Bar Hebraeus
Abu-l Farac ya da Bar Hebraeus veya Ebü'l Ferec İbnü'l İbri (d. 1225, Malatya - ö. 30 Temmuz 1286, Meraga), 13. yüzyıl Anadolu'sundaki Selçuklu yönetiminde bulunan Melitene'de (Günümüz Malatyası'nın eski merkezi) yaşamış felsefeci, tarihçi, şair, gramer uzmanı, müfessir, ilahiyatçı ve dönemin Süryani Katolikos'u.
Bar Hebraeus Ebü'l Ferec İbnü'l İbri ܒܪ ܥܒܪܝܐ | |
|---|---|
| Doğum |
1225 Malatya |
| Ölüm |
30 Temmuz 1286 Meraga, İlhanlı Devleti |
| Milliyet | Yahudi |
Bazı kaynaklar ondan "Rönesans Adamı" olarak bahseder. Aslen Yahudi olan Bar Hebraeus sonradan Monofizit öğretiyi benimseyerek Hıristiyan olmuş ve Süryani/Yakubi kimliğini benimsemiştir. Asıl adı Aaron olan dönemin önemli fizikçilerinden Hārūn el-Malaṭī'nin oğludur. Buna bağlı olarak da toplum içinde ilk tanımlandığı isim de Ebu'l-Faraj bin Hārūn el-Malaṭī (Arapça: ابو الفرج بن هارون الملطي) olmuştur. Bir piskopos olarak ise yazılı kaynaklarda Grigori (Süryanice: ܓܪܝܓܘܪܝܘܣ Grigorios; Arapça: غريغوريوس, Ġrīġūriyūs) adıyla karşımıza çıkar. Batı Asurca'da (Süryanice) "Bar Hebreyo", Doğu Asurca'da ise "Bar Hebreya" olarak tanınır. Süryanice yazılışı ise "ܒܪ ܥܒܪܝܐ" biçimindedir. Bu sözlükte yer alan ismi ise Latince formattadır. "İbranioğlu" anlamına gelen bu ad, onun doğduğu andaki kökenlerine bir gönderme niteliğini taşır. Kaynaklara göre ismindeki "Ebrā" kökü onun Melitene, Harput ve günümüz Diyarbakır'ı olan Amida arasında bir yerde doğduğuna işaret etmektedir. Uzmanlık alanlarında sayısız çalışmalar yapmış, araştırmalarını titizlikle gerçekleştirmiştir. Çalışmalarının çoğu Süryanice'dir. Bunun yanında Arapça olanlarına da rastlanır.
Yaşamı
Yukarıda da yazıldığı gibi Malatya yakınlarında doğan Bar Hebraeus, babasının himayesi altında Tıp eğitimine başladı. Buna karşın çeşitli ilim dallarına ilgi göstermekteydi. Antakya ve Tripoli arasında geçen gençliğinde çeşitli kültür ve dinlerden insan tanıdı. Din değiştirmesinin ardından 1246'da Yakubi Patriği Ignatius II tarafından kutsanarak Gubos Piskoposluğu'na atandı. Bir süre Lacabene'de yaşadı. 1252'de Halep Diyakozluğu'na atandı. Ignatius III tarafından ise Doğu Kiliseleri'nin Baş Piskoposluğu'na atandı. Bu makama getirilmesi kendini geliştirmesi açısından önemli avantaj sağladı. Görevinden ötürü çeşitli yerlere seyahat edebiliyor, çaşitli kütüphanelerde ilgisini çeken konularda araştırma yapabiliyordu. Orta Doğu'ya yapılan Moğol saldırılarına rağmen çalışmalarını sürdürebildi. 1286'daki ölümünün ardından Musul'da toprağa verildi. Assemani Bibliyografyası içinde bulunan ve kardeşi Bar Suma tarafından yazılmış olan biyografisi yaşamı hakkında önemli bilgiler sundu.
Uzmanlıkları ve hakkındaki görüşler
Bar Hebraeus, Süryani dili hakkında önemli çalışmalar yapmış ve bu dilin günümüze kadar yok olmadan gelmesi sürecine önemli katkılar sağlamıştır. Bu noktada Türkiye Süryanileri'nin (ve de tüm Süryanilerin) tarihinde özel bir yere sahiptir. Fransız tarihçi Claude Cahen, "Osmanlılar'dan Önce Anadolu" adlı eserinde ondan "Bizans Sonrası ve Osmanlı Öncesi Anadolu'da yaşamış olan en önemli Yahudi şahsiyet" olarak söz etmektedir. Dr. William Wright'a göre ise "Süryani Kilisesi'nin en çok yönlü adamı"dır.
Eserleri
- Kronografya, Tarihu'z-zaman
- Tarihu muhtasari'd-düvel
- Kethabha Dhe Sullaka haunanaya (Aklın yükselmesi kitabı)
- Kethabha Dhe-şemhe (Işıklar kitabı)
- Kethabha dhe bhabbatha (Göz bebekleri kitabı)
- Hewatth hekhmetha (Hikmetin özü)
- Muhtasar fi ilmi'n-nefsi'l-insanî
- Ausar raze (Kenzü'l-esrar / Tefsirü'l-Kitabi'l-Mukaddes)
- Kethabha dhe zalge (Kitabü'l-Eşra)
- Kethabha dh'ithiqon (Kitabü'l-Ahlak)
- Kethabha dhe-yauna (Kitabü'l-Hamame)
- Kethabha dhe Thunnaye Meghahhekhane
- Kethabha Dhe-Menarath Kudhshe (Mabedin çırağı)
- Kethabha Dhe-Huddeye (Kitabü'l-İşarat)
Türkçeye çevrilen eserleri
- Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbri [Bar Hebraeus], Târîh-u Muhtasari’d Düvel, çev. M. Şerafettin Yaltkaya, İstanbul, 1941.
- Gregory Abû’l-Farac [Bar Hebraeus], Abû’l Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTKY, Ankara 1945
Ek okuma
- Takahashi, Hidemi. Barhebraeus: A Bio-Bibliography. Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2005. ISBN 1-59333-148-7.
Üzerine yapılan incelemeler (Türkçe)
- Ersoy, Tolga. "İlahî Bir Ceza: Hülâgü Han’ın Mektubu Bağlamında Gregorius Bar Hebraeus’un Yapıtlarında Moğolların Tasviri", Prof. Dr. Erdoğan Merçil'e Armağan, 75. Doğum Yılı, haz. E. Uyumaz, M. Kesik, A. Usta, C. Piyadeoğlu, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2013, s. 362-377 (ISBN 978-605-5261-52-8).
- Tanoğlu, Sara - İshak Tanoğlu (haz.) Doğu'nun Işığı Abu'l Faraç, Elazığ 2010 (ISBN 978-9944-5201-1-9).
- Yousif, Ephrem-İsa. Süryani Vakanüvisler, çev. M. Aslan, Doz Yayınları, İstanbul 2008 (ISBN 9789944227551).