Sema (tasavvuf)

Sema veya Sama, (Arapça: سماع ), sufinin musiki nağmelerini dinlerken sesi ve anlamı işitmesi, vecde gelip hareket etmesi ve kendinden geçip dönmesi anlamında bir tasavvuf terimi.

Sema
Semazenler
Ülke Türkiye
Kaynak 00100
Bölge Avrupa ve Asya
Tescil geçmişi
Tescil 2008 (3 oturum)

Arapçada "işitmek" anlamındaki semi kelimesinden gelir ve mecazi olarak "şarkı, nağme, musiki, raks" anlamlarındadır.[1] Zamanla sufilerin cezbe halinde şiir ve ilahi dinlemeleri ve bu dinleme sırasında vecde gelip ayakta zikir yapmalarına isim olmuştur.[2] Sema sırasında genellikle dervişler döne döne raks ettikleri için semaya "devir ve deveran" (dönmek) da denilmiştir.[3] Tasavvuf anlayışına göre sema sırasında evrenin tüm gerçekleri işitilir ve sema edenler daha sonra bu gerçeklerin gerektirdiği şekilde davranıp yaşamaya çalışır.[4]

13. yüzyıl mutasavvıflarından Mevlânâ tarafından da dinî ve tasavvufi bir coşkunlukla icra edilen sema, bilhassa Mevlânâ'dan sonra gittikçe gelişmiş ve başlı başına bir ayin halini almıştır. Mevlevi sema törenleri Türkiye'nin UNESCO tarafından belirlenmiş İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kayıtlı miraslarından birisidir.[5]

Geçmişi

Sufiler, İslam'ın ilk devirlerinden itibaren semayı, vecdi, musiki ve şiir dinlerken kalkıp hareket etmeyi, dönmeyi kabul etmişlerdi. Ortaya çıkışından itibaren semanın İslam dini ile bağdaşıp-bağdaşmayacağı çok tartışılmış; sufilere göre helal; tarikatla ilgisi olmayan din bilginlerine göre ise haram kabul edilmiştir.[2]

Mevlana çağından az önce yaşayan ve onunla çağdaş bulunan sufiler semayı ehline helal görmekte ve sema etmekteydiler.[6] Sufiler sohbet ve zikir için bir araya geldiklerinde sohbet edilir, yapılan nasihatler dinlenir, bu arada konusu Allah sevgisi ve aşkı olan şiirler ve ilahiler okunurdu. Kavval ve goyende denilen güzel sesli kişiler tarafından söylenen şiirleri ve ilahileri dinleyen dervişler duygulanır, heyecanlanır, coşarak yerlerinden fırlar dönmeye başlarlardı. Dönme, derviş sakinleşinceye kadar sürerdi. Dervişlerin ferdî olarak da toplu olarak da döndükleri olurdu.[3] Mevlâna'nın yaptığı sema, bu geleneğin devamı idi.

Daha önce sema ile ilgilenmeyen Mevlana, Şems-i Tebrizî ile tanışıp onun etkisine girdikten sonra çeşitli vesilelerle coşmaya ve bazen vecde gelerek döne döne semaya başlamıştı. Mevlana'nın "doyumsuz bir aşk şarabına" benzettiği sema,[6] zamanla Mevlevîliğin ayin yöntemlerinden biri olarak kabul edilmiş; asırlar geçtikçe büsbütün sanatsal bir hal almıştır.[2]

Mevlânâ'nın düşüncelerinin bir tarikat kimliğine bürünmesi oğlu Sultan Veled'in zamanında başlamışsa da semanın belli usul ve kurallara göre yapılması 15. yüzyılda Sultan Veled'in torunu Emîr Âlim Çelebi'nin oğlu Pîr Âdil Çelebi dönemine rastlar.[7] Bu konudaki son düzenlemeler ise Konya'daki âsitânenin şeyhlerinden Pîr Hüseyin Çelebi tarafından 17. yüzyılda gerçekleştirilmiştir.[7]

Mevlevi Sema Törenleri, 2008 yılında UNESCO tarafından belirlenmiş İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydedilmiştir.

Mevlevîlikte semanın benzerlerine Halvetilik, Kadirilik, Rufailik, Sühreverdilik, Celvetilik gibi tarikatlarda da rastlanır ve bu tarikatlarda buna daha çok "devr" veya "deverân" denir.[3]

Mevlevi sema töreninin parçaları
Semahane
Galata Mevlevihanesi'nin semahanesi

Semahane, Mevlevihanelerin içinde sema ayinin yapıldığı yerin adıdır. Semahanenin içinde sadece semazenlerin girdikleri (döndükleri) alana "meydan" denir. Semahaneye "cümle kapısı" denilen bir kapıdan girilir. Cümle kapısının tam karşısında mihrap bulunur. Mihrap, kıble yönündedir. Meydana girildiğinde semazenler sağ tarafta, ayini yönetecek Mevlevi şeyhi ise mihrap tarafında durur.

Meydanın çevresine izleyicilerin oturabilmesi için sandalyeler yerleştirilmiştir. Meydan ile izleyiciler arasında alçak bir ahşap çit bulunur. Cümle kapısı yakında çitin giriş kapısı bulunur. Semazenler ve şeyhler "meydan kapısı" denen bu kapıdan meydana girerler.

Meydanda şeyhin oturduğu kırmızı post Mevlana'nın n makamı sayılır ve şeyh efendi vekaleten bu makama oturur. Şeyh postunun kırmızı rengi maddi dünyadan batışı, manevi dünyaya doğuşu temsil eder. Mevleviliğe yeni girenler siyah renkli postta oturur. Derviş bilgilenip yol alınca beyaz renkli posta oturmaya hak kazanır.

Semazen kıyafetleri
Semazen

Semazenin sikkesi insanın kötü huylarını, yani "nefsinin mezar taşı"nı temsil eder, tennuresi "nefsinin kefeni"ni, hırkası ise nefsini temsil eder. Semazenin semaya başlarken hırkasını çıkarması mânevi bir temizliğe başlamasını ifade eder.

Mutrib heyeti

Sema ayini sırasında müzik yapan topluluk, mutrib heyetidir. Neyzenler, kudümzenler, halîezenler, rebabzenler, naathan ve ayin okuyanlardan oluşur.[8] Keman ve kemençeler de bulunabilir.[8] Mutribin şefi kuddümzenbaşıdır.

Semazenbaşı

Semazenlerin en kıdemlisi, semazenbaşıdır. Sema töreni sırasında semazenlerin arasında dolaşarak onların rahat sema yapmalarını sağlar. Yorulan veya rahatsızlanan semazeni meydandan çeker. Bütün bunları baş,göz, kaş ve ayak hareketleri ile yapar.

Kaynakça
  1. Ceyhan, Semih. "Semâ" (PDF). http://www.islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, yıl: 2009, cilt: 36. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  2. Kara, Kerim. "Tasavvufta Sema". http://www.kerimkara.com. Kerimkara.com sitesi, 25 Aralık 2008. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  3. Uludağ, Süleyman. "Tasavvufta Sema". http://www.zuhurdergisi.com. Zuhur Dergisi, 11 Ağustos 2012. 28 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  4. Menteş, Melih Ümt. "Sema Ayini: Semboller ve Anlamlar". Cinius Yayınları, Şubat 2011. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018.
  5. "Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde Türkiye" (PDF). http://www.unesco.org.tr/. UNESCO Türkiye Milli Komisyon web sitesi. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  6. Turan, Namık Sinan. "17. Yüzyılda Osmanlı Tasavvuf Ritüelinde Semâ, Deveran ve Müziğin Püritanizmle İmtihan". https://www.academia.edu/. Akademik Porte, Tarih: Bahar 2016, Sayı:13. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  7. Özcan, Nuri. "Mevlevi Ayini" (PDF). http://www.islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Yıl: 2004. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)
  8. Erbaş, Fatih. "Sema ve Semazen". https://www.academia.edu/. Kubbealtı Akademi Mecmubası sayı 175, Temmuz 2015. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. |website= dış bağlantı (yardım)

Galeri
  • Konya'da semazenler
  • Semazenler, 1887
  • 1893 yılında Chicago'da düzenlenen Dünya Dinleri Parlamentosu'nda semazenler
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.