Büyük Mısır Seferi

Büyük Mısır Seferi veya 1516-1517 Osmanlı-Memlük Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Memlük Devleti arasında gerçekleşmiş bir dizi savaştır. Esasen Doğu Cephesi’ne Bıyıklı Mehmed Paşa’ya yardım için yola çıkan I. Selim, henüz yoldayken Koçhisar Muharebesi’nde Safevi ordusunun bozulması ve Memlüklerin Kuzey Suriye’de yığınak yapmaya başlaması üzerine Güney’e yönelerek yaklaşık bir yıl süren bu savaşı başlatan taraf olmuştur. Bu sefer sırasında Mercidâbık, Gazze, Ridâniye ve Kahire muharebelerinde bozguna uğrayan Memlük sultanları da canlarından oldu. Akabinde ise Memlük ülkesi tamamen Osmanlı İmparatorluğu'nca ilhak edilmiştir.

Osmanlı tarafında savaşın başından sonuna kadar Yavuz Sultan Selim başkumandanlık etti. Memlük ordularına ise Mercidabık'a kadar Kansu Gavri, onun ölümü üzerine de sonrasında Tomanbay komuta etti. Yenişehir Muharebesi’nde yenik düşerek boğdurulan Ahmed Sultan'ın oğlu Şehzade Kasım, amcası Yavuz Sultan Selim'e karşı Memlük saflarında yer almış ancak babasıyla aynı akıbeti paylaşmıştır[1].

Büyük Mısır Seferi
Osmanlı İmparatorluğu'nun Yakın Doğu'daki savaşları
I. Selim komutasındaki Türk ordusunun güzergahı (ATASE, a.g.e, harita 4)
Tarih Ağustos 1516-Nisan 1517 Bölge Orta Doğu Sonuç Kesin Osmanlı zaferi Memlük Sultanlığı yıkıldı Osmanlı, İslam dünyasındaki hakimiyetini pekiştirdi Osmanlı'nın ticaret yollarındaki hâkimiyeti arttı Osmanlı, Kızıl Deniz vasıtasıyla Hint Okyanusu'na ulaştı Coğrafi Değişiklikler Suriye, Filistin, Lübnan, Ürdün, Hicaz ve Mısır Osmanlı hakimiyetine girdi
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu Kırım Hanlığı Dulkadir Beyliği Ramazan Beyliği	Memlük Devleti Arap Aşiretler Şehzade Kasım Destekçileri Destekleyenler[2][3] Fransa Krallığı Hospitalier Şövalyeleri Venedik Cumhuriyeti
Komutanlar ve liderler
I. Selim Hadım Sinan Paşa † Yunus Paşa Sinan Paşa Zeynel Paşa Bıyıklı Mehmed Paşa Hüsrev Paşa Mustafa Paşa Mehmed Paşa Hayır Bey Canbirdi Gazâlî Ferhat Bey Ayas Ağa Cafer Bey İsabeyoğlu Çerkez Yunus † Ferruhşad Bey Bali Bey Saadet Giray Şahsüvar Ali Bey Ramazanoğlu Mahmud Bey †	Kansu Gavri † II. Tomanbay † Emir Sibay † Hayır Bey  Canbirdi Gazâlî  Emir Alan † Kurtbay Enesbay † Şadi Bey Sümbül Osmani Sudun el Acemi † Seydi b. Gavri  Abdürrezzak Bey Aslan b. Budak † Emir Akbay † Emir Ürkmez † Bahşibay † Tarabay † Tohtabay † el Eşrefi † Emir Yaşbek † Şehzade Kasım † Ahmed Bakar  Ali bin Ömer
Çatışan birlikler
Rumeli ordusu Anadolu ordusu Diyarbakır kuvvetleri Karaman kuvvetleri Amasya kuvvetleri Türkmen süvariler Tatar süvariler	Memlük ordusu Suriye ordusu Halep kuvvetleri Arap aşiretler
Güçler
Toplam 80.000 civarı Ağustos 1516 | 60.000-70.000 Aralık 1516 | 30.000-50.000 Ocak 1517 | 20.000[4]	Toplam 100.000 civarı Ağustos 1516 | 70.000-80.000 Aralık 1516 | Belirsiz Ocak 1517 | 20.000-30.000
Osmanlı tarafındaki asker azalmasının sebebi, Mısır'a girmeden önce yapılan geniş çaplı terhislerdir.

Çaldıran Muharebesi (Selimname)

Azerbaycan Dönüşü

Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail arasındaki musibet, 23 Ağustos 1514 günü Çaldıran Ovası’nda etkisini göstermişti. Mutlak bir zafer elde eden I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu 6 Eylül’de Safevîler’in başkenti Tebriz’e girdi[5]. Disiplinden kopan ordu ile kışı Tebriz’de geçiremeyeceğini düşünen padişah, kışı geçirmek ve ardından da ikinci kez Azerbaycan üzerine yürümek için 24 Kasım’da Amasya’ya döndü[6].

Amasya'da Geçen Kış[7]

29 Kasım’da henüz I. Selim Amasyada iken Şah İsmail’den bir elçi heyeti geldi[8]. Gelen elçi heyeti barış talep etmekte ve Şah İsmail’in Çaldıran’da esir düşen hanımını da geri istemekteydi[9]. Şah İsmail’in diplomatik girişimlerini hile olarak yorumlayan I. Selim, elçileri alıkoyarak hapsettirdi ve Safevi sorununun ancak şiddet ile çözüleceğini düşünerek sefer hazırlıklarına devam etti[10]. Bu sırada Fırat’ın kuzeyindeki Anadolu topraklarının da fethi için uğraşıldı. 19 Mayıs 1515’te Kemah zaptedildi ve I. Selim, birçok sebepten ötürü ikinci harekâtını erteleme kararı aldı[11][12][13].

Dulkadiroğulları Sorunu

1480 yılında Osmanlı İmparatorluğu sayesinde Dulkadir Beyliği’nin başına geçen ve aynı zamanda Yavuz Sultan Selim’in de anne tarafından dedesi olan[14] Alaüddevle Bozkurt Bey, Osmanlı-Safevi-Memlük gibi üç büyük devletin arasında ayakta kalabilmek için denge politikası gütmekteydi. Her ne kadar Osmanlı kaynaklarında Safevi yanlılığı ile suçlansa da[15], coğrafi konumu ve diğer iki ülkenin yayılmacı politikasına karşı son zamanlarda Memlükler ile yakınlaşıyordu[16]. İran Seferi’ne davet ettiği dedesinin sefere katılmayıp, üstüne Memlükler ve Safeviler ile iş tuttuğuna dair haber alan[17] I. Selim, Amasya dönüşü kendisi arkadan takip ettiği halde Sinan Paşa komutasındaki bir orduyu Elbistan’a yolladı[16]. Haziran 1515’te gerçekleşen Turnadağ Muharebesi’nde Alaüddevle hayatını kaybetti ve yerine I. Selim’in yanında birçok muharebeye çıkan Şehsüvaroğlu Ali Bey getirildi. Bu sonuçla birlikte Memlükler ile Osmanlılar arasındaki tampon bölge görevi gören ve Anadolu’daki son Türk beyliği olan Dulkadiroğulları Beyliği, Osmanlı İmparatorluğu’nca ilhak edildi.

I. Selim divanda ikinci seferi tartışıyor (Selimname)

Azerbaycan'a İkinci Sefer Hazırlıkları

Fırat-Dicle Seferi

Doğu (Safevi) Cephesi

I. Selim henüz İstanbul’a dönmeden önce Bıyıklı Mehmed Paşa’yı cephe komutanı olarak Bayburt’ta bırakmıştı[18]. I. Selim’in Anadolu’ya dönmesini fırsat bilen Şah İsmail önce başkenti Tebriz’i kurtardı, akabinde de Nur Ali Halife’ye kuvvetleriyle Erzincan dolaylarına taarruzunu emretti[19]. Casusları sayesinde bundan haberdar olan Bıyıklı Mehmed Paşa, süratle kuvvetlerini toparladı ve Tunceli’de Safevi ordusunu karşıladı. 1515’in Haziranı’nda gerçekleşen Ovacık Muharebesi’nde Safevi ordusu hezimete uğradı ve Nur Ali Halife harp meydanında hayatını kaybetti. Aynı zamanda da Ustaclu Karahan komutasındaki bir Safevi ordusu isyan eden Diyarbakır’ı kuşattıysa da Bıyıklı Mehmed Paşa’nın Eylül 1515’te bölgeye varması sonucu Mardin’e çekildi. Bir yıl boyunca çok şiddetli olmaya çarpışmalar gerçekleşti ve sonrasında iki ordu Mayıs 1516’da Koçhisar’da karşılaştı. Koçhisar Muharebesi oldukça şiddetli geçti. Önemli kurmaylarını savaş meydanında bırakan Safevi ordusu, akşam üzeri ağır kayıplar vererek dağıldı[20][21][22].

Koçhisar’daki kanlı muharebeden sonra Mardin kuşatıldıysa da padişahın gönderdiği emir üzerine Bıyıklı Mehmet Paşa kuşatmada az sayıda asker bırakarak, başlamak üzere olan Mısır seferine katıldı. Halep ele geçirildikten sonra da cepheye geri dönen Bıyıklı Mehmet Paşa, Mardin başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Irak’ı ele geçirdi[23][24].

Hazırlıklar ve Osmanlı-Memlük ilişkileri[25]

II. Mehmed döneminden(1451-1481) beri iki ülke arasında siyasi sorunlar baş göstermekteydi. II. Bayezid döneminde bu sorunlar sıcak çatışmaya bile varmış ve Adana civarında Osmanlı-Memlük Savaşı yaşanmıştır. Bu savaşta iki devlet de bir sonuç alamasa da aralarındaki husumet bitmemiş, Dulkadiroğulları’nın ilhakı ve I. Selim’in doğu ile güttüğü sert dış politikası aradaki gerilimi tırmandırdı.

11 Temmuz’da İstanbul’a ulaşan padişah, askeri hukukla ilgili düzenlemeler ve çıkan İstanbul yangını ile uğraştıktan sonra tekrar siyaset ile ilgilenmeye başladı.[26] 23 ve 24 Temmuz günlerinde divan toplandı, Avrupalı elçiler kabul edildi ve Nur Ali Halife’nin kesik başı İstanbul’a ulaştı[27]. Birinci sefer sırasında yaşanan olaylar ve ikinci sefer tartışmalara yol açmaktaydı ve bu yüzden padişah bir süreliğine dinlenmek için Edirne’ye geçti[28]. 11 Kasım’da Şah İsmail, Kansu Gavri[29][30] ve Halep Emiri Hayır Bey’den gelen mektuplar Edirne’de padişah’a okundu ve şahın elçileri hapsedildi[31]. Bu sıralarda Safevi cephesinden kötü bir haber geldi. Osmanlı birliklerinin Kerh civarında bozulduğunu öğrenen padişah, sadrazam ve Pîrî Mehmet paşaları azlederek Yedikule’ye kapattı[32]. Karaman beylerbeyi Hüsrev Paşa’yı cepheye göndererek sefer hazırlıklarına başladı[33]. 15 Mart 1516’da da sefer kararı resmen ilan edildi[34][35]. Genelkurmay Başkanlığı ise bunun bir şaşırtmaca olduğunu ve Yavuz’un asıl hedefinin Mısır olduğunu düşünmektedir [36].

İkinci Azerbaycan Seferi[37][38]

Doğu cephesi komutanı Bıyıklı Mehmed Paşa’ya yardım etmek için[39] Sadrazam Sinan Paşa komutasındaki 40.000 kişilik bir kuvvet 28 Nisan’da İstanbul’dan ayrıldı ve 5 Haziran’da da I. Selim Üsküdar’a geçti[40].

I. Harekat: Suriye[41]

Mercidâbık’ta Memlük taarruzunun bozulması üzerine başlayan Türk karşı taarruzu (ATASE, a.g.e, kroki 4)

Mercidâbık Muharebesi

Gazze Muharebesi

II. Harekat: Mısır[42]

Ridaniye’de Türk taarruzları (ATASE, a.g.e, kroki 6)

Kahire Muharebesi

Tomanbay’ın 13 Nisan 1517’de gerçekleşen idamı (Tâcü’t-Tevârîh)

1516-1517 Osmanlı-Memlük savaşı sırasında gerçekleşen muharebeler

Adı	Yer	Tarih	Osmanlı komutanı	Memlük komutanı
Mercidâbık Muharebesi	Halep/Suriye	Ağustos 1516	I. Selim	Kansu Gavri †
Gazze Muharebesi	Gazze/Filistin	Aralık 1516	Hadım Sinan Paşa	Canberdi Gazâlî
Ridâniye Muharebesi	Kahire/Mısır	Ocak 1517	I. Selim	II. Tomanbay
Kahire Muharebesi	Kahire/Mısır	Ocak 1517	I. Selim	II. Tomanbay

İlgili Görseller

• 
  Şark serdarı Bıyıklı Mehmed Paşa (Tâcü’t-Tevârîh)
• 
  I. Selim, vezirleri Yunus ve Sinan Paşalar ile Mısır seferini tartışıyor (Tâcü’t-Tevârîh)
• 
  Mercidâbık Muharebesi (Tâcü’t-Tevârîh)
• 
  Mercidabık Muharebesi (Selimname)
• 
  Maktûl Sultan Kansu Gavri’nin kesik başı I. Selim’e sunuluyor (Hünername)
• 
  Yunus Paşa, Hayır Bey'i padişaha takdim ediyor (Tâcü’t-Tevârîh)
• 
  Osmanlı süvarilerinin Bedeviler ile çarpışması (Selimname)
• 
  Ridaniye Muharebesi (Selimname)
• 
  I. Selim Mısır’da
• 
  Padişah, Nil yolu ile İskenderiye’ye gidiyor (Tâcü’t-Tevârîh)

Not

Fark edildiği üzere konu uzun tutularak Osmanlı-Memlük savaşları öncesinde ve sırasında, farklı coğrafyalarda gerçekleşen farklı olaylardan da bahsedilmiştir. Bunun sebebi ise Mısır seferinin bir sürü tetikleyici etmeni olmasıdır. Öncesindeki Osmanlı-Safevi savaşları ile beylikler meselesi gibi tetikleyici konulardan yeterince bahsedilmezse bu sefer tam olarak anlaşılamaz.

Ayrıca bakınız

• Fırat-Dicle Seferi
• Osmanlı-Memlük Savaşı
• Çaldıran Muharebesi
• Turnadağ Muharebesi

Kaynak

Eserler

• Emecen, Feridun (2016). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı yayınları. ss. 152-334. ISBN 9786055147624.
• T.C. Gnkur. ATASE (1990). TSK tarihi cilt III kısım II Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi eki. Ankara: Genelkurmay basımevi. ss. 49-149.
• Danişmend, İsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi II. İstanbul: Doğu kütüphanesi. ss. 24-49. ISBN 9789944397704.
• Hoca Sadeddin Efendi (1584). Tâcü’t-Tevârîh IV. ss. 273-339. ISBN 9789751710949.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi IV. Ankara: TTK yayınları. ss. 266-283. ISBN 9789751600127.
• Elhossary, Amar (2015). Memlük kaynaklarına göre Yavuz ve Kanuni dönemlerinde Mısır ve Şam'da çıkan isyanlar. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi)
• Haydar Çelebi, Ruzname, (16’ncı yüzyıl)
• Emecen, Feridun (2009). "Selim I". TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
• Emecen, Feridun (2008). "Ridaniye Savaşı". TDV İslam Ansiklopedisi. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
• Emecen, Feridun (2004). "Mercidabık Muharebesi". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
• Zinkeisen, Johan Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi II. ISBN 9786054052660.
• Hammer, Joseph. Büyük Osmanlı Tarihi IV. ss. 195-258. ISBN 9786051804217.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu II. ISBN 9786053556008.

Dipnotlar

1. Feridun Emecen, a.g.e, s.329
2. Amar Elhossary, a.g.m, s.42
3. Feridun Emecen, a.g.e, s.281
4. Jeremy Blac, a.g.e, s.106
5. İsmail Hami Danişmend, a.g.e, s.14
6. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s. 258
7. Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.152-165”
8. Feridun Emecen, a.g.e, s.159
9. Şükr-i Bitlisi, Selimname, s.20
10. Feridun Emecen, a.g.e, s.160
11. Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.165-168”
12. Ayrıca bakınız: "Johann Wilhelm Zinkeisen, a.g.e, s.411"
13. Ayrıca bakınız: "Joseph von Hammer, a.g.e, ss.158-159"
14. Feridun Emecen, a.g.e, s.165
15. Örnek: Hoca Sadeddin, Tacü’t-Tevarih cilt II, s.293
16. Feridun Emecen, a.g.e, s.168
17. Feridun Emecen, a.g.e, ss.166-167
18. Mehdi İlhan, Diyarbakır Fatihi ve Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa, s.138
19. Mehmet Ali Ünal, XVI. Yüzyılda Pertek ve Sağman Sancakbeyleri, s.240
20. Nejat Göyünç, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, ss.25-32
21. Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, ss.260-271
22. Joseph von Hammer, a.g.e, ss.177-184
23. İsmail Hami Danişmend, a.g.e, ss.23-24
24. Nejat Göyünç, a.g.e, ss.32-34
25. Memlük-Osmanlı münasebetleri için ayrıca bakınız: “Uzunçarşılı, a.g.e, ss.266-269”
26. Danişmend, a.g.e, s. 19-21
27. Feridun Emecen, a.g.e, s.178
28. Yaşanan sorunlar için bakınız: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.179-184”
29. Alaüddevle’nin kesik başı bir zafername ile gönderilmişti onun cevabı geldi: “İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s.261”
30. Ayrıca bakınız: “Joseph von Hammer, a.g.e, s.160”
31. Feridun Emecen, a.g.e, s.186
32. Uzunçarşılı, a.g.e, s.266
33. Haydar Çelebi, a.g.e, ss.471-473
34. "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
35. Haydar Çelebi, a.g.e, s.475
36. Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.67
37. Üsküdar’dan Malatya’ya kadar olan süreci iyi anlatan kısım için bakınız: “Danişmend, a.g.e, ss.24-27”
38. Ayrıca olay şahidinin notları için bakınız: “Haydar Çelebi, a.g.e, ss.95-98”
39. Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.87
40. Danişmend, a.g.e, s.24
41. Askeri harekatlar ekseriyetle, en iyi ve kapsamlı anlatan kaynak için bakınız: “Gnkur. ATASE, a.g.e, ss.86-113”
42. Askeri harekatlar ekseriyetle, en iyi ve kapsamlı anlatan kaynak için bakınız: “Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, ss.113-138”