Domates

Domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden, anavatanı Güney ve Orta Amerika olan, meyvesi yenebilen otsu bitki türü. Domatesin eş anlamlısı kızanak sözcüğüdür.[1][2]

Domates
Domates meyvesi
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae
Klad Angiospermae (Kapalı tohumlular)
Klad Eudicotidae (İki çenekliler)
Klad Core eudicots
Klad Rosids
Klad Eurosids I
Takım: Solanales
Familya: Solanaceae (Patlıcangiller)
Cins: Solanum
Tür: S. lycopersicum
İkili adlandırma
Solanum lycopersicum
L.
Sinonimler

Lycopersicon esculentum

Dalında olgunlaşmış domates meyvesi
Tüketilmeye hazır olgun domatesler

Morfolojik özellikleri

10 veya 15 cm boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir gövdesi vardır. 10–25 cm uzunluğunda olan yapraklarının üzerinde 5-9 yaprakçık bulunur. Yaprakları tüylüdür. 1–2 cm uzunluğunda ve genellikle sarı olan domates çiçekleri bir sap üzerinde 3-12 adettir. Genellikle kırmızı, yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1–2 cm çapında iken, kültür bitkilerinde daha büyüktür. Çoğu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri önleyici yapısı vardır. Bu vitamin ve önleyici mineraller domatesin kabuğunda bulunur.

Tarihçe

ABD'de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru'da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika'da yetiştirilip, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra Avrupa'ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates ABD'de ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900'e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanılıyordu. Domates adı İspanyolca tomateden, gelmektedir, bu isim de Nahuatl dilinde tomatotldan alınmıştır.[3]

Halk dilinde domates manasında alaganta, azak, banadura (banader), cırtatan, cırtlavuk, domatiz, dongurak, eyrim, firek (fıreng), frenk elması, gafete (kafete), gırmuzu, gille, göğ baldırcan, hambalcan, herim, hülek, kalmi, kardoş, kavanez, kıldır, lalik (lolik), mamador (manator), mamya (maye, mamye, maniya), menize, misir, mülye, solik, şamik, tevris, tıkıl (tıhıl), tomat (tomati, domat), topalak ve topul gibi sözler de kullanılmaktadır.[4]

Üretim

2012 yılı verilerine göre dünyada 57,2 milyon ha alanda, 162 milyon ton domates üretilmiştir. En büyük üretimi yapan ülkeler; 50 milyon ton Çin, 17,5 milyon ton Hindistan, 13,2 milyon ton ABD, 11,3 milyon ton Türkiye. Çin tek başına dünya üretiminin 1/3'ünü üretirken, Türkiye'nin payı %7'dir[5].

Domates üreten ülkeler-2012 (milyon ton)
Çin50,0
 Hindistan17,5
 ABD13,2
 Türkiye11,3
 Mısır8,6
 İran6,0
 İtalya5,1
 İspanya4,0
 Brezilya3,8
 Meksika3,4
Dünya toplamı152,956,115
Kaynak:
Birleşmiş Milletler gıda & tarım organizasyonu (FAO) 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça
  1. Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
  2. PAÜ İngilizce Sözlük
  3. "Tomato History - The history of tomatoes as food –". Home cooking. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2013.
  4. TDK Türkiye Ağızları Sözlüğü
  5. "YAŞ MEYVE VE SEBZE SEKTÖR RAPORU" (PDF). TMMOB. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.