İo (uydu)

İo, Jüpiter'in doğal uydularından biridir. 8 Ocak 1610 tarihinde Galileo Galilei tarafından bulunan dört büyük uydudan (Galilei uyduları) yörüngesi en içte bulunanıdır. Adını Yunan mitolojisinde Zeus'un sevgililerinden biri olan (Roma mitolojisinde "Jüpiter" olarak da bilinen) "İo"'dan almıştır. Güneş Sistemi'nde üzerinde sürekli olarak gazlar ve lav püskürten yanardağlar bulunan tek uydudur.

Io
Galileo uzay aracından alınan Io'nun doğru renk resmi. Merkezin hemen solundaki kara leke patlamakta olan volkan Prometheus. İki tarafta da bulunan beyazımsı ovalar volkanik olarak tevdi edilen donmuş Kükürt dioksit, daha sarımsı bölgelerde daha fazla sülfür var.
Keşif
Keşfeden Galileo Galilei
Keşif tarihi 8 Ocak 1610[1]
Adlandırmalar
Adın kaynağı
 Ἰώ Īō
Alternatif adlar
 Jüpiter I
Sıfatlar Ionian[2][3]
Yörünge özellikleri
Enberi 420000 km (0.002807 AU)
Enöte 423400 km (0.002830 AU)
Ortalama yarıçap
 421700 km (0.002819 AU)
Dış merkezlik 0.0041
1,769137786 g
(152853,5047 sn,
42,45930686 sa)
17.334 km/s
Eğiklik 0,05° (Jüpiter'in ekvatoru)
2,213° (Ekliptik)
Doğal uydusu Jüpiter
Fiziksel özellikler
Boyutlar 3.660,0 × 3.637,4 × 3.630,6 km[4]
Ortalama yarıçap
 1821.6±0.5 km (0.286 Dünya)[5]
41910000 km2 (0.082 Dünya)
Hacim 2.53×1010 km3 (0.023 Dünya)
Kütle (8.931938±0.000018)×1022 kg (0.015 Dünya)[5]
Ortalama yoğunluk
 3.528±0.006 g/cm3[5]
1,796 m/sn2 (0,183 g)
Atalet momenti faktörü
 0.37824±0.00022[6]
2,558 km/sn
Eşzamanlı
Ekvatoral dönme hızı
 271 km/sa
Albedo 0.63±0.02[5]
Yüzey sıcaklığı min. ortalama maks.
Surface 90 K 110 K 130 K[7]
5,02 (Karşı konum)[8]
Atmosfer
Yüzey basıncı
 5 - 40 nbar
Bileşimleri %90 Kükürt dioksit

    İo, 400 aktif yanardağı ve jeolojik yapısı ile Güneş Sistemin en aktif nesnesidir.[9][10]

    İo, Jüpiter'in çekim gücü ile kendi çekim gücü arasındaki iç sürtünmeden dolayı sürekli gelgitlere maruz kalmaktadır. İo'nun volkanları yüzeyden 500 km yukarıya sülfür ve sülfür dioksit püskürtür.

    İo, Europa ve Ganymede ile 1:2:4 oranında bir Laplace resonansı içinde gezegeni etrafında dönmektedir.

    İo'nun keşfi ve yapılan gözlemler

    Bu uydunun 7 Ocak 1610 tarihinde Galileo tarafından keşfedildiği kabul edilir ancak, 1614'te yayımladığı Mundus Jovialis''inde Simon Marius, İo ile birlikte Jüpiter'in diğer uydularını 1609'da Galileo'nun keşfinden bir hafta önce ilk olarak gözlemlediğini iddia etmiştir. Galileo bu iddiadan şüphe etmiş ve Marius'un çalışmasını "çalıntı" olarak nitelendirmiştir.

    20. yüzyılın ortalarında İo'nun kutup bölgelerinin kırmızı renkte olduğunu ortaya koyan gözlemler yapılmıştır. Uzay sondası Pioneer 11 1970'lerdeki geçişi sırasında kutup bölgesinin, ekvator bölgesinin beyazımsı renginin aksine turuncu renkte olduğunu ortaya koymuştur. Ancak Pioneer'in bulguları bundan öteye gidememiştir.

    Uzay sondası Voyager 1, 1979'da İo'nun yakınlarından ilk resimlerini gönderdiğinde, bilimadamları İo'nun yüzeyinde neredeyse hiç krater bulunmadığını gördüler. Voyager seyir mühendisi Linda Morabito, resimler üzerinde çalışırken yüzeyden püsküren bir "sorguç" fark etti. Bilimadamları olası bütün kraterleri örten yoğun volkanik aktivitenin sebep olduğu oldukça genç bir yüzey buldular. Yüzeyde dokuz aktif volkan gözlemlemeyi başaran Voyager 1'in ardından Voyager 2, bunların sekizini gözlemledi.

    Galileo uzay aracı, 1995'te Jüpiter'e ulaştı ve 1999'un sonlarında İo'nun yanından geçti. Galileo, İo'ya diğer bütün sondalardan daha fazla yaklaştı, birçok fotoğraf çekti, püsküren volkanlar gözlemledi ve İo'nun Güneş Sistemi'ndeki kayaç iç gezegenler gibi büyük bir demir çekirdeği olduğunu keşfetti.

    Temel özellikler

    Io, Jüpiter'den 421.700 kilometre uzaklıktadır ve günde 24 saat, 18 saat, 27 saat ve 34 saat içinde hareket eder. Neredeyse dairesel yörüngesi ekvatoruna hafif eğimli bir düzlem oluşturur. Gerçek çapı 3.643 km'ye ulaşır (bu nedenle Ay'dan daha büyüktür) ve yıldız boyutu 5.5'tir (yaklaşık altıncı boyutunda).

    Volkanik Faaliyet

    Jeolojik olarak Güneş Sistemimizdeki en aktif yapıdır, çünkü Jüpiter ile komşu Europa'nın uydusu Ganymede ve Callisto arasında sürekli farklı açılardan çeken yerçekimi tuzağında tutulur. Bu gelgit kuvvetlerinde, Virüs toprağının yüzeyi sürekli yükselir. Gelgitler kükürt gazları ile birlikte şiddetli volkanik patlamalarla yüzeye çıkan, kayaları eriterek iç mekanı ısıtıyor. 400 aktif yanardağının bir kısmı yüzlerce kilometre akkor materyali tükürürken, kükürt dioksit bacaları iç kısımdan salınıyor ve yükseliyor ve donuyor ve Io'yu kaplayan güzel bir 10 inç renkli kar gibi yere düşüyor. Bu hızla, Io sadece birkaç milyon yıl içinde kendi kendine dönebilirdi. Volkanik aktivitesi, yüzeyini çeşitli kırmızı, sarı, beyaz, yeşil ve siyah tonlarında boyar. Aynı yoğun aktivite, bazı dağlarının Everest Dağı'ndan daha yüksek bir yüksekliğe ulaşması nedeniyle yüksek rakımdır. İçinde 900 kilometre çapında metalik bir çekirdek (muhtemelen demir ve demir sülfat) bulunurken, yeni bilgiler bu uydunun iki katmandan oluştuğunu göstermektedir. Çekirdeğin üstünde, kısmen sıvı kayaların bulunduğu bir manto ve ince ağaç kabuğu.[11][12]

    Kaynakça
    1. Blue, Jennifer (9 Kasım 2009). "Planet and Satellite Names and Discoverers". USGS. 16 Aralık 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
    2. S. W. Kieffer (1982) "Ionian Vulcanism", in David Morrison, ed., Satellites of Jupiter, vol. 3, International Astronomical Union
    3. "Electron Beams and Ion Composition Measured at Io and in Its Torus", Science, 1996 October 18
    4. Thomas, P. C. (1998). "The Shape of Io from Galileo Limb Measurements". Icarus. 135 (1). ss. 175-180. Bibcode:1998Icar..135..175T. doi:10.1006/icar.1998.5987.
    5. Yeomans, Donald K. (13 Temmuz 2006). "Planetary Satellite Physical Parameters". JPL Solar System Dynamics. 21 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
    6. Schubert, G.; Anderson, J. D.; Spohn, T.; McKinnon, W. B. (2004). "Interior composition, structure and dynamics of the Galilean satellites". Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B. (Edl.). Jupiter : the planet, satellites, and magnetosphere. New York: Cambridge University Press. ss. 281-306. ISBN 978-0521035453. OCLC 54081598. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
    7. Rathbun, J. A.; Spencer, J.R.; Tamppari, L.K.; Martin, T.Z.; Barnard, L.; Travis, L.D. (2004). "Mapping of Io's thermal radiation by the Galileo photopolarimeter-radiometer (PPR) instrument". Icarus. 169 (1). ss. 127-139. Bibcode:2004Icar..169..127R. doi:10.1016/j.icarus.2003.12.021.
    8. "Classic Satellites of the Solar System". Observatorio ARVAL. 9 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2007.
    9. Rosaly MC Lopes (2006). "Io: The Volcanic Moon". Lucy-Ann McFadden, Paul R. Weissman, Torrence V. Johnson (Ed.). Encyclopedia of the Solar System. Academic Press. s. 419–431. ISBN 978-0-12-088589-3.
    10. Lopes, R. M. C. (2004). "Lava lakes on Io: Observations of Io's volcanic activity from Galileo NIMS during the 2001 fly-bys". Icarus, 169. s. 140–174. Bibcode:2004Icar..169..140L. doi:10.1016/j.icarus.2003.11.013.
    11. "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.
    12. "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.

    Dış bağlantılar

    Wikimedia Commons'ta İo (uydu) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

    Genel bilgiler

    Filmler

    Resimler

    Haritalar

    Ek başvurular
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.