Utrigurlar

Utrigurlar, M.S. 6. yüzyılda Karadeniz-Hazar steplerinde yaşayan göçebe atlılardı. Batılarında yer alan Kutrigurlara benzerlerdi.

Doğu yarımküresi, c. 600 AD.

Etimoloji

Ut(r)igur ismi, Οὺτ(τ)ρίγουροι, Οὺτούργουροι ve Οὺτρίγου olarak kaydedilmiştir, Gyula Németh tarafından Türkçe *Otur-Oğur kelimesinin seslerinin yer değiştirmesi olduğu önerilmiş ve bu genel kabul görmüştür, böylece *Uturğur, "Otuz Oğur (kabile)" anlamına gelmektedir.[1] Lajos Ligeti utur- (direnmek) önerirken,[2] Louis Bazin uturkar (muzaffer fatihler), Quturgur ve qudurmaq (öfkeliler) önermektedir.[3]

Kutrigur ve Utrigur isimlerini Güneybatı Asya'da Guti/Quti gibi ve/veya Kafkasya'da Udi/Uti gibi kadim halklara bağlayan Osman Karatay[4] ve Yury Zuev'in[5][6] teorilerini destekleyecek yeterli akademik çalışma yoktur. Gutilerin Zagros Dağları'ndaki (modern İran/Irak) anavatanlarından bozkırlara göç ettiklerini gösteren kanıt yoktur ve Gutilerin Türkçeden ziyade Hint-Avrupa dili konuştuklarına yaygın şekilde inanılmaktadır. Büyük Plinius (Doğa tarihi, VI, kitap, 39) Udinlerden Aorsi halkıyla (bazen Utidorsi olarak ortaklaşa) bağlantılı,[7] Hazar Denizi'nin batı kıyılarında "[Kafkasya] Albanya ve ... Udini'nin deniz kenarının yukarısında" yaşayan Aroteres ("Saban") olarak bilinen Sarmatlar ve İskitler kast/kabilesi olarak ziktermektedir.[6] Edwin G. Pulleyblank'in Utrigurların eski zamanlarda Batı Çin'de yerleşik, Hint-Avrupa halkı Yüeçiler ile bağlantılı olabileceği yönündeki önerisi de genel olarak kabul görmemektedir. Aslında "Oğur-Ogur" değil "Ğur-Gur" şeklindedir. Kelimenin kök hali böyledir. [8]

Tarih

Akraba kabileler Utrigurlar ve Kutrigurların kökeni muğlaktır.[3] Prokopius, "Saginlerin ötesinde birçok Hun[nb 1] kabileleri yaşardı. Bu topraklara Evlisia olarak adlandırılmıştı ve barbarlar deniz kıyısını ve iç bölgeyi Meotida gölüne ve Tanais nehrine kadar yerleşmişlerdi. Orada yaşayan insanlara Kimmerler denirken artık Utrigurlar deniyordu. Onların kuzeyinde kalabalık Antalar vardı."[11] Batı kesimini Kutrigurlar ve Doğu'ya doğru kısmı Utrigurlar olmak üzere Don-Azak bozkır bölgesine yerleştiler.[3]

Prokopius aynı zamanda bir soy efsanesi kaydetti, buna göre:

“

...eski günlerde sonradan Kimmerler ismini alan Hunlar az önce zikrettiğim topraklarda yaşarlardı. Hepsinin tek bir kralı vardı. Bir zaman krallarından birininin iki oğlu vardı: birinin adı Utrigur ve diğerininki ise Kutrigur'du. Babalarının ölümünden sonra iktidarı paylaştılar ve isimlerini halklarına verdiler, böylece bugünlerde bazılarına Utrigurlar ve diğerlerine Kutrigurlar denir.[11]

”

Bu hikâye aynı zamanda Utrigur hükümdarı Sandal tarafından da doğrulanmıştır: "sadece bir dili konuştuğumuz değil, bizimkine benzeyen, komşularımız olan ve aynı giyinme ve yaşam tarzlarına sahip olduğumuz, aynı zamanda akrabalarımız olan, sadece farklı bir hükümdara tabii olan kabileleri (Kutrigurlar) imha etmek adaletten ve nezaketten uzaktır.".[11]

Agathias (c. 579–582) şöyle yazmıştır:

“

..hepsi genel olarak İskit ve özellikle de milletlerine göre Hun olarak adlandırılır. Böylece, bazıları Koutrigourlar veya Outigourlar, bazıları ise Oultizurlar ve Bourougoundlardır...Oultizurlar ve Bourougoundlar İmparator Leo (h. 457-474) ve o zamanın Romalılarının zamanlarına kadar biliniyordu ve güçlü görünüyorlardı. Ancak, biz bu günlerde, ne onları bilebiliriz ne de bence bilemeceğiz. Belki, ortadan kalktılar ya da belki çok uzaklara gittiler.[12]

”

Kutrigurlar, Bizans İmparatorluğu topraklarını işgal ettiler, İmparator I. Justinianus (h. 527-565) diplomatik ikna ve rüşvet yoluyla Utrigurlar ile Kutrigurları karşılıklı savaşa sürükledi.[13][14] Sandal liderliğinde Utrigurlar, büyük kayıplar yaşayan Kutrigurlara saldırdılar.[14] Prokopius, Agathias ve Menander'a göre, Utrigurlar ile Kutrigurlar birbirlerini öyle kırdılar ki[14] geride kabile isimleri bile kalmadı.[11] Kutrigurların kalanı Avarlar tarafından Pannonia'ya sürülürken Karadeniz steplerindeki Utrigurlar, Türklerin hükümdarlığında kaldılar.[15]

En son Menander Protektor tarafından zikredilmişlerdir, buna göre 576 yılında Boğaziçi'ne saldıran Türk kuvvetleri arasında Ανάγαιος (Anagai, Anağay) isimli bir kabile şefi liderliğinde Utrigur ordusu vardır.[16][17] Yaklaşık 579 yılında Boğaziçi onların eline geçti.[18] Aynı yıl, Bizans elçisi "o zamanlar Utrigurların kabilesinin şefi Anagai tarafından atanmış oradaki İskitleri yöneten kadının" (adı " Ἀκκάγας (Akagas,[19] Aq-Qağan[16] idi) topraklarından geçerek Türklere gitti[16][17]

Ayrıca bakınız

• Kutrigurlar
• Onogurlar
• Ön Bulgarlar

Notlar

1. İskitler ve Türkler gibi Hunların etnolojisi, asıl kökenleri ve kimlikleri ne olursa olsun, bozkır insanları (göçebeler) ve Doğu'dan gelen işgalciler için genel bir terim haline geldi.[9][10]

Kaynakça

Özel

1. Golden 2011, s. 71, 139.
2. Golden 2011, s. 139.
3. Golden 1992, s. 99.
4. Karatay 2003, s. 26.
5. Zuev 2002, s. 39.
6. Plinius, Gaius (1996). Naturkunde, Buch VI, Geographie: Asien. Walter de Gruyter. s. 36. ISBN 9783050061849. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019.
7. John Bostock ((Ed.)). "Pliny the Elder, The Natural History". Perseus Project. 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2015.
8. Zuev 2002, s. 21, 39.
9. Beckwith, Christopher I. (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press. s. 99. ISBN 9781400829941. 5 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019. Like the name Scythian up to the early medieval period, the name Hun became a generic (usually pejorative) term in subsequent history for any steppe-warrior people, or even any enemy people, regardless of their actual identity.
10. Dickens, Mark (2004). Medieval Syriac Historians’ Perceptionsof the Turks. University of Cambridge. s. 19. 26 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019. Syriac chroniclers (along with their Arab, Byzantine, Latin, Armenian, and Georgian counterparts) did not use ethnonyms as specifically as modern scholars do. As K. Czeglédy notes, "some sources... use the ethnonyms of the various steppe-peoples, in particular those of the Scythians, Huns and Türks, in the generic sense of 'nomads'".
11. D. Dimitrov (1987). "Bulgars, Unogundurs, Onogurs, Utigurs, Kutrigurs". Prabylgarite po severnoto i zapadnoto Chernomorie. kroraina.com. Varna. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019.
12. Golden 1992, s. 98.
13. Golden 1992, s. 99–100.
14. Golden 2011, s. 140.
15. Golden 2011, s. 140–141.
16. Golden 1992, s. 100.
17. Golden 2011, s. 91.
18. Golden 1992, s. 131.
19. Zuev 2002, s. 62.

Genel

• Golden, Peter Benjamin (1992). An introduction to the History of the Turkic peoples: ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 9783447032742. 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019.
• Karatay, Osman (2003). In Search of the Lost Tribe: The Origins and Making of the Croation Nation. Ayse Demiral. ISBN 9789756467077. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019.
• Golden, Peter B. (2011). Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. Editura Academiei Române; Editura Istros a Muzeului Brăilei. ISBN 9789732721520. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2019.