Samağır, Bünyan

Samağır, Kayseri ilinin Bünyan ilçesine bağlı bir mahalledir.

Samağır
Mahalle
Ülke	Türkiye
İl	Kayseri
İlçe	Bünyan
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
Nüfus  (2007)
• Toplam	457
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu	0352
Posta kodu	38600
Resmî site YerelNET sayfası

Tarihçe

Samağır mahallesi, Zamantı köylerinden biri... Bünyan ilçesinin Elbaşı bucağına bağlı. Bünyan’a 30 km. , il merkezi olan Kayseri’ye ise 70 km. mesafede.

Köy, düz bir araziye kurulmuş sayılabilir. Mahallenin orta yerinde küçük bir tepe var. Bu tepede halkın Abdurrahman Gazi adı ile tanıdığı bir zatın türbesi bulunuyor. Bu tepeye çıkınca Samağır mahallesinin her tarafını seyredebiliyorsunuz. Abdurrahman Gazi Türbesi (Bünyan).

Kayseri Bünyan ilçesi Samağır Köyü’nde yüksekçe bir tepede bulunan bu türbenin kitabesi bulunmamaktadır. Bununla beraber Dulkadiroğulları Beyliği zamanında Alaüddevle Bozkurt ve Alaüddevle Şahrun Beyler Kayseri çevresinde bir takım onarım ve imar işleri yapmışlardır. Türbenin de bu dönemde yapılmış olduğu sanılmaktadır.

Türbe moloz taştan altıgen planlıdır. Oldukça küçük ölçüdeki bu türbenin içerisinde sandukası bulunmaktadır. Türbenin üzeri içten kubbe dıştan da piramidal bir külahla örtülüdür.

Öyün asıl seyrangahı ise Kavağan dağı. Samağar mahallesinin hemen yakınlarında birkaç evin mahallenin doğu istikametinde ayrı bir küme oluşturduğunu görüyoruz. Sebebini sorduğumuzda, aldığımız cevap “Burası eski Samağır” oluyor. Türbe, oval bir kubbe taşıyor. Bu tepeye oturup Samağır’ı seyrederken eski uygarlıklardan kalan bir kısım ören yerleri ile ilgili heyecanlı hikâyeler dinliyoruz. Belli ki birçok millet bu topraklardan gelip geçmiş, bir kısmının kalıntıları bunun delili olarak insanların ilgisini çekiyor. Mahallenin mezarlığına götürüyorlar bizi. Tepeden inince mahallenin içinde bir mezarlık bu. Tarihi mezartaşlarının üzerinde birçok resim yer alıyor: koyunlar, kılıçlar, kamalar, hamaylı, ibrik, tabanca ve tüfek resimleri. Mahallenin 1970 yılında nüfusu 1028 iken 1990 sayımında 846’ya düşmüş. Anadolu’nun diğer köyleri gibi Samağar mahallesi de göç veriyor. İşte Anadolu’nun ortasında bir mahalle.. Samağar mahallesi... Türk kültürünün güzellikleri ile karşılaşacağınız bir yer burası. Ayran içirmeden, bazlama yedirmeden yol vermeyen sıcakkanlı insanlar.

SAMAĞıR mahallesiniN ADI

Samağır mahallesinin adı, 13. yüzyılda Anadolu’yu idare eden ilhanlı valilerinden Samağır Noyan’ın adından geliyor. Tarih kitapları Samağar Noyan hakkında şu bilgileri veriyor: M.1243 yılında Kösedağ savaşında Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol Ordusununa adeta savaşmadan yenilir. Çünkü Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Keyhüsrev gibi basiretsiz bir hükümdar koskoca Selçuklu ordusunu, sadece öncü kuvvetleri dağıldı diye savaş meydanında yalnız bırakmış, yanına bir kısım mücevherleri alarak Tokat’a kaçmıştı. Selçuklu ordusunun sultanın kaçtığından haberi yoktu. Ancak bir gün sonra bu haberi almışlar ve şaşkına uğrayarak bozulmuşlardır. Baycu Noyan komutasındaki Moğol Ordusu, Selçuklu Ordusunun dağıldığına inanmamış, bunu pusu amacıyla yapılmış bir ricat hareketi zannıyla iki gün beklemiş ve Selçuklu ordugahına ancak iki gün sonra girebilmişlerdir. Moğol ordusu karşısında ciddi bir kuvvet kalmayınca Sivas ve Kayseri şehirlerini adeta taş üzerinde taş bırakmayacak şekilde yakıp yıkmışlar ve binlerce insanı katletmişlerdir. Anadolu’da Moğol hakimiyetinin başladığı bu döneme İlhanlı dönemi de denilmektedir. Bu dönemde Anadolu, Moğollar adına görev yapan valiler eliyle yönetilmiştir. Moğollar Anadolu’yu yönetmek üzere genellikle Türk kökenli valileri görevlendirmişlerdir. Samağar Noyan, 1265-1277 yıllarında Abaka Han tarafından İlhanlı komutanı sıfatı ile Anadolu’ya gönderilen bir emirdir. Samağar Noyan, 13. yüzyılda İlhanlılar adına Kayseri merkez olmak üzere Anadolu’yu yönetmiştir.

Prof. Zeki Velidi Togan, Samağar Noyan’ın Kara Tatar kabilesinin tümen beyi olduğunu ifade ederek O’nun moğol kökenli olduğunu belirtirken, Prof.Dr.Ahmet Temir, Samağır Noyan’ın Türkistanlı cesur bir Türk olduğunu belirtiyor ve Samağır isimli bir Tunguz obası bulunduğunu, ayrıca Türkistan’da Hocend ile Ahsikat arasında (Hocend-Nemengan yolu üzerinde) bugün bile adını muhafaza eden Samağır isimli bir köy bulunduğunu ifade ediyor. Samağar Noyan, valiliği sırasında Anadolu’yu adaletle yönetmiştir. lll. Gıyaseddin Keyhüsrev’in vezirleri Fahreddin Ali ve Muineddin Pervane’nin memleketi tam salahiyetle yönetmelerini sağlamış, onlara yardımcı olmuştur. Samağar Noyan hakkında Aksarayi: “Adil emir ve kamil yarguçı idi.” diyerek onun halka adaletle davrandığından bahsediyor ve halktan gasp edilen malların halka iade edilmesini sağladığı için halkın muhabbetini kazandığından bahsediyor. Samağar Noyan, 1265-1277 yılları arasında Müslüman olan bir noyandır. Mevlana’nın oğlu Sultan Veled, her beyitin sonu “Beğimiz bizi unutma” nakaratlı bir kaside yazmış ve Samağar Noyan’a ithaf etmiştir. Sultan Veled, Samağar Noyan’ı akıl ve adalette örneği pek nadir görülen bir insan, ezelden seçilmiş bir hükümdar olarak vasıflandırıyor ve “Samağar Ağa” diye isimlendiriyor. 1277 yılında Anadolu’ya gelen Kölemen (Memlük) Sultanı Baybars, Anadolu’dan Moğolları atmak ve Selçuklu Türklerine yardım etmek istemiştir. Lakin Selçukluların kararsız davranışları onu sinirlendirmiş ve Anadolu’yu terketmiştir. Bu sırada Anadolu valisi olan Samağar Noyan’ın Baybars’ın gelişi ile birlikte maiyetindekilerle birlikte bugün Samağır mahallesinin bulunduğu alana geldikleri ve buraya yerleştikleri zannediliyor. Böylece mahallenin Samağır adıyla ilk kuruşu M.1277 tarihine götürülmektedir. Samağar Noyan’ın hanımının adı Kutlak’tır. Nuhiy veya Numey adında bir kızı, Arap ve İcil adında iki oğlunun bulunduğu bilinmektedir. Prof.Ahmet Temir ise, İcil’i torunu olarak göstermektedir. Oğlu Arap Noyan’ın Baybars’ın Anadolu’yu terketmesinden sonra Sivas vilayetinin sahibi gibi iş gördüğü söylenmektedir. Eflaki, Arap Noyan için “Samağar Noyan’ın oğlu Arap, Sivas şehrinin hakimi ve Çelebi’nin samimi müridi idi.” diyerek Arap Noyan’ın Arif Çelebi’nin müridi olduğunu ve Mevlevi tarikatına mensup olduğunu anlatıyor. Prof.Faruk Sümer, Samağar mahallesi hakkında şunları söylüyor: “Moğol umumi valilerinden Samağar Noyan’ın yazları burada oturduğu anlaşılıyor. Çünkü, Pazarören’in 10 km. batısındaki Samağar mahallesi, muhtemelen onun adını taşıdığı gibi, mahallenin güneyindeki dağ da aynı ad ile anılır. Hatta bu son husus dirayetli ve aynı zamanda âdil bir emir olan Samağar Noyan’ın bu dağda gömülmüş olduğunu gösterebilir.” demektedir. Prof. Ahmet Temir ise, Kayseri’de Samağar isimli bir mahallenin bulunmasını, hatta Samağar adı taşıyan insanların olmasını Samağar Noyan’dan kalan hatıralar olarak değerlendiriyor. Prof.Dr. Harun Güngör ise, Kayseri’de kutsal mekanlar üzerine yürüttüğü çalışmasında, Samağar mahallesinde halkın “Abdurrahman Gazi Türbesi” dediği türbeye “Samağır Sultan Türbesi (Kümbeti)” adını veriyor. Böylece Samağar Noyan’ın bu türbede yattığı şeklindeki görüş daha da ağırlık kazanmış oluyor. Eraslan Dede’ye (Abdurrahman Eraslan) ve Eğitmen’e “Bu türbede yatan kimdir?” diye sorduğumuzda ise, cevap olarak “Battal Gazi’nin ileri gelen adamlarından Abdurrahman Gazi’dir.” veya “Melik Gazi’nin ileri gelen adamlarından Abdurrahman Gazi’dir.” şeklinde cevaplar aldık. Anlaşılıyor ki mahallede Battal Gazi ile ilgili anlatılanlarla Melik Gazi ile ilgili anlatılanlar iyice birbirine karışmış. Bununla birlikte Samağar Noyan’ın 1265-1277 yılları arasında Müslüman olduğu düşünülürse, Müslüman olduktan sonra “Abdurrahman” adını alması pekala mümkündür. Ancak Samağar Noyan’ın varlığından kimsenin haberi yok. Bunun sebebi de gayet açıktır. Daha sonra geniş yer vereceğim açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Samağır Noyan ile bugün Samağar mahallesinde oturanlar arasında herhangi bir ilgi mevcut değildir.

Yrd.Doç.Dr.Kemal Göde’nin Samağar Noyan ile ilgili olarak naklettiği bir efsane daha vardır: “Hükümet tarafından, Adana’daki aşiretleri yaylaya çıkarmamak ve yayladakileri de Adana’ya indirmemekle vazifelendirilen Mecit Paşa ile, Avşarların yeğeni Kozanoğlu cenk ederler. Bu mücadele esnasında başı sıkışan Kozanoğlu’na, Kayseri’den üç kardeş yardıma gelirler ve onu bu zor durumdan kurtarırlar. Bu üç kardeşten en büyüğü Melik Gazi, yeşiller giymiş en önde; ortanca kardeş Karadayı, karalar giymiş ortada; küçük kardeş Samağar Dede ise, aklar giymiş en arkada olmak üzere Kozanoğlu’na yardım etmişler ve Mecit Paşa’nın çekilmesini sağlamışlardır.”

Tabiidir ki bu bir efsanedir ve ona göre değerlendirmek gerekecektir. Yoksa Kozanoğlu 19. yüzyılda yaşamıştır. Melik Emir Gazi 1105 yılında tahta geçmiş ve 1134 yılında ölmüştür. (12. yüzyıl) Karadayı olarak bahsedilen Celaleddin Karatay, 13. yüzyılda yaşamıştır ve nihayet Samağar Noyan ise 13. yüzyılda hüküm sürmüştür. Kozanoğlu ile aralarında uçurum denecek kadar fazla bir zaman dilimi var.

Bu efsanenin bizim açımızdan dikkate değer tarafları şunlardır:

1. Efsanede Avşar Türkmenleri, başı sıkışan Kozanoğlu’na yardım etmeleri için bölgede bulunan bu üç insandan manevi yardım beklemektedirler. 2. Samağar adı bu efsanede köy adı olarak değil de kişi adı olarak geçiyor, Samağar adının kişi adı olduğu kabul ediliyor ve tarihi bir şahsiyet olan İlhanlı valisi Samağar Noyan’ın adının yöre insanları tarafından bilindiğini gösteriyor.

Bu efsanelerle bağlantılı olarak köylülerin Çevlik dedikleri yerde ve Çamlama (Çamlık) denilen mevkide gayrimüslim yerleşimlerinin olduğu ve bu efsanelere bağlı fetihler sırasında buralardaki ahalinin bir kısmının kırıldığı (öldürüldüğü) , bir kısmının ise burayı terk etmiş oldukları anlatılmaktadır.

ESKİ SAMAĞIR KÖYÜ AHALİSİNE NE OLDU?

Mahalleye 1700’lü yıllarda ilk yerleşimi gerçekleştiren Cevlanlar (Ceylanlar) kabilesinin ileri gelenleri, atalarının bu topraklara geldiklerinde önce Ekrek (Köprübaşı) mahallesine geldiklerini, oradaki gayrimüslimlerle anlaşamayınca viran haldeki Samağır mahallesine yerleştiklerini anlatıyorlar. Cevlanlar, Konya tarafından gelmişler ve o zamanlar Konya börkü giydikleri için Konyabörk olarak adlandırılıyorlarmış. 16. yüzyıl Maraş tahrir defterlerinde bu bilgilerin doğru olduğunu gösteren kayıtlara rastlanmaktadır. Prof.Dr. Faruk Sümer de 16. yüzyılda Samağar mahallesinde vergiye tabi iki bekarın yaşadığını açıklıyor. (Başbakanlık Arşiv Umum Müdürlüğü, nr.216, s.92) Yine Faruk Sümer’in belirttiğine göre Samağar mahallesinin kuzeyindeki dağların arkasındaki Çömürşek Özü yöresinde Samağır Viranı adlı bir köy daha vardı. (16. yüzyıl) Aslında daha önce belirttiğim gibi Samağır adı Türkistan’da Hocent-Nemengan yolu üzerinde bir köy adı olarak hala yaşayan bir isimdi. Bununla birlikte Çoruh Havzasında ve Artvin’de Samağır adını taşıyan köyler bugün de mevcuttur: Samağır (köy): Ardanuç-Artvin Samağır (Köy): Ardahan Samağar Kalesi: Tortum Demek ki bu isimlerden hareketle Samağar Noyan’ın hareket alanı içerisinde bulunan yerlerde bir kısım kabile mensuplarını bıraktıklarını söyleyebiliriz. Ancak yukarıdaki kayıtlarda 16. yüzyılda Kayseri’de iki ayrı Samağar mahallesi gözükmekle beraber birisi tamamen viran haldedir, diğerinde ise vergiye tabi iki bekar yaşamaktadır. Öyleyse şu soru akla gelebilir: Samağır mahallesi ahalisine ne oldu? Önce rivayetler: Mahalleden bir kısım insanlar Kayseri’nin Sivas’a bağlı olduğu yıllarda Sivas’a gittiklerinde eskiden Samağır’da oturduklarını ve Eski Samağırlı olduklarını söyleyen insanlarla karşılaşmışlar ve bu anlatı bugünkü nesillere ulaşmıştır. Bu rivayet tarihi kaynaklarla delillenmemekle beraber, daha önce Mevlevi kaynaklarında Samağar Noyan’ın oğlu Arap Noyan’ın Sivas’ta oturduğunu ve Sivas valisi gibi iş gördüğünü belirtmiştim. Arap Noyan’ın Sivas’ta bulunmasından da hareket edilerek halkın anlattığı bu rivayetin Arap Noyan’ın kendi kabilesi ile Samağır mahallesinden Sivas’a göçebileceği ihtimalini de akla getirir.

BUGÜN SAMAĞIR KÖYÜNDE KİMLER OTURUYOR?

Bugün Samağır mahallesinde sekiz ayrı TÜRKMEN sülalesi oturuyor. Mahallenin ilk sakinleri 1700’lü yıllarda Konya’dan gelen Cevlanlar (Ceylanlar) sülalesi. İlk olarak Ekrek (Köprübaşı) mahallesine yerleşmişler, oradaki gayrimüslimlerle anlaşamamışlar ve viran haldeki Samağır mahallesine yerleşmişlerdir.

Ceylan Sülalesi bugün şu soyadlarını taşımaktadır:

Karakaş, Onar, Çolak, Demirtaş, ceylan, Altıntaş, Özer, Ünsal, erbastı, ulutürk ve Yıldız.

Mamu Uşağı (Mahmut Uşağı) kabilesi ise, 17. yüzyılda BOZULUS TÜRKMENLERİ arasında adı geçen önemli bir topluluktur. 17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Malatya-Maraş-Kayseri ve Yozgat illeri arasında hareket halinde oldukları görülmektedir. Bu büyük topluluğun büyük bölümünün Yozgat iline yerleştirildiği ve iskanlarının sağlandığı biliniyor. Parçalanan diğer küçük toplulukların ise Kayseri, Malatya ve Kahramanmaraş arasında değişik köylere iskan edildikleri tahmin ediliyor. Bugün Samağar mahallesinde Mahmut Uşağı Türkmenlerinin yerleşimine rastlanması bu durumu daha gerçekçi kılıyor.

Bu aileye mensup Eraslan Dede, Mahmut Uşağı kabilesinin Şam’dan Urfa yöresine, oradan da Kahramanmaraş üzerinden Kayseri’ye geldiklerini ifade etti. Bu hat Bozulus Türkmenlerinin hareket alanıyla birebir aynıdır. Eraslan ve Korkmaz ailesinin öyküsü daha sonraki bölümlerde geniş bir şekilde ifade edilecektir.

Mamu Uşağı (Mahmut Uşağı) kabilesinin aldığı soyadları şunlardır:

Safer, Korkmaz, Metiner, Eraslan, Aslaner, İlhan, Çetin,Tanrıkulu, Erhan, Ertürk, Ergelen, Bayazıt, Erbaşı, Coşkun, Erdoğan ve Karaman.

Emirağalar kabilesi de Mahmut Uşağı Türkmenleri gibi Dulkadirli topluluğunun içinde yer alan bir kabile iken Maraş’tan gelip Samağar’a yerleşmişlerdir. Mahalleye yerleşen ikinci ailedir. Bugün aldıkları soyadları şunlardır: Ulusoy, Erdemir, Ekinci,Özdemir, Aydemir, Harmanbaşı, Bahçebaşı, Uluhan. Türkler kabilesi Öztürk, Polat Kabilesi Polat ve Özpolat, Karamehmetler kabilesi Karataş ve Karakaya, Topalhasanlar kabilesi Balcı ve Topal, Camızcılar kabilesi ise Gürkan,gökçek, Mandacı ve Yalnız soyadlarını almışlardır.

Bugün Anadolu'daki köylerde görülen sık göç verme olayı Samağır Köyü'nde de görülmesi üzerine, Mamu Uşağı soyundan gelen Korkmaz Ailesi tarafından soyağaca çalışması yapılmak ile birlikte mahalledeki tarihi binaları korumaya almaya başlamışlardır. Ayrıca bölge de yeşillendirme uygulamalarını başlatmışlardır.

Coğrafya

Kayseri iline 67 km, Bünyan ilçesine 30 km uzaklıktadır.

Nüfus

Yıllara göre mahalle nüfus verileri
2014	200
2007	457
2000	496
1997	582

Dış bağlantılar

• Yerelnet