Nostratik diller

Nostratik diller, Hint-Avrupa, Ural, Güney Kafkas ve varlığı tartışmalı olan Altay dil ailelerini tek bir makro aile altında birleştiren bir varsayımsal dil ailesidir. Bu varlığı tartışmalı olan dil ailesine sık sık Arap Yarımadası, Afrika Boynuzu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu'ya yayılmış Afro-Asyatik diller ile Hindistan alt kıtasında yer alan Dravid dilleri de dahil edilir. Nostratik dillerin varsayımsal dil atasına Proto-Nostratik dil denir[1] ve bu dilin son buzul çağının sonuna doğru Mezolotik dönemde MÖ 15.000 ile MÖ 12.000 arasında konuşulduğu varsayılır.[2]

Sergey Starostin'e göre nostratik dillerin dağılımı

Nostratik dil ailesi hala tartışmalı olup küresel açıdan dilbilimciler arasında kabul edilmesi konusunda farklılıklar gösterir. Dünya'da genel olarak, arasında Nostratik dillerin de yer aldığı makro dil ailesi teorileri dilbilimciler tarafından desteklenmemektedir. Rusya'da ise küçük dilbilimi grupları tarafından kabul edilse de çoğunluk arasında kabul görmemiştir. Allan Bomhard teoriyi desteklemiştir, Lyle Campbell ise eleştirmiştir. Bazı dilbilimciler ise nostratik dil ailesi konusunda çekimser kalmıştır.[3]

Etimoloji

Nostratik diller terimini ilk olarak 1903 yılında yazdığı Türkische Lautgesetze adlı makalesinde Danimarkalı dilbilimci Holger Pedersen kullanmıştır. Hint-Avrupa dilleriyle bağlantılı dillerin konu edildiği bu makalede kullanılan Nostratik terimi Latincedeki "nostrates" (bizim ülkenin insanları) sözcüğünden gelmektedir.[4]

Tarihçe

Pedersen'in 1903 tarihli Türkische Lautgesetze adlı makalesinde geçen bu hipotezi SSCB sahasında gelişme alanı bulmuştur. 1960'lı yılların başlarında Sovyet dilbilimci Vladislav İlliç-Svitıç tarafından hipotez geliştirilerek teoriye dönüştürülmüştür.[5] İlliç-Svitıç Hint-Avrupa, Ural, Altay, Kartveli, Hami-Sami ve Dravid dilleri üzerindeki benzerlikler üzerinde durmuştur. Nostratik dillerin ortak sözlüğü için çalışmalarını sürdüren İlliç-Svitıç projesini tamamlayamadan 1966'da yaşamını yitirmiştir. İlliç-Svitıç'ın çalışmaları daha sonra Vladimir Dıbo tarafından Opıt Sravneniya Nostratiçeskih Yazıkov adıyla 1971, 1976 ve 1984 yıllarında üç cilt halinde yayımlanmıştır. Aron Dolgopolski, Sergey Starostin ve Vladimir Dıbo gibi bilim adamları bu alandaki çalışmalarına devam etmiş, yeni sözlükler yayınlamışlardır.[6]

İçerdiği dil aileleri

Allan Bomhard'ın önerisine göre Nostratik dillerin filogenetik soyağacı

Sergey Starostin'e göre olarak Nostratik dillerin içerdiği dil aileleri şu şekilde sınıflandırılabilir:[7]

• Afroasyatik
• Güney Kafkas
• Hint-Avrupa
• Ural
• Dravid
• Altay dilleri veya ayrı bir şekilde:
  • Kore
  • Türki
  • Moğol
  • Tunguz
  • Japon
• Eskimo - Aleut

Çoğunluk tarafından izole diller olarak kabul edilen Sümerce ve Etrüskçe de bazen nostratik olarak sınıflandırılır. Buna rağmen bazı diğer kişiler bu dilleri bir diğer makro dil ailesi olan Dene-Kafkasya dil ailesi içinde sınıflandırır. Bir diğer izole dil olan Elamca da bazen Dravid dilleri ile beraber Elam-Dravid dilleri grubu altında nostratik dilllere dahil edilir.[8][9]Avrasyatik diller gibi Nostratik dillere benzeyen diğer önerilmiş dil aileleri de bulunmaktadır.

Temel sözcükler

Nostratik dil ailesinin şu kelimeleri içerdiği düşünülür ve bu kelime listesi Dolgopolsky tarafından öne sürülmüştür :

*ʔaba ~ *ʔapʼa 'baba' *ʔ[a]b∇ 'su' *ʔA[d]∇ (= *ʕA[d]V) 'ayak' *ʔemA 'anne' *ʔin̄[A] 'yer' ([in descendant languages] > 'in') *ʔaR∇ 'aile/klan üyesi' *ʔ[ä]ś[o] 'oturmak' (Illič-Svityč < 'yerleşmek') *ʔisу (or *ʔiʔs∇ ?) 'oturmak', 'seat (body part)' (> 'foundation, basis') *[ʔV]š[ü]H2∇ 'yaban domuzu' *ʔ[a]y∇ 'anne' *ʕAl∇ (= *ʕalE or *ʕälî) 'zirve, doruk', 'tırmanmak' *ʕim[ê] 'yutmak' *ʕ[o]mdE 'dik durmak, yükselmek' *ʕur∇Kʼ∇ 'kaçmak' *ʕ|ɡeŕV 'yağmur, yağmur bulutu' *ʕoŝ∇(-Kʼa) 'ağaç' *ʕaǯ∇ 'beyaz, parlak' *boʔ∇ 'gitmek' *bûʕ∇ 'patlamak', (> ?) 'to swell' *bAd∇ 'çok' *beha (or *bäha) 'parlamak' *baH2V 'bağlamak' *buHi 'büyümek, belirmek,' *buL∇ 'karıştırmak (sıvıyı)' *bVL∇ʔa 'şişmek' *baLʕ∇ 'kör' *baļ[i]ɣa (or *baļ[i]ɣ[U] ?) ‘yutmak; boğaz’ *b∇L[h]∇ ‘yaprak’ *ba l ̄[i]ķa ‘parlamak’ *b∇l ̄iʔ|ʕ[∇]ķü ‘to beat, vurmak, çarpmak’ *bôĺX[a] ‘kuyruk, penis’ *buŋgä ‘ kabarmak’ *bor∇ ‘dağ,tepe’ *buRu (or *buRü) ‘kırmak’ *buR∇ (or *bür∇) ‘taş’ (> ‘taşla kesmek, oymak’) *buR∇, *buR[∇-][K]∇ ‘fırtına’ *bärʔ∇ ‘vermek’ *berEʔa ‘doğurmak; çocuk’ *bu|ür[ʔ]∇ ‘saç, tüy’ *bôri[ɣ]U ‘ toz,kum’ *bArh[ê] ‘parlamak’ *bûrûH∇ kirpik, kaş’ *barq∇ (~ *barX∇) ‘gitmek, ayrılmak’ *büryi ‘kaplamak’ *b[i]r∇gE ‘yüksek’ *b[E]R∇[k]∇ ‘diz’ *b∇R[∇]ķæ ‘parlamak’ *bôŕ[a] ‘delmek’

*buŕu(-ĶU) [or *buŕü(-ĶU)] ‘püskürmek, kaynamak, haşlamak’ *boŕ[ʔ]û ‘sarı’ *baţ∇ ‘soğuk, üşümek’ *b∇y∇ (or *b∇yʔ∇) ‘arı’ *čal∇ ‘to beat, to knock down, to fell’ *čAl∇m∇ ‘delik, çukur’ *čoma ‘yaban domuzu’ *č̣[a]r∇ ‘kesmek’ *dub[ʔ]∇ ‘arka, bel’ *did∇ ‘büyük, geniş’ *d[i]l ̄a (= *d[i]ļa ?) ‘parlak, gün ışığı’ *dul ̄i ‘ateş, ısı’ *dalqa|U ‘dalga’ *dæLb∇ ‘kazmak, delmek’ *dûm∇ ‘sessiz, sessizlik’ *d[û]hm∇ ~ *d[û]mh∇ ‘koyu(olmak)’ *dôǹ∇ ‘kesmek’ *dun̄∇ (or *dün̄∇) ‘akmak’ *dar[∇H]∇ ‘bağlamak, tutmak’ *doRķæ (~ *doRgæ ?) ‘sarmak,dönmek, bükmek’ *d[oy]a (> *da) ‘yer’ *gil ̄[h]o ‘parlamak’ *gUļ[E]ħU ‘düzlemek, pürüzsüz olmak’ *gûLʒ̍∇ ‘bükülmek,eğmek’ *giĺ[∇#]ʔ∇[d]∇ ‘donmak, buz’ (and *giļ∇ ‘ice, frost’) *g[A]m∇ (and *g[A]mʕ∇ ?) ‘büsbütün, tamamen, tam’ *gAǹ|ń∇ ‘anlamak,idrak etmek’ *genû ‘çene’ *g[o]ʔin̄∇ ‘dövmek, çarpmak, vurmak’ *gAr∇ ‘el’ *gUR∇ ‘yuvarlanmak,dönmek,dürmek’ *gæhR∇ ¬ *gæRh∇ ‘ışık, gün, gün ışığı’ *girʕ∇ ‘kesmek’ *garHä ‘keskin çubuk’ *garû[ĉ]a ‘çökmek, parçalara ayrılmak’ (or *g∇Rûŝ|ĉ∇ ‘to crush’) *gE|aRd∇ ‘örmek, bağlamak ’ *gäţâ ‘almak, kavramak, kapmak’ *[h]al[∇ʔ]E ‘öte’ *haw∇ ‘sevmek’ *[H₂]el∇ ‘dal’ *Han[g]∇(ţ∇) (or *Haŋ[g]∇(ţ∇) ?) ‘ördek’ *kar∇ ‘dönmek’ *ka[ry]∇ ‘kazmak’ *ķäbʔâ ‘ısırmak’ (> ‘yemek’) *ķUç∇ ‘kesmek, küçük parçalara ayırmak’ *ĶUm∇ ‘siyah,kara’ *Ķumʔ∇ ‘ sıcak(olmak)’

Ses bilgisi

Aşağıdaki tablo Nostratik dilin rekonstrükt edilmiş seslerini göstermektedir.

Ünlüler

		Çiftdudaksıl	Dişyuvası / diş		Damakönü	Post-alveolar	Dil-Damak	Art damaksıl	Küçük dil	Boğazsıl	Gırtlaksıl
			orta	yanal
patlayıcı	duraklı	[pʼ]	[tʼ]					[kʼ]	[qʼ]		[ʔ]
	ötümsüz	[p]	[t]					[k]	[q]
	ötümlü	[b]	[d]					[ɡ]	[ɢ]
Patlamalı-sızmalı	gırtlak duraklı		[tsʼ]	[tɬʼ]	[tɕʼ]	[tʃʼ]
	ötümsüz		[ts]	[tɬ]	[tɕ]	[tʃ]
	ötümlü		[dz]	[dɮ]	[dʑ]	[dʒ]
Sızıcı	ötümsüz		[s]	[ɬ]	[ɕ]	[ʃ]			[χ]	[ħ]	[h]
	ötümlü								[ʁ]	[ʕ]
Genizsil		[m]	[n]		[nʲ]			[ŋ]
Titrek			[r]		[rʲ]
Telaffuzu değişen sesler				[l]	[lʲ]		[j]	[w]

Ünsüzler

	Ön	Orta	Art
Dar	[*/i/ • [*/y/<		[*/u/
Orta	[*/e/		[*/o/
Dar-Geniş	[*/æ/
Geniş	[*/a/

Biçim bilgisi

Dil bilgisi unsurları diller arasında kelimelere kıyasla daha az alındığından diller arasındaki akrabalık ilişkilerini tespit konusunda grammar unsurları kuvvetli kanıtlar sunarlar. Aşağıdaki tabloda sunulan benzerlikler Kaiser ve Shevoroshkin (1998) tarafından öne sürülmüştür. Tabloda bulunan /N/ sesi herhangi bir nazal ses, /V/ ise herhangi bir ünlü ses olabilir.

Proto-Nostratik	Proto-Hint Avrupa	Proto-Kartvelian	Proto-Ural	Proto-Altay	Proto-Dravidian	Proto-Afroasyatik
İsim ekleri
/na/ "bulunma "	/en/ 'in'	/nu/, /n/	-/na/	-/na/		-/n/
/Na/ veya /Næ/ "çoğul(canlı)"		-/(e)n/	-/NV/²			[-/aːn/
[-/tʼV/ "çoğul(cansız)"		-/t/-	-/t/	[-/tʰ/-]		-/æt/
[-/kʼa/ "küçültme hali"	-/k/-	[-/akʼ/-, -/ikʼ/	[-kka -/kːa/, -kkä -/kːæ/	-/ka/
Fiil ekleri
/s(V)/ "dilek,neden"	-/se/-	-/su/, -/sa/			-ij [-/iɟ/-]	/ʃV/-, -/ʃ/-]
/tʼV/-] "ettirgen ve dönüşlülük"			-t(t)- [-/t(ː)/-]	-/t/-	-/t/-	/tV/-
Edat
/mæ/ "yasaklayıcı, olumsuzluk "	[mē /meː/	/maː/, /moː/		/mæ/, /bæ/	/ma/-	/m(j)/
/kʼo/ "Pekiştirme"	[-/kʷe/ 'and'	/kwe/	-/ka/, -kä -/kæ/	-/ka/		/k(w)/

Kaynakça

1. E.g. Bomhard 2008.
2. (Bomhard 2008:240).
3. For instance Philip Baldi: "No particular side on the issue is taken in this book" (Baldi 2002:18).
4. Pedersen as cited by Ruhlen, 1991: 384.
5. Dolgopolski, Aron (7 Mayıs 2008). Nostratic Dictionary (PDF). McDonald Institute for Archaeological Research. ISBN 9781902937441.
6. Dolgopolsky, Aharon (7 Mayıs 2008). "Nostratic Dictionary". 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019 – www.repository.cam.ac.uk vasıtasıyla.
7. "Arşivlenmiş kopya". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
8. Salmons Joseph, Nostratic: sifting the evidence (1998)
9. E. F. K. Koerner, Sheila M. Embleton, John Earl Joseph, Hans-Josef Niederehe, The Emergence of the Modern Language Sciences: Methodological perspectives and applications (1999)

Kitap kaynakları

1. Bomhard, Allan R. (2008). Reconstructing Proto-Nostratic: Comparative Phonology, Morphology, and Vocabulary, 2 volumes. Leiden: Brill. 978-90-04-16853-4
2. Ruhlen, Merritt (1991). A Guide to the World's Languages, Volume 1: Classification. Edward Arnold. 0-340-56186-6