Dev Dünya

Dev Dünya terimi, astronomide Dünya'nın kütlesinden daha büyük, fakat gaz devinden çok daha küçük olan bir güneşdışı gezegen demektir.[1] Bu terim yalnız gezegenin kütlesine işaret eder ve yüzey şartları ya da yaşanabilirlik konusunda bir şey îmâ etmez. Alternatif olarak kullanılan terim "gaz cüce" olup MIT profesörü Sara Seager'in önerdiği gibi bilhassa daha kütleli örnekleri için uygun olabilir.

Sağda Kepler-10 b'nin Dünya ile karşılaştıran resim

Tanımı

Genelde dev Dünyalar yalnızca kütleleriyle tanımlanır ve sıcaklığı, bileşimi, yörüngesel özellikleri veya Dünya benzeri çevrelerle ilgili bir şey îmâ etmezler. Dev Dünyanın değişik tanımlarında çeşitli yoğunluklar geçmektedir. Kaynaklar genelde on Dünya kütlesi üst sınır olarak kabul edilmiş olmakla beraber[1][2][3] (Güneş Sistemi'nin en az kütleli gaz devi olan Uranüs'ün kütlesinin yaklaşık %69'u) alt sınır 1[1] veya 1,9[3] ilâ 5[2] arasında olup basında muhtelif başka tanımlar da görünmektedir.[4][5][6] Bazı yazarlar, bu terimin hatırı sayılır bir atmosferi olmayan gezegenler dışında kullanılmamasından yanadırlar.[7] 10 Dünya kütlesi üstünde olan gezegenlere dev gezegenler denmektedir.[8]

Keşifler

Güneş Sistemi'nde en büyük dünyasal gezegeni Dünya olup ondan büyük gezegenlerin kütlesi en azından onun 14 katı olduğundan bu kategoride bir gezegeni bulunmamaktadır.

İlk bulunan dev Dünya
Yıldızları önünden geçen dev Dünyalar, diğer keşfedilmiş güneşdışı gezegenler ve seçilmiş bileşim modelleri

İlk dev Dünyalar Aleksander Wolszczan ve Dale Frail tarafından PSR B1257+12 pulsarı etrafında 1992 yılında keşfedildi. Sistemin iki dış gezegeninin kütleleri takrîben Dünya'nın dört katı olup gaz dev olamayacak kadar küçüktür.

Bir ana kol yıldız etrafında keşfedilen ilk dev Dünya, 2005'te Eugenio Rivera'nın yönettiği bir grup tarafından bulundu. Bu dev Dünya Gliese 876 etrafında dönen ve Gliese 876 d adını aldı (iki Jüpiter boyunda gaz dev daha önce bu sistemde keşfedilmişti). Tahmin edilen kütlesi 7,5 Dünya kütlesi olup sadece iki günlük yörünge dönüş süresi vardır. Gliese 876 d'nin sıcak yıldızına olan yakınlığından dolayı (bir kırmızı cüce) yüzey sıcaklıği 430–650 kelvin olabilir.[9] ve su bulundurabilir.[10]

2006'da keşfedilmiş başka dev Dünyalar

2006'da kütleçekimsel mikromerceklemeyle 5,5 Dünya kütleli OGLE-2005-BLG-390Lb ve 10 Dünya kütleli HD 69830 b ilâveten bulundu.[1]

Yaşanabilir bölgede ilk dev Dünya

Nisan 2007'de Stephane Udry'nin İsviçre'deki bir grubu, Gliese 581 etrafında dönüp yaşanabilir bölgenin sınırında olan ve yüzeyinde su bulunabilecek iki yeni dev Dünya keşfetti.[11] En az beş Dünya kütlesi ve Gliese 581'den 0.073 astronomik birim uzakta olan Gliese 581 c, bu bölgenin "ılık" köşesinde olup (muhtemel atmosferin etkisini göze almadan) tahmin edilen ortalama sıcaklığın Venüs'le kıyaslanabilir olduğu hâlde −3 °C ve Dünya ile kıyaslanabilir olduğu hâlde eğ 40 °C olduğu tahmin ediliyor. Daha sonraki araştırmalar, Gliese 581 c'nin Venüs gibi kontroldışı olmuş bir sera etkisi altında kaldığını, fakat kardeş gezegen Gliese 581 d'in 0,22 AB uzaklık ve 7,7 Dünya kütlesiyle yaşanabilir bölgede bulunduğunu tahmin ediyor.

2008'de bulunan dev Dünyalar

Bugüne kadar bulunan en küçük dev Dünya MOA-2007-BLG-192Lb olup astrofizikçi David P. Bennett uluslararası MOA birliği için 2 Haziran 2008'de duyurmuştur.[12][13] Bu gezegenin tahminen 3,3 Dünya kütlesi olup bir kahverengi cücenin etrafında dönmektedir. Kütleçekimsel mikromercekleme ile tespit edilmiştir.

2008 Haziran'ında Avrupalı araştırmacılar, Güneş'ten biraz daha az kütleli HD 40307 etrafında üç dev Dünyayı keşfettiklerini açıkladılar. Gezegenlerin kütleleri Dünya'nın en az 4,2, 6,7 ve 9,4 katı olarak tespit edildi. Gezegenler, dikeyhız metoduyla Şili'deki HARPS (İng. High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher - Yüksek seçicili dikey hız gezegen araştırıcısı) ile saptandı.[14]

Ayrıca aynı Avrupalı araştırmacılar, HD 181433 yıldızının etrafında dönen 7,5 Dünya kütleli başka bir gezegenin varlığını da îlan ettiler. Bu yıldızı ayrıca Jüpiter benzeri bir gezegen, üç yılda bir dolanmaktadır.[15]

2009'da keşfedilen dev Dünyalar
COROT-7b'nin (ortada) Dünya ve Neptün'la karşılaştırması

4,8 Dünya kütlesi olduğu tahmîn edilen ve 0,853 günde yıldızı etrafında dönen COROT-7b gezegeninin keşfi 3 Şubat 2009'da îlan edildi. COROT-7b için elde edilen yoğunluk tahmini, Güneş Sistemi'nin iç dört gezegeninin benzeri kayamsı silikat minerâllerden oluştuğuna işaret etmektedir. Bu yeni ve hatırı sayılır bir keşiftir.[16]

1,9 Dünyü kütleli Gliese 581 e'nin keşfi, 21 Nisan 2009'da ilan edildi. Normal bir yıldızın etrafında dolanan en küçük kütleli güneşdışı gezegen olup kütlesi Dünya'nınkine en yakın olandır. Sâdece 0,03 AB uzaklıkta yıldızı etrafında 3,15 günde dolanan bu gezegen, yaşanabilir bölgede bulunmamaktadır[17] ve Jüpiter'in volkanik uydusu İo'dan 100 kat daha fazla gelgit ısınmasına mâruz kalmaktadır.[18]

Ek olarak 0,2 AB uzaklıktan ve 67 günde kırmızı cüce yıldızı dolanan Gliese 581 d'nin yaşanabilir bölgede bulunduğundan keşfedilen güneşdışı gezegenler arasında yüzeyinde su bulunma ihtimâli yüksek ilk gezegen olmuş oldu.[17]

2009 Aralık'ında bulunan GJ 1214 b, Dünya'dan 2,7 kere daha büyük olup Güneş'ten çok daha küçük ve az aydınlatma gücü çok daha az olan bir yıldız etrafında dolanıyor. Harvard astronomi profesörü ve keşfi haber veren makalenin önde gelen yazarlarından olan David Charbonneau, "Bu gezegende muhtemelen su vardır" demiştir.[19]

2009 Kasım'ına kadar toplan 30 dev Dünyalar keşfedilmiş olup bunların 24'ü HARPS'la incelenmiştir.[20]

2010'da keşfedilen dev Dünyalar

5 Ocak 2010'da keşfedilen HD 156668 b gezegeninin en az kütlesi 4,15 Dünya kütlesidir ve dikeyhız metoduyla bulunan ikinci derecede az kütleli olandır.[21] Bundan daha az kütleli olup dikeyhız metodu gezegeni Gliese 581 e olup 1,9 Dünya kütlesi vardır (yukarı bakınız). 24 Ağustos'ta astronomlar, ESO’nun HARPS ölçü âletini kullanarak HD 10180 adında Güneş benzeri bir yıldızın etrafında dolanan yediye kadar gezegeni olan bir gezegen sistemi keşfettiklerini haber verdiler. Bu gezegenlerden birinin şimdiye kadar doğrulanmamış bir ölçüme göre 1,35 ± 0,23 Dünya kütlesi vardır. Bu da bugüne kadar bulunmuş ve bir anakol yıldızı etrafında dönen en küçük kütleli güneşdışı gezegen olurdu.[22] Tasdik edilmemiş olmasına rağmen bu gezegenin var olma ihtimâli %98,6'dır.[23]

A.B.D'nin millî bilim vakfı olan National Science Foundation, 29 Eylül'de M cücesi Gliese 581'in etrafında dönen dördüncü dev Dünyanın keşfini haber verdi. Gezegenin en düşük kütlesi Dünya'nın 3,1 katı olup 0,146 AB uzaklıktan neredeyse dairesel bir yörüngede 36,6 günde yıldızı etrafında dönmektedir. Bu yörünge, gezegeni c ve d gezegenlerinin arasına ve yüzeyde suyun bulunabilen yaşanabilir bölgenin ortasına yerleştirmektedir. Bu keşif de dikeyhız metoduyla Santa Cruz'daki Kaliforniya Üniversitesi ve Washington'daki Carnegie kurumunca yapınldı.[24][25][26] Fakat Gliese 581 g'in varlığı, başka bir grup tarafından şüpheyle karşılandığından bugün The Extrasolar Gezegenler Encyclopaedia'da doğrulanmamışlar arasında listelenmektedir.[27]

2011'de keşfedilen dev Dünyalar

2 Şubat'ta Kepler uzay aracı grubu keşfedilmiş 1235 güneşdışı gezegen adayları listesini yayınladı. Bunların 68'i takrîben "Dünya boyutu"nda (Rp < 1,25 Re) ve 288 "dev Dünya boyutu"nda adayı (1,25 Re < Rp < 2 Re) var.[28][29] İlâveten 54 gezegen adayı "yaşanabilir bölge"de keşfedildi. Altı aday, bu bölgede Dünya'nın iki katından azdır [şöyle ki: KOI 326.01 (Rp = 0,85), KOI 701.03 (Rp = 1,73), KOI 268.01 (Rp = 1,75), KOI 1026.01 (Rp = 1,77), KOI 854.01 (Rp = 1,91), KOI 70.03 (Rp = 1,96) - çizelge 6][28] Son zamanlarda yapılan bir çalışma, bu adaylardan birinin (KOI 326.01) aslında çok daha büyük ve sıcak olduğunu bildirdi.[30] En son Kepler bulguları dâhilinda astronom Seth Shostak, "Dünya'dan bin ışık yılı uzakta yaşanabilir bölgede bulunan en az 30.000 dünya" var.[31] Bu bulgulara dayanarak Kepler ekibi, "Samanyolu'nda 50 milyar gezegenin" olduğu tahmin ediliyor. Bunların "en az 500 milyonu" yaşanabilir bölgede olduğu sanılıyor.[32]

17 Ağustos'ta muhtemelen yaşanabilir dev Dünya HD 85512 b ile birlikte üç dev Dünya sistemi 82 G. Eridani HARPS kullanılarak keşfedildi.[33] HD 85512 b'nin %50'den fazla bulutla kaplı olması hâlinde yaşanabilir olduğu sanılıyor.[34][35] Bir aydan az süre geçtikten sonra, içinde 10 dev Dünya olan 41 yeni güneşdışı gezegenler haber verildi.[36]

5 Aralık'ta Kepler uzay teleskopu, Güneş benzeri bir yıldızın etrafında dolanıp yaşanabilir (Goldilocks) bölgesinde bulunan ilk gezegeni keşfetti. Kepler-22b adı verilen bu gezegenin çapı, Dünya çapının 2,4 katı olup yıldızına Dünya'mızın Güneş'e olduğundan %15 daha yakındır. Bu yakınlık, yıldızın daha sönük olmasıyla telâfî edilmekte olup gezegenin olası yüzeyinde su bulunabilir.

Nitelikleri
Farklı bileşimlerdeki gezegenler büyüklüklerinin karşılaştırması[37]

Büyük kütlelerinden dolayı dev Dünyaların fiziksel nitelikleri Dünya'dan farklıdır. Diana Valencia etrafındaki ekibin Gliese 876 d üzerine yaptığı bir çalışma[1], düzgeçiş metoduyla yarıçapın ve gezegen kütlesinin öğrenilerek gezegenin yapısal bileşiminin çıkarılabileceğini söylüyor. Gliese 876 söz konusu olduğunda hesaplar, çok büyük demir çekirdeği olan kayalık bir gezegen için 9.200 km (1,4 Dünya çapı) ve su ve buz dolu bir gezegen için de 12.500 km'lik çap (2,0 Dünya çapı) olabileceğini hesaplıyor. Bu sınır içinde dev Dünya Gliese 876 d'in yüzey çekimi 1,9 ilâ 3,3 g (19 ilâ 32 m/s²) arası olmalıdır.

İlâveten Valencia ve başkaları tarafından yapılan teorik çalışmalar, dev Dünyaların Dünya'dan jeolojik olarak daha aktif olacağını, daha ince plâkalarının daha büyük gerilim altında daha dinamik tabaka tektoniğine sebep olacağı yönüne işaret etmektedir. Gerçekte onların modelleri, Dünya'nın "sınırda" bir gezegen olarak plaka tektoniğini ancak kaldırabilecek kadar büyük olduğunu ifade eder.[38] Fakat başka çalışmalar, daha şiddetli çekimin etkisiyle mantodaki kuvvetli konveksiyon akımlarının kabuğu daha sağlamlaştıracağı ve plaka tektoniğini engelleyeceği yönünde sonuçlara varmışlardır. Gezegenin yüzeyinin magmanın itici gücüyle kabuğu delerek plakalara ayıramayacak kadar kuvvetli olacağı sanılmaktadır.[39]

Sıcaklıklar

Dev Dünyaların atmosferlerinin ve sera etkisinin olup olmadığı daha bilinemediğinden yüzey sıcaklıkları bilinememekte, ancak genel bir denge sıcaklığı verilebilmektedir. Mesela Dünya'nın kara cisim ışınımı 254,3 K'dir (−19 °C).[40] Dünya'yı daha sıcak tutan sera gazlarıdır. Venüs'ün kara cisim ışıması sadece 231.7 K (−41 °C) iken gerçek sıcaklığı 737 K'dir (464 °C).[41] Venüs'ün atmosferi daha çok ısı tutmasına rağmen NASA, Venüs'ün kara cisim ışımasını fevkalâde yüksek aklık derecesi olmasından dolayı daha soğurucu (düşük aklık dereceli) Dünya'dan daha düşük olarak verir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Valencia, Diana (2007). "Radius ve structure models of the first super-earth planet". The Astrophysical Journal. 656 (1). ss. 545-551. arXiv:astro-ph/0610122 $2. Bibcode:2007ApJ...656..545V. doi:10.1086/509800.
  2. Fortney; Marley, M. S.; Barnes, J. W.; ve diğerleri. (2007). "Planetary Radii across Five Orders of Magnitude in Mass ve Stellar Insolation: Application to Transits". The Astrophysical Journal. 659 (2). ss. 1661-1672. arXiv:astro-ph/0612671 $2. Bibcode:2007ApJ...659.1661F. doi:10.1086/512120.
  3. Charbonneau, David (2009). "A super-Earth transiting a nearby low-mass star". Nature. 462 (17 Aralık 2009). ss. 891-894. Bibcode:2009Natur.462..891C. doi:10.1038/nature08679. PMID 20016595. 15 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2009.
  4. Spotts, Peter N. (28 Nisan 2007). "Canada's orbiting telescope tracks mystery 'super Earth'". Hamilton Spectator (İngilizce). 5 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011.
  5. "Life could survive longer on a super-Earth". New Scientist Space (İngilizce). 11 Kasım 2007. 11 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011.
  6. "?". New Scientist Space (İngilizce). 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011.
  7. Seager, S. (2007). "Mass–radius relationships for solid güneşdışı gezegenler". The Astrophysical Journal. 669 (2). ss. 1279-1297. Bibcode:2007ApJ...669.1279S. doi:10.1086/521346. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011.
  8. Mayor, M. (2008). "The quest for very low-mass planets" (PDF) (İngilizce). Physica Scripta. s. 20.
  9. Rivera, E.; ve diğerleri. (2005). "A ~7.5 M⊕ Planet Orbiting the Nearby Star, GJ 876". The Astrophysical Journal. 634 (1). ss. 625-640. arXiv:astro-ph/0510508 $2. Bibcode:2005ApJ...634..625R. doi:10.1086/491669.
  10. Zhou, J.-L.; ve diğerleri. (2005). "Origin ve Ubiquity of Short-Period Earth-like Gezegenler: Evidence for the Sequential Accretion Theory of Planet Formation". The Astrophysical Journal. 631 (1). ss. L85-L88. arXiv:astro-ph/0508305 $2. Bibcode:2005ApJ...631L..85Z. doi:10.1086/497094.
  11. Udry; Bonfils, X.; Delfosse, X.; Forveille, T.; Mayor, M.; Perrier, C.; Bouchy, F.; Lovis, C.; Pepe, F.; ve diğerleri. (2007). "The HARPS search for southern extra-solar gezegenler XI. super-Earths (5 ve 8 M) in a 3-planet system". Astronomy ve Astrophysics. 469 (3). ss. L43-L47. Bibcode:2007A&A...469L..43U. doi:10.1051/0004-6361:20077612. 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  12. "Oasis, Online Abstract Submission ve Invitation System - Program Planner". 28 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
  13. 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [0806.0025] A Low-Mass Planet with a Possible Sub-Stellar-Mass Host in Microlensing Event MOA-2007-BLG-192
  14. "Trio of 'super-Earths' discovered". BBC News. 16 Haziran 2008. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
  15. "AFP: Astronomlar bir sıra 'dev Dünya' keşfetti". 19 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  16. Queloz, D., Bouchy, F., Moutou, C., Hatzes, A., Hebrard, G., Alonso, R., Auvergne, M., Baglin, A., Barbieri, M., Barge, P., Benz, W., Bordé, P., Deeg, H., Deleuil, M., Dvorak, R., Erikson, A., Ferraz Mello, S., Fridlund, M., Gandolfi, D., Gillon, M., Guenther, E., Guillot, T., Jorda, L., Hartmann, M., Lammer, H., Léger, A., Llebaria, A., Lovis, C., Magain, P., Mayor, M., Mazeh, T., Ollivier, M., Pätzold, M., Pepe, F., Rauer, H., Rouan, D., Schneider, J., Segransan, D., Udry, S., ve Wuchterl, G. (2009). "The CoRoT-7 planetary system: two orbiting super-Earths" (PDF). Astronomy ve Astrophysics. 506 (1). s. 303. Bibcode:2009A&A...506..303Q. doi:10.1051/0004-6361/200913096. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011. Also available from exoplanet.eu 12 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. "Lightest exoplanet yet discovered". ESO (ESO 15/09 - Science Release). 21 Nisan 2009. 6 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.
  18. A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:0906.1785v1.
  19. "Scientists spot nearby 'super-Earth' - CNN.com". CNN. 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
  20. "32 Planets discovered outside solar system - CNN.com". CNN. 31 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
  21. "Second Smallest Exoplanet Found To Date At Keck". W.M. Keck Observatory. 7 Ocak 2010. 25 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010.
  22. "Richest Planetary System Discovered". 24 Ağustos 2010. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.
  23. Lovis, C. (12 Ağustos 2010). "The HARPS search for southern extra-solar gezegenler XXVII. Up to seven gezegenler orbiting HD 10180: probing the architecture of low-mass planetary systems" (PDF). Submitted to Astronomy & Astrophysics. 12 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.
  24. Dennis Overbye (29 Eylül 2010). "New Planet May Be Able to Nurture Organisms". The New York Times. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2010.
  25. "Press release 10-172: Newly Discovered Planet May Be adı Truly Habitable Exoplanet". National Science Foundation. 29 Eylül 2010. 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  26. Vogt, Steven S.; R. Paul Butler; E. J. Rivera; N. Haghighipour; Gregory W. Henry; ve Michael H. Williamson (29 Eylül 2010). "The Lick-Carnegie Exoplanet Survey: A 3.1 M Planet in the Habitable Zone of the Nearby M3V Star Gliese 581⊕" (PDF). Draft to be submitted to Astrophysical Journal. 12 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  27. "Notes for star Gl 581". The Extrasolar Gezegenler Encyclopaedia. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.
  28. William J. Borucki (1 Şubat 2011). "Characteristics of planetary candidates observed by Kepler, II: Analysis of the first four months of data" (PDF). arXiv. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2011.
  29. "Characteristics of Kepler Planetary Candidates Based on the first Data Set: The Majority are Found to be Neptün-Size ve Smaller". William J. Borucki, for the Kepler Team. 14 Haziran 2010. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  30. Grant, Andrew (8 Mart 2011). "80beats". Discover Magazine. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2011.
  31. Shostak, Seth (3 Şubat 2011). "A Bucketful of Worlds". Huffington Post. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2011.
  32. Borenstein, Seth (19 Şubat 2011). "Cosmic census finds crowd of gezegenler in our galaxy". AP News. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2011.
  33. A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:1108.3447.
  34. A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:1108.3561.
  35. Schneider, J. "Notes for star HD 20781". Encyclopaedia. 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2011.
  36. A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:1109.2497.
  37. http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/earthsized_gezegenler.html
  38. CfA Press Release Release No.: 2008-02 January 9, 2008 Earth: A Borderline Planet for Life? 11 Mart 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi
  39. Barry, Carolyn (2007). "The plate tectonics of alien worlds". Cosmos. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2011.
  40. Williams, David R. (20 Mayıs 2009). "Earth Fact Sheet". NASA. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2009.
  41. Williams, David R. (15 Nisan 2005). "Venus Fact Sheet". NASA. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2009.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.