Köroğlu (opera)
Köroğlu Sovyet Azerbaycanlı besteci Üzeyir Hacıbeyov tarafından bestelenmiş beş perdelik bir operadır. Eserin librettosu "Habib İsmayilov" tarafından, Türkçe konuşulan ülkelerinin halk efsanelerinden olan Köroğlu destanının Azerice versiyonunu kaleme alan Memmed Said Ordubadi'nin nazım eserinden uyarlanarak ve bestecinin faal olarak katkılarıyla yazılmıştır. Eserin prömiyeri 30 Nisan, 1937'de Bakü'de Azerbaycan Devlet Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu'nda besteci Üzeyir Hacıbeyov orkestra şefliği altında yapılmıştır.
| Özgün isim | Koroğlu |
|---|---|
| Müzik | Üzeyir Hacıbeyov |
| Libretto | Habib İsmayılov, Memmed Said Ordubadi'den uyarlama |
| Gala | 30 Nisan, 1937 |
| İlk gösterim yeri | Azerbaycan Opera ve Balet Teatr, Bakü |
| Oyuncular |
|
Hazırlanış ve sahnelenmeleri
Operanın konusunun çekirdeğini Türkçe konuşulan ülkelerde, yani Anadolu, Kafkasya, Orta Asya ve İran'da geniş olarak yayılmış olan Köroğlu halk destanı oluşturur. Üzeyir Hacıbeyov bu halk destanın o zamanki Sovyet Azerbaycanı içinde iyi bilinen versiyonunu geliştirmeye karar verip 1932-1936 döneminde operayı hazırlamak için uğraş vermiştir. Opera eseri librettosu şair "Mammad Sayid Ordubadi"'nin yazmış olduğu nazım eserden uyarlarak librettocu Habib İsmailov tarafından, besteci Üzeyir Hacıbeyov faal katkılarıyla, yazılmıştır. Bestelenen opera 1937'de Bakü'da "Azerbaycan Opera ve Balet Teartr"da prömiyer için sahnelenmiştir. Bu sahnelenmede yapımcı: "Hidayetzade", direktör: "Üzeyir Hacıbeyov" ve E. Hasanov ve mizansenleri hazırlayan R. Mustafayev olmuştur.
Bu eser Sövet Rusya içinde (1943'te Rusça olaeak, 1959, 1975) Baku, Azerbaycan'da sahnelenmiştir. Azerbaycan millî tiyatrosu olan AOBT, Tiflis, Kiev, Leningrad ve İran Tebriz'de misafir tiyatro olarak temsiller vermiştir. Ayrıca çeşitli Sovyet cumhuriyeti dillerine çevrilmiş ve o cumhuriyetlerde sahnelenmiştir: 1939'da Türkmence, Aşkabatda, 1942'de Ermenice, Erivanda ve 1950 Özbekce, Taşkent'te yapımlanmıştır.
Roller
| Rol | Ses tipi | Prömiyerde roller, 30 Nisan 1937 (Orkestra şefi: Üzeyir Hacıbeyov) |
|---|---|---|
| Köroğlu/Rovşan | Bülbül | |
| Nigar: Hasan Han'ın kızı, Köroğlu'nun sevdiği | G. İskenderova | |
| Hasan Han: Bölge idarecisi | M. Bağırov | |
| İhsan Paşa:Hasan Han'ın üstü idareci | E. Zulalov | |
| İbrahim Han:Hasan Han'ın veziri | B. Mustafayev | |
| Hamza Bey: Hasan Han'ın baş yardımcısı | K. Hüseynov | |
| Soytarı (telhek) | K. İskenderov | |
| Polad: Hasan Han'ın askeri | ||
| Eyvaz: Hasan Han'ın oğlu | ||
| Hanende | ||
| Ali, Vali, Nadir: Köylüler | ||
| Ayanlar, başuşak, ihtiyarlar, kızlar, kız, koro |
Konu özeti
- Zaman:
- Mekân: Azerbaycan
I. Perde
Yol kenarında
Köylüler yol kenarında toplanmışlardır ve mesut olmadıklarından, idareci Hanların zulümden ve hayatın zorluğundan şikayetçilerdir. (Koro:"Bu güzel tabiat bu sen manzara bir daha saadet vermez bizler.." Hasan Han köylülerin bütün ürünlerini talandan geçirmekte onlara geride hiçbir şey bırakmamakdir. (Nadir, vali, koro:"Hasan Han göndermiş adamların"). Birden Hasan Han ve adamları yolda görünür ve adamları köylülere hücum ederek, onları döverek yol kenarında atarlar. (Hasan Han ve Hamza Bey:"Kamçıdır şahlayan bu raiyetti")
Hasan Han, veziri İbrahim Han'a köye gidip koyun at sürüsünü almasını söyler. Bunlar arasından en güzel atı kendine misafirliğe gelen üst rütbeli idareceyi hediye etmeye karar vermiştir. İbrahim Han geri geldiğinde at sürüsünün yaylaya gönderildiğini ve sadece 5-10 genç kısrağın köyde kaldığını bildirir. (İbrahim Han, Hasan Han, Hamza Bey:"İlhidan kalmadı bir nisan") Hasan bu atların yaylaya çıkarılmasını sağlayan yaşlı seyis Ali'yi bir ceza vermek için yanına çağırtır. Ali, Hasan Han'ın huzuruna getirilince, köyde bulunan kısrakların at sürüsü içinde en seçkin atlar olup Hasan Han için bunların köyde bırakıldığını açıklar. (Ali:"Ortada yok idi hiç maksadım") Fakat Hasan Han söz mantık dinlemez ve Ali'nin gözlerinin kör edilmesine emir verir.
Hasan Han'ın kızı, Nigar, babasının zalimliğinden şikayet eder. (Nigar: "Serir Han Zalim Han"). Ali'nin oğlu Rovsan Nigar sevmekte ve ondan karşılık bulmaktadır. (Rovsan:"Seni gördüm hey.") Rovsan babasına edilenleri görür ve bundan sonra gözleri kör edilmiş babası onu "Köroğlu" olarak çağrıcaktır (Ali:"Oldun sen Köroğlu"). Köy kalkı etrafında toplayarak Han'ın zalim ideresine karşı gelmelerini ve dağlara çıkıp orada kendileri korumaya çalışmalarını sağlamaya çağırır. (Rovsan/Köroğlu, Nigar, koro:"Tenge geldik, yok tavan..")
II. Perde
Hasan Han'ın çok ziynetli eşyalarla süslenmiş kabul salonu
Hasan Han İhsan Paşa'nın gelmesini beklemektedir ve onun desteğini kazanmak için büyük hazırlıkar yapmıştır. (Hasan Han:"İhsan Paşa ile barışmak gerek..") Askerlerinden Polad gelip İhsan Paşa'nın yarı yolda olduğunu bildir. Hasan Han karşılama hazırlıkların hemen bitirilmesini emreder. (Hasan Han:"Mina ibriklere şarap doldurun.."). İhsan Paşa'yı Hasan Han büyük bir şeref gösterisi ile karşılar ve ona büyük ikramlarda bulunmaya geçer. (Koro, Hasan Han, İhsan Paşa:"Bize çok hoş gelmişin paşa; dünya durdukça yasa..")
Bu eğlence sırasında Han'ın adamları Köroğlu'ndan şikayete başlayıp köylülerden toplanan vergilerin Köroğlu tarfaından vergi memürleri elinden alındığından şikayete geçerler. (Koro:"Han cenapları, han cenapları. Köroğlu Köroğlu Köroğlu"). Hasan Han ve İhsan Paşa buna hemen bir çare düşünmeye karar verirler ve kadınlarai askerleri salondan dışarı gönderirler. Kendileri ve ayanları salonda kalıp tedbirler olarak Köroğlu üzerine 3000 asker göndermeyi planlamaya başlarlar. (Hasan Han, İhsan Paşa, ayanlar:"Köroğlunun çıkışları katı tedbir ister.") Geride kalmış soytarı buna gülmeye başlar; Köroğlu üzerine asker gönderip onunla muharabeye girişmenin ahmaklık olacağını söyler. En uygun olan tedbirin Köroğlu'nun atı olan Kırat'ı kaçırıp getirmektir ve o zaman Köroğlu atın takip edip buraya gelecektir. (Soytarı:"Ahı niçin gülmeyeyim bu ahmak sözlere. Ama onu tutmaya kifayettir bir nefer ") Hasan Han gidip bu Kıratı getirebilecek kişinin bulunuup bulunmayacağını araştırmaya başlar. Hamza Bey gönüllü olarak ortaya çıkar ama bunu başarırsa karşılığında Hasan Han'ın (Köroğlu'nu seven) kızı Nığar'ı eşi olarak istemektedir. (Hamza:"Bir şart ile getiririm.")
Bunu öğrenen Nigar iztirap içine girer. (Nigar:"Men iztirab içindeyim; ağır azap içindeyim."). Polad'a kardeşi olan Eyvaz'ı çağıtırır ve ona hemen Köroğlu'na gidip atı Kırat aleyhine Hasan Han'ı planladığı komployu haber vermesini ister. (Nigar:"Eyvaz! Amandır! Durma git Rovsen'in yanına".
III. Perde
Köroğlu'nun Canlıbel'de merkez edindiği kalesi
Köroğlu'nun kendine merkez edindiği Canlıbel mevkindeki kalesine büyük gruplar halinde halk gelip Köroğlu'nun emrine girmektedir. (Yaşlılar, kızlar, koro:"Canlıbel ülkem her yeri muhkem") Bunlar arasında çok pejmürde şekilde giyinik olan Hmaza da vardır. Köroğlu'na onu kalesine alması için yalvarır ve kaledekia atların ahirinda atlara seyislik görevi yapabilceğini Köroğlu'na söyler. Köroğlu'nun etrafındakiler ona Hamza'nın güvenilmez bir kişi olduğunu söylerler. Bunlara Köroğlunun cevabı eğer Hamza gammazlık etmek için kalesine gönderilmişse Nigar'ın bunun haberini alıp kendini uyacağıydı. Böylece Hamza ahirda atlara, bu ararda Köroğlu'nun Kırat'ına seyislik görevine başlar.
Bu sırada hava gittikçe bozmuş ve pis bir yağmur başlamıştır. Kaledeki herkes kendine bir barınak bulup oraya çekilmiştir. Ahırda bulunan Hamzakımseye hissetirmeden Kırat'ın takımlarını alıp takar ve sonra Kırat'ın sırtına atlayıp ahirdan ve kaleden çok hızla ayrılmayı başarır. Köroğlu Kırat'inin çalınmış olduğunu anlar ve büyük bir yeise kapılır.
IV. Perde
Hasan Han'ın salonu
Hamza'nın Kıratı çalıp getirmesi şerefine Hasan Han'ın konağında büyük bir ziyafet verilmektedir. Köroğlu aşık kıyafetine bürümüş ve bu ziyafete iştirak etmektedir. Bir aşık olarak sazını alıp Han ve davetlililerin önüne çıkar şarkılarını söylemeye başlar. Tam bu sırada Hamza davet salonun girer; şarkısını söylemekte aşığın Köroğlu olduğunu anlar ve bunu Hasan Han'a hemen bilirir. Hasan Han'ın emri ile hemen yakalan Köroğlu'nın eli kolu bacağı iplerle bağlanıp Hasan Han'ın eline düşer.
Bir başka kapı muhafızı içeri gelir. Yanında Köroğlu'na bir haber getirmek için Hasan Han'ın konağına gelmiş olan ve muhafızlar tarafından yakalanmış Ayvaz bulunmaktadır. Ayvaz bütün zorlamalara rağmen kimin Köroğlu'na haber gönderdiğini ifşa etmez. Bu sırada kardeşi Ayvaz'a yardım etmek isteyen Nigar ortaya çıkar ve haberi kendisinin gönderdiğini söyler. Aynı zamanda Nigar Han'ın zulmüne karşı nefret duyduğunu da açıklar.
Hamza hemen hançerini çeker ve Nigar'ın babasını kendini Han'a ele verdiği için onu öldürmeye kararlıdır. Bu sırada Köroğlu kendini bağlayan iplerden kurtulur ve ortaya çıkar. Orada bulunan bir muhafızın elindeki bir topuzu kapıp bununla Hamza'yı öldürür. Bu sırada Polad Kırat'ı eline geçirmiştir. Atı Köroğlu'na getirip onun atına binip kaçmasına yardım eder. Fakat bir muhafız bunu görür ve Köroğluna yardım ettiği için Polad'ı yakalayıp Han'ın huzuruna getirir. Hasan Han, kızı Nigar, Ayvaz ve Polad'ın başlarının kesilmesini emreder.
V. Perde
Sabah vakti şehir meydanı
Tellallar halka Han'a ihanet ettiklerinden dolayı Nığar, Ayvaz ve Polad'ın başlarının vurularak idam edileceklerini ilan ederler. Ahali toplanıp Han'a çıkıp ondan merhamet edip bunları affetmesini isterler. Ama Han bu isteklere uyup hükümünü değiştirmek taraflısı değildir. Birden sahne dışından bir bağırış duyulur ve Köroğlu taraftarı askerleri ile birlikte sahneye girer. Han'ın muhafız askerleri ile kısa bir döğüşten Köroğlu ve taraftarları galip çıkarlar ve üç tutuklu, sevgilisi Nigar, Ayvaz ve Polat, Han'ın elinden kurtarılır.
Önemli müziksel parçalar
Leitmotifler
Köroğlu operasında "Wagner" tipi leitmotivler bulunmaktadır. Bunlardan başlıcaları şunlardır:
- halkın mazlumluğu;
- isyan etmiş halk;
- halkın kahramanı;
- kütle moral göstergeleri;
- halkın iradesi, morali ve yüksek manevi hali
Seçilmiş parçalar
Eserde bulunan önemli müziksel parçalar şöyle sıralanabilir:
- Açılış uvertürü
I. Perde
- Koro: "Bu güzel tabiat bu sen manzara bir daha saadet vermez bizler"
- Hasan Han ve Hamza Bey: "Kamçıdır şahlayan bu raiyetti"
- Nigar: "Serir Han Zalim Han"
- Köroğlu: "Seni gördüm hey"
- Köroğlu, Nigar, koro: "Tenge geldik yoh tavan"
II. Perde
- Koro: "Yazık Ali"
- Koro: "Gerek bu gün edek kıyam"
III. Perde
- Koro: "Canlıbel ülkem her yeri muhkem"
Medya
- "Köroğlu" operası açılış uvertürü:
Dipnotları
Ayrıca bakınız
Dış kaynaklar
- Azarice Vikipedya "Koroglu (opera)" maddesi (Azerice) (Erişim:11.5.2010)
- Ingilizca Vikipedya "The Opera of Koroglu" maddesi (İngilizce) (Erişim:11.5.2010)
- Köroğlu liberettosu (Azerice) (Erişim:11.5.2010)
- Youtube'da Köroğlu operasından bir arya ve bale