Kimmerler

Kimmerler (Eski Yunanca: Grekçe: Κιμμέριοι), MÖ 14 ve MÖ 10. yüzyıllardan MÖ 8. yüzyılın ilk yarısına kadar Kimmerya olarak da tabir edilen İdil Nehri’inden Karadeniz’in kuzeyine doğru uzanan geniş bir alanda yaşamış büyük olasılıkla Hint-Avrupa kökenli göçebe ve savaşçı bir ulustur.[1]

Kimmerlerin Urartu ve Kolha topraklarına girişi (MÖ 715 - MÖ 713)

Tarih

Kılıç kullanmada, ok atmada ve balta kullanmada ustaydılar. Kimmerlerden ilk söz eden Homeros Kimmerlerin ıssız dünyanın sisli ve karanlık ülkesinde yaşadıklarını yazar. Herodot Kimmerlerin Kuzey Pontus bölgesinden geldiğini söyler. Kimmerya, MÖ 8. yüzyılın ortalarında İskitlerin (Sakalar) eline geçince yerlerinden olan Kimmerler büyük kafileler halinde güneye inerek Kafkaslardaki Demir Kapı ve Derbent geçitlerini aşarak Doğu Anadolu’ya girdiler.

At üzerinde savaşan Sakalar, yaya olarak savaşan Kimmerlere karşı üstünlük sağlamışlardı. MÖ 714'te Urartu sınırını aşarak Orta Anadolu’ya doğru saldırılara başladılar. Kummuh (Adıyaman yöresi), Meluddu (Malatya) Tabal (Nevşehir - Kayseri yöresi) doğuda Şubria (Diyarbakır yöresi) ve batıda Hubuşna’ya (Ereğli) kadar yayıldılar. Kimmerler daha sonra Karadenizin güney kıyısı boyunca batıya ilerleyip Sinop (Sinope) civarında bir üs oluşturmuş ve Tabal'a doğru güneye yönelmişlerdi.

Kuzeyden gelen bu tehdit karşısında Muşku Kralı Mita, Asur ile ittifak yapmak zorunda kalmış ise de onun bu ittifakı bile Kimmer baskısını durduramamıştır. MÖ 705'te Muşku Kralı Mita'nın da desteğini alan Asur Kralı II. Sargon Kimmerlerle Tabal’da yaptığı savaşta ağır bir yenilgiye uğradı ve savaş alanında öldü. Muşku Kralı Mita da savaştan sonra bir daha tarih sahnesinde görülmemiştir.

Bu zafer üzerine Kimmerler bu bölgeyi bir süre daha ellerinde tuttular; Sinop'u (Sinope) ele geçirdiler, batıda Kızılırmak’a kadar uzandılar ve Dugdamme adındaki ünlü önderlerinin komutasında Friglerin üzerine saldırdılar. MÖ 696'da Frig başkenti Gordion’u yağmaladılar. Kimmerler, Asur kralı Asarhaddon tarafından MÖ 679 yılında Hubuşna (Ereğli) mevkiinde bozguna uğratıldıktan sonra batıya yönelerek Lidya’yı tehdide başladılar.

Lidya Kralı Gyges, Asur Kralı Asurbanipal’le diplomatik ilişkiler kurup ondan sağladığı yardımla Kimmerleri MÖ 657'de büyük bir yenilgiye uğrattı ancak Kimmerler bir süre sonra yeniden Lidya’ya saldırıp başkentleri Sardes’i aldılar. Kral Gyges savaş alanında öldü. Sardes’i yakıp yıkan Kimmerler orada kalmayarak hızla Orta Anadolu’ya döndüler. Bir bölümü kuzeybatıya doğru çıkarak Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde, Antandros kenti çevresine yerleşti.

Gyges’ten sonra Lidya tahtına oğlu Ardys geçti. Ardys ülkesini Kimmer saldırılarının yarattığı güç durumdan kurtarmak amacıyla yeniden Asur Kralından yardım istedi. Ama Kimmerler kuzeybatıdan, Boğazlar üzerinden gelen Traklar ile birleşip yeniden Lidya’ya saldırdılar ve MÖ 638'de Sardes’i krallık sarayının bulunduğu Akropolis dışında bir kez daha istila ettiler. Bununla da yetinmeyip Ege Denizi kıyısındaki kentlerden Efes, Menderes Magnesiası, Myos, Priene, Lebedos ve Melia'nın yanı sıra olasılıkla Miletos’u da yağmaladılar.

Sonra Büyük Menderes vadisi boyunca doğuya yönelerek o dönemlerde yurt edinmiş oldukları Kapadokya bölgesine döndüler. (MÖ 630) Düzenli bir devlet örgütleri bulunmayan Kimmerler zaman içinde güçlerini yitirmeye başladılar. MÖ 630'dan kısa bir süre sonra ünlü önderleri Dugdamme’nin Kilikya bölgesindeki bir savaşta ölmesi, onların Anadolu’daki etkinliklerine son verdi. MÖ 680-660 yılları arasında Tabal, Hilukku ve Lidya Kimmer saldırılarından Asurluların yardımına sığınmak zorunda kalmışlar, bir süre sonra ise MÖ 630 yılında Asurlular bu istilacıları yenmeyi başarmışlardır. (J. G. Macqueen, Hititler ve Hitit çağında Anadolu, (çev. Esra Davutoğlu), Ankara, 2001,s. 173-6)

Sonuçta Lidya Kralı Alyattes tarafından MÖ 595’te büyük bir yenilgiye uğratılarak Kızılırmak’ın doğusuna sürüldüler. Anadolu’da kalanlar Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde Antandros kentinde yaşamışlardır. Diğerleri ikiye ayrılarak Asya ve Avrupa’ya dağıldılar. Batıya giden bir kol MÖ 500'e kadar Macar ovalarında yaşadı. Kırım yöresinde yaşayan Kimmerler ise MÖ 4. ve 3. yüzyıllara kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.[2]

Dil ve köken

Dil ve köken konusunda çeşitli yaklaşımlar vardır.

Hint Avrupalı Dil ve Köken İddiası

Asurluların Gimirai dediği ve Tevrat'ta da Gimiraya, Antik Grek kaynaklarında Kymmerio olarak geçen Kimmerlerin [3] kökenleri hakkında çok detaylı bilgi olmamakla birlikte, Antik Yunan kaynaklarına dayanaraktan Kimmerlerin Genellikle Avrupalı tarihçiler tarafından İrani, Keltik veya bir Trak dili konuştukları iddia edilmektedir.[4][5][6]

Asur kaynaklarında Kimmerlilerin çok az özel ismi sağ kalmıştır:

  • Te-ush-pa-a; János Harmatta adlı Macar dilbilimciye göre bu isim Eski İrani dilleri kökenli Tavis-paya yani "güçle dolan" adı ile bağlantılıdır.[4] Esarhaddon anallarında da geçen Hurrilerin savaş tanrısı Teshub ile bağlantılı olabileceğide öne sürülmüştür. İrani diller grubuna ait Teispes isminin de kökensel olaraka akraba olabileceği savunulmuştur (Herodotus 7.11.2).
  • Ummân-Manda (göçebelerin) kralı Dug-dam-mei (Dugdammê) söz öbeği Asurbanipal'in Marduk'a hitaben yazılmış günümüzde British Museum'da bulunan bir dini yazıtta geçmektedir. Profesör Harmatta'ya göre bu kökensel olarak eski İranca olan Duγda-maya yani "mutluluk vermek" kökünden gelmektedir.[4] Edwin M. Yamauchi gibi diğer akademisyenler de bu savı bir İrani dil olan Osetçede bulunan Tux-domæg "Kuvvetle Hükmetmek" söz öbeği ile bağdaşlaştırarak desteklemiştir.[7] Bu isim aynı zamanda Kimmer kralı Dugdamme'ye hitap ederken de kullanılmıştır. (Strabo 1.3.21.)
  • Sandaksatru(Dugdamme'nin oğlu). Bu ismi Kimmerlerin Sandakurru olarak da okunmuş olabileceği Manfred Mayrhofer tarafından Düşünülmektedir. Ivancik ismi bir Anadolulu tanrı olan Sanda ile bağdaşlaştırmıştır. Harmatta ise İrani dillerin kök oluşturabileceğini ve Sanda-Kuru yani Harika Oğul manasına geldiğini savunmuştur..[4] Kur/Kuru hala İrani diller grubuna ait Kürtçede oğul, Farsçada isekorr şekli ile atların erkek yavruları için kullanıldığı iddia edilmektedir.

Türki Dil ve Köken İddiası

Bazı çalışmalar çeşitli yer isimlerinin Kimmer halkları tarafından etkilendiğini ortaya koymuştur. Örneğin ilk Yunan kayıtlarında geçen Cimmerium ismi Türk halkları özellikle Tatarların Karadenize inmesi ile Kırım olarak Türki dillere geçmiştir.[8]

Genellikle bazı Avrupalı Türkolog ve Türk tarihçiler tarafından Kimmerlerin Türk (veya Ön Türk)[9] kökenli olduğuna dair önemli iddialar da ortaya konulmaktadır.[10][11][12][13][14][15][16][17][18]

Zaman çizelgesi
  • M.Ö. 721-715 - II. Sargon Urartu ülkesinin yakınlarında Gamirr adlı bir toplumdan bahseder.
  • 714 - Urartu kralı I. Rusas hem Asurlulara hem de Kimmerlilere karşı yenildiği için intihar eder.
  • 705 - II. Sargon Kulummulara karşı savaşırken ölür.
  • 695 - Kimmerler Frigyayı yok ederler. Kral Midas öldürülür
  • 679/678 - Gimirri Teushpa komutası altında Asur topraklarını istila eder. Asurlu Esarhaddon savaşı kazanır.
  • 676-674 - Kimmerler Frigyayı istila eder ve Paflagonya'ya ulaşırlar.
  • 654 or 652 - Lidyalı Gyges Kimmerlerle savaşırken öldürülür.
  • 644 - Kimmerler Sardis'i işgal eder ancak sonrasında çekilirler
  • 637-626 - Kimmerler Alyattes'e karşı yenilirler

Popüler kültür

Amerikalı yazar Robert Ervin Howard tarafından yaratılmış fantastik bir çizgi roman kahramanı olan Barbar Kimmeryalı Conan'ın serüvenleri tüm dünyada yayınlanmış ve insanlarda Kimmerler hakkında merak ve ilgi uyandırmıştır.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/c/cd/Conan_the_Barbarian_1982_film_poster.jpg

Kaynakça
  1. MacKenzie, David; Curran, Michael W. (2002). A History of Russia, the Soviet Union, and Beyond (İngilizce). Wadsworth/Thomson Learning. s. 12. ISBN 9780534586980.
  2. Dr.Kadriye Tansuğ - "Kimmerler'in Anadolu'ya Girişleri ve M.Ö. VII. Yüzyılda Asur Devleti'nin Anadolu ile Münasebetleri
  3. Posidonius in Strabo 7.2.2.
  4. J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity - Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg 182
  5. Cimmerian. (2006). In Encyclopædia Britannica. Retrieved August 30, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium . Actual quote: The origin of the Cimmerians is obscure. Linguistically they are usually regarded as Thracian or as Iranian, or at least to have had an Iranian ruling class.
  6. Cimmerian. (2006). In Encyclopædia Britannica. Retrieved August 30, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium .
  7. Yamauchi, Edwin M (1982). Foes from the Northern Frontier: Invading Hordes from the Russian Steppes. Grand Rapids MI USA: Baker Book House.
  8. Asimov, Isaac (1991). Asimov's Chronology of the World. New York: HarperCollins. ss. 50.
  9. TARHAN, M. Taner, “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü I. Araştırma Sonuçları Toplantısı ( İstanbul 23-26 Mayıs 1983), Ankara 1984, s. 109-120.
  10. Cappadocia Journal of History and Social Sciences - Yrd. Doç. Dr. Hacı ÇOBAN, "Kapadokya'da Kimmerler". Bozok Üni. Eğitim Fakültesi. Yozgat.
  11. İbrahim TELLİOĞLU, "SAMSUN’A TÜRK YERLEŞİMİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ" - Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or TurkicVolume 9/4 Spring 2014, s. 1107-1117, ANKARA-TURKEY.
  12. Ahmet Haldun Terzioğlu Kadim Türk Budun Kimmerler S.16-40
  13. Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler / Prof. Dr. M. Taner Tarhan
  14. Erman,Arif Cengiz,Türklerin Gerçek Tarihi,Türk Dili Ve Tarihi Üzerine Tezler Urzeni Yayıncılık.S.100-111
  15. B.Watson, Record of the Grand Historian of China, Volume II, Third edition, New York 1968, s.155; S.G.Klyaştornıy-T.İ.Sultanov, Türkün Üçbin Yılı, Çev. A.Batur, İstanbul 2003, s.40, 319, 321; R.P.Lindner, “Nomadism, Horses and Huns”, Past and Present, No 92, London 1981, s.1-4; B.Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984, s.20.
  16. NOVRUZLU, A . "KİMMER KÜLTÜRÜNE BİR BAKIŞ". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 18 (2017 ): 205-224
  17. DURMUŞ, İ . "ESKİÇAĞ ANADOLU’SUNDA TÜRK İZLERİNE DAİR TESPİT VE ÖNERİLER". OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 1 (2019 ): 95-116
  18. Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-69
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.