Kara Ölüm

Kara Veba olarak da bilinen Kara Ölüm[lower-alpha 1], insanlık tarihinde kaydedilen en ölümcül salgındır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da 75-200 milyon[1][2][3][4] kadar insanın ölümüne yol açtı. Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu bir hastalık, veba idi. Yersinia pestis enfeksiyonu en yaygın olarak bubonik vebaya neden olur ancak septikemik veya pnömonik vebalara da neden olabilir.

Kara Ölüm
Kara Ölüm'ün Avrupa'da ve Yakın Doğu'da Yayılması (1346-1353)
Hastalık Hıyarcıklı veba
Yer Avrasya ve Kuzey Afrika
İlk vaka Uzak Doğu
Varış tarihi 1346–53
Ölümler
 75–200 milyon arası (tahmini)
Kara Ölüm'ün Toggenburg İncilinde resmedilmesi. (1441)

Salgın, yalnızca 14. yüzyılda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır.[5]

Çin ve Orta Asya'dan başlayan veba, 1347'de Kırım'da bir Ceneviz ticaret merkezini kuşatan Moğol ordusunun vebalı cesetleri mancınıkla kentin içine atmasıyla Avrupa'ya taşındı.[6] Vebadan ölen soylular arasında Aragon Kralı IV. Pedro'nun karısı Kraliçe Leanor ve Kastilya Kralı XI. Alfonso'nun oğluyla evlenmeye giderken Bordeaux'da ölen, İngiltere kralı III. Edward'ın kızı Joan da vardı. İki Canterbury başpiskoposu art arda vebadan öldü. Şair Petrarca yalnızca pek çok şiirinin esin kaynağı Laura'yı değil koruyucusu Giovanni Colonna'yı da salgında yitirdi.

Kara Ölüm'ün Avrupa nüfusu üzerinde büyük bir etkisi olmuş ve Avrupa'nın sosyal temellerini değiştirmiştir. Roma Katolik Kilisesi için de büyük bir darbe olan Kara Ölüm; Museviler, Müslümanlar, yabancılar ve dilenciler başta olmak üzere azınlıklara zulmedilmesine yol açmıştır. Günlük yaşamın belirsizliği insanları o günü yaşamaya itmiş ve bu da Giovanni Boccaccio'nun 1353'de yazdığı Decameron'una yansımıştır.

Benzer salgın hastalıkların Avrupa'ya her yeni nesille geri döndüğü düşünülür; etkileri 1700'lü yıllara kadar devam etmiştir. Bunların arasında 1629-1631 yıllarında gerçekleşen İtalya salgını, Büyük Londra Salgını (1665-1666), Büyük Viyana Salgını (1679), Büyük Marsilya Salgını (1720-1722) ve son olarak da 1771 Moskova salgını bulunur. Salgının tanımı üzerine birçok tartışma mevcuttur ancak Avrupa'da 19. yüzyılda ortadan kalkmıştır.

14. yüzyılda bu salgına "Büyük Ölüm" dense de, daha sonraki yıllarda "Kara Ölüm" olarak tanımlanmıştır. Bunun sebebi de, genel inanca göre, bu hastalık sonucunda deri altı kanamalar yüzünden derinin siyaha dönmesidir. Aslında bu ad mecazî anlamda kullanılmış olup "kara" burada kasvetli, sıkıntılı, kederli anlamına gelir.[7]

Tarihî kayıtlara göre bu salgında kasıklarda şişmeler (bubolar) meydana gelmekteydi. 19. yüzyılda Asya'da görülen veba hastalığında aynı belirti gözlemlendiği için 20. yy. başlarındaki araştırmacılar Kara Ölüm'ün Yersinia pestis adlı bakterinin yol açtığı, sıçan (Rattus rattus) yardımıyla ve pireler tarafından taşınan aynı hastalık olduğuna hükmetmişlerdir. Ancak, bubolar başka hastalıkların da belirtisi olabildiği için Kara Ölüm'ün bir veba salgını olduğu kesinlik kazanmamıştır.[8][9]

15 Ocak 2018'de yayımlanan habere göre,[10] Oslo ve Ferrara üniversitelerinin yapmış olduğu çalışmalar sonucunda salgının hayvan değil insan kaynaklı olduğu ortaya çıkmıştır. Yersinia Pestis isimli bakterinin bir “insan parazit modeli” olduğu anlaşıldı. Oslo Üniversitesinden Prof. Nils Stenseth "Fareler tarafından bulaştırılan bakteri bu denli hızlı yayılamaz. Sonuç oldukça açık: Hastalığı yayan ve bulaştıran insan vücudundaki bitlerdi" dedi.

Kaynakça
  1. Gould & Pyle 1896, s. 617.
  2. ABC/Reuters (29 Ocak 2008). "Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science)". Australian Broadcasting Corporation. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2008.
  3. "Black Death's Gene Code Cracked". Wired. 3 Ekim 2001. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2015.
  4. "Health: De-coding the Black Death". BBC. 3 Ekim 2001. 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2008.
  5. "Health. De-coding the Black Death". BBC. 3 Ekim 2001. 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2008.
  6. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/5-kara-veba-1346-1350/
  7. Stéphane Barry and Norbert Gualde, "The Biggest Epidemics of History" (La plus grande épidémie de l'histoire, in L'Histoire n°310, June 2006, sf.38 (article from sf.38 to 49, the whole issue is dedicated to the Black Plague, sf.38-60)
  8. "New research suggests Black Death is lying dormant". 24 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2007.
  9. >Cohn, Samuel K. (2003). The Black Death Transformed: Disease and Culture in Early Renaissance Europe. A Hodder Arnold, 336. ISBN 0-340-70646-5
  10. "Arşivlenmiş kopya". 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar
  1. Other names include Great Mortality (Şablon:Lang-la, common in the 14th century), Şablon:Lang-la, Büyük Veba, Büyük Bubonik Veba veya Kara Veba.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.