Varşova Paktı
Varşova Paktı, 14 Mayıs 1955 tarihinde Varşova'da, sekiz sosyalist ülkenin imzaladığı "Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Antlaşması" ile kurulan askeri ve siyasal birlik. Antlaşmayı imzalayan ülkeler Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve SSCB'ydi. Anlaşma, daha önceleri SSCB ile Çekoslovakya (1943); Polonya (1945); Bulgaristan, Macaristan ve Romanya (1948) arasında imzalanan ikili anlaşmaları bütünlüyordu. Pakt, Macaristan, Çekoslovakya ve Afganistan'ın işgalleri gibi önemli siyasal olaylarda askeri unsur olarak yer almıştır.
| Varşova Antlaşması Örgütü Организация Варшавского договора Varşova Paktı | |
|---|---|
 | |
 Varşova Paktı üyesi ülkeler | |
| Slogan |
Союз мира и социализма "Barışın ve sosyalizmin birliği" |
| Kuruluş | 14 Mayıs 1955 |
| Kapanış | 1 Temmuz 1991 |
| Tür | Askeri ve siyasi ortaklık |
| Merkez |
Varşova, Polonya (Komuta Kontrol Merkezi) Moskova, SSCB (Askeri Merkez) |
| Üyeler |
8 üye
2 gözlemci
|
| Resmî diller | Rusça |
| Yüksek Komutan | Viktor Kulikov (son) |
| Kurmay Başkanı | Vladimir Lobov (son) |
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
Kurulma Nedenleri
Sosyalist ülkeleri, karşılıklı bağlarını bir pakt içinde güçlendirmeye yönelten başlıca neden; sosyalist ülkelere ve sosyalizmin yayılmasına karşı 1949'da kurulan NATO'nun, askeri etkinliklerini artırması ve silahlanmaya hız vermesiydi. Birliğin kuruluşuna ilişkin ilk adım, 29 Kasım-2 Aralık 1954 tarihleri arasında sekiz sosyalist ülkenin katılımıyla, ortak güvenliğin ve barışın korunması konusunda ve Moskova'da düzenlenen konferansta atıldı. Varşova Paktı, Londra ve Paris Antlaşmaları ile Federal Almanya'nın NATO'ya girmesi ve NATO'ya bağlı olarak Batı Avrupa Birliği'nin kurulmasıyla Avrupa'da doğan ve giderek artan savaş tehlikesine karşı biçimlendi. Pakt kurucularına göre bu gelişmeler, barışsever devletlerin güvenliği bakımından bir tehdit oluşturuyor ve savunma sağlayıcı karşı önlemlerin alınmasını gerektiriyordu.[1]
Kurucu Antlaşmanın Maddeleri
- Üyeler, ortak çıkarlarını ilgilendiren tüm sorunlarda birbirlerine danışacaklardır.
- Avrupa'da silahlı bir saldırı durumunda üyeler, tek tek ya da ortak bir biçimde kendilerini savunacaklardır.
- Birleşik Komutanlık kurulacaktır.
- Siyasal Danışma Komitesi kurulacaktır.
- Üyeler, bu anlaşmanın amaçlarıyla herhangi bir uluslararası bağlantıya girmeyecekler ve girişimlerde bulunmayacaklardır.
- Taraflar, birbirleriyle ekonomik ve kültürel ilişkilerini daha ileri boyutlara taşıyacak bir dostluk ruhu içinde davranacaklardır.
- Bu sözleşme, toplumsal ve siyasal sistemleri gözönüne alınmaksızın tüm öteki devletlere açıktır.
- Antlaşma, 20 yıl geçerli olacaktır. Sürenin bitiminden bir yıl önce anlaşmayı sona erdirme isteğinin belirtilmemesi durumunda 10 yıl daha uzayacaktır.
- Varşova Paktı'ın en yüksek siyasal organı Siyasal Danışma Komitesi(CPC)'dir.
- Doğu ile Batı arasında ortak güvenlik sağlayan bir pakt yürürlüğe girince Varşova Paktı'nın kaldırılması gözönüne alınabilir.[1]
Tarihçe
Paktın kuruluşundan hemen sonra, Temmuz 1955'te Moskova'da, ABD'yi de içine alan bir Avrupa güvenliğinin yararına olmak üzere, NATO ve Varşova Paktı'nın dağıtılması önerildi. Varşova Paktı'nın kuruluşunu izleyen süreçte, SSCB ile üye ülkeler arasında zincirleme bir biçimde ikili yardım anlaşmaları imzalandı. SSCB aynı zamanda Polonya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Almanya ile 1956 Aralık - 1957 Mayıs döneminde bir dizi kuvvet statüsü anlaşması imzaladı. Aynı tür bir antlaşma, Çekoslovakya'yla 1968'de imzalandı. Anlaşmada uluslararası ilişkilerde tehdit ve kuvvete başvurma kınanarak, üyelerin bunu önlemek konusunda gerekli tüm çabayı gösterecekleri belirtiliyordu.[1]
Paktın çok uluslu silahlı kuvvetlerinin tek ortak eylemi Ağustos 1968'de Çekoslovakya'nın işgali oldu. Romanya ve Arnavutluk hariç tüm üye ülkeler harekâta katıldı.
Moğolistan, 1963'te, Çin-Sovyet ayrılığı'nda üyelik başvurusu yaptı. Ancak Pakta, Avrupa'da olmadığı için gözlemci olarak katılabildi. 1966'dan itibaren de Sovyet askerleri Moğolistan'da konuşlandırıldı. Arnavutluk ise 1962-1968 döneminde çalışmalarına katılmadığı pakttan 1968'de, Çekoslovakya'nın işgalinden sonra kesin olarak çekildi. Doğu Almanya, Paktın askeri kanadına 1956'da katıldı. Batı Almanya ile birleşmesi sonucu 1990 yılında paktan çekildi ve NATO'ya girmiş oldu.
1991 yılında SSCB'nin dağılması ve üye devletlerde sosyalist rejimden çok partili parlamenter rejimlere geçilmesi, Avrupa'nın iki bloklu yapısını siyasal bakımdan ortadan kaldırdı. Varşova Paktı, 1 Temmuz 1991'de dağıtıldı ve böylece savaş sonrası Avrupa'sının iki kutuplu yapısı askeri bakımdan da tarihe karışmış oldu.
İşleyişi
Başlangıçta yılda en az iki kez toplanması öngörülen Siyasal Danışma Komitesi CPC'nin, 1972'den itibaren yılda iki kez toplanmasına karar verildi. Başkanlık ve toplantı yerinin, üye devletlerce sırayla üstlenildiği organ, üye ülkelerin Komünist Parti Birinci Sekreterleri, Devlet Başkanları ve Dışişleri Bakanlarından oluşmaktaydı. Toplantılarda genellikle, Varşova Paktı Ordusu'nun komutanı da bulunurdu. En üst düzey askeri rütbe ise, Birleşik Yüksek Komutanlık (USC) idi. CPC'nin denetiminde olan USC'nin önde gelen görevlileri, başkomutan, kurmay başkanı ve başkomutan yardımcılığı yapan Askeri Konsey üyeleriydi. 1969'dan paktın son bulmasına kadar her yıl toplanmış sürekli bir organ olan Savunma Bakanları Komitesi'nce desteklenmekteydi. Üye devletler arasındaki iş birliğini güçlendirmek amacıyla kurulan Dışişleri Bakanları Komitesi de 1976'dan itibaren benzer bir işlevi yerine getirmiştir. Danışmanlık işlevi görmekte olan Askerî Konsey, savunma bakan yardımcılarından ve üye devletlerin genelkurmay başkanlarından oluşmuştur.[1]
.png.webp)
Silahlı Gücü
Varşova Paktı silahlı kuvvetleri, 4,5 milyona yakını Avrupa'da olmak üzere yaklaşık 6,3 milyon muvazzaf personele sahipti. Ek olarak 700.000 kişilik ulusal güvenlik kuvvetleri de bulunmaktaydı. Paktın dünya üzerinde aktif durumda; 244 tümen, 27 bağımsız tugay, 60.000 savaş tankı içeren kara ve 12.000 uçağı içeren hava kuvvetleri vardı. Büyük bölümünü Sovyet donanmasının oluşturduğu Deniz Kuvvetleri, nükleer balistik füze denizaltılarına ek olarak 300 denizaltı gemisinden oluşuyordu. Bunların bir bölümü, denizaltılarından Cruise-seyir füzeleri atabilmekteydi. Su üstü kuvvetlerinde, uçak gemisi ve kruvazörlerden oluşan 40 savaş gemisi, çok sayıda değişik türden gemi ve havadan gemilere güdümlü füze atabilen 500 deniz bombardıman uçağı envanter dahilindeydi.
Paktın kıtalararası balistik füzeleri (ICBM), denizaltı gemilerindan atılan balistik füzeler (SLBM) ve bombardıman uçaklarından oluşan stratejik kuvvetlerinin tümü Sovyetler Birliği tarafından sağlanmıştır. 1989’da Varşova Paktı'nın asker sayısı 6.310.000 dolayındaydı. Fiili asker sayısı 5.390.000 olan NATO silahlı kuvvetleriyle 920.000 kişilik bir fark vardı. SSCB ise tek başına ABD’nin üç katından fazla askere sahipti.[1]
Önemli Askeri Yöneticileri
| # | İsim | Ülke | Süresi |
|---|---|---|---|
| 1 | Sovyetler Birliği Mareşali İvan Konev |  Sovyetler Birliği |
14 Mayıs 1955–1960 |
| 2 | Sovyetler Birliği Mareşali Andrey Greçko | Sovyetler Birliği |
1960–1967 |
| 3 | Sovyetler Birliği Mareşali İvan Yakubovski | Sovyetler Birliği |
1967–30 Kasım 1976 |
| 4 | Sovyetler Birliği Mareşali Viktor Kulikov | Sovyetler Birliği |
1977–1989 |
| 5 | Kurmay başkan Pyotr Luşev | Sovyetler Birliği |
1989–1991 |
| # | İsim | Ülke | Süresi |
|---|---|---|---|
| 1 | Kurmay başkan Aleksey Antonov | Sovyetler Birliği |
14 Mayıs 1955–1962 |
| 2 | Kurmay başkan Pavel Batov | Sovyetler Birliği |
1962–1965 |
| 3 | Kurmay başkan Mihail Kazakov | Sovyetler Birliği |
1965–1968 |
| 4 | Kurmay başkan Sergey Ştemenko | Sovyetler Birliği |
1968–1976 |
| 5 | Kurmay başkan Anatoli Gribkov | Sovyetler Birliği |
1976–1989 |
| 6 | Kurmay başkan Vladimir Lobov | Sovyetler Birliği |
1989–1990 |
Kaynakça
- Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 15. Sayfa 5699-5700.
| Üyeler | | |
|---|---|---|
| Gözlemciler | ||