Nunivak Çupikçesi

Nunivak Çupikçesi (kendilerince Cugtun ; İngilizce Cup'ig ya da Nunivak Cup'ig, Nunivak Cux), Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.

Nunivak Çupikçesi
Ana dili olanlar Amerika Birleşik Devletleri (Nunivak Adası, Alaska)
Dil ailesi
Varsayılan
  • Nunivak Çupikçesi
Yazı sistemi Latin
Dil kodları
ISO 639-2 ypk
ISO 639-3 esu

Nunivak adasında konuşulan Nunivak Çupikçesi, ada izolasyonu sonucu Yupikçenin en farklı lehçesi[1] olup ayrı bir dil gibi nitelendirilir ve Nunivak'taki okulda öğretilir ve yazıya geçirilir. Nunivak adasında Mekoryuk kasabasında yaşlılarca konuşulmaktadır.[2]

Eskimo dilleri içindeki yeri

Eğitim ve Öğrenim

Dünyada yalnızca tek bir okulda, Aşağı Kuskokwim Okul Bölgesine (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuk'taki okulda (Nuniwarmiut School PK-12) Nunivak Çupikçesi "yabancı dil" gibi öğretilmektedir. Çocuklar anadillerini bilmedikleri için evde konuşamıyorlar, okulda sonradan öğreniyorlar. Okulun 32 [3] öğrencisi var. Alaska Yerli Dil Merkezi tarafından Yupikçeden (Yup'ik) ayrı olarak Nunivak Çupikçesi (Cup'ig) ile de ders kitabı yayımlanmaktadır.[4]

Tükenme tehlikesi

Nunivak Çupikçesinin tehdit altındaki dillerden olduğu Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) tarafından da belgelenmiştir. Michael Krauss tarafından 1975 yılında yapılan tespite göre "bazı çocuklar Çupikçeyi konuşabiliyor" denilirken, 1982 yılında ise "çocukların hiçbiri Çupikçeyi konuşamıyor" olmuştur.[5]

Bazı gramer özellikleri

Nunivak Çupikçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
tekil ikil çoğul anlamı
qusngir qusngig qusngit ren geyiği
qay'ar qay'ag qay'at / qass'it kayak
qimugta qimugteg qimugtet köpek
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -r ya da -g
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
  • Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Nunivak Çupikçesinde iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:

Örnek cümleler
  • Cangacit? - Nasılsın (İyi misin) ?
  • Canritua - İyiyim
  • Unuakukegci - Günaydın
  • Agayunerpakegcikici - Mutlu Noeller
  • Allrakularakegciluci-llu - Ve de Yeniyılın kutlu olsun
  • Quyana - Teşekkürler
  • Taqukat, maklit neqkanka - Foklar, sakallı foklar benim yiyeceğimdir
  • Quyana niicugnillua - Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim
  • Quyana naqluki allnganka - Ne yazdığımı okuduğunuz için teşekkür ederim

Örnek metin:[6]

NUNİVAK ÇUPİKÇESİ : Tamakut cuut pilliaraat ciuliaratuut nallumteni. Cugtun ayuqellernek caumallret amllertut, culliarit. Aukwallaat kwa-i curpailemta piqullrungataat apertusciigatki-llu kwaten tauggaam tangrrumaaqluki kwangkuta pitungamta avani cuut, cullret augkut. Atamta-llu [?] piliqucullrulliningateki tamaakut ak'allaulrit nalluaput qangvaq pillrit. Tava tayim' cami pillrit niicuitaput.
İNGİLİZCE ÇEVİRİSİ : Our ancestors made those before we were even born. There are many of those people-faced figures, the ones they made. Those are very ancient and were carved way before we were born and people in the time we were young could not talk about them because they did not know of them. But they were made and how old exactly they are is not known about. We never hear when they have made those or what year.

Alıntılar

Rus Alaskası döneminde (1733 - 1867) 1821 yılında ilk kez Ruslarla ve Rusçayla karşılaşan Yupiklerin dillerinde Rusça alıntılar günümüzde de canlılığını sürdürür:

  • caarralar (< Rus. сахар) 'şeker'
  • caayu (< Rus. чай) 'çay'
  • cainig (< Rus. чайник) 'çaydanlık'
  • cap'akir ( < Rus. сапоги) 'bot, potin'
  • cass'ar (< Rus. часы) 'saat'
  • culunar (< Rus. солонина ?) 'tuzlama balık'
  • kelipar (< Rus. хлеб) 'ekmek'
  • maslar (< Rus. масло) 'tereyağı'
  • miss'ug (< Rus. мешок) 'çanta; çuval'
  • mulut'ug (< Rus. молоток) 'çekiç'
  • paltug (< Rus. пальто) 'palto'
  • pelatekar (< Rus. палатка) 'çadır'
  • putuskar (< Rus. подушка) 'yastık'
  • tiisiss'ar (< Rus. тысяча) 'bin'
  • yaassig : (< Rus. ящик) 'kutu'

Dipnotlar
  1. Steven A. Jacobson (2006), The participial oblique, a verb mood found only in Nunivak Central Alaskan Yup'ik and in Siberian Yupik, ÉTUDES/INUIT/STUDIES, 2006, 30(1): 135-156 (= Nunivak Island has the most divergent dialect of Central Alaskan Yup'ik Eskimo, the language of southwestern Alaska)
  2. "LKSD, Department of Academic Programs and Support". 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
  3. Mekoryuk Schools
  4. Central Alaskan Yup'ik Collection Container List
  5. Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Current Status of Cup'ig Language
  6. Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Stone Head Carvings, told in Cup'ig, with English translation. Narrated by Qungutur

Kaynakça
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.