Tarabya

Tarabya, İstanbul Boğazı'nın Avrupa yakasında, Sarıyer ilçesine bağlı bir mahalledir. Deniz kenarındaki balık lokantaları ve tavernalarıyla ünlüdür.

Tarabya
Mahalle

Sarıyer'in İstanbul'daki konumu
Ülke Türkiye
Bölge Marmara
İl İstanbul
İlçe Sarıyer
Nüfus
 (2014[1])
 • Toplam 17.922
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu
34457
Alan kodu 212
Plaka kodu 34

Coğrafi konumu ve özellikleri

Sarıyer'deki diğer beldelerin aksine yeşillik alan çok fazla bulunmaktadır ve diğer beldelere göre denizden gelen kuzey rüzgarları sayesinde daha serin bir havaya sahiptir. Birçok yat ve tekneye ev sahipliği yapan marinası, Huber Köşkü ve meydanında bulunan dev çınar ağacı ile İstanbul'un popüler kıyı semtlerinden birisidir. Bugün Marmara Üniversitesi'ne ait olan bölüm ise, eskiden prens Aleksandros İpsilanti'nin yalısıydı.

Yenikapı-Hacıosman Metro hattının son durağı olan Hacıosman durağı, Tarabya Mahallesi sınırları içindedir. Hacıosman Metro durağının Tarabya Mahallesinin sahil kısmına uzaklığı yaklaşık olarak 3 kilometredir.

Tarihçe
Büyük Tarabya Oteli ve Tarabya'nın genel görünümü.

Bugün Tarabya denilen yerin adı antik çağlarda Farmakeia idi. Bu ad, Medea tarafından Trakya kıyılarına bırakıldığı iddia edilen “farmakon”dan (Antik Yunanca'da farmakon zehir anlamına gelir) ilişkilidir. Geleneğe göre Konstantinopolis Patriği Attikos, toplantılarını yaptığı bu yerin zehirle ilişkili olmasından rahatsız olmuş, Farmakeia’nın adını Terapeia olarak değiştirmiştir.

Terapeia, 1453'te Osmanlıların eline geçti. Bu tarihteki Konstantinopolis kuşatmasının ilk günlerinde, Osmanlı kuvvetleri o zamanlar küçük bir Bizans kalesi olan Therapia'yı işgal etti. Kalede teslim olan 40 Bizans askeri teslim oldu ve kuşatma sürerken idam edildi.

Osmanlı seyyah Evliya Çelebi (1611-1685), eskiden ıssız olduğunu belirttiği Terapeia'yı Sultan II. Selim'in 1570'lerde ziyaret ettiğini, hayran kaldığı ve "Tarabya" adıyla mekânı imar ederek yeni yerleşimcilere açtığını belirtmiştir. Seyahatnamede bu olay şöyle aktarılmıştır: "Eskiden deniz kıyısında bir balık dalyanı var imiş. Bundan başka hiç yapı yok imiş. II. Selim deniz kıyısında gezinirken bu balık avlanan yere uğrayıp çeşit çeşit balıklar avlatıp, o yerde nice servi ağaçları vardır, o servilerin gölgesinde taze avlanmış balıkları pişirterek içer ve eğlenir. Sonra Veziriazam Sokullu Mehmed Paşa'ya ferman edip, 'Bu mahalde bana bir yeşillik sofa ve bir kasaba yapın, ismi Tarabya olsun' buyururlar." Evliya Çelebi’nin verdiği bilgiye göre, bir köy olan Tarabya’da yaklaşık 800 ev vardı; köyün yedi mahallesinde Hıristiyanlar, bir mahallesinde Müslümanlar yaşıyordu. Bölge IV. Murad döneminde (1623-1640), İstanbul Boğazı kıyısındaki pek çok yer gibi Rus Kazaklar tarafından yağmalanmıştır. Eremya Çelebi Kömürciyan, Terapeia'nın 17. yüzyılda bir Ortodoks Rum köyü olduğunu aktarır. Yaklaşık yüzyıl sonra Sarkis Sarraf Hovhannesyan birkaç Ermeni ile az sayıda Müslüman’ın da yaşadığı bir Ortodoks Rum yerleşmesi olduğunu yazar.[2][3][4]

İstanbul'un Tarabya semtindeki İpsilanti Yalısının 1809-1819 yılları arasındaki halini gösteren Antoine Ignace Melling (1763-1831) tarafından yapılmış gravürü.

Terapeia, zamanla neredeyse tamamen Ortodoks Rumların yaşadığı küçük bir balıkçı köyü haline geldi. 1655'te Terkos Metropolitliği'nin merkezi haline gelmesinden sonra köyün durumu tamamen değişti. Yeni metropolitlik merkezi, Konstantinopolis'e yakınlığı sayesinde Ortodoks Kilisesi'nin hiyerarşisinde kademeli olarak yükseldi. Bunun sonucunda Terapeia yavaş yavaş gelişti ve Boğaz'ın Avrupa yakasındaki en önemli yerleşim yerlerinden biri haline geldi. Fenerlilerin ve Rum toplumunun başka üyeleri de bölgenin iyi iklimi ile kolera ve veba gibi salgın hastalıklara karşı korunaklı olmasından dolayı Terapeia'yı ikametgâh olarak seçmeye başladı. Aynı nedenlerden dolayı yabancı büyükelçiler ve Fenerli ünlü aileler ile Ermeni ve Yahudi tüccarlar da Terepeia’da ikametgâh ve evler ettiler. Terapeia böylece Konstantinopolis'in Ortodoks Rum yönetici sınıfının gözde yeri haline geldi. Murouzis ve İpsilanti gibi bazı Fenerli aileler buradaki sayfiye evlerini 1821'e kadar korudular. 1821 yılındaki Yunan ayaklanmasından sonra Fenerlilerin evlerinin tamamına el konuldu ve yeni mülk sahiplerine devredildi. Örneğin Alman Sefareti Yazlığı'nın bulunduğu bina Sutsos ailesine, Fransız Sefareti Yazlığı'nınki ise İpsilantis ailesine aitti.[5]

Tarabya'da Rum Ortodoks Mezarlığı içindeki Ayios Konstantinos ve Ayia Eleni Kilisesi. Fotoğraf: Aralık 2020.

Yirminci yüzyılın ortalarına kadar Tarabya’nın nüfusu büyük ölçüde Rumlardan ibaretti. Kristoforos Kristidis'e göre 1955'te Tarabya’nın nüfusu 144 aileden oluşuyordu ve Rumların altı sınıflı bir ilkokulu, bir yatılı okulu ve bir spor kulübü vardı. 6-7 Eylül Olaylarında daha önce buraya taşınmış olan Terkos metropolitinin ikametgâhı ve 1796'da inşa edilmiş olan Ayios Yergios Kilisesi ateşe verilip yağmalandı. Kilisenin ikonostasisi ve ikonalarının bir kısmı Aya Paraskevi Kilisesi’ne devredildi. Sonraki yıllarda, Türk-Yunan ilişkilerinin ağırlaşması ve esas olarak Kıbrıs sorunu yüzünden azınlıklara uygulanan baskılar nedeniyle, Rumlar göç etmek zorunda kaldı. Rum cemaate ait ilköğretim okulu, öğrenci eksikliği nedeniyle 1985'te kapatıldı. Bu tarihlerde Tarabya’da çoğu yaşlı yaklaşık 50 Rumun yaşadığı tahmin edilmektedir.[6][7]

Tarihsel yapılar

Tarabya’da pek çok tarihsel yapı bulunmaktadır. Kiliseler, ayazmalara, sefaret yazlıkları, çeşmeler, oteller, yalı ve köşkler bu yapıların başında gelir. Günümüze kadar ulaşan bu yapıların tarihi 17. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Tarabya bu yüzyılın ortalarından itibaren Terkos metroplitinin ikamet yeriydi. Metropolit Athanasios zamanında inşa edilen metropolit konağı, bugünkü Büyük Tarabya Oteli'nin hemen yanında, 1796 yılında yeniden yapılan Ayios Yergios Kilisesi’nin avlusunda bulunuyordu. 1955'te, 6-7 Eylül Olayları'nda bu kilise ve metropolit konağı ateşe verilip yağmalandı. Ayios Yergios Kilisesi 1958 yılında Sarıyer Belediyesi tartından istimlak edildi. Aya Paraskevi Kilisesi, 1860 yılında Mavrogenis ailesi tarafından Aziz Paraskevi Ayazması yakınında inşa edilmiştir. Kilise, Athos Dağı Kilisesi tarzında kubbeli bir bazilikadır. Tarabya cemaat mezarlığındaki Ayios Konstantinos ve Ayia Eleni Kilisesi (Tarabya Rum Ortodoks Mezarlığı Kilisesi) ise, Zarifis ailesi tarafından 1873'te inşa edilmiştir Şalcıkır Caddesi'ndedir. Haziran-1 Sokağı'nda bulunan Katolik Ermeni kilisesi Surp Andon Kilisesi de Andon Tıngır Yaver Paşa tarafından 1871'de yaptırılmış ve Aziz Antuan'a ithaf edilmiştir.

Haziran-1 sokağındaki Ermeni Katolik kilisesi Surp Andon Kilisesi'nin genel görünümü. Fotoğraf: Aralık 2020.

Tarabya'da çok sayıda ayazma vardı. Bunların en önemlileri, Aya Fotini, Aya Paraskevi, Aya Marina, Aya Kiriaki, Aya İoannis (Vaftizci Yahya) ile Ayios Konstantinos ve Ayia Eleni ayazmalarıdır. Aya Marina Ayazması Kalaycı Nuri Sokağı’ndadır ve yapısı 1916 yılında inşa edilmiştir. Aya İoannis (Yani) Ayazması Bostan Sokağı’nda yer alır ve binası 1864 yılında yapılmıştır. Aya Kiriaki (Ayia Kiriaki) Ayazması ise Dereiçi Sokağı’ndadır ve günümüzde Atsushi Miyazaki Parkı içinde yer alır.[5][8][9]

Tarabya'daki tarihsel cami Köstenceli Hacı Osman Camii'dir. Tarihi çeşmelerden Bezm-i Alem Valide Sultan Çeşmesi, 1853 yılında yapılmıştır ve Hayat Çeşmesi Sokağı'nda bulunmaktadır. 1814 yılında yapılan Sultan II. Mahmut Çeşmesi ise, Vilayetler Evi'nin yanındadır. 1831 yılında yapılan ve aynı adı taşıyan ikinci bir çeşme ise Tarabya Parkı'nda bulunmaktadır.

Birkaç elçiliğin sefaret yazlıkları da Tarabya'da yer alıyordu. Bir kasımı bugün de varlığını sürdürmektedir. Bunlardan biri olan Alman Sefareti Yazlığı 1887-1900 yılları arasında inşa edilmiştir. Fransız Sefareti Yazlığı 1700'lerin sonunda yaptırılmış ve 1807'de Fransa Büyükelçiliği'ne verilmiştir. 1913'te büyük bölümü yanmış ve kalan bölümü 1989-2012 yılları arasında Marmara Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü eğitim binası olarak kullanılmıştır. İngiliz Sefareti Yazlığı ise, 1829'da İngiltere Büyükelçiliğine verilmiştir. Bina 1911'de yanmıştır. İtalyan Sefareti Yazlığı (Villa Tarabya) 1905-06 yıllarında mimar Raimondo D'Aronco tarafından inşa edilmiştir.

Bir sayfiye olan Tarabya köşk ve yalılara da ev sahipliği yağmıştır. Huber Köşkü, Manas Efendi Yalısı, Zarifi Köşkü ve Zografos Yalısı bunların başında gelir. Huber Köşkü 1900'lerin başında inşa edilmiştir. 1985'te kamulaştırılarak Cumhurbaşkanlığı Köşkü olmuştur. Zografos Yalısı ise, 1754'ta inşa edilmiştir.

Bostan Sokağı'ndaki Aya İoannis Ayazması, 1864. Fotoğraf: Aralık 2020.

İstanbul'un gözde otellerinden bir kısmı Tarabya'da bulunuyordu. Bunlardan biri olan Sümer Palas (Summer Palace) Oteli, 1890'lı yılların başında inşa edilmiştir. 1950'de yıkılarak yerine apartmanlardan oluşan Sümer Sitesi yapılmıştır. Petala Oteli (Hotel d'Angleterre), Kırım Savaşı sırasında inşa edilmiştir. Daha sonra yerine Tokatlıyan Oteli yapılmıştır. Tokatlıyan Oteli ise 1909'da açılmış, 1954'te de yanmıştır. Tokatlıyan Oteli'nin 1954'te yanmasından sonra aynı yerde Büyük Tarabya Oteli inşa edilmiş ve 1966'da açılmıştır. Bu otel günümüzde Tarabya'daki tek oteldir.

Parklar

Tarabya mahallesi sınırları içinde birkaç park bulunmaktadır. Bunların başında Atsushi Miyazaki Parkı ve Şalcıkır Parkı gelir. Atsushi Miyazaki Parkı, Ekim 2011 Van depreminin ardından meydana gelen artçı sallantılarda göçük altında kalarak yaşamını yitiren Japon yardım gönüllüsü Atsushi Miyazaki’nin anısına 2013 yılında açılmıştır. Şalcıkır Caddesi kıyısında, Tarabya Deresi yatağında kurulmuş olan Şalcıkır Parkı, küçük bir kent parkıdır. Parkta bir adet çocuk oyun alanı, bir adet fitness alanı ve bir adet basketbol sahası bulunmaktadır.

Semtleri
  • Hacıosman
  • Tarabya Üstü
  • Şenevler
  • Kalender
  • Ömürtepe

Galeri
  • Tarabya'daki Rum Ortodoks Mezarlığı
  • Atsushi Miyazaki Parkı içinde kalan Ayia Kiriaki Ayazması
  • Kalaycı Nuri Sokağı'ndaki Aya Marina Ayazması
  • Surp Andon Kilisesi'nin giriş kapısı
  • Tarabya'daki özel Rum ilkokulu binası
  • Tarabya'dan bir görünüm
  • Tarabya'dan bir görünüm
  • Tarabya'dan bir görünüm, Büyük Tarabya Oteli
  • Tarabya Kavşağı
  • Tarabya (1880-1893) [10]

Kaynakça
  • Bachmann, Martin: Tarabya. Alman Büyükelçisi'nin Boğaziçi'ndeki tarihi yazlık rezidansının tarihçesi ve gelişimi. Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Ege Yayınları, İstanbul 2003. ISBN 975-8070-65-7
  • Türker, Orhan: Therapia´dan Tarabya´ya. Boğaz´ın Diplomatlar Köyünün Hikayesi. Sel Yayıncılık, İstanbul 2006. ISBN 975-570-275-X
  1. "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2015.
  2. Foti Benlisoy, "Therapeia (Tarapya)", Encyclopaedia of the Hellenic World, Constantinople
  3. Kaya, Serkan. Boğaziçi'ndeki Tarabya (2019 bas.). İstanbul: İBB Kültür AŞ Yayınları. s. 16. ISBN 978-605-9492-97-3.
  4. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 1. Cilt 2. Kitap, 2003, s. 419-420; 5. Kitap I. Cilt, s. 252-253, 2010, ISBN 978-975-08-0562-3.
  5. Foti Benlisoy, "Therapeia (Tarapya)", Encyclopaedia of the Hellenic World, Constantinople
  6. Χρηστίδης, Χ., Τα Σεπτεμβριανά (Αθήνα 2000), σελ. 305
  7. "İşte 6-7 Eylül Olaylarının İsleri"
  8. Kaya, Serkan. Boğaziçi'ndeki Tarabya (2019 bas.). İstanbul: İBB Kültür AŞ Yayınları. s. 30-166. ISBN 978-605-9492-97-3.
  9. "Kaybolan Metropolitlik Binası, Aya Yorgi Kilisesi ve Therapia"
  10. "Gulf of Tarabya". 12 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2013.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.