Şimdiki zaman

Şimdiki zaman, Türkçe dilbilgisinde şu an yaşanan veya süreklilik arzeden bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısı. -yor ya da -mekte eki ile bir haber kipi olan şimdiki zaman kipi oluşturulur.[1]

  • Sınav sisteminin değişmesi konusunda ne düşünüyorsun?
  • Şu an Türkiye'nin en sevilen radyo istasyonunu dinlemektesiniz.
Aynı adlı film için Şimdiki Zaman sayfasına gidiniz.
Türkçede şimdiki zaman kipinin birincil kullanımını sembolize eden bir grafik. Mavi hat eylemin başladığı noktayı, dalgalı kırmızı çizgi eylemin bir süredir devam etmekte olduğunu ve cümle kurulduğu anda (şimdi noktasında) henüz tamamlanmamış olduğunu belirtir.

-yor eki

Türkçede şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (-yor):

  • geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.

Bu ek Eski Türkçedeki "yörü-" eyleminden gelir. Örneğin "geliyorum" demek için Eski Türkçede "kel yörür men" denirdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır (ses uyumlarına uyacak şekilde değişiklik göstermez).[2]

Kullanımı

-yor ekinin Türkçede üç temel kullanımı vardır. Birincil kullanımı bir süre önce başlamış ve "şu anda gerçekleşen" eylemler için kullanımıdır:

  • Kardeşim içeride uyuyor.
  • Çocuklar sabahtan beri bahçede oynuyorlar.

Yükleme geniş zaman anlamı katar. Kesintilere uğramakla birlikte anlam olarak "sürekli" eylemler için kullanılır:

  • Bir bankada güvenlik görevlisi olarak çalışıyorum.
  • Her gün akşam yemeğini saat altı civarında yiyoruz.

Yükleme gelecek zaman anlamı katar. Bu kullanımda eylemin "şu an" gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaz:

  • Önümüzdeki hafta sonu bizim takımın maçına geliyor musun?
  • Yarın İstanbul'a gidiyorum.

NOT: Bu yapı genellikle gayrıresmî konuşmalarda kullanılır.

“-yor” eki, ünsüzle biten fiillere eklendiğine ek ile eylem arasına, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde dar ünlülerden bir yardımcı ses alır:

  • gel-i-yor, dur-u-yor, gör-ü-yor, al-ı-yor vb.

Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu durumda geniş ünlü daralır.

  • de-yor > di-yor, başla-yor > başlı-yor vb.

Bu ünlü daralması olumsuzluk eki -me için de geçerlidir:

  • gel-mi-yor, dur-mu-yor, gör-mü-yor, al-mı-yor vb.

Örnek tablo
Kişi git- gel- ara-
1. Tekil Kişi (Ben) gid-i-yor-um gel-i-yor-um arı-yor-um
2. Tekil Kişi (Sen) gid-iyor-sun gel-i-yor-sun arı-yor-sun
3. Tekil Kişi (O) gid-iyor gel-i-yor arı-yor
1. Çoğul Kişi (Biz) gid-iyor-uz gel-i-yor-uz arı-yor-uz
2. Çoğul Kişi (Siz) gid-iyor-sunuz gel-i-yor-sunuz arı-yor-sunuz
3. Çoğul Kişi (Onlar) gid-iyor-lar gel-i-yor-lar arı-yor-lar

-mekte ve -makta ekleri

Türkçede -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır:

  • Ders çalışmaktayım.
  • Seni düşünmekteyim.

Bu ek aynı zamanda fıkra ve hikâye anlatırken geniş zaman ve bazen de geçmiş zaman anlamında kullanılır:

  • Sıcak bir yaz günüdür. Çocuklar pilajda oynamaktadırlar. Birden gökyüzünde ışıltılar saçan, kocaman bir uzay gemisi belirir.

Bu ek, -yor ekinden farklı olarak, gelecek zaman anlamında kullanılmaz.

Örnek tablo
Kişi git- gel- ara-
1. Tekil Kişi (Ben) git-mekte-y-im gel-mekte-y-im ara-makta-y-ım
2. Tekil Kişi (Sen) git-mekte-sin gel-mekte-sin ara-makta-sın
3. Tekil Kişi (O) git-mekte-(dir) gel-mekte-(dir) ara-makta-(dır)
1. Çoğul Kişi (Biz) git-mekte-y-iz gel-mekte-y-iz ara-makta-y-ız
2. Çoğul Kişi (Siz) git-mekte-siniz gel-mekte-siniz ara-makta-sınız
3. Çoğul Kişi (Onlar) git-mekte-(dir)-ler gel-mekte-(dir)-ler ara-makta-(dır)-lar

NOT: Parantez içindeki -dir ve -dır eklerinin kullanımı zorunlu değildir.

Olumsuz hâli

Şimdiki zaman kipinin olumsuz hâli şimdiki zaman eklerinden önce olumsuzluk eki -me'nin eklenmesi ile oluşturulur. -yor ekinden önce gelen -me/-ma ekleri -mi, -mü, -mı veya -mu'ya dönüşür.

  • Sizi pek iyi duymuyorum.
  • Hükûmet operasyon için orduya yetki vermemektedir.

Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi
Kişi olumlu olumlu-soru olumsuz olumsuz-soru
1. Tekil Kişi (Ben) var-ım var mıyım? yok-um yok muyum?
2. Tekil Kişi (Sen) var-sın var mısın? yok-sun yok musun?
3. Tekil Kişi (O) var var mı? yok yok mu?
1. Çoğul Kişi (Biz) var-ız var mıyız? yok-uz yok muyuz?
2. Çoğul Kişi (Siz) var-sınız var mısınız? yok-sunuz yok musunuz?
3. Çoğul Kişi (Onlar) var-lar var mı? yok-tur yok mu?

Kaynakça
  1. Prof Dr. Muharrem Ergin. Üniversiteler için Türk Dili. sf 299. Bayrak Yayınevi. İstanbul. 2009.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.