Almanya Sosyalist Birlik Partisi
Almanya Sosyalist Birlik Partisi (Almanca: Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED), Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulduğu 7 Ekim 1949 tarihinden Mart 1990 seçimlerine kadar iktidarda bulunan partidir. SED, geleneksel Marksist-Leninist ideolojiyi benimseyen bir komünist partiydi. 1980'lerde SED, Sovyetler Birliği'nde gerçekleşmekte olan perestroyka ve glasnost açılımlarına cephe almıştır. Sovyetler Birliği ve ABD arasında Alman Demokratik Cumhuriyeti yönetiminin dahil edilmediği Moskova görüşmeleri[1] sonucu Almanya Federal Cumhuriyeti (Batı Almanya) ile Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) fiilen birleşince[2] parti iktidardan düşmüştür.
| Almanya Sosyalist Birlik Partisi Sozialistische Einheitspartei Deutschlands | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | SED |
| Genel başkan | Erich Honecker |
| Kurucu |
Walter Ulbricht Wilhelm Pieck |
| Kuruluş tarihi | 1949 |
| Kapanış tarihi | 16 Aralık 1989 |
| Öncülü |
Almanya Komünist Partisi (KPD), Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) |
| Ardılı | Demokratik Sosyalizm Partisi (PDS) |
| İdeoloji | Komünizm |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sol |
|
| |
Kuruluşu
SED 21 Nisan 1946 tarihinde Almanya Sosyal Demokrat Partisi ile Almanya Komünist Partisinin birleşmesiyle doğdu. Bu iki parti de II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından Almanya’yı işgal eden Müttefik ülkelerden Sovyetler Birliği’nin denetimi altındaki doğu bölgesi ve Berlin’in doğusunda faaliyet göstermekteydi. İki partinin birleşmesi sosyalist partilerin güçbirliği olarak göstermiştir. Ancak iki partinin birleşmesi de sorunsuz olmamıştır. Yeni kurulan parti Sovyet yönetiminin de varlığının etkisiyle 1946 yılında gerçekleştirilen seçimlerde büyük başarı kazanmıştır. Berlin’de yapılan seçimlerde ise sosyal demokratların gerisinde kalmıştır.
Almanya’daki Sovyet Askeri Yönetimi (Rusçası: Sovetskaia Voennaia Administratsia v Germanii, SVAG) savaşın ardından Almanya’nın doğusunda denetimi doğrudan ele almıştı. Bölgedeki tüm siyasi faaliyet SVAG tarafından denetlenmekteydi. Bu görevde çalışan General Sergey İvanoviç Tiulpanov’un hazırladığı raporlar doğrultusunda SED içerisinde farklı gruplaşmalar yaşandığı bilinmektedir. Ayrıca ülkede bulunan Kızıl Ordu'nun varlığı partinin Sovyet vesayetinde iktidara geldiği yönünde söylentilere yol açacaktır.
Birleşmenin ardından siyasi olarak daha aktif olan komünist parti üyeleriyle sürekli olarak savunmada kalan sosyal demokratlarla yaşanan çelişkiler Bolşevikler ve Almanya’daki komünistlerce eleştirilecek, Almanya Komünist Partisi’nin birleşmenin yerine kendi adıyla devam etmesi gerektiği önerilecektir. Ancak Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin buna karşıdır.[3] Ayrıca sosyal demokrat parti üyelerinin Batı’da kalan parti yöneticileriyle ve Batılı Müttefik Ordularıyla da temas halinde oldukları bilinir.
Sovyet yönetiminin yeni kurulan partiye dair gördükleri bir sorun partinin milliyetçi çizgiye doğru savrulmasıydı. Miting ve toplantılarda sosyal hayata dair sorunların çözümü yerine milliyetçilik konuları ilgi çekmektedir. Ayrıca partinin merkeziyle taşra örgütleri arasında koordinasyon sağlanamamaktaydı.
İktidar partisi
1940'lı yılların sonlarına doğru SED içerisindeki sosyal demokratların tasfiyesi başlar, bu sürecin sonunda parti Varşova Paktı'na bağlı sosyalist ülkelerdekine benzer çizgide klasik bir komünist partidir artık. Siyasi arenada diğer partiler kâğıt üzerinde faal gözükseler de bölgedeki Sovyet yönetimi hepsinin Alman Demokratik Ulusal Cephesi adı altında birleşmeye zorlar. Bu partiler koalisyonu ise SED tarafından kontrol edilmekteydi. Cephenin seçimlerdeki aday listesi ağırlıklı olarak komünistlerden oluşur. Sovyet bölgesinde ve 1949 yılındaki bağımsızlık ilanından sonra Alman Demokratik Cumhuriyetinde kamu kuruluşlarında SED egemen olur. Yıllar geçtikçe SED, sosyalist ülkelerde iktidarda bulunan komünist partiler arasında en radikal olanlar arasında yer alacaktır. 1980'li yıllarda Sovyetler Birliği'nde Gorbaçov reformları gündeme geldiğinde, parti geleneksel Leninist çizgiye sahip çıkacaktır.
Parti kongreleri
1. Kongre
Partinin ilk kongresi 21 Nisan 1946 tarihinde toplandı. Toplantı birleşme gündemliydi. Kongre sonunda partiye eşbaşkanlık edecek isimleri öne çıkardı. Doğu Almanya’daki Almanya Komünist Partisi lideri Wilhelm Pieck ile Doğu Almanya’daki Sosyal Demokrat Parti'nin lideri Otto Grotewohl, Birlik anlaşmasının tüm ülke için olması kararlaştırılsa da Batılı müttefik devletler olan ABD, Birleşik Krallık ve Fransa’nın işgal ettiği bölgelerdeki sosyal demokrat parti temsilcilikleri bunu reddedince anlaşma sadece Sovyet bölgesinde geçerli olur. Yeni partinin amblemi de anlaşmayı simgeleyen el sıkışma resmi olur.
2. Kongre
İkinci parti kongresi 20-24 Temmuz 1947 arasında toplanacak ve parti örgütünde yenilenme yapılacaktır. Parti yürütme kurulu merkez komitesi adını alır.
3. Kongre
Partinin üçüncü kongresi Temmuz 1950’de sanayileşme konusuna yoğunlaşarak toplanır. Çalışan nüfusun %40’ının çalıştığı sanayi sektörü yoğun bir kamulaştırma siyasetiyle değişime uğramış ve halk işletmelerine dönüştürülmüştür. (Almancası: Volkseigener Betrieb--VEB) Bu işletmeler sanayi sektörünün %75’ini oluşturur.
6. Kongre
Altıncı kongre 15-21 Ocak 1963'te yapılır. Kongre yeni bir parti programını kabul eder, üyelik tanımı değiştirilir. Partinin genel sekreteri olarak Walter Ulbricht seçilir. Merkezi planlamaya dayanan yeni bir ekonomik hat belirlenir.
7. Kongre
1967 yılında yapılan kongrede Erich Honecker yeni uygulanmaya başlanan ekonomik sistemin yerine geleneksel sosyalist ekonomik sistemin uygulanmasını savunacaktır. Geride bırakılan özellikle iki yıl içerisinde Doğu Almanya’da kış aylarında elektrik kesintileri ve trafik kazaları yoğun olarak yaşanmıştır.
8. Kongre
1971 yılından başlayarak kongreler her beş yılda bir yapılmaya başlanacak, son kongre olan 11. Kongre 1986 yılında yapılacaktır. Teorik olarak kongre parti liderliğini belirliyor ve uygulanacak siyaseti kararlaştırıyordu. Ayrıca kararların çoğunluğun kararıyla alınması için partinin bütün birimlerinde bir aktivasyon ve katılım yaratılıyordu. Parti programını değiştirmeye yetkiliydi, merkez komite üyelerini belirler ve merkez komite raporunu onaylardı. Kongreler arasındaki dönemde ise merkez komite ortaya çıkan sorunların tartışılıp değerlendirilmesi için konferanslar toplayabilirdi.
1971 Baharında toplanan 8. Kongre Ulbricht zamanında yapılan bazı programlar geri plana düşecek, kısa vadeli sosyal ve ekonomik sorunlara eğilinecektir. SED bu doğrultuda Batı Almanya ve Sovyetler Birliği ile uluslararası sorunlarla beraber Berlin’in gelecekteki siyasi durumunu görüşmeye hazır olduğu sinyalleri gönderir. Kongreyle beraber bir değişiklik ise Bakanlar Kurulunun Devlet Konseyine karşı güçlendirilmesi olur.
9. Kongre
9. Kongre Mayıs 1976’da toplandı. SED siyasi ve programatik hattının şekillenmesinde önemli bir kilometre taşıdır. 8. Kongredeki sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşıldığı açıklanacak, işçi sınıfı ve halkın güncel yaşam kalitesinin yükseltilmesi önem kazanacaktır. Kongrede ayrıca Doğu Almanya’nın uluslararası alanda diğer ülkeler nezdinde tanındığı ve ülkenin dünya ekonomisinde kazandığı önemli yer vurgulanır.
Kongrede ayrıca partiyi ilgilendiren uluslararası ve iç sorunlar tartışılır. Dış siyaset alanında kardeş komünist partilerin katkısının alındığı kongrede özellikle İtalyan, İspanyol ve Fransız Komünist Partileri Sovyetler Birliği ile aralarında oluşmaya başlayan ideolojik farklılıkları dillendirecektir. SED farklı fikirlerin dillendirilmesine kongresinde izin verse de özellikle Honecker partinin Sovyetik hattına dair yöneltilen eleştirileri reddedecek ve Sovyetler Birliği’ne karşı Batı’da yeni gelişmekte olan avrokomünizm akımına cephe alacaktır.
Kongrede Batı ile Doğu Almanya arasındaki yumuşama (detant) dönemine vurgu yapılarak dönemin olumlu ve olumsuz yönleri dile getirilir. Batı’dan gelen ziyaretçiler Doğu için belirli bir sorun oluşturacak, iki kur sistemi sosyal huzursuzluk sebebi olacaktır.[4]
10. Kongre
Nisan 1981’de toplanan kongre statükodan memnun bir ruh halinde gerçekleştirilir. Oybirliğiyle parti genel sekreterliğine seçilen Honecker, yönetime Albert Norden’i dahil edecektir. Kongrede 8. ve 9. Kongre kararlarının Doğu Alman halkı için önemine ve Sovyetler Birliği’yle olan ilişkilere vurgu yapar. Honecker kapanış konuşmasında, SED’in Lenin’in partisine daima bağlı kalacağını belirtir. Kongreye Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nden ideolog ve Politbüro üyesi Mikhail Suslov katılır.
Honecker Batı ile Doğu Almanya sorununa dair iki ülkenin ayrı ve bağımsız olarak değerlendirilmesi gerektiğini, II. Dünya Savaşından sonra iki ülkenin farklı yönde ilerlediğini ve barış içerisinde bir arada yaşayabileceklerini belirtir.
Honecker konuşmasında daha önce vurgulamadığı bir husus olan Üçüncü Dünya ülkelerine de değinecek ve yüksek öğrenimlerini Doğu Almanya üniversitelerinde alan çok sayıda Afrikalı, Asyalı ve Latin Amerikalı yurtsever gencin ülkeleri için büyük öneme sahip olduğunu belirtir. Ayrıca bu ülkelerde bulunan Doğu Alman eğitimci ve teknik personelden eğitim almakta olan binlerce işçi, teknisyen ve yönetici bulunduğunu açıklar.
11. Kongre
17-21 Nisan 1986 tarihinde yapılan kongrede Honecker liderliği kesin bir şekilde onaylanmıştır. SED, partinin faaliyetlerini ve başarılanları Almanya toprakları üzerindeki en başarılı siyasi parti olarak duyurmuş, Doğu Almanya ise siyasi olarak doğru hatta, ekonomik olarak da verimli bir sosyalist devlet olarak tanımlanmıştır. Doğu Almanya’da yakalanan başarılar Honecker liderliğinin zirvesini işaret eder. Kongrede Gorbaçov’un da bulunması izlenen yolun doğruluğunun onaylanması şeklinde yorumlanacaktır. Kongre sonunda Alman Demokratik Cumhuriyeti sosyalist bloktaki en güçlü ekonomilerden birisi olduğunu gösterecek ve güven tazeleyecektir. Gorbaçov ise Doğu Alman deneyiminin merkezi planlamanın üstünlüğünün bir göstergesi olduğunu söyleyecektir.
Kongre boyunca dış politikaya dair verilen mesajlar çeşitlidir. Özellikle Batı Almanya konusunda. Honecker sürdürmekte olduğu yapıcı diyalog sürecini savunurken Gorbaçov’un takip ettiği Avrupa’da Soğuk Savaşı sona erdirme siyasetiyle paralellik kuracak ancak SED önderliği özellikle Batı Almanya ile ilişkiler söz konusu olduğunda Moskova ile sıkı temas halinde olunması gerektiğine vurgu yapacaklardır. Honecker Bonn yönetimini sertçe eleştirmese de Gorbaçov Batı Alman hükümetine yüklenecek ve ABD’nin öncülüğünde kurulan Stratejik Savunma İşbirliği’ne dahil olmasını eleştirecektir. Gorbaçov’un açıklamaları Varşova Paktı’na üye ülkelerin dış politikalarının Moskova’nın güdümünde olması gerektiğinin bir kez daha hatırlatılması gibidir.
Son günler ve partinin çöküşü
Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 40. yıldönümü olan 7 Ekim 1989 günü eski Sosyal Demokrat Parti illegal olarak yeniden kurulur. Ekim 1989’da özellikle Doğu Berlin ve Leipzig’de ortaya çıkan kargaşa ve itaatsizlik eylemlerinden sonra Politbüro özel toplantısında Honecker istifa etmeye zorlanır. Yerine geçen Egon Krenz durumu kontrolü altına almaya çalışsa da başarılı olamaz. Batı tarafına seyahat ile ilgili getirilen seyahat özgürlüğü bile eylemleri durduramaz. 1 Aralık 1989’da Doğu Almanya parlamentosu Volkskammer, Alman Demokratik Cumhuriyeti Anayasasında ülke siyasetinin öncü siyasi partisi olarak tanımlanan SED ile ilgili maddeyi değiştirecek, bunu izleyen günlerde 3 Aralıkta Merkez Komite ve Politbüro istifa edecektir.
Yeniden doğuş?
SED’in örgütlü kalan kısmı ismini Aralık 1989’da Demokratik Sosyalizm Partisi PDS olarak değiştirir. Partinin yeni lideri Gregor Gysi olur. 18 Mart 1990’da doğuda yapılan seçimlerde başarılı olamaz ve seçimleri Hristiyan Demokratik Birlik CDU öncülüğündeki koalisyon kazanır. Bu dönemde partiye ait birçok taşınmaza hükûmet tarafından el konacak ve birleşme süreci sırasında adeta yağmalanacaktır. PDS buna rağmen birleşen Almanya’nın doğu bölgesinde ayakta kalır ve yeniden örgütlenmeye başlar. Bundestag’a milletvekili seçtirebilir. Doğu Almanyanın sorunlarını iyi bilen partililer yerel düzeydeki seçimlerde başarılı olurlar. 2007 yılında PDS Emek ve Sosyal Adalet isimli seçim alternatif yapılanmasına dahil olur. Arbeit und soziale Gerechtigkeit – Die Wahlalternative, WASG ismindeki bir araya geliş daha sonra ise Sol Parti örgütüne dönüşür. Sol Parti batı eyaletlerinde de kabul görecek ve bu sayede PDS hareketinden gelen komünistler Saksonya, Hesse ve Hamburg Eyalet Parlamentolarına seçileceklerdir.
Dış bağlantılar
- Sol Parti resmi internet adresi (Almanca ve İngilizce)27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
SED Merkez Komite genel sekreterleri
- Walter Ulbricht (Temmuz 1950 – 3 Mayıs 1971)
- Erich Honecker (3 Mayıs 1971 – 18 Ekim 1989)
- Egon Krenz (18 Ekim 1989 – 3 Aralık 1989)
Kaynakça
- "Açıklanan CIA belgelerinde özellikle Gorbaçov yönetiminin Doğu Alman liderliğinin hiç fikrini bile almadan Almanya'nın birleşmesi (Doğu Almanya'nın Batı tarafından yutulması) için faaliyet yürüttüğü görülüyor". 15 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2009.
- "Fiilen birleşme aslında "yutulmadır". Bu durum ABD arşiv belgelerinde "absorbed" olarak geçmektedir". 27 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2009.
- Wilfried Loth, Stalin's Unwanted Child: The Soviet Union, the German Question and the Founding of the GDR, Palgrave 2003, ISBN 978-0312210281
- Batı Almanya markına sahip olan Doğu Alman vatandaşları diğer Doğu Almanya vatandaşlarından faklı olarak dövizle alışveriş yapılabilen özel dükkânlardan alışveriş yapabilmekte ve diğer yurttaşların ulaşamadığı ürünlere ulaşabilmekteydi.
Konuyla ilgili yazılmış olan eserler
- Engin Erkiner, 1989 Berlin Duvarı,İmge Kitabevi Yayınları 2005,ISBN 975-533-446-7
- Nefjodov V. V. SED a kultura NDR. Historická monografie. Hradec Králové, 2009.