Afşin

Başlığın diğer anlamları için Afşin (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Afşin
İlçe
Türkiye'de yeri
Ülke	Türkiye
İl	Kahramanmaraş
Coğrafi bölge	Akdeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Ahmet Can Pınar [1]
• Belediye başkanı	Mehmet Fatih Güven (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	1.387 km² (535 mil²)
Rakım	1.230 m (4.030 ft)
Nüfus  (2018)
• Toplam	81,423
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu	46500
İl alan kodu	0344
İl plaka kodu	46
Resmî site Belediye

Afşin, Kahramanmaraş ilinin bir ilçesidir. 1572 tarihinde Osmanlı Devleti egemenliğine giren Efsus,02.08.1944 gün ve 4642 sayılı kanunla 1944 yılında ilçe merkezi olmuş ve Afşin adını almıştır.[2] Merkez, belde ve köyleriyle birlikte ilçenin nüfusu 2019 TÜİK verilerine göre 80.447'dir. Türkiye'nin en büyük termik santral kompleksi olan Afşin-Elbistan Termik Santrali Afşin'in Çoğulhan kasabasındadır. Bu santral Afşin ilçe sınırları içindedir. Fakat santralde işletilen kömürlerin bulunduğu havzalar Elbistan ilçesi sınırlarındadır.[3]

Yedi Uyurlar olarak da bilinen Ashab-ı Kehf mağarasının ilçede olduğu iddia edilmektedir.

Türkiye'nin önemli ozanlarından Aşık Mahzuni Şerif (Şerif Çırık), Aşık Yener (Hacı Yener), Aşık Mahsudi (Osman Dağlı) Aşık Erfani (Serkan Açıkgöz) ve şair Hayati Vasfi Taşyürek bu ilçede doğmuştur.

Tarihçe

Roma İmparatorluğu devrinde Arabissus veya daha yaygın kullanımıyla Arabissos adlarıyla anılan kentin belki imparator Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri tarafından iskân edilmiş olması olasılığı ileri sürülmüştür.[4] Kentin adı yazılı kaynaklarda en erken 4. yüzyılda görülür. 540 yıllarında imparator I. Justinianus tarafından oluşturulan Üçüncü Ermenistan eyaletinin yönetim merkezlerinden biri Arabissos'tur. 582-602 yıllarında imparator olan Maurikios aslen buralıdır. İmparatorun "esmeroğlu" anlamına gelen adı belki de doğduğu kentin etnik yapısına dair bir ipucu olabilir.

Arap coğrafyacı el-Baladhurî'nin Kitabu'l-Buldan adlı eserinde kentin adı ˤArebsûs olarak zikredilir. Türkçede 16. yüzyılda Dulkadiroğlu Beyliği döneminden itibaren kullanılan Yarpuz adı açıkça bu isimden türemiştir. Türkçe anlamı "naneye benzer bir kokulu ot" olan yarpuz adına benzerliği yakıştırmadır.

Arap kaynaklarında daha sık olarak görülen diğer isim el-Efsus'tur. Osmanlı kayıtlarında da bu isim kullanılmış ve kentin resmi adı 1944'e dek Efsus olagelmiştir. Bu isim, geç Bizans döneminde halk arasında kullanılan Ephesós adına işaret eder. Bu adın kaynağı hakkında bilgimiz yoktur. Ancak Batı Anadolu'daki Ephesos (Efes) gibi burada da Yedi Uyurlar efsanesinin hürmet görmesi, Hristiyanlık döneminde iki kenti birleştiren ortak bir dinî pratiğe işaret edebilir.

1071 Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Afşin bey adlı bir Türk komutanı eliyle kentin zaptedildiği anlatılmaktadır. Ancak hakkında başka bir bilgiye sahip olmadığımız bu Afşin'in, zaptettiği kentin adıyla lakaplandırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yunanca Ephesós adının, Anadolu'daki pek çok yer adında olduğu gibi, Yunanca ismin nesne (akkuzatif) halinden Efsun veya Afşun biçimini almış olması gerektir. Tarsus > Tersun, Adrassós > Adrasan, Momoassós > Mamasun, Termessós > Tırmısın örneklerinde de aynı evrim görülür.[5]

Sevan Nişanyan'ın hazırladığı Türkiye yerleşim birimleri envanterine göre İmparator III. Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri Afşin'de iskân edilmiştir. Arabissos ismi bu vesileyle verilmiştir. Aslen Afşinli olan İmparator Maurikios'un (582-602) adı "Arapoğlu" anlamına gelir. Urfalı Mateos Vekayinamesinde 1076/77 olayları meyanında anılan Apşun adı Arabson > A(r)bşon biçiminden türemiştir, "ünlü Selçuklu komutanı Afşin" ile ilgili olması düşünülemez. Türkçe resmi belgelerde 1944'e dek kullanılan Efsus adı orijinal ismin Arapça yazımı, Yarpuz ise aynı adın yerel Türkmen ağzındaki biçimidir. Afşin adı Cumhuriyet döneminde verilmiş olup mitolojiktir.[6]

Coğrafya

Denizden 1230 metre yükseklikte bulunan Afşin'de, karasal iklim hakim olup, ilçede zengin linyit yatakları vardır. Kahramanmaraş'a 150 km Elbistan'a 28 km Göksun'a 50 km uzaklıktadır. Ulaşım tamamen karayoluna dayalıdır. Bazı köylerinde Akdeniz iklimi yaşanır ama çoğunluk ve merkez karasal iklime dayalıdır.

Kültür

İlçe sınırlarındaki höyüklerden ayrı olarak merkez mahallede de eski yapılar vardır. Bunlardan birisi ulucami olarak da bilinen Pir Ali Camii'dir. Danişmendliler döneminde Pir Ali oğlu Mehmed tarafından 1571 yılında inşa ettirilmiştir. Vakıf defterlerinde Efsus Köyü Mescidi diye geçen, Pir Ali ya da Turabioğlu Camii olarak da bilinen yapı cumhuriyet döneminden itibaren ulucami adıyla anılmıştır. Günümüze sadece minaresi ve avlu kapısı özgün biçimde ulaşan ilk yapı 1979’da yıkılmış ve yerine betonarme bir cami inşa edilmiştir. Caminin gelir durumuyla ilgili ilk kayıtlara 17. yüzyılın sonlarında tutulan vakıf defterlerinde rastlanmaktadır. Bu kayıtlarda camiye ait belli giderlerin Ashab-ı Kehf Vakfı’ndan karşılanması gerektiği yönünde bilgiler vardır.[7]

Ekonomi

Ayrıca Afşin'de dünyanın en zengin bakır madenlerinden biri son yıllarda keşfedilmiştir. MTA kurumu, yaptığı incelemelerden sonra rezerv büyüklüğü 1 milyar tondan fazla olan bakır madeninin hüyüklü ve nadir bölgesinde tespit edildiğini bildirmiştir. Bakırın ton fiyatının 7 bin dolar civarı olduğu bilindiğine göre bu maden Türkiye'nin tüm borçlarını kapatıp fazlasını da sağlayacak zenginliktedir.[8] Bu maden ocağının daha önce rezerv bitti sanılarak terk edildiği anlaşılmış fakat sonradan MTA tarafından yapılan yeni araştırmalarla dünya üzerindeki en büyük madenlerden bir olduğu fark edilmiştir. Fakat henüz işletilmesi için bir çalışma görülmemektedir. Oysa burası Afşin ve Elbistan havzalarına kömürden daha çok gelir getirebilecek büyüklüktedir.[9]

Nüfus

İlçenin toplam nüfusu toplam 81.591'dir.

Yıllara göre nüfus artışı

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[10]	49.037	8.069	40.968
1970[11]	62.139	10.794	51.345
1975[12]	77.483	18.231	59.252
1980[13]	84.199	20.084	64.115
1985[14]	99.517	26.805	72.712
1990[15]	99.321	28.524	70.797
2000[16]	92.718	35.834	56.884
2007[17]	84.786	38.625	46.161
2008[18]	86.926	38.409	48.517
2009[19]	86.207	40.825	45.382
2010[20]	85.339	41.646	43.693
2011[21]	84.244	42.296	41.948
2012[22]	83.324	43.217	40.107
2013[23]	82.662	82.662	veri yok
2014[24]	82.122	82.122	veri yok
2015[25]	81.390	81.390	veri yok
2016[26]	81.591	81.591	Veri yok
2017[27]	81.107	81.107	Veri yok
2018[28]	81.423	81.423	Veri yok
2019[29]	80.447	80.447	Veri yok

Kaynakça

1. http://www.afsin.gov.tr/
2. Afşin'in tarihçesi. 24 Haziran 2017 tarihli kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22.01.2018
3. Afşin-Elbistan A Termik Santrali 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25 Ağustos 2016
4. Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fifth Century, Dumbarton Oaks 1989
5. "Afşin'in Tarihi 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Afşin Belediyesi. 25 Ağustos 2016
6. Index Anatolicus, Sevan Nişanyan. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlenmiştir. Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
7. TDV İslâm Ansiklopedisi, 42. cilt, sayfa 81-82. Kaynağından 26 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. arşivlendi. Erişim tarihi: 26.01.2018
10. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
11. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
12. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
13. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
15. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
16. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
17. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
18. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
21. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
23. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
24. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
25. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
26. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
27. "2017 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020.
28. "2018 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020.
29. "2019 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020.