Osmanlı İmparatorluğu'nun kruvazörleri listesi

Osmanlı İmparatorluğu'nun zırhlı kruvazörleri listesinde, Osmanlı İmparatorluğu'na ait olan ve olması planlanan çelik kruvazörler yer alır.

1860'lı yıllarda Abdülaziz'in donanma programı ve Mısır Hidivliği'nden devralınan gemiler ile güçlenen Osmanlı donanması, 1877-78'deki 93 Harbi'nin ardından II. Abdülhamid devrinde 20 yıl boyunca Haliç'te kaldı. 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı esnasında kullanılmaya çalışılan filo, bakımsızlık ve mürettebatın eğitimsizliği sebebiyle denize açılacak durumda değildi. Abdülhamid, eleştiriler üzerine donanmaya yaklaşımını değiştirmek zorunda kaldı ve Bahriye Nazırı Hasan Rami Paşa'yı bir donanma komisyonu kurmakla görevlendirdi.[1]

Mayıs 1897'de raporunu sunan komisyon, eski zırhlıların modernize edilmesi ve altı yeni savaş gemisi inşa edilmesi önerisinde bulundu. Raporun ardından Abdülhamid, diplomatik görüşmeler ve endüstriyel rekabeti avantajına kullandı. Mayıs ayında Birleşik Krallık'tan Thames Ironworks, Haziran ve Temmuz'da Almanya'dan Krupp ve Birleşik Krallık'tan Armstrong Whitworth, Ekim'de Alman Vulkanwerft, Ekim 1898'de ise İtalyan Ansaldo tekliflerde bulundu.[1]

Hamidiye katliamları sırasında yabancı ülkeler, vatandaşlarına ait malların gördüğü hasar sebebiyle tazminat talebinde bulunmuştu. ABD'nin 22.000 altın liralık tazminat talebini ödemeyi kabul etmeyen Abdülhamid, ABD'nin İstanbul'a bir filo gönderme tehdidi üzerine ABD'den daha sonra Mecidiye olarak adlandırılacak bir kruvazör sipariş vermeye karar verdi.[2]

Lütf-ü Hümayun

Lütf-ü Hümayun', Osmanlı İmparatorluğu'na ait bir korumasız kruvazördü. Ahşap ve demirden yapılan, ahşap kaplı kompozit gemi, 19. yüzyıl standartlarına göre inşa edilmişti. 1880'de sipariş edilen geminin yapımına İstanbul Tersane-i Amire'de 1882'de başlandı. 16 Ağustos 1892'de denize indirildi. Temmuz 1896'da deniz denemeleri yapıldı. Ekim 1896'da sabit eğitim gemisi olarak İstanbul'da göreve başladı. 1905'te silahları, makineleri ve direkleri söküldü. Ansaldo tarafından İstanbul'da yeniden inşa edilmesi planları gerçekleşmedi. 1908'de hizmetten çıkartıldı. Kasım 1909'da sökülmek üzere hurda olarak satıldı. 1921'de sökülmesi tamamlandı.[3][4]

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Lütf-ü Hümayun sınıfı	Lütf-ü Hümayun[3]	Tersane-i Amire, İstanbul LPP 64,0m, B 9,1m, D 3,9m 1313t, 12kts	1880 1882 16 Ağustos 1892 Temmuz 1896	Ekim 1896 1908	Kasım 1911'de hurdaya satıldı. 1921'de tamamen parçalandı.

Feyza-i Bahri

Feyza-i Bahri sınıfı, Osmanlı İmparatorluğu için inşa edilecek iki çelik-ahşap kompozit gövdeli kruvazörden oluşacaktı. Mayıs 1889'de sipariş edilen Feyza-i Bahri ve Şadiye gemilerinin yapımına İstanbul Tersane-i Amire'de 1891'de başlandı. 1897'de iki gemide de çalışmalar durdurulduğunda iskeleti inşa edilmiş ve bordaları kısmen kaplanmıştı. 1904'te gemilerin iskeletlerinin ahlşap kısımları tamamen çürümüş haldeydi. 1906-1909 yılları arasında kızaktayken söküldüler.[3][5]

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not
Feyza-i Bahri	Feyza-i Bahri[3]	Tersane-i Amire, İstanbul LPP 68,5m, B 10,6m, D 4,2m 1612t, 17kts	Mayıs 1889 Mayıs 1891 - -	1897'de inşası durduruldu.	1906-1909'da söküldü.
	Şadiye[3]	Tersane-i Amire, İstanbul LPP 68,5m, B 10,6m, D 4,2m 1612t, 17kts	Mayıs 1889 9 Kasım 1891 - -	1897'de inşası durduruldu.	1906-1909'da söküldü.

Hüdavendigar sınıfı

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not
Hüdavendigâr sınıfı	Hüdavendigâr[3]	Tersane-i Amire, İstanbul LPP 85,4m, 15,2m, 6,1m 4050t	1891 1893 - -	1897'de inşası durduruldu. 1905-1909'da kızaktayken söküldü.	1902'de 2 pervaneli tasarıma modifiye edildi.
	Selimiye[3]	Tersane-i Amire, İstanbul LPP 85,4m, 15,2m, 6,1m 4050t	1891 - - -	1892'de sipariş iptal edildi.	-

Peyk-i Şevket sınıfı

Peyk-i Şevket sınıfı, Osmanlı donanması için Alman tersanesi Germaniawerft tarafından 1906-07 yıllarında inşa edilen bir çift torpido kruvazörüydü. Sınıf Peyk-i Şevket ve Berk-i Satvet adlarında iki gemiden oluşuyordu. 20. yüzyılın başındaki donanması modernizasyon programının bir parçası olarak sipariş edildiler. Gemiler sadece 775 metrik ton (763 büyük ton; 854 küçük ton) deplasmanda küçük gemilerdi; yine de boyutlarına göre ağır silahlıydılar, üç torpido tüpü, bir çift 105 milimetre (4,1 in) top ve birçok küçük silah taşıyorlardı.

Peyk-i Şevket Süveyş'de enterne edildiği, Berk-i Satvet ise savaşı Marmara'da ana Osmanlı filosuyla beraber geçirdiği için iki gemi de 1911-12'deki Trablusgarp Savaşı sırasında çatışmalarda yer almadılar. Her iki gemi de Balkan Savaşları'nda daha aktif bir rol üstlendi ve Doğu Trakya'daki Osmanlı birliklerini desteklemek için sık sık topçu desteği sağladı. I. Dünya Savaşı sırasında her iki gemi de Karadeniz'de görev yaptı, burada devriye gezdiler, konvoylara eşlik ettiler ve Rus limanlarına saldırdılar. Ocak 1915'te Berk-i Satvet Boğaz açıklarında mayına çarptı, yedi ay sonra Peyk-i Şevket Marmara Denizi'nde Birleşik Krallık denizaltısı HMS E11 tarafından torpidolandı. Her iki gemi de onarıldı ve 1918 yılına kadar hizmete geri döndü.

Savaşın sona ermesinden sonra, her iki gemi de 1920'lerin ortalarında uzun bakımların ardından Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmete girdi. Her iki gemi de 1930'ların sonlarında kapsamlı bir şekilde modernize edildi ve nihayet hizmetten çıkarıldıkları 1944 yılına kadar hizmette kaldılar. Her iki gemi de 1950'lerin başlarında söküldü.

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Peyk-i Şevket sınıfı	Peyk-i Şevket[6]	Schiffs & Maschinenbau Germania AG, Kiel Yd No 126 LPP 80,1m, B 8,4m, D 4,6m 775t (1907), 850t (1938), 18kts (1915)	18 Ocak 1903 Şubat 1906 15 Kasım 1906 1907	Kasım 1907 1944	Trablusgarp Savaşı'nda İskenderiye'de enterne edildi. 27 Ekim 1914'te Sivastopol Baskını'na katıldı. 6 Ağustos 1915'te İngiliz denizaltısı HMS E11 tarafından saldırılıp hasar gördü.[7] 1924'te Peyk 1953-1954'te Gölcük'te parçalandı.
	Berk-i Satvet[6]	Schiffs & Maschinenbau Germania AG, Kiel Yd No 127 LPP 80,1m, B 8,4m, D 4,6m 775t (1907), 850t (1938), 18kts (1915)	18 Ocak 1903 Şubat 1906 1 Aralık 1906 1907	Kasım 1907 1945	27 Ekim 1914'te Sivastopol Baskını'na katıldı. 2 Ocak 1915'te Karadeniz'de mayına çarptı ama kurtarıldı.[7] 1924'te Berk 1953-1954'te Gölcük'te parçalandı.

Mecidiye

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Mecidiye	Mecidiye[6]	William Camp & Son, Philadelphia Yd Nr 315 LOA 102,4m, LPP 100,5m, B 12,8m, D 4,8m 3485t / 3967t (tam), 18kts (1914), 20kts (1936)	1900 7 Kasım 1901 25 Temmuz 1903 (Abdül Mecid) Ekim 1903	19 Aralık 1903 (Mecidiye) 29 Ekim 1915 ( Prut) 1 Mart 1947	3 Nisan 1915'te Vorontsovski-Mayak (Odessa) açıklarında mayına çarpıp battı. 8 Haziran 1915'te Ruslar tarafından çıkarıldı. 13 Mayıs 1918'de Almanlar tarafından geri alınıp Osmanlı'ya iade edildi.

Hamidiye

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Hamidiye	Hamidiye[8]	Sir W. G. Armstrong, Whitworth & Co., Newcastle Yd No 732 LOA 112,0m, LPP 103,6m, B 14,5m, D 4,8m 3904t, 16kts (1915)	1900 Nisan 1902 25 Eylül 1903 17 Aralık 1903	Nisan 1904 Mart 1947	Balkan savaşlarında, I. Dünya Savaşı'nda, Karadeniz İsyanı'nda görev aldı. 1949-1951'de Kabataş'ta müze olarak kullanıldı. 10 Eylül 1964'te hurdaya satıldı. 1966'da tamamen parçalandı.

Drama

'Drama veya İtalyanlar tarafından verilen adıyla Libia, (Türkçe: Libya) 1900'lerde İtalya'da Osmanlı İmparatorluğu için inşa edilmiş bir korumalı kruvazördü. 1907'de Osmanlı Donanması için inşa edilmişti ve Drama olarak adlandırılacaktı. Tasarımı Hamidiye'ye dayanıyordu. 1911'de Trablusgarp Savaşı patlak verdiğinde henüz tamamlanmamıştı. Gemiye Regia Marina tarafından el konuldu ve yapımı 1913'te tamamlandı. Gemi iki 152 mm, sekiz 120 mm top taşıyordu ve 22 knot (41 km/sa; 25 mph) üzerinde azami hıza ulaşabiliyordu. 1937'de donanma envanterinden çıkarıldı ve hurdaya satıldı.

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Drama	Drama[9]	G Ansaldo-Armstrong & Cie, Sestri Ponente Yd No 156 LOA 138,7m, LPP 136,0m, B 14,5m, D 5,5m 3760t / 4466t (tam), 22,9kts (prova)	Nisan 1904 1907 11 Kasım 1912 Mart 1913	25 Mart 1913 (İtalya) 11 Mart 1937 (İtalya)	Eylül 1912'de İtalyan hükûmetince el konuldu. 25 Mart 1913'te Libia adıyla İtalya Krallık Deniz Kuvvetleri'ne katıldı. 11 Mart 1937

Midilli

SMS Breslau veya sonraki adıyla Midilli, Alman İmparatorluğu donanması için inşa edilen Magdeburg sınıfı hafif kruvazördü. Yapımına 1910'da başlandı ve 16 Mayıs 1911'de denize indirildi. Göreve alınmasından sonra savaş kruvazörü Goeben ile birlikte, Balkan Savaşları'nın patlak vermesi nedeniyle Akdeniz Tümeni'nde görevlendirildi. Breslau ve Goeben, İstanbul'a ulaşmak için Akdeniz'deki İngiliz savaş gemilerinden kaçtıktan sonra Ağustos 1914'te Osmanlı İmparatorluğu tarafından satın alındı ve gemilerin adları Midilli ve Yavuz Sultan Selim olarak değiştirildi. İki gemi 29 Ekim 1914'te Amiral Wilhelm Souchon komutasındaki Osmanlı filosuyla birlikte Karadeniz Baskını'nı düzenleyerek Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'na İttifak Devletlerinin yanında katılmasına yol açtı. Midilli ağırlıklı olarak Karadeniz'de, Rusların Karadeniz Filosu'na karşı hizmet etti.[10][11]

I. Dünya Savaşı sırasında Midilli, Rusya kıyılarına mayın döşeme, Rus limanlarını ve tesislerini bombalama ve Osmanlı ticaret gemilerinin yetersizliğinden dolayı Kafkasya Cephesi'nde savaşan Osmanlı birliklerine Karadeniz limanlarından asker ve malzeme tedarik etme görevlerini üstlendi. Birkaç kez Rus gemilerinden hafif hasar aldı. 1915'te çarptığı mayın sonrasında yarım yıl kadar hizmet dışı kaldı. 20 Ocak 1918'de, İmroz Muharebesi esnasında beş mayına çarparak battı. Mürettebatının çoğunluğu bu muharebede hayatını kaybetti.[12][13][11]

Sınıf	İsim	Tersane Uzunlık, Genişlik, Derinlik Tonaj, Hız	Sipariş Kızağa konuş Suya iniş Prova	Hizmete girişi Hizmetten çıkışı	Not	Resim
Magdeburg sınıfı	Midilli[14]	AG Vulcan, Stettin Yd No 312 LOA 138,7m, LPP 136,0m, B 13,5m, D 5,1m 4570t / 5587t (tam) Magdeburg sınıfı küçük kruvazör	1910 1911 16 Mayıs 1911 1912	10 Mayıs 1912 ( SMS Breslau) Alman Akdeniz Filosu'ndayken 16 Ağustos 1914'te Osmanlı Bahriye'ye transfer edildi. Midilli	20 Ocak 1918'de İmroz'a[lower-alpha 1] yapılan baskından dönerken mayına çarpıp battı (40.05 N 26.02 E).

Notlar

1. 29 Temmuz 1979 tarihinde çıkarılan bir kararnameyle adı Gökçeada olarak değiştirildi

Kaynakça

Özel

1. Langensiepen & Güleryüz, s. 9.
2. Langensiepen & Güleryüz, s. 10.
3. Langensiepen & Güleryüz, s. 148.
4. "LÜTF-Ü HÜMAYUN unprotected cruiser (1896)". Navypedia. 10 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
5. Gardiner, s. 392.
6. Langensiepen & Güleryüz, ss. 148-149.
7. Gülen.
8. Langensiepen & Güleryüz, ss. 149-150.
9. Langensiepen & Güleryüz, ss. 150-151.
10. Halpern, ss. 63-64.
11. Langensiepen & Güleryüz, ss. 45-53.
12. Atabay, Mithat. "Osmanlı İmparatorluğu Hizmetinde Breslau (Midilli) Kruvazörü". Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 13, Bahar 2015, Sayı: 18. ss. 117-129. 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
13. "Midilli (SMS Breslau) [+1918]". wrecksite.eu. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
14. Langensiepen & Güleryüz, s. 151.

Genel

• Gardiner, Robert; Gray, Randal, (Edl.) (1985). Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-907-3.
• Gülen, Nejat (2001). Şanlı Bahriye. Kastaş Yayınevi.
• Halpern, Paul G. (1995). A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 1-55750-352-4.
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.