Koçhisar Muharebesi

Koçhisar Muharebesi, Mayıs 1516'da Mardin Kızıltepe yakınlarındaki Dede-Kargın mevkinde, Bıyıklı Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu ile Ustaclu Kara Han komutasındaki Safevi ordusu arasında meydana gelmiştir. İki yıldır bölgede hakimiyet mücadelesi veren iki komutanın nihai karşılaşması, Safevi ordusunun önemli komutanlarıyla birlikte imha olmasıyla sonuçlanmıştır.

Koçhisar Muharebesi
Fırat-Dicle Seferi İran-Osmanlı savaşları
Muharebenin Tacü't-Tevarih'de yer alan minyatürü Sol üstteki atlı Bıyıklı Mehmed Paşa, sağ üstteki atlı Ustaclu Kara Han
Tarih Mayıs 1516 Bölge Kızıltepe; Mardin, Türkiye Sonuç Kesin Osmanlı zaferi
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu	Safevi Devleti
Komutanlar ve liderler
Bıyıklı Mehmed Paşa Divane Hüsrev Paşa Karaçin Ahmed Bey Pir Hüseyin Bey İdris-i Bitlisi Halil Eyyubi Çavuş Ahmed Bey Atak Ahmed Bey	Ustaclu Kara Han † Kangırıl Sultan Çuka Sultan † Velihan Bey † Yegan Bey † Hüseyin Bey Saru Bey † Durmuş Bey
Çatışan birlikler
Diyarbakır eyaleti Karaman eyaleti Yerel aşiretler	Kara Han'ın kuvvetleri Bağdat kuvvetleri
Güçler
Toplamda 14-16 bin 2.000 tüfekli yeniçeri[1] 1.000 kapıkulu süvarisi[2] 7.000 sipahi[2] 4.000[3]-6.000 Gönüllü süvari	En az 12.000[4] En az 600 korucu En az 10-12 bin süvari
Kayıplar
480-500[5]	10.000[6][7]

Öncesi

Yaklaşan Mısır savaşı yüzünden İstanbul'a dönen Yavuz Sultan Selim, Safeviler ile barış imzalamadığı için savaş devam ediyordu ve bu yüzden de Bıyıklı Mehmet Paşa'yı cephede bıraktı. Yavuz Sultan Selim ve ordusunun taarruzu bırakmasını fırsat bilen Şah İsmail, Nur Ali Halife komutasındaki bir orduyu 1515 baharında Tunceli'ye yolladı. Nur Ali Halife Tunceli'de taarruz için hazırlanırken Bıyıklı Mehmet Paşa, ordusunu topladı ve fırat'ı geçti[8]. Haziran 1515'de gerçekleşen Ovacık Muharebesi'nde Nur Ali, ordusuyla beraber yok edildi. Tunceli'de asayişi sağlayan Bıyıklı Mehmet Paşa da Bayburt'a, karargahına döndü.

Fırat-Dicle Seferi haritası

Yavuz Sultan Selim Azerbaycan'dan çıktığında İdris-i Bitlisî'yi Güneydoğu'ya, Kürtleri Osmanlı saflarına çekmesi için yolladı. Hitabet ve ikna kabiliyeti yüksek olan İdris-i Bitlisi, Kürt aşiretleri ve şehirleri ile girdiği münasebetlerde başarılı oldu ve etrafında kalabalık bir kitle toplamayı başardı. Diyarbakır da bunlardan biriydi. İşte bu yüzden Şah İsmail tarafından bu sefer de Ustaclu Kara Han komutasındaki 5.000 kişilik bir kuvvet, 1515 yılında Diyarbakır'a gönderildi. Kuşatmanın uzaması ve Safevi ordusunun bölgedeki tehdidini arttırması üzerine Bıyıklı Mehmet Paşa ve Amasya Beylerbeyi Şadi Paşa Diyarbakır'ı kurtarmak için görevlendirildi[9]. 10 Eylül'de Diyarbakır Kuşatması son buldu ve Ustaclu Kara Han Mardin'e çekildi. Bir süre bölgede kovalamaca yaşandı. Şadi Paşa ve Bıyıklı Mehmet Paşa arasındaki tartışmalar sonucu Şadi Paşa seferi terketti. Bunun üzerine Bıyıklı Mehmet Paşa Diyarbakır'ı, Ustaclu Kara Han da Mardin'i tutarak baharı beklediler. Kış geçene kadar da Karaman Valisi Divane Hüsrev Paşa ve birçok düşük rütbeli komutan, Bıyıklı Mehmet Paşa'ya katılmak için emir aldı. Takviyeler tamamlanana kadar Osmanlı öncüleri Kerh Muharebesi'nde feci bir kıyıma uğradı. Mevsimin normalleşmesi ve iki ordunun da hazır hale gelmesiyle yola çıkıldı. İki ordu, Mayıs 1516'da Mardin'in Dede Kargın yakınlarındaki Koçhisar'da karşı karşıya geldi.

Diziliş ve taktiler

Osmanlı - Bıyıklı Mehmet Paşa[10]

Merkezde 2.000 Tüfekli Yeniçeri ve topçularıyla Bıyıklı Mehmet Paşa yer aldı. Sağ kanatta 6.000 Sipahi ile Karaman Valisi Hüsrev Paşa konuşlandı. Sol kanatta ise 4.000 ila 6.000 kişilik, çoğunluğunu düzensiz Kürt süvarilerinin yer aldı. Plan ise Çaldıran Muharebesi'nde olduğu gibi Safevi süvarilerine karşı ateş gücü savunması yapıp, düşman düzeni bozulduktan sonra da süvariler ile karşı taarruza kalmak.

Safevi - Ustaclu Kara Han[10][11]

Ustaclu Kara Han ise ordusunu ikiye böldü ve sol kanada kendisi geçti. Sağ kanada da Bağdat Valisi Kangırıl Sultan'ı verdi. Osmanlı topçuları ve tüfekli Yeniçeriler'i ile karşılamayacağını anlayan Kara Han, kanat süvarilerini püskürtüp merkezi kıskaca almak niyetindeydi.

Muharebe[12][13][14]

Bu muharebenin Selimname'deki minyatürü

Muharebe, kuşluk vaktinde Ustaclu Kara Han'ın komutasındaki Safevi sol kanadının, Hüsrev Paşa komutasındaki Sipahilere sert bir taarruzu ile başladı. Kara Han'ın hızlı saldırısı sonucunda Hüsrev Paşa'nın kanadı zor durumda kaldı. Bunu gören Bıyıklı Mehmed Paşa, Yeniçeriler ile Kara Han'ın üzerine taarruza geçti. Bunlar olurken Kangırıl Sultan ve Hüseyin Bey'in sağ kanadı da aşiretlerin bulunduğu Osmanlı sol kanadına sert bindirme yaptı. İş böyle olunca iki tarafında planı tutmadı ve iş askerlerin maharetine kaldı. Osmanlı sağ kanadında Pir Hüseyin Bey çekilmeye yeltendiyse de aşiret beylerinin yardımı sayesinde hattı tutmayı başardı. Osmanlı sağ kanadına saldıran Ustaclu Kara Han ise Karaman ve Diyarbakır ordularının kıskacında kaldı. Safevi süvarileri kıskacı yarmayı denese de her defasında tüfekli Yeniçeriler'in gazabına uğruyordu. Bir arada kalıp düzenli ateş eden Yeniçeriler çok fazla Safevi atlısının ölümüne yol açtı. Bu yarma harekatlarından birinde ise Kara Han'ın boğazına bir kurşun girdi. Atından düşen Kara Han'ın cansız başını kesen Nasuh adlı bir Yeniçeri, Kara Han'ın başını bir mızrağa takıp havaya kaldırdı. Çok kayıp veren Safevi sol kanadı bir de başkomutanlarının öldüğünü görünce paniğe kapılıp kaçmaya çalıştı ancak çok azı kurtulabildi. Safevi sol kanadının dağılması üzerine Osmanlı ordusu Kangırıl Sultan'ın bulunduğu diğer fırkaya taarruz etti. Çok fazla dayanamayan Kangırıl Sultan ise kaçmayı başardı. Kuşluk vakti başlayan muharebe ikindiye doğru son buldu. Safevi ordusu tamamıyla dağılmış bir durumdaydı. Çoğu komutan ve asker ölürken, kurtulanlar civardaki dost kalelere sığındı. Osmanlı kayıpları ise şöyleydi: 200 Karaman askeri, 150 Kürt, 130 Anadolu askeri ve az sayıda Yeniçeri[15].

Sonrası

Ustaclu Kara Han, Çuka Sultan ve birçok önemli Safevi kumandanlarının başı 26 Haziran'da Büyük Mısır Seferi'ne çıkan Yavuz Sultan Selim'e ulaştı[15][16]. Bu habere çok sevinen padişah, Bıyıklı Mehmet Paşa'ya çok değerli hediyeler gönderdi[17].

Gönderilen ikinci ordunun da telef olması üzerine Şah İsmail bölgeye başka kuvvet sevk etmedi. Zagroslar'ın batısında başka Safevi ordusu kalmadığından büyük bir nefes alan Osmanlı ordusu, muharebe alanının pek de uzağında bulunmayan Mardin'i kuşattı. Mardin Kuşatması yeni başlamıştı ki padişah, Bıyıklı Mehmet Paşa'yı Mısır seferine çağırdı. Bıyıklı Mehmet Paşa 3 Ağustos 1516'da Malatya ovasında padişahın ana ordusuna katıldı. Mercidâbık Muharebesi'nden zaferle ayrılan Osmanlı ordusu Halep'e girdikten sonra, Bıyıklı Mehmet Paşa ve ordusu Dicle havzasındaki fetihlerine devam etti.

Ayrıca bakınız

• Fırat-Dicle Seferi
• Ovacık Muharebesi
• Diyarbakır Kuşatması
• Kerh Muharebesi
• Mercidâbık Muharebesi

Kaynakça

Genel kaynakça:

• Göyünç, Nejat (1969). Bıyıklı Mehmed Paşa ve Karahan arasındaki nihâî muharebe. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. ss. 15-34. ISBN 9751604028.
• Hoca Sadeddin Efendi (1585). Tacü't-Tevarih Cilt IV. ss. 252-271. ISBN 9789751710949.
• Danişmend, İsmail Hami (1971). Eski Koçhisar zaferi. Topkapı/İstanbul: Doğu Kütüphanesi. ss. 22-24. ISBN 978-9944-397-70-4.
• von Hammer, Joseph. Yavuz Sultan Selim Dönemi. ss. 177-178. ISBN 9786051804217.
• Taştemir, Mehmet (2003). "Mardin". TDV İslam Ansiklopedisi. 18 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
• İlhan, Mehdi (1992). "Bıyıklı Mehmed Paşa". TDV İslam Ansiklopedisi. 18 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Anlatımda yer alan bazı bilgilerin Kaynakçaları:

1. Nejat Göyünç, a.g.e, s.26
2. Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.84
3. Hammer, a.g.e, s.177
4. Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.85
5. Nejat Göyünç, a.g.e, s.29
6. İsmail Hami Danişmend, a.g.e, s.24
7. Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, s.268
8. Mehmet Ali Ünal, XVI. YÜZYILDA MAZGİRD, PERTEK VE SAĞMAN SANCAKBEYÎLERİ -PİR HÜSEYİN BEY OĞULLAR, S. 240, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/834/10557.pdf 4 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
9. Göyünç, Nejat (1969). Osmanlılar tarafından fetih. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. s. 18. ISBN 9751604028.
   
10. Göyünç, Nejat (1969). Bıyıklı Mehmed Paşa ve Karahan arasındaki nihâî muharebe. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. s. 26. ISBN 9751604028.
11. Hoca Sadeddin Efendi (1585). Tacü't-Tevarih Cilt IV. s. 266. ISBN 9789751710949.
12. Göyünç, Nejat (1969). Bıyıklı Mehmed Paşa ve Karahan arasındaki nihâî muharebe. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. ss. 27-28. ISBN 9751604028.
13. Hoca Sadeddin Efendi (1585). Tacü't-Tevarih Cilt IV. ss. 265-268. ISBN 9789751710949.
14. von Hammer, Joseph. Bıyıklı Mehmed Paşa'nın zaferi. ss. 177-179. ISBN 9786051804217.
15. Göyünç, Nejat (1969). Bıyıklı Mehmed Paşa ve Karahan arasındaki nihâî muharebe. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. s. 29. ISBN 9751604028.
16. Danişmend, İsmail Hami (1971). Yavuz'un Akşehir'e musavalatı. Topkapı/İstanbul: Doğu Kütüphanesi. s. 25. ISBN 978-9944-397-70-4.
17. Hoca Sadeddin Efendi (1585). Tacü't-Tevarih Cilt IV. s. 270. ISBN 9789751710949.