Boynuzlugiller
Boynuzlugiller (Bovidae), gevişgetiren bir çift toynaklı familyası.
| Boynuzlugiller | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Bu 140 türden oluşan büyük familya sığır, koyun, keçi, manda, bizon, antilop ve ceylan gibi insanların uzun zamandır av ve ev hayvanı olarak faydalandığı birçok türü içermektedir.
Özellikler
En büyükleri olan ve 1000 kg ağırlığa varan bizondan en ufakları olan ve 5 kg ağırlığa varan dikdike kadar familyanın tüm 140 türünün ortak özelliği boynuzlara sahip olmalarıdır: Dört boynuzlu antilobun haricinde tüm boynuzlugillerin 2 adet boynuzu vardır. Bazı türlerde boynuzların boyu 1,50 m'yi bulur. Çoğu türde yalnızca erkeklerin boynuzları olur, dişilerin yoktur. Bu boynuzlar doğrudan kafatasına bağlı kemiktendir ve etrafları boynuz dokusu ile kaplıdır. Boynuzlugillerin boynuzları asla geyikgillerde ya da çatal boynuzlu antilopta olduğu gibi çatallı olmaz.
Boynuzlugillerin büyük birçoğunluğu açık alanlarda yaşar ama ormanlarda veya dağlık alanlarda yaşayan türler de vardır.
Evrim tarihi
Evrim açısından boynuzlugiller çok genç bir familyadır. Kesin olarak boynuzlugillere ait olduğu tespit edilebilmiş en eski kalıntılar, Miyosen çağında yaşamış olan Eotragus cinsinden kalmadır. Bu hayvanlar bugünkü Cephalophinae familyasına ait antiloplara benzemiş, çok küçük boynuzları olmuş ve asla bir ceylandan daha büyük olmamışlardır. Daha ancak Miyosen çağında şekillenmeye başlayan familyanın bugün tanıdığımız en mühim kolları Pliyosen çağında gelişmiştir. Miyosen çağında yalnızca Avrupa, Asya ve Afrika'da yayılım göstermiş olan boynuzlugiller familyası Pleistosen çağının buzul devrinde Kuzey Amerika'ya da dağılmıştır. Güney Amerika ve Avustralya'da da hiçbir zaman yabani boynuzlugiller yaşamamıştır. Günümüzde evcil boynuzlugiller dünyanın her ülkesinde bulunmaktadır.
Sınıflandırma
Klasik sınıflandırma
Bu sınıflandırmada kullanılan kaynak: C. D. Simpson (Artiodactyls, in Anderson und Jones: Orders and families of recent mammals of the world, 1984).
- Alt familya Duiker (Cephalophinae)
- Cins Cephalophus
- Abbott duikeri (Cephalophus spadix)
- Ader duikeri (Cephalophus adersi)
- Kara sırtlı duiker (Cephalophus dorsalis)
- Kara duiker (Cephalophus niger)
- Karı alınlı duiker (Cephalophus nigrifrons)
- Mavi duiker (Cephalophus monticola)
- Harvey duikeri (Cephalophus harveyi)
- Jentink duikeri (Cephalophus jentinki)
- Maxwell duikeri (Cephalophus maxwellii)
- Natal duikeri (Cephalophus natalensis)
- Ogilby duikeri (Cephalophus ogilbyi)
- Peters duikeri (Cephalophus callipygus)
- Kızıl orman duikeri (Cephalophus natalensis)
- Kızıl yanlı duiker (Cephalophus rufilatus)
- Ruwenzori duikeri (Cephalophus rubidis)
- Weyns duikeri (Cephalophus weynsi)
- Beyaz karınlı duiker (Cephalophus leucogaster)
- Sarı sırtlı duiker (Cephalophus sylvicultor)
- Zebra duikeri (Cephalophus zebra)
- Cins Sylvicapra
- Boz duiker, Bayağı duiker (Sylvicapra grimmia)
- Cins Cephalophus
- Alt familya Keçicikler (Neotraginae)
- Cins Pelea
- Karaca antilobu, Rebok (Pelea capreolus)
- Cins Oreotragus
- Kaya antilobu (Oreotragus oreotragus)
- Cins Ourebia
- Oribi (Ourebia ourebi)
- Cins Raphicerus
- Kaya keçiciği (Raphicerus campestris)
- Kap keçiciği (Raphicerus melanotis)
- Sharpe keçiciği (Raphicerus sharpei)
- Cins Neotragus
- Kral antilop (Neotragus pygmaeus)
- Bates cüce antilobu (Neotragus batesi)
- Misk antilobu (Neotragus moschatus)
- Cins Dikdik (Madoqua)
- Salt dikdiki (Madoqua saltiana)
- Gümüşi dikdik (Madoqua piacentinii)
- Günther dikdiki (Madoqua guentheri)
- Kirk dikdiki (Madoqua kirki)
- Cins Dorcatragus
- Beira (Dorcatragus megalotis)
- Cins Pelea
- Alt familya Orman antilopları (Tragelaphinae)
- Cins Tragelaphus
- Niyala (Tragelaphus angasi)
- Dağ niyalası (Tragelaphus buxtoni)
- Sitatunga (Tragelaphus spekei)
- Çalı antilobu (Tragelaphus scriptus)
- Büyük kudu (Tragelaphus strepsiceros)
- Küçük kudu (Tragelaphus imberbis)
- Bongo (Tragelaphus eurycerus)
- Cins Boğa antilobu Taurotragus
- Bayağı boğa antilobu (Taurotragus oryx)
- Dev boğa antilobu (Taurotragus derbianus)
- Cins Boselaphus
- Nilgai (Boselaphus tragocamelus)
- Cins Tragelaphus
- Alt familya Sığır antilopları (Alcelaphinae)
- Cins Damaliscus
- Hirola (Damaliscus hunteri)
- Bontebok (Damaliscus pygargus)
- Topi (Damaliscus lunatus)
- Cins Alcelaphus
- Sığır antilobu (Alcelaphus buselaphus)
- Cins Sigmoceros
- Lichtenstein antilobu (Sigmoceros lichtensteinii)
- Cins Gnu (Connochaetes)
- Kara gnu, Ak kuyruklu gnu (Connochaetes gnou)
- Mavi gnu (Connochaetes taurinus)
- Cins Damaliscus
- Alt familya At keçileri (Hippotraginae)
- Cins Hippotragus
- Mavi antilop (Hippotragus leucophaeus)
- Demir kırı antilop (Hippotragus equinus)
- Samur antilobu (Hippotragus niger)
- Dev samur antilobu (Hippotragus niger variani )
- Cins Oriks (Oryx)
- Kılıç oriks (Oryx dammah)
- Arabistan oriksi (Oryx leucoryx)
- Şiş oriks (Oryx gazella)
- Cins Addax
- Addaks (Addax nasomaculatus)
- Cins Hippotragus
- Alt familya Reduncinae
- Cins Su antilopları (Kobus)
- Su antilobu (Kobus ellipsiprymnus)
- Nil leçvesi (Kobus megaceros)
- Leçve (Kobus leche)
- Kob (Kobus kob)
- Puku (Kobus vardonii)
- Uganda kobu (Kobus vardonii)
- Cins Kamış antilobu (Redunca)
- Redunca redunca
- Güney kamış antilobu (Redunca arundinum)
- Dağ kamış antilobu (Redunca fulvorufula)
- Cins Su antilopları (Kobus)
- Alt familya Aepycerotinae
- Cins Aepyceros
- İmpala (Aepyceros melampus)
- Cins Aepyceros
- Alt familya Ceylanımsılar (Antilopinae)
- Cins Antilope
- Kara antilop, Geyik keçisi antilobu (Antilope cervicapra)
- Cins Ammodorcas
- Dibatag, Clark ceylanı (Ammodorcas clarkei)
- Cins Litocranius
- Gerenuk, Zürafa ceylanı (Litocranius walleri)
- Cins Ceylanlar (Gazella)
- Dorkas ceylanı (Gazella dorcas)
- Suudi ceylanı (Gazella saudiya)
- Hint ceylanı (Gazella bennettii)
- Dağ ceylanı (Gazella gazella)
- Yemen ceylanı (Gazella bilkis)
- Arap ceylanı (Gazella arabica)
- Speke ceylanı (Gazella spekei)
- Cuvyer ceylanı (Gazella cuvieri)
- Kızıl alınlı ceylan (Gazella rufifrons)
- Thomson ceylanı (Gazella thomsonii)
- Cezayir ceylanı (Gazella rufina)
- İran ceylanı, Kara kuyruklu ceylan (Gazella subgutturosa)
- Çöl ceylanı (Gazella leptoceros)
- Dama ceylanı (Gazella dama)
- Soemmerring ceylanı (Gazella soemmeringii)
- Grant ceylanı (Gazella granti)
- Cins Antidorcas
- Sıçrayan antilop (Antidorcas marsupialis)
- Cins Kısa kuyruklu ceylanlar (Procapra)
- Tibet ceylanı (Procapra picticaudata)
- Przewalski ceylanı (Procapra przewalskii)
- Moğol ceylanı (Procapra gutturosa)
- Cins Pseudonovibos
- Kıvrık boynuzlu antilop (Pseudonovibos spiralis)
- Cins Sayga
- Sayga (Saiga tatarica)
- Cins Antilope
- Alt familya Sığırlar (Bovinae)
- Cins Tetracerus
- Dört boynuzlu antilop (Tetracerus quadricornis)
- Cins Pseudoryx
- Vu kuang sığırı, Saola (Asian Unicorn) (Pseudoryx nghetinhensis)
- Cins Mandalar (Bubalus)
- Asya mandası (Bubalus bubalis)
- Tamarao (Bubalus mindorensis)
- Anoa (Bubalus depressicornis)
- Dağ anoası (Bubalus quarlesi)
- Cins Syncerus
- Afrika mandası (Syncerus caffer)
- Cins Bos
- Bayağı sığır (Bos taurus)
- Kupro (Bos sauveli)
- Banteng (Bos javanicus)
- Gaur (Bos gaurus)
- Yaban öküzü (Bos primigenius)
- Zebu (Bos primigenius indicus)
- Yak (Bos grunniens)
- Mısır sığırı (Bos aegyptiacus)
- Cins Bizon (Bison)
- Amerika bizonu (Bison bison)
- Avrupa bizonu (Bison bonasus)
- Cins Tetracerus
- Alt familya Keçimsiler (Caprinae)
- Cins Pantholops
- Çiru (Pantholops hodgsoni)
- Cins Seravlar (Capricornis)
- Sumatra seravı (Capricornis sumatraensis)
- Tayvan seravı (Capricornis swinhoei)
- Japon seravı (Capricornis crispus)
- Cins Goral (Naemorhedus)
- Boz goral (Naemorhedus goral)
- Kızıl goral (Naemorhedus baileyi)
- Çin goralı, Uzun kuyruklu goral (Naemorhedus caudatus)
- Cins Oreamnos
- Kar keçisi, Kayalık Dağları keçisi (Oreamnos americanus)
- Cins Rupicapra
- Çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra)
- Pirene çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra pyrenaica)
- Cins Myotragus
- Mağara keçisi (Myotragus balearicus)
- Cins Budorcas
- Takin (Budorcas taxicolor)
- Cins Ovibos
- Misk sığırı (Ovibos moschatus)
- Cins Tar (Hemitragus)
- Himalaya tarı (Hemitragus jemlahicus)
- Arap tarı (Hemitragus jayakiri)
- Nilgiri tarı (Hemitragus hylocrius)
- Cins Keçiler (Capra)
- Yaban keçisi, (Capra aegagrus)
- Alp dağ keçisi (Capra ibex)
- Walia dağ keçisi, Etiyopya dağ keçisi (Capra walie)
- Batı Kafkasya keçisi, Kafkasya dağ keçisi (Capra caucasica)
- Doğu Kafkasya keçisi (Capra cylindricornis)
- İspanya dağ keçisi, İberya dağ keçisi (Capra pyrenaica)
- Markor, Yılan yiyen keçi (Capra falconeri)
- Cins Mavi koyun Pseudois
- Baral, Himalaya mavi koyunu (Pseudois nayaur)
- Cüce mavi koyun, Cüce baral (Pseudois schaeferi)
- Cins Ammotragus
- Berberi koyunu (Ammotragus lervia)
- Cins Koyun (Ovis)
- Evcil koyun (Ovis aries)
- Dağ koyunu, Yaban koyunu (Ovis orientalis)
- Anadolu dağ koyunu (Ovis orientalis anatolica) Türkiye.
- Uriyal (Ovis vignei)
- Afgan uriyali (Ovis vignei cycloceros)
- Punjab uriyalı (Ovis vignei punjabiensis)
- Ladakh uriyalı (Ovis vignei cycloceros)
- Argali (Ovis ammon)
- Tibet argali (Ovis ammon hodgsonii)
- Marko Polo koyunu (Ovis ammon polii)
- Kar koyunu (Ovis nivicola)
- Kamkatka kar koyunu (Ovis nivicola nivicola)
- Yakut kar koyunu (Ovis nivicola lydekkeri)
- Okotsk kar koyunu (Ovis nivicola alleni )
- Putorean kar koyunu (Ovis nivicola borealis)
- Dall koyunu, İnce boynuzlu koyun (Ovis dalli)
- İri boynuzlu koyun (Ovis canadensis)
- Kayalık Dağları iri boynuzlu koyunu(Ovis canadensis canadensis)
- Sierra Nevada iri boynuzlu koyunu (Ovis canadensis sierrae)
- Çöl iri boynuzlu koyunu (Ovis canadensis nelsoni)
- Muflon, Avrupa yaban koyunu (Ovis musimon)
- Cins Pantholops
Yukarıda kaynak olarak gösterilen kitabın basımı sırasında Pseudoryx ve Pseudonovibos cinsleri tanınmamaktaydı. Bu yüzden sonradan eklenmiştir. Ayrıca Sayga antilobu modern bilim dikkate alınarak keçi ve ceylanların arasına konulmuşdur.
Antiloplar belli bir gruba dahil değildir. Boynuzlugiller familyası içerisinde birçok uzun boynuzlu, zarif yapılı, tropik türler, akrabalıkları dikkate alınmadan antilop olarak adlandırılır.
Diğer sınıflandırma yolları
Wilson'un Mammal Species of the World (1993) başlıklı kitabında, Ceylan antilobu ilk kez keçicikler grubundan çıkarılıp Peleinae adlı ayrı bir alt familyaya konulmuştur. Bu tür Zoologların görüşüne göre boynuzlugillerin yaşayan en ilkel türüdür. Ayrıca bu kitapta Çiru ve Sayga keçimsilere değil ceylanımsılara ait olarak gösterilmiştir.
Diğer bir sınıflandırma deneyimi Gentry'nin The subfamilies and tribes of the family Bovidae (1992) başlıklı kitabında yapılmıştır. Gentry kladistik analizlerinden ve 112 türün iskelet özelliklerini araştırdıktan sonra Duiker ve sığırların farklılıklarına rağmen yakın akraba olduklarını ve birlikte Bovinae alt familyasına yerleştirilmeleri gerektiği sonucuna varmıştır. Ayrıca impala'yı sığır antilopları'na, ceylan antilobu ile saygayıda ceylanımsılara eklemişdir.
Kladistik sınıflandırma
Boynuzlugillerin kladogramı şu şekilde yapılır:
Bovidae
|-- N.N.
| |-- Keçicikler (Neotraginae)
| `-- Ceylanımsılar (Antilopinae)
`—N.N.
|-- N.N.
| |-- N.N.
| | |-- N.N.
| | | |-- Duikerler (Cephalophinae)
| | | `-- N.N.
| | | |-- Sığır antilopları (Alcelaphinae)
| | | `—Impalalar (Aepycerotinae)
| | `-- N.N.
| | |-- At keçileri (Hippotraginae)
| | `—Su keçileri (Reduncinae)
| `-- N.N.
| |-- Orman keçileri (Tragelaphinae)
| `—Sığırlar (Bovinae)
`-- Keçimsiler (Caprinae)
Yukarıda da açıklandığı gibi birden fazla sınıflandırma yöntemi vardır. Bu kladogram da bu farklı görüşlerin arasından yalnızca birini göstermektedir.
Dış bağlantılar
 Wikimedia Commons'ta Boynuzlugiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
 Wikispecies'te Boynuzlugiller ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur. |