Halvetilik

Halvetilik, cehri zikir adı verilen ve ilahi isimlerin yüksek sesle tekrar edilmesi anlamına gelen zikir yöntemini kullanan ve aslı Alevî-Bektaşî ittikadiyle yönetilen Safevî Hanedanı'na ulaşan İslamî-Batınî bir tarîkattır. Halevetîlik tıpkı Anadolu'daki Alevî-Türkmen tarikâtı olan Bektaşîlik gibi bir Alevî tarikatıdır ve Miladi 14. yüzyılda bugünkü Azerbaycan'ın Şemahı bölgesinde yaşamış ve Alevî-Türkmen olan Şeyh Ebu Abdullah Siraceddin İmrân bin Ekmel ed-Din Lahici (Arapça: شيخ أبو صراج الدّين عِمران بن أكمل الدّين) tarafından kurulmuştur.[1]

Daha sonra yaşadığı dönemdeki Osmanlı İmperatorluğu'nun, yani günümüzdeki Türkiye Cumhuriyeti'nin Amasya ve Çorum bölgeleri arasında hayatını sürdüren Pîr İlyas Amasyâvî'nin (Arapça: پير إلياس أماسياوي) bir ağaç kovuğunda uzun süre halvet çıkarması ve ardından gelen müridlerin de tenhada kalmayı tercih etmeleri üzerine Alevîlerin tarikatı bu isimle anılmaya başlayıp gündeme ulaşmıştır.

Halvet’îyye Tarîkatı

Halvet’îyye yolu Pîr İmrân Halvetî ile birlikte yaygınlık kazanmaya başlamışsa da sonrasında pek çok kollar zuhur etmiş ve bu nedenle de "tarikatların anası" olarak anılmıştır. Halvet gönlünden Allah'tan gayrısını uzaklaştırmak ya da Allah'tan gayrısından uzaklaşarak ona yaklaşmak üzere yalnız kalmak anlamlarına kullanılır.

Özellikle Osmanlı döneminde Anadolu, Balkanlar, Ortadoğu ve Afrika'da geniş bir yayılma alanı bulmuştur. Kıbrıs'ta Gazimagosa'ya Kutub Usame Efendi gitmiştir. Kurucusu Türk olan Halveti tarikatı, Azerbaycan'ın Şah İsmail tarafından Şiî İslam ittikâdini yaygınlaştırmasıyla birlikte Şirvanşahlar devletinde biliniyordu ve baya yaygındı. Merkezi bugünkü Bakü şehrinde bulunan Şirvanşahlar devletinin son hükümdarları Halveti şeyhlerine büyük saygı göstermişler, zaviyelerini saray binasının yanıbaşına açmalarına müsaade etmişlerdir. "Pîr-i Sâni" olarak anılan Seyyid Yahya Şirvanî tarîkatın 15-16 yüzyıllarda Osmanlı coğrafyasında yayılmasını sağlayan en önemli sîmâlarından biridir. Günümüzde de Halveti mensupları tarafından okunan Vird-i Settar ismiyle anılan eser Yahya Şirvani'ye aittir. Yahya Şirvani tarafından yetiştirilen dervişlerin Anadolu'ya halife olarak gönderilmeleri tarikatın Anadolu'da yayılmasında etkili olmuştur.

Kol ve şubeleri

Halvetilik'nin en yaygın kolu Şâbânîlik koludur. Kastamonu Taşköprü doğumlu Pîr Şeyh Şâban-ı Veli'nin piri olduğu Halvetî-Şâbânî yolu mevcuttur.

İki ana kola ayrılan tarîkatın bazı önemli şubeleri aşağıda belirtilmiştir.

Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye, Hurûf’îyye, Keysân’îyye ve İmâm’îyye-i İsnâ‘aşer’îyye Şîʿîliğiyle ilgilidir. Şîʿa-i Bâtın’îyye ALEVÎLİK

Alevî inanç Allah • Peygamber Muhammed Hâkk-Muhammed-Ali • Muhammed-Ali Kur'an-ı Kerîm • İslâm Peygamberleri Nefesler • Dört Kapı Kırk Makam Şeriat • Tarikat • Hakikat • Marifet Tâkıyye • Tevella • Teberra • Nûr Vahdet-i Vücud • Keşf • Nefis • İhsan On İki İmam 1. Ali • 2. Hasan • 3. Hüseyin • 4. Zeynel Abidin • 5. Muhammed el-Bakır 6. Cafer-i Sadık • 7. Musa el-Kâzım • 8. Ali er-Rıza • 9. Muhammed el-Cevâd • 10. Ali el-Nakî • 11. Hasan el-Askeri • 12. Muhammed Mehdi Alevîlikte Önderler Hatice • Fatıma Zehra • Ali Hasan bin Ali • Hüseyin bin Ali Ehli Beyt • 14 Masum-u Pak Yediler • 17 Kemerbest • Kırklar Alevîlikte etkin kişiler Hızır • Veysel Karani • Salmân-ı Fârisî • Câbir bin Hayyan • Z'ûl-Nûn el-Mısrî • Ebâ Yezîd-i Bistâmî • El-Hallac • Ebu'l Vefâ • Ebû’l Hasan Kharakânî • Yusuf Hemedani • Muin’ed-Dîn Nâsır-ı Hüsrev • Ahmed Yesevî • Ahmed Er Rufai • Abdülkâdir Geylânî • Kutb'ûd-Dîn Haydar • Muhyiddin İbn Arabi • Ahi Evran • Hacı Bektaş-ı Veli • Mevlâna Celâleddîn • Hacı Bayram-ı Veli • Sadreddin Konevî • Tac'ed-Dîn Zahid Gilani • Baba İlyas • Sarı Saltık Baba • Barak Baba • Taptuk Emre • Yunus Emre • Âşık Paşa • Safiyüddin İshak • Karaca Ahmet • Sadreddin Musa • Abdal Musa • Nesîmî • Şah Ni'metullah Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) • Şeyh Cüneyt • Şeyh Haydar • Sultan Ali • Hatai • Kaygusuz Abdal • Balım Sultan • Gül Baba • Pir Sultan Abdal • Fuzûlî • Kul Himmet • Virani • Yedi Ulu Ozan • Nurbakşî • Galibî Alevî tarih Emevîler • Ebû Müslim El-Horasanî • Babek Ayaklanması • Babek Hürremi • Abbâsîler • Alavîler • Fatımîler • İlhanlılar • Baba İshak ayaklanması • Baba İshak • Şeyh Bedreddin • Börklüce Mustafa • Osmanlı İmparatorluğu'nda Alevi zulmü • Şah Kulu Baba Tekeli isyanı • Şah Kulu • Çaldıran Muharebesi • Yavuz Sultan Selim • Celâlî ayaklanmaları • Baba Zünnun İsyanı • Kalender Çelebi İsyanı • Kalender Çelebi • Abaza Mehmed Paşa • Kuyucu Murat Paşa • Safev’îyye • Safevîler • Avşarlar • Kaçarlar • Bektâş’îyye • Vaka-i Hayriye • II. Mahmud • 1830 Yezidi İsyanı • Dersim ayaklanmaları • Nuri Dersimi • Koçgiri İsyanı • Seyit Rıza • Dersim katliamı • Maraş katliamı • Çorum katliamı • Sivas katliamı Alevî ibâdet Cem • Cemevi • Semah • Cuma Namazı Dua • Oruç • Zekât • Kurban • Adak • Mevlit • Keramet • Ziyaret • Musâhip • Düşkünlük Alevî dinî günler Mevlut Kandili • Regaip Kandili Miraç Kandili • Berat Kandili Kadir Gecesi • Ramazan Bayramı Kurban Bayramı • Aşure Günü • Nevruz Hıdırellez • Hızır Orucu • Muharrem orucu • 26-28 Ramazan / Kadir orucu • Masum-u Pak Orucu • Gadir Hum Bayramı • Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri Alevî tarikât TASAVVUFÎ ALEVÎ TARİKAT KÖKENLERİ A) İslâmî-Sufi/Tasavvufî Kökenliler 1) Alavîler Horasan Melametîliği Kalenderîlik Haydarîlik Nakşibendiye Mevlevîlik Yesevilik Bektâşîlik Ahilik 2) Kadiriye Nimetullahîlik Nurbakşîlik Rufailik Galibilik 3) Zahidiyye Halvetiyye Bayramiyye Halvetiye Safeviyye Kızılbaşlar Çepniler Tahtacılar B) Hürremîyye (Kızıl-Giyinenler) 1) Celâlîyye 2) Vefâîyye Babailer Baba İlyasçılar Baba İshakçılar Barak Babacılar Hurûfîyye (Dîn) Dedebabalık Ali’îyye Harabat’îyye Nûktâvîlik C) Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Din) 1) Haydariyye 2) Şemsiyye / Şimaliyye 3) Kameriyye / Kilaziyye 4) Gaybiyye D) Yazdânizm (Kürt Alevîliği) 1) Yâresân (Yarsanizm) 2) Yezidi (Ezidilik) (Dîn) 3) Çınarcılık (Işık Alevîliği) Hizipler ve İ'tikadî mezhepler Sünnîlik • Şiîlik • Haricîlik • Bâtınîlik Diğer etkileşim grupları Melâmîlik • Kalenderîlik • Yesevîlik • Kadirilik • Rufailik • Haydarîlik Mevlevîlik • Halvetiyye • Ekberilik • Bayramiye • Bektâşîlik • Âhiler • Nimetullahîlik • Halvetiye • Çepniler • Tahtacılar • Galibilik • Nurbakşîlik • Vefâîlik • Bâbâîlik • İsmailîlik • Nizarîlik • Safeviyye • Kızılbaş • Celâl’îyye • Hurûf’îyye • Bâtınîlik • Dedebabalık • Ali’î • Harabat’î • Nusayr’îyye • Dûrz’îyye • Bâbîlik • Bahâîlik • Kürt Alevîleri • Yâresânîlik • Êzîdîlik • Yezdânizm • Ghulat-i Şîʿa ve Kürt Alevîliği • Zerdüşt • Mazdaizm • Zurvanizm • Kabbala • Mazdekçilik • Işıkçılık • Luvî mitolojisi • Mani dini • Sâbiîlik • Gnostisizm • Şamanizm • Şaman • Tengricilik • Panenteizm • Nebatiler

Şubeleri

• Pîr İlyas Amâsî kolu
• Seyyîd Yâhyâ-yı Şirvânî kolu
  • Molla Hâbib Karamanî şubesi
  • Cemâli’îyye şubesi (Çelebi Hâlife Cemâl-i Halvetî’ye atfedilen)
    • Sünbül’îyye
    • Assâl’îyye
    • Bahş’îyye
    • Şâbân’îyye
      • Karabaş’îyye
        • Bâkr’îyye
          • Kemal’îyye
          • Hufn’îyye
            • Tecân’îyye
            • Dırdîr’îyye
            • Sâv’îyye
          • Semmân’îyye
            • Feyz’îyye
        • Nasûh’îyye
          • Çerkeş’îyye
            • İbrahim’îyye/Kuşadav’îyye
          • Halîl’îyye
  • Ahmed’îyye şubesi (Yiğitbaşı Ahmed Şemseddîn bin Îsâ Marmarâvî’ye atfedilen)
    • Ramazan’îyye
      • Buhûr’îyye
      • Hayât'iyye
      • Cerrah’îyye
      • Raûf’îyye
      • Cihangiri'yye
    • Sinan’îyye
    • Muslih’îyye
    • Zeherr’îyye
    • Hayât’îyye
    • Uşşâk’îyye
      • Câhid’îyye
      • Selâh’îyye
    • Niyâz’îyye/Mısr’îyye
    • Beyûm’îyye
  • Rûşen’îyye şubesi (Dede Ömer-i Rûşenî’ye atfedilen)
    • Gülşen’îyye
      • Sezâ’îyye
      • Hâlet’îyye
    • Demirtâş’îyye
  • Şems’îyye şubesi (Şemseddîn Ahmed Sivâsî’ye atfedilen)

Halvetiyye-i Cemâl’îyye/Şâbân’îyye Silsilesi

1. Muhammed (Alevîlerin atası)
2. Ali (Alevîlerin atası)
3. Selman-î Tahir (Selman-î Farisî)
4. Ebu Zerr el-Gıfârî
5. Ammar bin Yasir
6. Hasan Basrî
7. Habib Acemî
8. Dâvud et-Taî
9. Marûf el-Kerhî
10. Serî es-Sekatî
11. Cüneyd-i Bağdâdî (Iraklı Alevî-Türkmen Dervişi)
12. Mimşâd Dîneverî
13. Seyyid Muhammed el-Bâkırî (Diyarbakırlı Alevî-Türkmen Dervişi)
14. Kadı Vecîhüddîn Ali el-Bâkırî (Diyarbakırlı Alevî-Türkmen Dervişi))
15. Ebu’n-Necib Sühreverdî
16. Kutbeddîn el-Ebherî
17. Rükneddîn Necaşî
18. Şehâbeddîn Tebrîzî
19. Hâce Cemâleddîn Şirazî (Bektaşî Tarikatına bağlı olan Alevî-Türkmen Dervişi)
20. Sultân-ul Halvetî[2] Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî (Seyyid Abdulkadir Geylanî evlatlarından olan Alevî-Türkmen Dervişi)
21. Ahî Muhammed el-Halvetî (Alevî-Türkmen Dervişi)
22. Pîr İmran el-Halvetî (Halveti Tarîkatı Şeyh Ebû Abdullah Sirac’ed-Dîn İmran bin Ekmel’ud-Dîn-i Lahicî tarafından Herat'ta kuruldu).
23. Ahî Mîrim el Halvetî
24. Sadreddîn Hayyamî
25. Pîr-i Sânî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî (Yetiştirdiği şeyhler aracılığıyle Halveti Tarîkatını Anadolu'ya yaydı).
26. Muhammed Bahaeddîn-i Erzincanî
27. Çelebi Hâlife Cemâl el-Halvetî (Alevî-Bektaşî Türkmen Dervişi)
28. Hayreddîn Tokadî
29. Şabân-i Veli Kastamônî
30. Pir-î Sanî Şeyh Mustafa El-Çorumî
31. Seyyid Mehmet Hilmi Efendi (Hacı Baba) (Çorumlu Alevî-Bektaşî Şeyhi)
32. Kutbu'l Cihan Şeyh İbrahim Hakkı
33. Hasan Muştak Efendi
34. Hacı Cemal Efendi
35. Hacı Nuri Efendi
36. Hacı İlyas Efendi El-Kastamonî

Türk tasavvufundaki yeri

İslâm

Şiilik

Tasavvuf

Sünniler

Hariciler

Hanefi

Maliki

Şafi'i

Hanbeli

Zahiri

Z'ûl-Nûn el-Mısrî

İbrahim ibn Edhem

Ebû’l Hasan Şazeli

Ebû’n Necib Sühreverdi

Ebâ Yezîd-i Bistâmî

Şazel’îyye

Sühreverd’îyye

Ebû’l Hasan Harakânî

Ebû Hafs Ömer es-Sühreverdî

Sehl el-Tüsterî

Arslan Baba

Yusuf Hemedanî

Hallâc-ı Mansûr

Ahmed Yesevî

Abdulhâlık Gucdevanî

Abdülkâdir Geylânî

Yesev’îyye Tarikat

Nakşibend’îyye Tarikat

Kadir’îyye Tarikat

Şeyh’ūl`Ekber İbn ʿArabî

Gâl’îyye

Zahid Gilani

Ekber’îyye

Yunus Emre

Halvet’îyye

Vahdet-i Vücud

Yâhyâ-yı Şirvânî

Şabân-î Veli

Ayrıca bakınız

Alevî tarikâtları ve ibadethâneler

• Bektâşîlik
• Bayramilik
• Celvetilik
• Tekke/Mescid/Cem Evi (Pîr veya Niyâz Evi)

Kaynakça

1. Horasanlı Alevî Türkmen Pîr ve Şeyhi olan Pîr Abdal Musa ve Pîr Geyikli Baba
2. Abdülbaki Gölpınarlı, Türkiye'de Mezhepler ve Tarîkatlar, İnkılâp Yayınevi, 1997.