Ahtnalar

Ahtnalar, Ahtna Atabaskları ya da Ahtna Kızılderilileri (Ahtnaca ‘Atnahwt’aene «Copper Nehri ahalisi», Koht’aene «Kızılderili»; İngilizce: Ahtnas, Ahtna Athabascans, Ahtna Indians, Ahtena, Atna, Atnah, Ahtna-kohtane, Atnatana, Nabesna, Copper River; Rusça медновцы Mednovtsı), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güneydoğusunda Copper Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Ortodoks Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska'daki en büyük dördüncü Atabask halkı olup, Yukarı, Batı, Merkezî ve Aşağı Ahtnalar olmak üzere dört ana lehçe grubuna ayrılırlar. En yakın akrabaları dilce birlikte üstgrup oluşturan Denağinalardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik etnik (‘Atnahwt’aene) nüfustan 25 kadarı anadillerini (‘Atnakenaege’) konuşabiliyor[1]. Ahtnalarla Avrupalıların ilk karşılaşması Rus İmparatorluğuna bağlı Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde 1783 yılında Copper Nehrine gelen Ruslarla olmuştur. Batılılarca ilk Ahtnaca kelime 1787 yılında kaydedilmiştir. Geçmişte Rus-Amerikan ve Hudson's Bay Company şirketindeki Avrupalı kürk tüccarlarıyla yoğun olarak ticaret yaparken, günümüzde daha çok avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.

Ahtnalar
(‘Atnahwt’aene, Koht’aene)

Ahtna coğrafyası (kırmızı) ile komşuları: 1. Supikler; 4. Denağinalar; 8. Aşağı Tananalar; 11. Tanakroslar; 12. Yukarı Tananalar; 15. Eyaklar; 16. Tlingitler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Alaska	650
Diller
Ahtnaca, İngilizce
Din
Hristiyanlık (Rus Ortodoks), Animizm / Şamanizm

Adlandırma

Ahtna (Ahtena, Atna, Atnah, Ahtna-kohtane, Atnatana) adı Aşağı Ahtnaların kendilerini ifade ederken kullandıkları ‘Atnahwt’aene («Copper Nehri ahalisi / residents of the Copper River») adlandırmasından gelir ve Ahtnaca ad köken olarak ‘Atna’tuu («Copper Nehri / Copper River») yer adına dayanır. Ahtnalar kendilerini ve diğer Kızılderilileri Koht’aene olarak adlandırırlar.

İngilizce Copper River Indians ve Copper River Athabascans adı Rusça Медновцы ve Медновский (eski yazı: Мѣдновский [2]) adlandırmasına dayanır. İngilizce Copper Nehri («Bakır Nehri») adı da Rusça aynı anlamdaki Медная река (eski yazı: Мѣдная рѣка) kelimesinden çeviridir.

Tarih

Wrangell Dağlarından ikisi: solda Mount Sanford (K’ełt’aeni) ile sağda Mount Wrangell (Uk’ełedi)

Na-Dene dillerini konuşan diğer halklar gibi Atabaskların da Asya'dan Amerika'ya Eskimo-Aleut halklarından önce göç ettikleri sanılıyor. Atabaskların ataları muhtemelen yaklaşık 12.000 yıl önce son buzul çağının sonunda Bering kara köprüsünü kullanarak Sibirya'dan göç etmişlerdir[3]. İç Alaska'daki (Interior Alaska) eski arkeolojik kalıntılar, Alaska Eskimo coğrafyasının sahillerinde olduğu gibi, yaklaşık 10.000 yıl öncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya'dakilerle yakından ilgilidir[3]. Nitekim Atabask dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzman dilcilerce teyid edilmiştir[4].

Son arkeolojik buluntulara göre Copper Nehri havzası 5.000-7.000 yıldır insan yerleşimindedir[5]. Arkeologlar Ahtnaların bugünkü topraklarında 2.000 ya da daha uzun süredir bulunduklarını söylerler[6]. Yaklaşık 2.000 yıl önce Wrangell Dağları ile Chitina Nehri vadisine taşındıkları sanılıyor[7]. Avrupalılarca karşılaşmadan önceki dönem (1780 öncesi) Ahtnalar için "tarihöncesi" dönemdir. Ahtna "tarihsel dönemi" Avrupalıların 1780 lerde bölgeye ulaşmasıyla başlar

Ahtnalarla Avrupalıların ilk karşılaşması Rus İmparatorluğuna bağlı Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde 1780 li yılların başlarında Ruslarla olmuştur[8]. Ruslar yeni kürk kaynakları arayışı içinde Aleutların topraklarındaki Aleut Adaları ile Supiklerin topraklarındaki Kenai Yarımadasındaki ana üslerinden Alaska'nın güneydoğu kıyılarına gelmişler ve Copper Nehrinin büyüklüğü Ruslar tarafından hızlı ve kolayca fark edilmiştir. Leontii Nagaev komutasındaki ekip nehrin ağzını gördüklerine dair ilk yazılı kaydı 1783 yılında yapmışlardır[8]. Dmitri Tarkhanov ise 1796 yılında Chitina Nehrinin ağzına ulaşan ilk kişidir. Taral [Тарал] (Taghaelden) adını taşıyan Ahtna köyünde kışlayan Tarkhanov burada bir de nüfus sayımı yapar.[8] Ruslar 1819 yılında bölgede Copper Fort adlı bir ticaret karakolu kurarlar[8] 1837-1839 yıllarında Batılılarca getirilen çiçek hastalığından birçok Ahtna etkilenir ve ölür[9]. 1847-1848 yıllarında Rus-Amerikan Kumpanyası Copper Nehri havzasını incelemeye başlarlar[8]. Copper Nehrinin ağzından Yukon Nehrine geçme göreviyle atanan Ruf Serebrennikov [Руф Серебренников] ve ekibi 1848 yazında Batzulnetas [Бацульнет] (Nataełde) köyü yakınlarında Ahtnalar tarafından öldürülür[8][9][10]. Bu olaydan sonra Copper Fort ticaret karakolu kapanır, daha sonraları tekrar açılsa da Ruslarla Ahtnalar arasından ancak çok ufak bir ticaret yapılmıştır[9][11]. Bundan sonra Rusların bölgeyi keşfetmek için daha fazla çaba göstermedikleri görülüyor[8].

Batı Wrangel Dağları 1885 yılında ilk kez ABD Ordusundan Lt. Henry Tureman Allen (1859 – 1930) tarafından coğrafi gözlemlerle kaydedilmiştir[8][12].

Kabileleri

Ahtna kabileleri dilce ve kültürce 4 ana lehçede (dialectal division) toplam 8 regional band denen kabileye ayrılır:[13]

• Aşağı Ahtnalar (kendilerince ‘Atnahwt’aene; İng. Lower Ahtnas).

1. Chitina/Taral Band. Chitina (Tsedi Na’) ile Taral (Taghaelden) yörelerinde yaşarlar.

2. Tonsina/Klutina Band. Tonsina River (Kentsii Na’) ile Klutina River (Tl’atii Na’) ve Klutina Lake (Tl’atibene’) yörelerinde yaşarlar.

• Merkezî Ahtnalar (kendilerince Dan’ehwt’aene; İng. Central Ahtnas, Middle Ahtnas). Copper Center (Tl’aticae’e), Tazlina (Tezdlen Na’), Glennallen (Ciisk’e Na’), Gulkana (C’ulc’e Na’) ve Gakona (Ggax Kuna’) yörelerinde yaşarlar.

3. Gulkona/Gakona Band.

• Batı Ahtnaları (kendilerince Tsaay Hwt’aene; İng. Western Ahtnas)

4. Tyone/Mendeltna Band. Tyone (...) ile Mendeltna (Bendilna’) yörelerinde yaşarlar.

5. Cantwell/Denali Band. Cantwell (Yidateni Na’) ile Denali (Dghelaayce’e) yörelerinde yaşarlar.

• Yukarı Ahtnalar (kendilerince Tatl’ahwt’aene; İng. Upper Ahtnas, Tatlatans). Mentasta yöresinde yaşarlar.

6. Sanford River/Chistochina Band. Sanford River (K’ełt’aeni) ile Chistochina (Tsiistl’edze Na’) yörelerinde yaşarlar.

7. Slana/Batzulnetas Band. Slana (Stl’ana’) ile Batzulnetas (Nataełde) yörelerinde yaşarlar.

8. Mentasta Band. Mentasta (Mendaesde) yöresinde yaşarlar.

Dil ve Eğitim

En ayrıksı lehçesi Mentasta'da konuşulanıdır. Ahtna alfabesi 1973 yılında geliştirilmiştir[14].

Batılılarca kaydedilmiş ilk Ahtnaca kelime 1787 yılında Britanyalı Nathaniel Portlock (1748?-1817) tarafından Prince William Sound' yapılan keşif gezisinde belgelenen Shee-na-waa’s kabilesine göre «kar / snow» anlamında olan naa-taakie kelimesidir ve bu da Ahtnaca nadaexi kelimesine denk düşer[15][16].

1971 ANCSA yasasıyla yerlilerin eğitim sorunu daha da karmaşık hâle gelmiş, yasa gereği Alaska'daki bütün Bureau of Indian Affairs okullarının eyalet denetimi altına geçmesi kararlaştırılmıştır. Birçok yerli köyü bu yasayı eğitim hizmetleri ile kendi kendini yönetme dahil egemenlik haklarına kötü değişiklik olarak görmüş, bu hakların kendilerine tanınması talebinde bulunmuşlardır. Bu hareketin en aktif köylerinden biri Ahtnaların köyü Chickaloon olmuştur. Chickalon köyü aynı zamanda yerli olmayanların da çok sayıda olduğu bir yerdir. Birçok zorluklarla baş etmek zorunda kalan köyde ayrıca Ahtnacayı dünyada elli kadar akıcı konuşan varken Chickalon şivesini konuşan yalnızca tek kişi olması köyü ilginç kılan özelliklerinden de biridir. Bu köyde şimdi Ya Ne Dah Ah School okulunda kabile denetiminde Ahtnaca eğitim verilmektedir. Okul Harvard Project on American Indian Economic Development çerçevesinde "High Honors in Honoring Nations 2002" öülünü almıştır[17]. Nay’dina’aa Na’ Chickaloon Village Traditional Council denetimindeki Ya Ne Dah Ah okulu 1992 yılından beri Ahtna Atabask dilini, kültürünü, şarkılarını, danslarını, toprak idaresini ve Chickalon köyünün tarihini öğretmek, korumak ve gençleştirmek (rejuvenate) için çabalamaktadır[18].

Edebiyat

Ahtna yazarları arasında annesi Beyaz, babası Talcheena klanından Ahtna, kendisi ise Tsisyu (annesi non-native olduğu için) klanından olan, anadilini akıcı biçimde konuşabilen John Elvis Smelcer sayılabilir[19][20].

Komşuluk

Alaska'da, kuzeyde Aşağı Tananalar ve Tanakroslarla, doğuda Yukarı Tananalarla va Kanada'daki Güney Tuçonlarıyla, batıda Denağinalarla, güneyde Supikler, Eyaklar ve Tlingitlerle komşudurlar[21].

Sosyal yaşam

Ahtnalar iki yerli (bilocal) yarı göçebe olup kışı kış kamplarında geçirir, kış bitimi avcılık ve balıkçılık kamplarına çıkarlar. Kışlık köyler bir reisin idaresi altında regional band olarak yapılanırken, yazlık barınaklar local band olarak özerktir ve regional band dışında daha üst bir siyasi yapı kesinlikle görülmez. Bir başka deyişle, reislerden birine ya da onun idaresi altındaki regional banda karşı savaş ya da herhangi bir tehdit olsa dahi diğer regional band reisleri bir araya gelip "politik kabile birliği" oluşturulmaz[9].

Aile

Avcı ve toplayıcı Ahtnalarda geleneksel aile içi işbölümünde erkeğe (da’atnae) avcılık, tuzakçılık, savaş yapma ve koruyuculuk, kadına (ts’akae) ise bitki ve meyve toplayıcılık, som balığı avlama, su ve yakacak taşıma, giysi ve battaniye yapma ve onarma, çocuk bakıcılık, temizlik ve yemek hazırlayıcılık düşer. Kamp haricinde bazı eşyaların yapımında birlikte çalışırlar. Kadınlar ergenlikten hemen sonra evlenirken, erkekler genelde 30 yaşındayken evlenirler[9]. Evlilik farklı "moiety"den çapraz kuzenler (cross cousins) arasında yapılan dıştan evlilik türüdür. Çok karılılık (ikinci karı: ‘elnaa ; kuma: niłghangga delts’iine) yalnızca reis (kaskae), ikinci reis ve diğer yüksek rütbeli ve zengin kişilerde görülür[9].

Kaçgöç (avoidance): evlilik yoluyla oluşan akrabalıkta saygı gereği kaçınma görülür. Bir adam kaynanasından, baldızından ve gelininden kaçınır. En güçlü kaçınma kayınbaba ile gelin ve kaynana ile damat arasından görülür ve bunlar birbirlerinin yüzüne dahi bakamazlar. Kayınbaba ile damat arasındaki kaçınma bu kadar sıkı değildir[11][22].

Doğum geleneksel küçük bir barınakta gerçekleşir, sonra da anne ile bebeği 30 gün süreyle izole edilirler. Bebeğin kırılgan olan yeni ruhu incinmesin diye ilk on gün anne ile baba sessiz kalırlar[9].

Ergenlik dönemi hayatın en önemli dönemi olup bir dizi sıkılama/kısıtlama gerçekleştirilir. 70 gün boyunca sıkı koşullarda (üç aşamada: 30 gün, 30 gün, 10 gün) ve sonra bir yıl kadar bundan daha az sıkı olan kısıtlamalar yapılır. Geleneksel olarak, adolesan ayrıca sığın derisinden yapılan «ergenlik başlığı / puberty hood» (tsikał) denen bir başlığı kafasına geçirir. Bu başlık canlılardan ve gökyüzünden gelebilecek uğursuz bakışlara ve tehditlere karşı kalkan olması için yüzü örtecek kadar saçaklı olur ve uyarmak için de çıngırak gibi ses çıkaran toynak süsleme (dzoobaas) asılır. Ergen ilk üç gün boyunca konuşmaz, yiyip içmez. Dizlerini bükerek ve başını eğerek oturur. Bu pozisyon 10 gün boyunca ve mümkün olursa 60 gün ve daha uzun kalır. Hareket etmesini engellemek için dirsek, diz, el ve ayak bileği ile parmak boğumları eklem yerinden rengeyiği derisinden kayışlarla bağlanır; kızlarda ayrıca bel etrafı da bağlanır. İlk 10 günden sonra yıkanıp (daha öncesinden bir yıl boyunca buhar banyolarında yıkanmalarına izin verilmez) yetişkin olmaları gözlemlenir ve alıştırmalar başlar. İlk 30 gün sonra, tek başına yıkanıp güzel kokulu elbiseleri giyindikten sonra ailesinin konutuna yakın yeni bir konuta taşınır. Ergenlik öncesinden kalan kokuların rüzgârda uçup savrulması için eski giysileri ağaca asılır. Bu sıkı geçiş döneminde yemek yasakları (tabuları) da olur. Özel yemekler tüketilir ve su kuğu kemiğinden yapılan pipetle içilir. Sıcak yemek, üç günden az eski et, bıçak taşıma ve pişirme tamamen yasaktır[9].

Ölüm: Ölen bir kişi özel bir sığınağa taşınarak taze giyimli arkadaş ve akrabaları tarafından yıkanıp giydirilir. Sığınakta oturulup başka bir ruh bedeni almasın diye 2 gün boyunca ölü izlenir. Sonra ölü sığınakla birlikte yakılır[9].

Klan

Geleneksel olarak 8-10 klan ve 2 moiety olarak organize olurlar ve ekzogamik moiety'lerde yaklaşık 5 klan bulunur[9]. Günümüzde Ahtnalar anasoylu çizgide 2 "moiety" (utsuuy) ve 9 "clan" (Merkezi ve Aşağı nitsisyu, Yukarı netsisyu) olarak yapılanma gösterirler:[23]

sıra	Ahtnaca	İngilizce
A.	Saghani utsuuye	Raven Moiety
1.	Naltsiine	Sky Clan
2.	Taltsiine	Water Clan
3.	Dits’i’ltsiine	Canyon Clan, Out of Canyon Clan
4.	‘Alts’e’tnaey	One Way Clan, Single-Minded Clan
5.	Dik’aagiyu	Fireweed Clan
B.	Nalbaey utsuuye	Gull Moiety, Seagull Moiety
6.	Tsisyu	Paint Clan, Red Paint Clan
7.	Nitsyu	Second Paint Clan
8.	Udzisyu	Caribou Clan
9.	Cela’yu, Cecela’yu[6], C’elaeyu[6]	Fish Tail Clan

Klan terminolojisi:

• yudelkanen (Merkezî, Aşağı) yudelkani (Yukarı): aynı ya da yakın klandan akrabalar
• c’aats’ne: karşı klandan olanlar
• -ta’beldaan’ne: baba'nın klanından olan "clansmen"
• ‘eldaan’ne : anne'nin klanından olan "clansmen"
• galtsiilne : "clans people"
• -ciile’ : birinin klan yardımcısı

Savaş

Savaş ile çatışma ayırt edilmeksizin aynı kelimeyle (c’eghaan, sghae) ifade edilir. Aynı local band ya da klan üyelerince yerine getirilir, daha üst yapılanma olan regional band bu işe karışmaz.

Geçmişte Ahtnaların silahları ok ile yay ve tomahawk denen savaş baltası idi. Yakın dövüşte kullandıkları savaş baltasını kesinlikle fırlatmaz, bazen de törenlerde kullanırlardı[11][24]. Zırh (ggaan’ ditaani) olarak tahta savaş zırhı (cen dghaec) kullanılırdı.

1868 yılında bir kızamık salgını sonrası, Copper Nehri vadisinde Doğu Supikleri (Chugach) ile Ahtna Atabaskları arasındaki anlaşmazlıkta Eyaklar arabulucuk görevi üstlenmiş ve mal karşılığında bunu yerine getirmiştir[25]. Rus-Amerikan Kumpanyasından Ruf Serebrennikov [Руф Серебренников] ve ekibi 1848 yazında Batzulnetas [Бацульнет] (Nataełde) köyü yakınlarında Ahtnalar tarafından öldürülür[8][9][10]

Barınak

Ahtnaların yazlık barınakları iskeleti ladin (Picea glauca Merkezî ve Aşağı ts’abaeli, Yukarı ts’ebael, Batı delaeni; Picea mariana tats’uu’, tatsaaye’) ve kavak (Populus balsamifera Merkezî ve Aşağı t’aghes, Yukarı t’eghes) ağaçlarından yapılıp üzeri ladin kabuğu (c’elaats’i hnax) ya da dalı (‘eł hnax) ile kapatılan, kapısı deri örtülü olan dikdörtgen biçimli geçici konutlardır[12]. Eski stil kabuk evlere nitsiił, yazlık evlere ise łenitsiił denir. Deri örtülü tipi çadırlarına na’ibaali denir.

Köylerde (Merkezî ve Merkezî kayax) kışlık barınaklar uzunluğu 36 fit genişliği ise 10 fit olan, ağaçtan yapılıp üzeri ladin ağacının kabuklarıyla kaplanan yarısı yeraltına gömülü uzun evlerdir ve bazen ikinci bir oda buhar kulübesi olarak kullanılırdı[12]. Kışlık evler (Merkezî ve Aşağı hnax, Yukarı konax) iki tiptir. Birincisi oldukça görkemli olup reis ve bakmakla yükümlü olduğu kalabalık ailesi tarafından kullanılır; bazen 6 çekirdek aile kalabilir. Diğeri daha küçük olup yosun ev (Merkezî ve Aşağı naen’ hnax, Yukarı nin’ konax) olarak da adlandırılır ve kışlık yerleşimin içinde ya da yakınlarında bulunur. Her sit içinde buhar kulübesi (Merkezî ve Aşağı sezel, Yukarı tsezel) bulunur. Kışlık köyler bir reisin idaresi altındadır[9].

Kadınların doğum yapması ya da âdet günlerini geçirmesi için geçici özel barınaklar (menstrual area: Merkezî c’ołt’aa, Merkezî c’ułt’aa)yapılır ve her ikisi de genelde 1 ay kullanılır[9].

Davul

Davul (lgheli) ve davul tokmağı (u’eł c’elgheli)

Şarkı

Şarkı (c’eliis): Ahtnalarda zafer ve yas şarkıları görülür[9]. Potlaçta söylenen şarkılara ‘unggadi ‘dliis, potlaç sahibinin yas şarkısına ise hwtiitł c’eliis denir.

Tören ve şenlikler

Atabask potlacı (hwtiitł) : Kuzeybatı Pasifik Kıyısı yerlilerinde görülen potlaç törenlerine benzeyen törenlerdir. Potlaç oldukça geniş bir konutta yapılır ve genellikle şarkı ve danslar eşliğinde beş gün sürerdi[26]. Geleneksel Atabask potlacının sosyal, dini ve ekonomik önemi vardı[27][28]. Daha çok aynı şiveyi konuşan local band arasında olsa da, farklı şiveleri konuşan değişik regional bandların da katıldığı potlaç, İç Alaska'daki Atabaskların bir araya toplandığı en büyük ve en önemli törenlerdir[29]. Potlaçta yapılan konuşmalarda (hwtiitł kołdogh) ölen kişinin adı doğrudan anılmaz, yakıştırma ad kullanılır. Potlaç sahibinin yas şarkısına hwtiitł c’eliis, diğer şarkılara ise ‘unggadi ‘dliis denir. Potlaç gömleğine hwtiitł dghaege’, hwtiitł ggaec denir. Potlaca katılan konuklara (dzoogaey) hediye (ghalii) olarak battaniye (Merkezî ve Yukarı ts’ede’, Aşağı sde’; tavşan kürkünden battaniye: ggax sde’), manifatura ürünleri ve özellikle de tüfek (k’a’) verilir[6].

Din

Animizm ve şamanizm

Animizm ve şamanizm diğer Alaska Atabaskları gibi Ahtnaların da geleneksel inancını oluştururdu. Ahtna dünyası büyü ve ruhların çok önemli olduğu dünyadır ve birçok ritüel ruhun ya da başkasının güvenliği için yapılırdı[11]. Şamanlar siyasi güç de elde ettikleri gibi potlaç törenlerini de denetlerdi[12]. İnsan ruhları (c’eyiige’) ve kötü ruhlar (c’uniis) gibi farklı ruhlar ayırt edilir. Reenkarnasyon çok yaygın bir inançtır. Avlanırken avın ruhu tarafından sonradan intikam alınmaması için temkinli davranılır ve adı anılmadığı gibi ruhu güçlü hayvanların avında da temkinli yaklaşılır.

Şamanların ya da dream doctor [9] «rüya doktoru» sleep doctor [6] «uyku doktoru» (dyenen, Aşağı genen) kendi güçleri yoktur, doğadaki ruhların güçlerini (usene’) kullanırlar. Şamanların kendilerine özgü şapkaları (sen tsic’uus) olur. Koku alma dahil durugörü gücü (Merkezî ve Aşağı bin’dih, Yukarı unicdii, Batı uni’di) de olurdu. Adı kaydedilen Ahtna şamanları arasında yaklaşık 1844 yılında doğan Chitina yöresinden Billum bulunur[30].

Tabular (engii) animistik sakıntılardır. Çocuklar için çok tehlikeli olduğuna inanıldığı için kürk avcılarının yüzdükleri postlar tamamen kuruyana kadar ev içine sokulmaz[9]. Bir kişi ilk avını, ne kadar büyük olursa olsun, kesinlikle tek başına yiyemez ve diğerleriyle paylaşılması gerekir[9]. Açlıktan ölünse bile köpek (łi’kaey, łic’ae), kurt ve Amerika vizonu (tehts’uuts’i) kesinlikle yenmez. Kurtları (Merkezî ve Aşağı tikaani Yukarı tikaandi; takma adı: nunyae) avlayanın açlıktan öleceğine inanılır ve bundan sakınılır; yalnızca yaşlı erkeklerin derisinin büyülü gücü olur ve avlayabilir[9]. Ölen kişinin gerçek adı kesinlikle söylenmez[9]. Ahtnalar avlanırken hayvanlar için genel dilden farklı bir ad kullanır; avlanıldığı zaman hayvanın gerçek adı söylenirse kötü şans getirdiğine inanılır[9], belki bu kullanım saygıdan (respect)[6] ileri geliyor olabilir:

Hayvan	Genel dilde serbest, avlanırken tabu	Avda kullanılan adı
Kunduz (Castor canadensis)	tsa’	tehnuune’ (Merkezî) («su altında yüzen oklu kirpi»)
Kanada vaşağı (Lynx canadensis)	niduuyi	uk’e nesii
Amerika sansarı (Martes americana)	tsuugi (Merkezî, Aşağı) tsuuc (Yukarı)	łootkasi (Merkezî, Aşağı) netetkosi (Yukarı)
Oklu kirpi (Erethizon dorsatum)	nuuni	neghadiye
Kutup porsuğu (Gulo gulo)	nałtsiis (Merkezî, Aşağı) nałtsiisi (Yukarı)	tl’akoltseni

Yamyamlık az da olsa farklı bir şekilde görülür. Cinayet işleyen biri öldürdüğü kişinin kalbine yakın yerinden biraz yağlı parça yemesi önerilir; belki bir av sırasında öldürülmüş hissini verip ölen kişinin ruhunu bastırmak için yapılıyor olabilir[9].

Muska (unaghaltl’u’): Ahtnalar sihirli güç veren amulet tipindeki muskaları kolye ya da bilezik olarak takarlar: iyi çalışabilmek için kunduz pençesi muskası (tsa’ laggane’ unaghaltl’u’), iyi odun kesebilmek için kunduz dişi muskası (tsa’ ghu’ unaghaltl’u’), hızlı yürüyebilmek için kar kekliği ayağı muskası (lacbeh ke’ unaghaltl’u), iyi konuşabilmek için kuğu nefes borusu muskası (kaggos zuuł unaghaltl’u’), iyi görebilmek için sığın gözü muskası (deniigi nehtl’ets’ unaghaltl’u’), iyi avlanabilmek için atmaca ya da şahin gibi yırtıcı kuşların kanat tüyü muskası (c’entadziidzi ts’enlabiile’ unaghaltl’u’), zengin olabilmek için bakır peni muskası (tsedi dicaaxi unaghaltl’u’), derilerle bir hüner yapabilmek için deri tıraşlama muskası (c’ezaex lataane’ unaghaltl’u’)[6].

Beyazlar tarafından getirilen ve Ahtnaların kırılmasına yolaçan salgın hastalıkların tuzlusudan (denizden) gelen Pasifik som balıklarının sebep olduğuna inanılır ve bunun için ritüeller düzenlenirdi[9].

Ahtnalar Copper Nehrine gelen iki kızkardeşten türediklerine inanırlardı[9].

Âdet döneminde ve ölü taşımadan sonra ritüeller yaparlardı[9].

Hristiyanlık

Hristiyanlığı Rus misyonerlerden öğrenen Ahtnaların hepsi 1930 yılında Rus Ortodoks olarak vaftiz edilmişlerdir[9]. Mezarlarını tahta haçla işaretlerler[9].

Ekonomi

Avcılık ve toplayıcılık

Copper Nehrinin (‘Atna’tuu) çamurlu sularında balık kepçesi (ciisi) ile sombalığı avlama

Diğer Atabasklar gibi Ahtnalar da avcı ve toplayıcı halklardandır.

Copper Nehri vadisinde kıta ve deniz arası geçiş iklimi görülür. Kasım ortalarından nisan ortalarına kadar kar örtüsü kalkmaz[9].

Oncorhynchus nerka (nulaeggi)

Diğer Atabask dillerinde balık için kullanılan ana kelime Ahtnaca'da łuk’ae olup Pasifik som balıkları (Oncorhynchus) için kullanılırken, som dışı balıkları ifade etmek için tsabay terimi kullanılır[31]. Som balıkları eşeysel dimorfizm gösterir, yani dişileri (k’uu n’i) ile erkekleri (tl’ets’i) birbirinden görünüm olarak oldukça farklıdır. Copper Nehrinde som balıkları haziran ve temmuz başlarında avlanır. Pasifik som balıklarının dört türü, Oncorhynchus tshawytscha (łuk’ece’e), Oncorhynchus nerka (nulaeggi), Oncorhynchus kisutch (xayluugge’) ve Oncorhynchus gorbuscha (Merkezî ve Aşağı dak’aay, Yukarı dak’aagi) yörede görülür ve avlanır. Ahtnalar balıkları balık kapanı (Aşağı tiz’aani, Merkezî ve Yukarı tez’aani), balık ağı (tehbiił), balık kepçesi (ciisi), döner kepçe (ciisi nekeghalts’ełi), sabit balık mızrağı (Merkezî ve Aşağı stl’eni), sökülebilir temrenli balık mızrağı (dunax, dinax) ya da olta (ges) ile avlar. Balığın pullarını (c’egguuze’) kazımak için u’el c’elgguusi adı verilen alet kullanılır. Som gibi iri balıklar bıçakla kuyruğu hariç kesilerek (łk’esi) çatal yapılır ve çabuk kuruması için de yanlamasına çizik/kesik atılır. Kesilip çizilen bu balıklar kazıklarla (Merkezî dghastaani, Yukarı dastaann, Aşağı ggestaani) desteklenen balık kurutma askılarına (daxi) kuyruklarından mandal gibi asılır. Som balıklarını kurutmak üzere keserken başka bir taşa vururken kolayca kırılan nehir taşlarından yapılan ve şeklen Eskimoların ulu bıçağına benzeyen "taş ulu /stone ulu" (Merkezî bendaasi) kullanılır[6]. 20. yüzyılın başlarında Beyazlarca getirilip Alaska yerlilerine tanıtılan su gücüyle değirmen gibi çalışarak balık tutmaya yarayan balık çarkı (fish wheel) 1920 yılına kadar dipnet ile birlikte som balığı avlama yöntemiydi[32]. 1984 yılında 4.500 som balığı avlama izni (permit) varken, bugün 8.000 den fazladır[32]. 1984 yılında yaklaşık 75.000 tane Oncorhynchus nerka ve 2.300 tane Oncorhynchus tshawytscha tutulmuştur. 1990 yılından bu yana tutulan som balıklarının % 95'i Oncorhynchus nerka, % 4 ü Oncorhynchus tshawytscha ve % 1 i de Oncorhynchus kisutch türündendir[32].

Ahtnalarca avlanan som dışı balıklar (tsabay) içinde Salvelinus malma (Merkezî ts’engasdlaeggi, Yukarı ts’engastlaegge), Coregonus nelsonii (łuux), Prosopium cylindraceum (Merkezî ve Aşağı xasten’, Yukarı kasten’), Thymallus arcticus (sde’t’aeni), Lota lota (Merkezî ve Aşağı ts’anyae, Yukarı ts’aann), Catostomus catostomus (Merkezî dahts’adyeh, Aşağı dahts’ageh, Yukarı tats’ade) sayılabilir[31].

Ahtnaca ay adları:[6]

Ahtna ay adları

Ay	Ahtnaca	İngilizce anlamı
Ocak	‘ałts’eni na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) ts’akae tl’aa na’aaye’ (Merkezî) kataleni łen nadełgheli (Batı) c’edzak saa (Yukarı)	fifth month [of snow] animals become lazy riddle month ?
Şubat	gistaani na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) delay na’aaye’ unen na’ehwdelaese (Yukarı)	sixth month [of snow] dead leaves make room for new leaves when animals in dens are born
Mart	konts’aghi na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) dezits na’aaye’ unen tic’elaxa (Yukarı)	seventh month [of snow] becomes a little warmer ?
Nisan	hwdlii na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı)	water freezes only in morning
Mayıs	tsabaey na’aaye’ (Merkezî ve Batı) c’eggaayi na’aaye’ (Aşağı) unen kac’elaxa (Yukarı)	grayling month when animals are born ?
Haziran	łuk’ae na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) c’eggaayi na’aaye’ (Batı)	salmon month when animals are born
Temmuz	cots’ na’aaye (Merkezî ve Aşağı)	feathers/down/fluff month
Ağustos - Eylül	hwtsiic na’aaye’ (Merkezî ve Batı) ben ditsigi (Aşağı)	leaves fall down leaves turn brown; leaves drop
Ekim	benghaan’ saeni (Merkezî ve Aşağı) nicuunn saa (Yukarı) deniigi saeni	middle time; half time ? bull moose in rut time
Kasım	taa’i na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) c’endełi na’aaye’ (Aşağı) debae saa (Yukarı)	third month [of snow] lakes freeze sheep month
Aralık	denc’ih na’aaye’ (Merkezî ve Aşağı) unen tic’e’aasi (Yukarı) ts’its’aange	fourth month [of snow] ? ?

Ulaşım

Su ulaşımı ve yolculuğu daha çok sığın derisinden yapılan kanolarla[9][12] (c’iis) bazen de sallarla (hwnes) sağlanır. Kışın kara ulaşımı daha çok kar ayakkabısıyladır[12] ve kar ayakkabılarının ufak ve kısa olanıyla (Merkezî ve Aşağı ‘aas) avcılık, büyük ve uzun olanıyla (Merkezî ve Aşağı tsidatl’uuni, Yukarı tsedatl’uun, Batı tsistl’uuni) yolculuk yapılır. Geçici kar ayakkabılarına datsaaggi denir. Kışın yükler önce insan gücüyle çekilirken sonradan köpek gücü de kullanılmaya başlanan tobaganlarla[12] (Merkezî ve Aşağı cenbes, Yukarı decenbes) taşınır. Kızaklar (xał) sonradan yerleşmiş taşıtlardır. Yürüyerek seyahay edenler, özellikle de kadınlar yüklerini taşırken tumpline kullanır. Tumpline hayvan derisinden yapılan ve sırttaki yüün ağırlığını desteklemek için alna ya da göğse takılan şeydir[12].

Ticaret

Eskimolarla ticaret: Çugaçlar olarak da bilinen Doğu Supikleri ("İnuit"[9][12]) ile ticaret yaparlardı.

Kızılderililerle ticaret: Avrupalılarla karşılaşmadan önce de Ahtnalar komşularıyla topraklarında bulunan bakır (tsedi) ile denizdişi kabuğu ticareti yaparlardı. Tlingitler Ahtnalardan aldıkları bakırı (tinnah) servet sembolü olarak kullanırlardı[6]. Alaska'daki Batı Guçinleri diğer Kızılderililerden daha çok bakır bıçak alırlardı[33]. Doğal bakır (native copper) Ahtnaların bildiği metallerden biridir ve bakırdan imal edilen bıçaklar Ahtna, Tuçon ve Yukarı Tananalar tarafından ayı ya da insan öldürmek için kullanılıyordu[34]

Chitina (Tsedi Na’) bakkalı, 2011

Ahtnalar, Chugach Dağları üzerinden sahile açılan birkaç ticaret yolunu kullanıyorlardı. Bu ticaret yollarından birisi olan Klutina Nehrinin yukarısında ve Valdez Buzulu üzerinde bulunan yol, sonraları Beyazlar tarafından 1898 - 1899 yıllarında altına hücum yürüyüşlerinde de kullanılmıştır. Bu yol, Çugaç Supikleri ile Ahtnalar arasında 1868 yılında anlaşmazlık çıkana kadar kullanılmıştır. 1868 sonrası, Ahtna tüccarlar Mart ayında donmuş olan Copper Nehrini geçerek, mayıs ve eylül aylarında ise su düşüklüğünden yararlanarak Alaganik köyüne bakır ticareti için gelirlerdi. Eyaklar, Ahtnalarla bakır karşılığında kürk ve diğer ticari malları değiş tokuş ederlerdi[25]. Avrupalılar gelmezden önce Ahtnalar Eyaklarla (Coastal Eyak ile Tlingitized Eyak) bakır ticareti yaparlardı[9].

Avrupalılarla ticaret: Merkantilist Avruplıların bölgeye ulaşmasından sonra onlarla en aktif ticaret başlamış oldu. Ruslar 1819 yılında bölgede Copper Fort adlı bir ticaret karakolu kurarlar[8]. Ruf Serebrennikov ve ekibinin 1848 yazında Batzulnetas (Nataełde) köyü yakınlarında Ahtnalar tarafından öldürülmesinden sonra Copper Fort ticaret karakolu kapanır, daha sonraları tekrar açılsa da Ruslarla Ahtnalar arasından ancak çok ufak bir ticaret yapılmıştır[9]. Alaska'nın 1867 yılında Rus İmparatorluğundan ABD tarafından satın alınmasından sonra Ahtnalar Nuchek'te doğrudan Alaska Commercial Company şirketi ile doğrudan, Yukon'daki ticaret karakollarıyla ise dolaylı yoldan ticaret yapmışlardır[9]. Ahtnaların Beyazlarla en yoğun teması 20. yüzyılda altına hücum hareketiyle bölgeye gelenlerle olmuş, hem lüks yaşamla tanışmışlar hem de verem hastalığıyla[9].

Bugün Ahtnacada kullanılan para (dengi), çay (tsaey), şeker (saxaal), saat (tsesi), whisky (basdlah), soba (gabiin) gibi yeni şeyler o zamanki Rusçadan geçmiştir[6].

Şirketleşme

Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Ahtna, Incorporated yerli bölge şirketi Ahtnalara ait olup 714.240 acre lik alan tahsis edilmiştir ve buna bağlı 11 köy şirketi bulunur. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

Yerli Köy Şirketi	Yerleşim
Chitina Native Corporation[35]	Chitina
Gakona Corporation	Gakona
Kluti-Kaa Corporation	Copper Center
Little Lake Louise Inc.	Little Lake Louise
Lower Tonsina Inc.	Lower Tonsina
Mentasta Inc.	Mentasta Lake
Nebesna Native Group Inc.	Nebesna
Slana Native Corporation	Slana
Talzina Inc.	Tazlina
Twin Lake Native Group Inc.	Twin Lake
Yedetena Na Corporation	Cantwell, Chistochina

Ahtna Government Services Corporation (Ahtna), Ahtna, Incorporated’in yüzde yüz iştirakiyle 1999 yılında kurulmuş kâr amaçlı şirkettir[36].

Ahtna Construction and Primary Products Corporation, Ahtna, Incorporated’in iştirakiyle 1974 yılında kurulmuş kâr amaçlı şirkettir[37].

Kültür

Takı ve beden süslemesi

Saçları bakımlıdır. Erkekler ve kadınlar özel günlerden (special occasions) önce yüzlerine boya sürerlerdi. Hem erkekler hem de kadınlar süs amaçlı denizdişi kabuğundan yapılma kolye (nezaghe’snelyaayi) ile burun ve kulak küpe leri (lats’agh) takarlardı[9]. Çene dövmesi (uyida’ neltats’) muhtemelen Supiklerden alınmadır. Labret geleneği yoktur.

Mutfak

Ahtnaların ana yiyecek (Merkezî ve Aşağı c’aan) ve besinleri arasında balık eti (c’enaa’t) ile memeli hayvanların et (c’esten’) ve yağı (c’ek’ax) en başta gelir. Geleneksel Ahtna beslenmesinde ana protein-lipit takviyesini Oncorhynchus nerka türü Pasifik som balığı, rengeyiği, sığın, Oreamnos americanus türü dağ keçisi sağlarken, ana karbonhidrat kaynağı Indian potato, wild rhubarb gibi sebzeler, kavak ağacının iç kabuğu ile meyvelerdir[9].

Pasifik sombalıkları taze (naanaay), kuru (Merkezî ve Aşağı i’denaagge’, Yukarı c’edenaagga’) ya da tuzsuz tütsülenmiş (Merkezî ve Aşağı natsa’i, Yukarı natsagga, Batı natsak’i) olarak tüketilir. İngilizcede balyk, Rusçada Türkçeden geçme bir alıntı olarak балык balık denen ve bölgeye Rusların getirdiği tuzlu tütsülenmiş balık daha çok Alaska Ruslarınca yapılır. Som dışı balıklar da ya taze ya da kurutulmuş (ba’) olarak tüketilir. Fermente edilen balıklar (dzenax) ile Alaska İngilizcesinde «kokar baş / stink heads» denilen fermente balık kafaları (Merkezî ve Aşağı nałk’oli, Batı nełk’oli) ile fermente balık yumurtaları (Merkezî ve Aşağı k’uun’ tay’tse’, Batı k’uun’ tac’etse’) bir süre dinlendirilip fermente olduktan sonra tüketilirler. Balık yumurtasından (ghaes) çorba (taas) yapılır. Balık derisi içine doldurularak kurutulan balık yumurtası (k’uun’ dzaex) da gözde yiyecektir. Balıklar bütün (tsigiggaay) ya da parça (nataeł) olarak kavrulur ya da kızartılır.

Rengeyiği ile sığın balık dışında en yaygın et kaynağıdır. Rengeyiğinin midesindeki yarı sindirilmiş besinler kurutularak taze yağla birlikte yenir (c’etsaagge’).

Hedysarum alpinum (tsaas)

Sebze ve meyveler (nanelyaki) kadınlarca toplanır. Alaska İngilizcesinde «Kızılderili patatesi / Indian potato» adı verilen Hedysarum alpinum (tsaas) bitkisinin kökleri yenir. Huş ağacının gövdesinden sızdırılıp toplanan şurup (Yukarı k’iłtu’ «huş suyu») bal yerine geçer.

Çay (tsaey) ile kahveyi (Merkezî ve Aşağı guuxi, Yukarı ve Batı guuxe’) Ruslardan öğrenmişlerdir.

Yemekte öncelik sırası her zaman erkeklerdedir. Hatta erkek çocuklar bile kadınlardan önce yemek yer[9]. Açlıktan ölünse bile köpek (łi’kaey, łic’ae), kurt (Merkezî ve Aşağı tikaani Yukarı tikaandi; takma adı: nunyae) ve Amerika vizonu (tehts’uuts’i) kesinlikle yenmez; sincap (Tamiasciurus hudsonicus; Merkezî dligi, Batı delduudi, Yukarı deltsełi) ile Amerika sansarı (Merkezî, Aşağı tsuugi Yukarı tsuuc) ise çok nadiren yenir[9]. Sonbaharda yağ, et ve meyveler karıştırılarak Kızılderili dondurması yapılır ve huş kabuğundan yapılan saklama kaplarında kışın tüketmek üzere saklanır[9]. Balıklar açık havada yeterince kuruması için kuyruk hariç diğer bölümler ikiye ayrılarak yandan kesik atılır ve kuruyunca da 40 tanesi bir araya getirilip sıkıştırılır[9].

Örgütlenme

Ahtna Heritage Foundation: Her biri 8 Ahtna köyünü (Chitina, Copper Center, Tazlina, Gulkana, Gakona, Chistochina, Mentasta, Cantwell) temsil eden 8 yönetim kurulundan oluşan ve merkezi Glennallen'de bulunan kâr amacı gütmeyen organizasyon.

C’ek’aedi Hwnax («Legacy House»): Ahtna kültürüne ait nesnelerin, fotoğrafların, kayıtların ve diğer geleneksel bilgilerin korunup saklandığı bir tür müze işlevi gören ve Ahtna Heritage Foundation tarafından işletilen kültür merkezidir. Hem binanın (Ahtna Cultural Center) hem de bina içindeki dijital arşivin (Ahtna Regional Linguistic and Ethnographic Archive) adı olarak kullanılır. Adı (C’ek’aedi Hwnax) 2010 yılında Markle Pete, Virginia Pete, Jeannie Maxim ve Ina Lincoln adlı Ahtna yaşlılarınca seçilmiş, Chief Ben Neely ile Secondchief Fred Ewan tarafından da onanmıştır. Yeri Copper Center yakınlarında Wrangell-St. Elias Park Visitor Center alanındadır. Yaklaşık bir asır önce Beyazlarca getirilip Alaska yerlilerine tanıtılan su gücüyle değirmen gibi çalışarak balık tutmaya yarayan balık çarkının (fish wheel) Ahtna yaşlısı Johnny Goodlataw tarafından yeniden elde yapılmış bir örneği ziyaretçi karşılama amacıyla bina girişinde sergilenmektedir[38][39].

Ayrıca bakınız

• Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi

Kaynakça

2. Wrangell's 1839 Comparative Word-List of Alaskan languages
3. "Anchorage Museum: Athabascan Indian history and culture". 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
4. Dene–Yeniseic Symposium 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
5. http://www.alaskool.org/resources/regional/sc_reg_pro/population.html
6. John E. Smelcer (2009), Ahtna Noun Dictionary and pronunciation guide, Originally published in 1998 by The Ahtna Heritage Foundation, Reprinted in 1999.
7. Karen Jettmar (28 Haziran 2008). The Alaska River Guide: Canoeing, Kayaking, and Rafting in the Last Frontier. Menasha Ridge Press. ss. 376-. ISBN 978-0-89732-957-6. Erişim tarihi: 22 Kasım 2011.
8. "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2012.
9. De Laguna, Frederica & McClellan, Catherine. Ahtna, Handbook of North American Indians, Vol. 6, Subartic. 1981. Smithsonian Institute. Helm, June (Vol. Ed.) Sturtevant, William C (Gen. Ed.)
10. А.В. Зорин, Гибель экспедиции Серебренникова на Медной реке в июне 1848 года (Rusça)
11. http://dice.missouri.edu/docs/nadene/Ahtna.pdf
12. Carl Waldman (Eylül 2006). Encyclopedia of Native American tribes. Infobase Publishing. s. 3. ISBN 978-0-8160-6274-4. Erişim tarihi: 22 Kasım 2011.
13. "Native American Tribal Arts & Architecture, SUBARCTIC ARTS". 29 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
14. Native Language Archive : Guide to the Ahtna Athabaskan Language Collection
15. http://www.uaf.edu/anla/collections/search/resultDetail.xml?id=AT787P1789
16. John E. Smelcer (2011), The Complete Ahtna Poems 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
17. Kerry R. Venegas (2005), Excellence im tribal governance, an honoring nations case study: The Ya Ne Dah Ah School: Melding Traditional Teachings with Modern Curricula, Case Studies, The Harvard Project on American Indian Economic Development
18. "Nay'dina'aa Na' Chickaloon Village Traditional Council". 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2012.
19. http://www.johnsmelcer.com/
20. Athabascan, Ahtna Authors
21. "The Map of Indigeneous Peoples and Languages of Alaska". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
22. Fisch, Roland E. Parent-in-Law Avoidances of Northern Athapaskans and Algonquians. Anthropologica, New Series, Vol 14, No 2. (1972), pp. 181-198
23. "Arşivlenmiş kopya". 15 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
24. Troufanoff, I.P. The Athena Tomahawks in the Museum of Anthropology and Ethnography of The Academy of Sciences of the U.S.S.R. Current Anthropology, Vol 11, No. 2 (Apr., 1970), pp. 155-159.
25. "Cordova Historical Museum". 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2012.
26. Poldine Carlo, Nulato: An Indian Life on the Yukon, Fairbanks, Alaska, 1978
27. William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
28. Thomas F. Johnston (1992), Social Role of Alaskan Athabascan Potlatch Dancing
29. Athabascans of Interior Alaska : Appendix A : Brief Description of Alaskan Athabascan Culture
30. "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2012.
31. "Traditional Knowledge and Fishing Practices of the Ahtna People" (PDF). 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012.
32. "Copper River knowledge System : Salmon — Who Can Fish?". 18 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012.
33. Krech, Shepard. "Gwich'in." Encyclopedia of World Cultures Supplement. 2002. Retrieved November 03, 2012 from Encyclopedia.com 6 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
34. H. Kory Cooper (2011), The life (lives) and times of native copper in Northwest North America
35. "Arşivlenmiş kopya". 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2012.
36. http://www.ahtnagov.com/
37. http://www.ahtnaconstruction.com/
38. "Arşivlenmiş kopya". 16 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
39. Andrea L. Berez, Taña Finnesand & Karen Linnell, C’ek’aedi Hwnax, the Ahtna Regional Linguistic and Ethnographic Archive

Bibliyografya

• Betts, Robert. C. 1987a. Western Ahtna Ethnohistory of the Butte Lake Region. Review draft, 4-27-85, Typescript.
• Billum, John. 1979. Atna’ Yenida’a, Ahtna Stories. Anchorage
• Buck, Mildred and James Kari. 1975. Ahtna Noun Dictionary. Fairbanks: Alaska Native Language Center.
• Cohen, Kathryn Koutsky. 1980. History of the Gulkana River. Fairbanks: Alaska Department of Natural Resources, Division of Research and Development.
• Grinev, A.V. 1997. The Forgotten Expedition of Dmitrii Tarkhonov on the Copper River. Alaska History 12:1-16.
• Kari, James. 1973-2004. Ahtna fieldnotes summary. 1300+ pp. in 15 notebooks. ___. 1977. Linguistic diffusion between Ahtna and Tanaina. International Journal of American Linguistics 43:274-288.
• Kari, James. 1983. Ahtna Place Names Lists. Fairbanks: Copper River Native Association and Alaska Native Language Center.
• Kari, James. (editor). 1986. Tatl’ahwt’aenn Nenn’, The Headwaters People’s Country, Narratives of the Upper Ahtna Athabaskans. Fairbanks: Alaska Native Language Center.
• Kari, James. 1990. Ahtna Athabaskan Dictionary. Fairbanks: ANLC.
• Kari, James. 1996a. A Preliminary View of Hydronymic Districts in Northern Athabaskan Prehistory. Names 44:253-271.
• Kari, James. 2004. Ahtna Place Names Lists. December draft, revised from Kari 1983.
• Kari, James. 2005. A Discussion of Three Athabascan Ethnogeographic Narratives: Nick Kolyaha (of Iliamna), Jim McKinley (of Copper Center), and Jake Tansy (of Cantwell). Alaska Native Language Center Working Papers No. 4:XX.
• Ketz, James A. 1983. Paxson Lake, Two Nineteenth Century Ahtna Sites in the Copper River Basin, Alaska. Occasional Paper No. 33. Fairbanks: Cooperative Park Studies Unit.
• de Laguna, Frederica. 1969. The Atna of Copper River, Alaska: The world of men and animals. Folk 11-12:17-26.
• de Laguna, Frederica and Catharine McClellan. 1981. Ahtna. In Handbook of North American Indians, Vol. 6, Subarctic. Edited by J. Helm. Washington: Smithsonian Institution. Pp. 64164.
• McKinley, Jim. 2000. Ahtna Village Names Along the Copper River. Ms. Transcribed by James Kari. Tape AT23, rec. on 1/12/81.
• Potter, Ben Austin. 1997. A First Approximation of Ahtna Region Archaeology. Unpublished Master’s Thesis. University of Alaska Fairbanks.
• Pratt, Kenneth L. 1998. Copper, Trade and Tradition Among the Lower Ahtna of the Chitina River Basin: the Nicholai Era, 1884-1900. Arctic Anthropology 35:77-98.
• Simeone, William E. and James Kari. 2002. Traditional Knowledge and Fishing Practices of the Ahtna of Copper River, Alaska. Alaska Department of Fish and Game, Division of Subsistence Technical Paper No. 270.
• Simeone, William E. 2005. The Harvest and Use of Non-salmon Fish Species in the Copper River Basin Office of Subsistence Management Fisheries Resource Monitoring Program. Alaska Department of Fish and Game, Division of Subsistence.
• Smelcer, John. 1996. Ahtna Noun Dictionary with Pronunciation Guide. Glennallen: Ahtna Heritage Foundation.
• Smelcer, John. 2011. Beautiful Words / Kasuundze’ Kenaege’: The Complete Ahtna Poems. Kirksville, MO: Truman State University Press.
• Tansy, Jake. 1982. Indian Stories, Hwtsaay Hwt’aene Yenida’a, Stories of the Small Timber People. Anchorage: National Bilingual Materials Development Center. Reprinted in 1997 by Ahtna Heritage Foundation.
• Workman, William. 1977. Ahtna archaeology: a preliminary statement. In Problems in the Prehistory of the North American Subarctic: the Athapaskan Question. pp. 22–39. Edited by J.W. Helmer, S. Van Dyke, and F. Kense. Calgary: University of Calgary Archaeological Association.

Dış bağlantılar

• Ahtna Noun Dictionary and Pronunciation Guide (2nd Edition), 2011, compiled & edited by John E. Smelcer, Ph. D.
• Ahtna Place Name Maps (Google Earth) by John Smelcer
• UAF Alaska Native Language Archive : Koyukon Container List (Alaska Yerli Dil Merkezi arşivindeki Ahtnaca ve Ahtnalar üzerine belgeler)
• Ahtna Heritage Foundation18 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Copper River Native Association ‘Atna ’t’ aene nene’
• Nay’dina’aa Na’ Chickaloon Village Traditional Council