Dramatik yapı
Dramatik yapı, film ya da oyun gibi bir dramatik işin yapısı. Birçok alim dramatik yapının analizini yapmıştır. Bu analizler ilk kez Aristoteles tarafından Poetika eserinde başlatılmıştır. Bu da MÖ 335 senesine denk gelir.
Tarihi
Antik Yunanistan filozofu Aristoteles, Poetika adlı eserinde "Bütün; bir başlangıcı, ortası ve sonu olan bir şeydir" fikrini ortaya koydu.[1] Romalı drama eleştirmeni Horatius Ars Poetika isimli eserinde 5 bölümlü yapıyı savunan kadar Aristoteles'in bu üçlü bakışına ikna olunmadı. Horatius eserinde şöyle diyordu; "Bir oyun, 5 bölümden ne uzun ne de kısa olmalıdır."[2]
5 bölümlü kullanım terk edildikten sonra, Rönesans oyun yazarları bunu tekrar dirilttiler. 1863'te Henrik Ibsen gibi oyun yazarları 5 bölümlü yapıyı terk ederek 3 ve 4 bölümlü yapıyı denediler. Alman oyun ve roman yazarı Gustav Freytag "Die Technik des Dramas" isimli eserinde 5 bölümlü dramatik yapının kesin bir çalışmasını yaptı. Bu yapı, Freytag'ın Piramidi diye bilinmeye başlandı.[3] Freytag'ın Piramidi'nde hikâye 5 parçadan oluşurdu. Bunlar; Serim, yükselen aksiyon, zirve, düşen aksiyon ve vahiy/felâket bölümleriydi.
Freytag'ın analizi
Freytag' göre, bir drama 5 parçaya ya da bölüme bölünürdü. Bazıları bunu dramatik kavis olarak adlandırır. Bu bölümler; Serim, yükselen aksiyon, zirve, düşen aksiyon ve sonuç bölümleridir.
Freytag'ın bu 5 bölümlü dramatik yapı analizi tiyatro oyunlarına dayanarak yapılmıştı. Ama bu kısa hikâyelere ve romanlara da uyarlandı. Bu uyarlama bazen değişiklikler içeriyordu. Yine de piramidin kullanımı o kadar kolay değildir. Özellikle, Alfred Uhry'nin 25 bölüme bölünmüş Driving Miss Daisy oyunu gibi modern oyunlarda elle tutulur bölümler (perdeler) yoktur.
Serim
Serim ya da sergileme bölümü hikâyenin tam anlamıyla anlaşılabilmesi için gerekli arka plan bilgisinin verildiği bölümdür. Bu bölümde izleyici olayların yaşandığı mekan ve zaman ile birlikte filmin kahramanları ve onların durumuyla tanışır.[4] Bu bölümde filmsel olaylar ve kahramanlar arasındaki dramatik anlaşmazlık çok zayıftır. Buna rağmen izleyici filmin türünün (drama, komedi vb.) ne olduğunu tahmin edebilir.[4] Sergileme bölümünün en karakteristik özelliği güçler arasındaki mücadelenin çok sayıda çözümleme çeşitini içermesidir.[5] Bununla birlikte sergileme bölümünün bu çözümlerden birisini içermesi ise yapıya dair en büyük sorundur.[5]
Yükselen aksiyon
Yükselen aksiyon ya da düğüm ve gelişme bölümü, senaryoda mevcut güçlerin arasındaki dengenin bozulması, iç ve dış çelişkilerin derinleşmesi ve şiddetlenmesi ile oluşur.[5] Senaryo'nun serim bölümünde temelleri kurulan dramatik anlaşmazlık bu bölümde hızla gelişmeye başlar. Bu bölümde kimin kimin tarafını tuttuğu ve ne için mücadele ettiği ortaya dökülür. Dramatik anlaşmazlık tamamen ortaya serilir. Ve bölümün en önemli özelliklerinden biri de yazarın kahramanlarla ilgili tutumunu artık belli etmesidir. Böylece seyirci de kiminle özdeşleşeceğini saptar.
Ayrıca bakınız
- Jo-ha-kyū – Japon estetiğinde dramatik kavis
- Kishōtenketsu - Geleneksel Çin ve Japon anlatılarında kullanılan yapı düzenlemeleri
- Sonat formu
- Üç perdeli yapı
Kaynakça
- Perseus Digital Library (2006). Aristotle, Poetics 22 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Emory University: Department of English. Horace, Ars Poetica 3 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- University of South Carolina (2006). The Big Picture 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Aslanyürek, Semir (1998). Senaryo Kuramı. İstanbul: Pan. ss. 135-136. ISBN 975-7652-72-5.
- Aslanyürek, Semir (1998). Senaryo Kuramı. İstanbul: Pan. s. 141. ISBN 975-7652-72-5.