Askr ve Embla

Askr (erkek) ve Embla (kadın) (Eski Norsça: Askr ok Embla), İskandinav mitolojisine göre tanrılar tarafından yaratılan ilk iki insandır. İkili, hem 13. yüzyılda daha önceki geleneksel kaynaklardan derlenen Poetic Edda'da hem de 13. yüzyılda Snorri Sturluson tarafından yazılan Prose Edda'da doğrulanmaktadır. Her iki kaynakta da üç tanrı (tanrılardan biri Odin'dir) Askr ve Embla'yı bulur ve ikiliye, çeşitli maddi ve manevi hediyeler verir. İki figürü açıklamak için bir dizi teori öne sürülmüş ve popüler kültürde ikiliye ara sıra atıfta bulunulmaktadır.

"Hœnir, Lóðurr ve Odin, Askr ve Embla'yı yaratır", çizen: Lorenz Frølich, 1895.

Etimoloji

Askr ve Embla'nın bir tasviri, çizen: Robert Engels, 1919.

Eski Norsçada askr, kelimenin tam anlamıyla "dişbudak ağacı" anlamına gelirken embla'nın etimolojisi ise belirsizdir ve embla kelimesi için iki muhtemel anlam ileri sürülmektedir. İlki "karaağaç" anlamına gelir fakat bu anlam, sorunludur. *Almilōn ile sonradan eklenen almr ("elm") sözcüklerinden türetilen *Elm-la ile bu anlama ulaşılmıştır.[1] İkincisi öneri ise "asma"dır ve bu anlama, Yunancadaki ἄμπελος (ámpelos) terimi ile ilişkili olabilecek *Ambilō aracılığıyla ulaşılmıştır ve bu sözcük, "asma, tropik sarmaşık" anlamlarına gelir.[1] İkinci etimoloji bir dizi teori ile sonuçlanmıştır.

Benjamin Thorpe konuyla ilgili şunları yazmıştır: "Grimm; amr, ambr, aml, ambl, çalışkan emekçiden gelen embla, emla kelimesinin meşgul bir kadını ifade ettiğini ve ağaçlardan oluşan ilk erkek ve kadının antik Farsça isimleri olan Maşya ve Maşyana ile aynı ilişkiye sahip olduğunu söyler."[2]

Kanıt

Poetic Edda'nın Völuspá şiirinin 17. kıtasında şiiri okuyan kadın kâhin; Hœnir, Lóðurr ve Odin'in bir zamanlar Askr ve Embla'yı karada bulduklarını belirtir. Kadın kâhine göre ikili, çok az şey yapabilecek düzeydeydi ve ørlög'den (kabaca "kader") yoksundu ve ikiliye, üç tanrı tarafından üç hediye verilmiştir:

Eski Norsça: Ǫnd þau né átto, óð þau né hǫfðo, lá né læti né lito góða. Ǫnd gaf Óðinn, óð gaf Hœnir, lá gaf Lóðurr ok lito góða.[3]

Benjamin Thorpe çevirisi: Ruha sahip değillerdi, hisleri yoktu, ne kan ne hareket gücü ne de güzel tenleri. Ruh verdi Odin, his verdi Hœnir, kan verdi Lodur ve güzel tenleri.[4]

Henry Adams Bellows çevirisi: Ruha sahip değillerdi, hisse sahip değillerdi, Ne ısı ne hareket ne de güzel renk; Ruh verdi Othin, his verdi Hönir, Isı verdi Lothur ve güzel renk.[5]

Bu hediyelerin anlamı, bilimsel bir anlaşmazlık meselesi olmuş ve bu nedenle çeviriler farklılık göstermektedir.[6]

Prose Edda'nın Gylfaginning kitabının 9. bölümüne göre üç kardeş olan Vili, Vé ve Odin, ilk erkek ve kadının yaratıcılarıdır. Kardeşler bir keresinde bir sahil boyunca yürürken sahilde iki ağaç buldu. Ağacı alıp ondan ilk insanları yarattılar: Askr ve Embla. Üç kişiden biri onlara yaşam nefesi; ikincisi hareket ve zeka; üçüncüsü ise biçim, konuşma, işitme ve görme verdi. Üç tanrı bundan başka ikiliye kıyafet ve isim verdi. Askr ve Embla, tüm insanlığın atası olmaya devam ederken ikiliye, Midgard'ın duvarları içinde bir yuva verildi.[7]

Teoriler

"Ask och Embla", yaratan: Stig Blomberg, 1948.

Hint-Avrupa kaynakları

"Asma" anlamına gelen embla etimolojisine dayanılarak ikili için Proto Hint-Avrupalı dayanağı ortaya atılmıştır. Hint-Avrupa toplumlarında, yangın talimi ile cinsel ilişkiden bir analoji çıkarılır. Asmalar yanıcı bir odun olarak kullanılmış ve daha sert odundan yapılmış bir matkabın altına yerleştirilerek yangına neden olmuştur. İskandinavya'da ateş yakma ritüeli ile ilgili daha fazla kanıt; Kivik, Skåne, İsveç'teki bir Bronz Çağı mezarındaki bir taş plaka üzerindeki tasvir ile kuramlaştırılmıştır.[1]

Jaan Puhvel, "antik mitler, Âdem ve onun yan ürünü Havva türünün basmakalıp 'ilk çiftleri' ile doludur. Hint-Avrupa geleneğinde, bunlar Vedik Yama ve Yamī ile İranlı Mašya ve Mašyānag'dan İzlandalı Askr ve Embla'ya kadar uzanır ve [bu kişiler için] tercih edilen hammadde olarak ağaçlar veya kayalara ek olarak ejderha dişleri ya da kemikli diğer maddeler dahil edilmiştir." yorumundan bulunmuştur.[8]

Anders Hultgård, Hint-Avrupa toplumundaki ağaçlardan insanlığın kökenine dair karşılaştırmalı kanıtlar üzerine hazırladığı çalışmasında "İnsanlığın ağaç veya oduna dayanan kökenine dair efsaneler, özellikle antik Avrupa ile Hint-Avrupa ve Küçük Asya ile İran'ın Hint-Avrupa dilini konuşan halklarıyla bağlantılı görünmektedir. Buna karşılık Yakın Doğu kültürleri, neredeyse yalnızca, insanın kökenini ilahi bir yaratma eylemi yoluyla çamurdan, topraktan veya kandan türeten antropogonik öykü türlerini göstermektedir." demiştir.[9]

Diğer potansiyel Germen türevleri

Almanya'nın Schleswig bölgesindeki Braak'taki bir turba bataklığında "insan boyunu aşan" tahtadan iki figür (Braak Bataklık Figürleri) ortaya çıkarılmıştır. Figürler çıplak bir erkek ve çıplak bir kadını tasvir etmektedir. Hilda Ellis Davidson, bu figürlerin bir grup İskandinav tanrısı olan Vanir'in "Efendisi ve Hanımı"nı temsil edebileceğini söylemekte ve yorumuna "[Bu tahta tanrıların] bir başka hatırası, tanrılar tarafından deniz kıyısındaki ağaçlardan yaratılan, insan ırkını kuran erkek ve kadın olan Askr ve Embla'nın yaratılış geleneğinde yaşayabilir." sözlerini eklemektedir.[10]

Æsc (Eski İngilizcede "dişbudak ağacı") adlı bir figür, Kent kralları için Anglo-Sakson soyağacında Hengest'in oğlu olarak görünür. Bu, figürlerin İskandinav öncesi Germen mitolojisinde daha erken bir temele sahip olabileceğine dair bir dizi teori ile sonuçlanmıştır.[11]

Ask ve Embla ile Vandal kralları Assi ve Ambri arasında bağlantılar olduğu ileri sürülmüş ve Diyakoz Paul'ün MS 7. yüzyıla ait Origo Gentis Langobardorum adlı çalışmasında bu durum, kanıtlanmıştır. Burada ikili, tanrı Godan'dan (Odin) zafer istemektedir. Ambri adı, Embla gibi, muhtemelen *Ambilō sözcüğünden türemiştir.[1]

Cüceler kataloğu

Völuspá'da Askr ve Embla'nın yaratılışının anlatılmasından önce gelen bir kıta, bir cüceler kataloğu oluşturur ve 10. kıtanın insan şeklinin topraktan yaratılışını tanımladığı düşünülmüştür. Bu, potansiyel olarak cücelerin insanları biçimlendirdiği ve üç tanrının onlara hayat verdiği anlamına gelebilir.[12] Carolyne Larrington, insanların, ağaçlardan kaynaklanan insanlığın kökeni nedeniyle Eski İskandinav eserlerinde metaforik olarak ağaç olarak adlandırıldığını (örnekler kadınlar için "mücevher ağaçları" ve erkekler için "savaş ağaçları" içerir) iddia eder.[13]

Modern tasvirler

Askr ve Embla bir dizi göndermeye ve sanatsal tasvirlere konu olmuştur. 1948'de Stig Blomberg tarafından ikiliyi tasvir etmek için yapılan bir heykel, İsveç'in güneyindeki Sölvesborg'da yer almaktadır. Askr ve Embla, Dagfin Werenskiold tarafından yapılan Oslo Belediye Binası'ndaki on altı ahşap panelden ikisinde tasvir edilmiştir.[14]

Kaynakça

Özel

1. Simek (2007:74).
2. Thorpe (1907:337).
3. Dronke (1997:11).
4. Thorpe (1866:5).
5. Bellows (1936:8).
6. Schach (1985:93).
7. Byock (2006:18).
8. Puhvel (1989 [1987]:284).
9. Hultgård (2006:62).
10. Davidson (1975:88—89).
11. Orchard (1997:8).
12. Lindow (2001:62—63).
13. Larrington (1999:279).
14. Oslo Belediyesi (26 Haziran 2001). "Yggdrasilfrisen" (Norveççe). 25 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2008.

Genel

• Bellows, Henry Adams (çev.) (1936). The Poetic Edda. Princeton University Press. New York: The American-Scandinavian Foundation.
• Byock, Jesse (çev.) (2006). The Prose Edda. Penguin Classics. 0-14-044755-5
• Davidson, H. R. Ellis (1975). Scandinavian Mythology. Paul Hamlyn. 0-600-03637-5
• Hultgård, Anders (2006). "The Askr and Embla Myth in a Comparative Perspective". Andrén, Anders; Jennbert, Kristina; Raudvere, Catharina (editörler).Old Norse Religion in Long-term Perspectives. Nordic Academic Press. 91-89116-81-X
• Dronke, Ursula (çev.) (1997). The Poetic Edda: Volume II: Mythological Poems. Oxford University Press. 0-19-811181-9
• Larrington, Carolyne (çev.) (1999). The Poetic Edda. Oxford World's Classics. 0-19-283946-2
• Lindow, John (2001). Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford University Press. 0-19-515382-0
• Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend. Cassell. 0-304-34520-2
• Puhvel, Jaan (1989 [1987]). Comparative Mythology. Johns Hopkins University Press. 0-8018-3938-6
• Schach, Paul (1985). "Some Thoughts on Völuspá" as collected in Glendinning, R. J. Bessason, Heraldur (editörler). Edda: a Collection of Essays. University of Manitoba Press. 0-88755-616-7
• Simek, Rudolf (2007) çeviren Angela Hall. Dictionary of Northern Mythology. D.S. Brewer. 0-85991-513-1
• Thorpe, Benjamin (çev.) (1907). The Elder Edda of Saemund Sigfusson. Norrœna Society.
• Thorpe, Benjamin (çev.) (1866). Edda Sæmundar Hinns Frôða: The Edda of Sæmund the Learned. Part I. London: Trübner & Co.