arşivlenmiş kopya". 16 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
  5. "Arşivlemiş Kopya".
  6. El-Mebsut; Cilt:16, Sayfa:208.
  7. John Edward Philips, "Some Recent Thinking on Slavery in İnslamic Afrika and Middle East", Middle East Studies Association, Bulletin, Washington, 1993, C. 27/2, 157
  8. Nihat Engin, Vecdi Akyüz, "Asrı Saadette Kölelik ve Cariyelik" "Bütün Yönleriyle Asrı Saadette İslam" Beyan Yayınları, İst. 1994, C.I, s.493
  9. "Case studies on human rights and fundamental freedoms: a world survey 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Willem Adriaan Veenhoven, Winifred Crum Ewing, Stichting Plurale Samenlevingen (1976). p.452. ISBN 90-247-1779-5
  10. Dror Ze’evi (2009). "Slavery". John L. Esposito (Ed.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford: Oxford University Press. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2017.
  11. Brunschvig. 'Abd; Encyclopedia of Islam
  12. See: Martin (2005), pp.150 and 151; Clarence-Smith (2006), p.2
  13. Bernard Lewis, Race and Color in Islam, Harper and Row, 1970, quote on page 38. The brackets are displayed by Lewis.
  14. Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and Its Culture. New York: Macmillan, 2008.
  15. Clarence-Smith (2006), pp.2-5
  16. Lewis 1990, page 10
  17. "Islam and Slavery" (PDF). Lse.ac.uk. 30 Temmuz 2010. 8 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
  18. "BBC News | AFRICA | Focus on the slave trade". web.archive.org. 25 Mayıs 2017. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2019.
  19. "Religion & Ethics - Islam and slavery: Abolition". BBC. 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.
  20. Martin A. Klein (2002), Historical Dictionary of Slavery and Abolition, Page xxii, 0810841029
  21. Segal, s. 202 ve 206
  22. Philip, el-Arabu ve'l İslam ve'l Hilafetü'l Arabiyye, Beyrut, 1973, s.90
  23. Ahzab Suresi, 50
  24. Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, İstanbul, 1991, I, 459
  25. Kur'an'ı Kerim, Rum Süresi, 30/28
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.