Çakmak (Memlûk sultanı)

Zahir Çakmak, tam ismiyle Melik Zahir Sayfeddin Çakmak (d. Yak. 1372 - ö. 1453, Kahire), 1438 ile 1453 döneminde saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk hükümdarı.

Zahir Çakmak
Mısır Memlûk Sultanı
Hüküm süresi	1438 – 1453
Önce gelen	Aziz Yusuf
Sonra gelen	Fahreddin Osman
Tam ismi Melik Zahir Sayfeddin Çakmak
Hanedan	Burci Hanedanı
Doğum	1372
Ölüm	1453

Sultanlıktan önceki yaşamı

Memlûklu Sultanı Berkuk (1382 - 1389)(1390 - 1399)'un kölesi idi. Memlûklu saray bürokrasisi içinde yavaş bir şekilde ilerleyip Sultan Barsbay (1422 - 1438) saltanat döneminde (sivil idarenin başı olan davadar) Tablhane emirliğine sonra (askerî başkomutanlık olan) Atabeylik (atabeg el-asakir veya emir-ul-kebir) görevlerine yükseldi. Sultan Barsbay'ın 7 Haziran1438'de ölümünden sonra Memlûk Sultanı olarak başa getirilen oğlu Aziz Yusuf daha yetişkin olmadığı için onun atabeyliğini ve taht naipliğini yapmaya başladı. Fakat hemen eski sultanlar olan Berkuk, Farac, Muavyed Şeyh ve Barsbay'a bağlı olarak yetişmiş Kölemenlerden kurulu değişik saray klikleri aralarında iktidara yakın olma ve hatta iktidarı ele geçirme mücadelesine giriştiler. Bu yıkıcı klik mücadelelerini önlemek 7 Ağustos1438de Zahir Çakmak genç Aziz Yusuf'u tahttan indirerek Sultanlık unvanını alıp Memluklu Sultanı oldu.

Sultanlık dönemi

Sultan Zahir Çakmak, Aziz Yusuf'u önce Kahire kalesinde tutuklattı ama Aziz Yusuf buradan kaçtı. Çok geçmeden tekrar ele geçirilen Aziz Yusuf İskenderiye'ye tutuklu sürgün olarak gönderildi. Suriye'de bulunun Şam ve Halep emirleri Aziz Yusuf'un hükümdarlığını desteklemekteydiler. Bunlar üzerine gönderilen bir Memlûklu ordusu bunlarla yapılan çarpışmalarda galip geldi ve bu iki emir yakalanıp idam edildiler. 1439;dan sonra Sultan Zahir Çakmak açıkça muhalefet yapan ve hükümdarlık iddia eden bir rakip olmadan hayatının sonuna kadar Sultanlık yaptı.

Rodos'taki Hristiyan Senjan Şövalyeleri ve Kıbrıs'ta korsanlıkla geçinen bazı Hristiyanlar, Akdeniz'deki Müslüman ticaret gemilerine karşı korsan hücumları yapmakta ve Akdeniz'deki ticaret bağlantılarını ve hatta bazı Doğu Akdeniz sahillerini taciz etmekteydiler. Çakmak Memlûklu donanmasını bu korsanlar üzerine gönderdi. Fakat bu donanma Rodos'taki Senjan Şövalyelerine karşı fazla başarı sağlayamadı. 1442 ve 1443'de de Memluklu donanması tekrar Rodos'a hücum etti ve sonunda Senjan Şövalyeleri ile bir barış anlaşması imzalandı.

Mekke ve Medine'nin savunucusu olan ve Abbasi halifelerinin yaşadığı ülke olan Memluklu Sultanlığı Sultan Zahir Çakmak döneminde Müslüman ülkelerle barışcıl ilişkileri korumaya devam etti. Hatta Timur'un oğlu olan Sultan Şahruh'a Kabe'nin örtülerini hazırlatıp değiştirmesine izin verdi. Halbuki bu görev bu iki şehrin koruyucusu olan Memluklu Devleti'nindi. Mısır halkı Timurlu Moğolları hiç sevmemekteydi ve Timur'un eski zevcelerinin birinin Kahire'de yaşadığı ve diplomatik imtiyazı olan bir saraya halk hücum etti. Fakat Zahir Çakmak güçleri halkı yatıştırmayı ve Memlûklu elçileri de Timurluları buna karşı tepki göstermemelerini sağladı.

Sultan Çakmak Anadolu'da Osmanlı Devleti ve diğer Anadolu beylikleri ile iyi ilişkileri devam ettirdi. Sultan Zahir Çakmak döneminde Memluklulara bağlı olan Ramazanoğulları beyi Eylük Bey Memlûklu desteğine rağmen Varsaklara karşı yenildi ve kendi içine çekildi.[1] Memluklu'lar ve Osmanlı Devleti arasında bir tampon devlet olan Dulkadirogulları beyi Süleyman Bey ise her iki devletle dostane ilişkileri devam etmek için bir kızını da Memlûk Sultanı Zahir Çakmak'a, diğer kızını II. Mehmed'e verdi.[2]

İçişlerine gelince, Mısır'da bulunan imtiyazlı devlet tekelleri hakkında halktan şikayetler gelmeye başladığı için bu tekel imtiyazlarını kontrol etmek için birkaç tanzim yönetmeliği yayınladı. Fakat bu sefer bu tekel imtiyazlarını ellerinde bulunduran Kıptî ve Ortodoks Hristiyanlar ve Yahudiler hoşnutsuz oldular. Sultan Zahir Çakmak sıkı bir kontrolle devlet harcamalarının yükselmesini önledi. Fakat Zahir Çakmak'ın, o döneme göre, çok sayıda yeni yazma kitaplara harcama yaptığı bildirilmektedir.

Ölümü

1453de 80 yaşında iken oğlu Fahreddin Osman'ı kendine veliaht olarak tayin etti ve bu Mısır'da bulunan Abbasi Halifesi tarafından da onaylandı. Bundan çok kısa zaman sonra Sultan Zahir Çakmak öldü. Cenazesi büyük bir törenle yapıldı. Yerine Memluklu Sultanı olan oğlu Fahreddin Osman ise ancak çok kısa bir Sultanlıktan sonra İnal Acrud tarafından tahttan indirildi.

Dipnotlar

1. Ramazanoğulları sitesi (Erişme tarihi:12.10.2009)
2. kahramanmaras/kahramanmaras-tarihi/dulkadirogullari-beyligi-donemi-13 5 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişme tarihi:12.10.2009)

Dış bağlantılar

• İbni Taghribirdi (çev. William Popper) (1954-1963) History of Egypt 1362-1469 A.D. (7 Cilt), Berkley:University of California Press (1410-1470 döneminde yaşamış yazarın Nujum al-zahira fi muluk Misr wa'l-Qahira adlı eserinin İngilizce tercümesi) (İngilizce) (Arapça tüm eser: Erişme tarihi:12.10.2009)
• Muir, William (2007) The Mameluke or slave dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Gorgias Press. ISBN 978-1-59333-697-4. (Birinci basım: Smith, Elder 1896) (İngilizce)
• Wiet, Gaston (1937) , Historie de la Nation égyptienne, Paris (Fransızca)
• Katalanca Wikipedia Čakmak maddesi: (Erişme tarihi:12.10.2009)(Katalanca)
• Clot, André
  • (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
  • (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 (Fransızca)

Resmî unvanlar
Önce gelen: Aziz Yusuf	Mısır Memlûk Sultanı 1438 – 1453	Sonra gelen: Fahreddin Osman