İspanya tarihi (1810-1873)

İspanya tarihi (1810-1873), Joseph Bonaparte'ın yönettiği İspanya Krallığı'na karşı kurulan İspanya'dan Birinci İspanya Cumhuriyeti'ne kadar olan dönemi kapsar. Bu dönem aynı zamanda İspanya tarhinin en karışık dönemidir.

Reino de España İspanya Krallığı
1810-1873
Bayrak Arma
Millî marş Kraliyet marşı (Marcha Real) (1813-1822; 1823-1873) Himno de Riego (1822-1823)
Başkent	Madrid
Yaygın diller	İspanyolca
Hükûmet	Mutlak monarşi (1814-1820; 1823- 1833) Anayasal monarşi(1810-1814; 1820-1823; 1833-1873)
Kral
• 1813-1833	Ferdinand VII
• 1833-1868	İsabella II
• 1870-1873	Amadeo I
Naip
Başbakan
• 1813-1814 (ilk)	José Luyando
• 1872-1873 (son)	Manuel Ruiz Zorrilla
Yasama organı	General Cortes
• Senato	Üst meclis
• Temsilciler Kongresi	Alt meclis
Tarihçe
• Kuruluşu	1810
• Cadiz Cortes'inin kuruluşu	24 Ekim 1810
• Amadeo'nun tahttan çekilmesi	11 Şubat 1873
• Dağılışı	1873
Para birimi	Esscudo (1813-1869) Pezeta (1869-1873)
Öncüller Ardıllar İspanya Krallığı (Bonapart Hanedanı) Birinci İspanya Cumhuriyeti

1810-1813

1808 yılında Napolyon'un emri ile Joachim Murat komutasındaki Fransız ordusu İspanya'yı işgal etti. İşgalden kısa bir süre sonra 2 Mayıs günü Dos de Mayo Ayaklanması oldu. Bu ayaklanma Yarımada Savaşı'nı başlatan olaydır. Savaş devam ederken İspanyol partizanları tarafından kurtarılmış olan Cadiz kentinde 19 Mart 1812 tarihinde bugünkü yönetim yapısının kökenini oluşturan Napolyon modelinden esinlenerek oluşturulan ve dönemin en demokratik anayasası olan 1812 İspanyol Anayasası ilan edildi. Bu anayasa ile kralın yetkileri azaltılıyordu. Bundan dolayı Fransa isyan hareketini bölmek için VII. Fernando'yu Valencay Antlaşması ile serbest bıraktı. Yarımada Savaşı bitmesinden sonra kral yetkilerini kısıtlayan anayasayı Valensiya'da Manifesto yayımlayarak tanımadığını açıkladı. Böylece anayasa ile ortadan kalkan mutlak krallık, İspanyol Engizisyonu geri geldi.

1814-1820

Demokratik anayasa kaldırıldıktan sonra kral; din adamları ve kilise ile anlaşma yaparak Napolyon'un işgalinden önceki İspanya'yı geri getirmeyi amaçlamıştır. Bu alınan kararlar Liberalleri hiç memnun etmemişti. Özelikle savaş esnasında destekleme kararı aldıkları kralın bunları yapması ihanete uğramış hissi verdi. Joseph Bonaparte karşı cuntalar kuran Latin Amerikalılar az sayıda olan bağımsızlıkçılara katılmaya başladı. Bu da 1820 yılının başında ise İspanya'ya bağlı olan Latin Amerika ülkeleri bağımsız oldular.

1820-1823

1820 yılında ise Albay Rafael del Riego ordunun tam desteğini alarak darbe yaptı. Darbe ile Liberaller iktidara geldi. 1812 İspanyol Anayasası tekrar yürürlüğe konuldu. Ancak Liberaller adeta bir enkaz devralmışlardı. 1805 yılında Trafalgar Savaşı ile İspanyol donanmasını paramparça olmuştu. Bu savaşın ardından meydana gelen Yarımada Savaşı ve hala devam eden Latin Amerika bağımsızlık savaşları ülke ekonomisini çökertti. Ayrıca elden çıkan topraklardan elde edilen gelir artık gelemeyecekti. Liberaller, ekonomik sıkıntıdan kurtulabilmek için yurt dışından para almayı çözüm olarak gördüler. Bu amaçla Paris ve Londra'ya gidildi. Buralarda Nathan Rothschild ve James Rothschild'den destek alındı.

1823 yılında gerici uluslararası ittifak üyesi olan Fransa'nın İspanya'ya müdahalesi ile VII Ferdinand İspanya üzerinde hakimiyetini tekrar kurdu.

1823-1833

Fransızların müdahalesinin ardından koltuğunu güçlendiren Ferdinand VII, Liberallere karşı cadı avı başlattı. Liberal Parti üyelerinin çoğu, Londra gibi yerlere kaçarak yurt dışına gitti. Kaçmayan veya kaçamayanlar Liberaller ise başkent Madrid'de bulunan La Cebada Meydanı'nda idam edildi.

Francisco Tadeo Calomarde Adalet Bakanı olarak seçildi. Calomarde, üniversiteleri sıkı kontrol aldı. Basına ağır bir sansür uygulandı.

Ferdinand'ın politikaları muhafazakâr parti de hoşnutsuzluklara neden oldu. Bunun sonucunda kendisinin bizzat kurduğu kralcı gönüllüler ayaklandı. 1827 yılında başta Katalonya olmak üzere birçok bölgede Agraviados savaşları başlamıştı. İsyan sonucunda isyan liderlerinin bir kısmı idam edildi. Diğer kısmı ise Fransa'ya kaçtı.

Daha sonraki yıllarda, Ferdinand ağır hastalık geçirdi, ve devleti yönetme yeteneğini kaybetti. Bu durumda ise devleti karısı Maria Christina fiillen yöneticiydi. Maria Christina ise ekonomi sıkıntıları atlatmak için liberal muhalefetten destek aramaya karar verdi.

1833-1843

Maria Christina bu amaçla Cizvitleri sınırdışı etti. Fransızların müdahalesi ile ülkeden kaçmak zorunda kalan Liberallerin geri dönmesine izin verildi.

Diğer yandan kralın kardeşi olan Don Carlos, mutlakiyetçiydi ve tahta hakkı olduğunu iddia ediyordu. Ancak onun yerine II İsabella kraliçe oldu. Bu durumda Çarlist Savaşlarının başlamasına neden oldu.

Savaşın ilk 3 senesinde Çarlistler savaşta üstünlüğü elinde tutuyordu. Ancak 1836 yılında gerçekleşen Luchana Savaşı ile Liberaller üstünlüğü ele geçirdi. Ve 1839 yılında Çarlistleri kesin bir yenilgiye uğrattı.

Çarlist tehdidi sona ererken naip Maria Cristina 1837 Anayasası'nı geri almak için kampanyalar yapmaya başladı. Liberal kesimlerde büyük öfke toplayan bu girişim başarısız oldu. Çünkü General Espartero, seçilmiş yerel konseyler kaldırılması hamlesi üzerine devletin bu yönde adım atması hâlinde darbe yapacağı tehdidinde bulundu. Espartero'nun reform programını uygulama teşebbüsünde bulunmasıyla naip Maria Cristina istifa etti.

Maria Cristina istifası ile boşalan yeri II. İsabella'nın hocası olarak Agustín Argüelles geçti. Kendisi liberal politikacıydı. 1842 yılında Barselona'da, uygulanan bu Liberal politikalara karşı bir gerici ayaklanma gerçekleşti. Ayaklanma sert yöntemlerle bastırıldı.

Ancak 1 sene sonra bu sefer ordu içerisinde ayaklanma çıktı. Ramón María'nın öncülüğünde bir ordu Madrid'in üzerine yürüdüm Espartero'nun yetersiz mücadelesi bir sonuç vermedi ve hükûmet düştü.

1843-1849

Espartero'nun düşmesinin ardından Salustiano Olózaga hükûmeti kuruldu. Hükûmet komisyonu kuruldu. Ancak II. İsabella verdiği desteği geri çekti ve onun rakibi olan Luis González Bravo'yu devlet başkanı olarak seçti. Böylece Olózaga sadece on beş gün hükûmet başkanı olarak kalabilmiştir.

1846 yılında İspanya'nın kuzeyinde bulunan Katalonya'da İkinci Çarlist Savaşı başladı. İsyancılar, Katalonya bölgesinde hükûmet güçlerine karşı bir gerilla savaşı başlattı. İsyanın liderliğini Ramón Cabrera yapıyordu. Ayaklanma 1849 yılında bastırıldı.

Gerçekleşen iç savaş esnasında Avrupa'nın geneline yayılmış bir devrimci dalga vardı. İspanya'daki sosyalistler ise bu devrimci dalagadan yararlanamadılar. Çünkü gerici bir tehdit söz konusuydu. Bu yüzden sosyalistler Çarlistlere göre daha ilerici olarak kabul ettikleri devletin yanında mücadele ettiler. Ancak İspanya devleti İtalya'da devrimcilere karşı ordu yollamıştı.

1849-1856

1850 yılında Murillo Narváez başkan oldu. Her ne kadar otoriter eğilimlere taşıyan birisi olsa da İspanyol sanayisini ve ticaretini ilerletmek için ciddi çaba sarf etmiştir. Bununla birlikte İspanya'da demiryolu ağı kurmak için ciddi bir gayret gösterdi.

Murillo, din konusunda da adım attı. Vatikan ile din konusunda anlaşmaya vardı. Anlaşmaya göre devlet dini Roma Katolikliği olacaktı. Ancak eğitim sistemi devlet tarafından düzenlenecekti. Buna ek olarak, devlet kilise toprakları satışını başlayacaktı.

1854 yılında Espartero O'Donnell ile koalisyon kurarak tekrardam devletin başına geçti. Espartero din özgürlüğü, basın özgürlüğü ve oy hakkı için girişimlerde bulundu. Ancak 1856 yılında O'Donnell ile olan koalisyon çöktü. Kraliçe ise hükûmet başkanı olarak O'Donnell'i seçti.

1856-1868

Bu dönemde Fransızlar'ın Vietnam'da bulunan Koçinçin saldırısında destek veren İspanya, Fransızların Meksika'ya müdahalesine'de destek verdi. Bununla birlikte Îspanya, güney komşusu Fas'a askeri harekat düzenleyerek zaferler elde etti.

Bununla birlikte 1492 yılında Yahudilere karşı yayımlanan Elhamra Kararnamesi 1868 yılında kaldırıldı.

1868-1873

Kraliçe II. Isabel.

1868 yılına gelindiğinde ülke ekonomik bunalımdaydı. Bunun üstüne II İsabella'nın kötü yönetimi halkta büyük tepkiye neden oldu. Eylül 1868 yılında ise bu tepkiye ees verecek olay gerçekleşti ve donanma komutanı Juan Bautista Topete sahil kesiminde bulunan ve ilk demokratikleşme hamlesinin başladığı yer olan Cadiz'te İsabella'ya karşı isyan başlattı.

Devrimden sonra Manuel Pavía'nın kontrolündeki kraliyet ordusu ile devrim safında olan Francisco Serrano Domínguez'e bağlı ordu Alcolea Savaşında çarpıştı. Savaşı devrimci güçler kazanarak kraliyetin gücünü kırdı. Domínguez, ordusu ile birlikte başkent Madrid'e yürümeye başladı. Bunun üzerine İsabella Fransa'ya kaçtı.

İspanyol Meclisi olan Cortes, yeni bir kral seçmek için toplandı. Alınan karara göre Aosta Dükü olan Amadeo I, İspanya Kralı oldu. Yeni kral 2 Ocak 1871 tarihinde Madrid'de anayasayı koruyacağını ilan etti.

Yeni Kral seçilmesine rağmen ülkede kriz vardı. Ülkede birçok suikast girişimleri oldu. Bask ve Katalan bölgelerinde Üçüncü Carlist ayaklanması meydana geldi. Aynı dönemde cumhuriyetçilerde ülke genelinde ayaklanmalar başlattı. Müdahale için gönderilen ordu topçuları greve gitti. Bunların yanı sıra Küba'da bağımsızlık savaşı başladı.

Kral I. Amadeo.

I. Amadeo ise grev ilan eden topçulara karşı bir emir yayınlamakla meşguldü. Ancak aynı günün gecesinde İspanya'da Birinci cumhuriyet ilan edildi. Amadeo'nun krallığı 11 Şubat 1873'te sona erdi ve Kral İtalya'ya geri döndü.