Hugo Steinhaus

Władysław Hugo Dionizy Steinhaus (14 Ocak 1887 - 25 Şubat 1972), Polonyalı matematikçi ve eğitimci. Steinhaus doktorasını 1911 yılında Göttingen Üniversitesi'nde David Hilbert'in gözetiminde tamamladı. Ardından Lwów Üniversitesi'nde profesör olan Polonyalı matematikçi, burada, sonraları Lwów Matematik Okulu olarak tanınacak yapının kuruluşuna katkı yaptı. Steinhaus, birlikte fonksiyonel analizin önemli unsurlarından Banach-Steinhaus teoremini ortaya koyduğu matematikçi, Stefan Banach'ı keşfeden isim olarak bilindi. Polonyalı, II. Dünya Savaşı'nın bitiminden sonra, Wrocław Üniversitesi'nin matematik bölümünün kurulması ve Polonya matematiğinin savaşın yıkımından sonra toparlanması adına önemli görevler üstlendi.

Hugo Steinhaus
Hugo Steinhaus (1968)
Doğum 14 Ocak 1887(1887-01-14)
Jasło, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (bugün Polonya'da)
Ölüm 25 Şubat 1972 (85 yaşında)
Wrocław, Polonya
Milliyet Polonyalı
Mezun olduğu okul(lar) Lwów Üniversitesi
Göttingen Üniversitesi
Kariyeri
Dalı Matematik
Çalıştığı kurumlar Lwów Üniversitesi
Wrocław Üniversitesi
Notre Dame Üniversitesi
Sussex Üniversitesi
Doktora
danışmanı		 David Hilbert
Doktora öğrencileri Stefan Banach
Mark Kac
Juliusz Schauder
Stanisław Trybuła
Władysław Orlicz

170 civarı bilimsel makale ve kitaba imza atan Steinhaus, fonksiyonel analiz, geometri, matematiksel mantık ve trigonometri gibi matematiğin birçok alt dalında iz bırakmıştır. Ayrıca oyun teorisi ve olasılık teorisinin öncülerinden biri olarak bilinir.

İlk yılları ve çalışmaları

Steinhaus 14 Ocak 1887'de[1] Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun (şu an Polonya'nın) Jasło kentinde Yahudi kökenli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası tuğla fabrikası sahibi bir yerel sanayici ve tüccar olan Bogusław, annesi ise Ewalina (Lipschitz) Steinhaus'tu. Koło Polskie üyesi bir aktivist olan amcası Ignacy Steinhaus ise Galiçya ve Lodomerya Krallığı'nın bölgesel meclisi, Galiçya Meclisi, temsilcilerindendi.[2]

Hugo Steinhaus gymnasium eğitimini 1905'te Jasło'da tamamladı. Ailesi mühendis olmasını istemesine rağmen, soyut matematiğe ilgisi olan Steinhaus döneminin ünlü matematikçilerinin çalışmalarını incelemeye başladı. Aynı yıl Lwów Üniversitesi'nde felsefe ve matematik derslerine katıldı.[2] 1906'da Göttingen Üniversitesi'ne geçti.[1] Doktorasını David Hilbert'in hocalığında, 1911 yılında, burada tamamladı. Doktora tezinin ismi Neue Anwendungen des Dirichlet'schen Prinzips ("Dirichlet ilkesinin yeni uygulamaları")'ti.[3]

I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Polonya'ya dönen Steinhaus, Józef Piłsudski'nin komutanı olduğu Polonya Lejyonu'nda görev yaptı; savaş sonrası ise Kraków'a yerleşti.[4]

Akademik kariyeri

Polonya İç Savaşı

Steinhaus Polonya'nın 1918'de bağımsızlığını tam olarak tekrar kazanması öncesinde, 1916-17 döneminde, Kraków'da geçici Polonya Krallığı'nın İçişleri Bakanlığı'nda çalışıyordu.[5]

1917'de Lwów Üniversitesi'ne (o dönemki adıyla Jan Kazimierz Üniversitesi) geçti ve 1920'de habilitasyon sınavını verdi.[5] 1921 yılında professor nadzwyczajny (doçent) olan Polonyalı matematikçi, 1925'te yine aynı üniversitede professor zwyczjany (profesör) unvanı aldı.[5] Hocalığında en yeni konulardan Lebesgue integrali teorisi üzerine bir ders verdi. Steinhaus Fransa dışında bu alanda ders veren ilk isimlerdendi.[3]

Steinhaus Lwów'da geçirdiği zaman içinde, Lwów Matematik Okulu'nun kurucularından biri oldu[6] ve İskoç Kafesi'nde bir araya gelen matematikçiler grubundaydı. Stanislaw Ulam'ın aktardığına göre, Steinhaus bu kafede değil, aynı sokağın başındaki daha büyük mekanda toplanmayı tercih etse de, buluşmalarda aktif olarak yer aldı.[4]

II. Dünya Savaşı
Steinhaus'un yazımına katkı yaptığı ve muhtemelen II. Dünya Savaşı döneminde korunmasını sağladığı, Lwów Matematik Okulu'nun İskoç Kitabı.

1939 Eylül'ünde Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği'nin, imzaladıkları Molotov-Ribbentrop Paktı'nın gereği olarak, birlikte Polonya'yı işgali sonrası Lwów Sovyet yönetimine girmişti. Steinhaus önceleri Macaristan'a kaçmayı düşünse de Lwów'da kalmaya karar verdi. Üniversitede düzenlemeye giden Sovyetler daha Ukraynalı bir düzene geçti ancak Steinhaus'un öğrencisi Stefan Banach'ın matematik bölümünün dekanı olarak atanmasıyla Polonya matematikçi derslere girmeyi sürdürdü. Bölümün kadrosuna Alman işgalindeki bölgeden birçok Polonyalı mülteci de eklenmişti. Steinhaus bu dönemde yaşadıklarını "bütün Sovyet yönetici, politikacı ve askerlere karşı oluşan giderilemez nefret" olarak aktardı.A[›]

Sovyet işgalindeki iç savaş dönemi boyunca, Steinhaus ünlü İskoç Kitabı'na on problemle katkı yaptı; bunların sonuncusunu, Lwów'un 1941'de Barbarossa Operasyonu'yla Nazilere geçmesinden hemen önce yazmıştı.[4]

Yahudi kökenli olan Steinhaus, bu yüzden Nazi işgali boyunca, ilk dönemler Lwów'da arkadaşlarının yanında, sonrasında ise, Kraków, Zamość ve Berdechów yakınlarında, Osiczyna'nın küçük kasabalarında gizlendi.[6][7] Polonya anti-Nazi direnişi Steinhaus'un, sahte belgelerle, yakın zamanda ölmüş ormancı Grzegorz Krochmalny'in kimliğini kullanmasını sağladı. Bu isimle gizli dersler verdi (Alman işgalinde Polonyalılara yüksek öğretim yasaklanmıştı). Almanlar tarafından fark edildiği takdirde kesinlikle öldürüleceğini bilen Steinhaus, birçok anısının yanında, hiçbir bilimsel materyale erişimi olmamasına rağmen, bütün matematik bilgisini kağıda döktü. Bunların ancak küçük bir kısmı yayımlandı.[7]

Saklandığı sırada, savaçın gelişimiyle ilgili güvenilir haber kaynağı olmayan Polonyalı matematikçi, yerel basında arada sırada çıkan ölüm haberleriyle, cephedeki Alman kayıplarını tahmin ederek, bunlardan istatistiksel anlamlar çıkarıyordu. Steinhaus'un yöntemi, haberlerdeki ölen askerin birinin ilk oğlu, ikinci oğlu, üçüncü oğlu (...) olması bilgisinin bağıl frekansını temel almaktaydı.[7]

Öğrencisi Mark Kac'ın ifadelerine göre, Steinhaus ona, hayatının en mutlu gününün Almanların Polonya'dan çekilmesiyle Sovyetlerin gelmesi arasında geçen yirmi dört saat olduğunu söylemişti ("Onlar gitmiş ve diğerleri henüz gelmemişti").[7]

II. Dünya Savaşı sonrası
Polonya'nın Wrocław kentinde Steinhaus anısına yapılmış bilgilendirici bir levha.

II. Dünya Savaşı'nın son günlerinde hala saklanmakta olan Steinhaus, Lwów Üniversitesi'nin, Potsdam Antlaşması gereği Sovyet Ukrayna'ya bırakılan Lwów'dan Wrocław kentine taşınacağı söylentileri duydu. İlk anda tereddüt etse de, Łódź ve Lublin'deki öğretim üyeliği tekliflerini reddederek Wrocław Üniversitesi'ne katıldı.[6] Burada, Lwów'da yazdıkları, değerli matematikçilerin ilgi çekici problemlerini ve bunların çözümlerine verilecek ödülleri içeren, İskoç Kitabı'nı oluşturan düşünceyi yeniden ele alarak Yeni İskoç Kitabı üzerine çalışmaya başladı. Bunun yanında, orijinal İskoç Kitabı'nı Lwów'dan alarak savaş boyunca koruyan ve daha sonra kitabın İngilizceye çevirisini yapan Stanisław Ulam'a gönderen de çok büyük ihtimale Steinhaus'tu.[4]

Wrocław Üniversitesi Steinhaus'un varlığında, daha önce Lwów Üniversitesi'nin de olduğu gibi, matematik konularında tanınır hale geldi.[7]

Steinhaus 1960'larda, Notre Dame Üniversitesi (1961-62) [4] ile Sussex Üniversitesi'nde (1966) misafir profesör olarak bulundu.[8]

Matematiğe katkıları

Steinhaus 170'ten fazla makaleye imza attı.[4] Özel olarak fonksiyonel analiz üzerine yoğunlaşan öğrencisi Stefan Banach'ın aksine, Steinhaus aralarında geometri, olasılık teorisi, fonksiyonel analiz, trigonometrik ve Fourier serileri teorisi ile matematiksel mantık gibi birçok konunun bulunduğu geniş bir yelpazede çalıştı.[3][4] Uygulamalı matematikle de uğraşan Polonyalı, mühendisler, jeologlar, ekonomistler, fizikçiler, biyologlar ve Kac'ın ifadesiyle, "hatta avukatlarla" ortak çalışmalar yaptı.[7]

Steinhaus'un fonksiyonel analize en büyük katkısı, muhtemelen, 1927'de Stefan Banach'la birlikte ispatladıkları Banach-Steinhaus teoremidir. Teorem, matematiğin bu alanında kullanın temel araçlardan biridir.

Steinhaus'un oyunlara olan ilgisi onu stratejinin ilk formel tanımlarından birini yapmaya yöneltti. Onu birkaç yıl sonra John von Neumann'ın daha kapsamlı çalışma izlemişti. Bu sebeple Polonyalı matematikçi, modern oyun teorisini ortaya çıkaran ilk isimlerden biri olarak kabul edildi.[5] Steinhaus sonsuz oyunlar hakkında çalışmalarının sonucunda, bir başka öğrencisi Jan Mycielski'yle birlikte, belirlilik aksiyomunu önerdi.[7]

Hugo Steinhaus, o dönem henüz çok yeni olan ve matematiğin konusu olarak bile görülmeyen olasılık teorisi üzerine çalışan ilk isimlerdendir.[7] İlk defa, para atışının aksiyomatik ölçüm teorisine göre tanımını yaptı; on yıl sonra olasılığın tam aksiyomunu bulan Rus matematikçi Andrey Kolmogorov ondan etkilenmişti.[7] Polonyalı ayrıca, iki olayın bağımsız olmasının ne ifade ettiğini tam olarak ortaya koyan ilk kişiydi; aynı şekilde, bir rassal değişkenin düzgün dağılması durumunun çerçevesinin çizdi.[4]

Steinhaus II. Dünya Savaşı'nda gizlendiği dönemde "pasta kesme problemi" olarak adlandırılan konuyla ilgilendi; bu problem eldeki bir kaynağın, tüm ayrıntılarıyla belirlenmiş kriterlere göre "adil" olarak dağıtılmasını konu almaktaydı.B[›]

Steinhaus jambonlu sandviç teoremini ispatlayan ilk kişi[7][9] ve k-ortalama kümelemesi yöntemini öneren ilk matematikçilerden biriydi.[10]

Anısı
Poznań Üniversitesi tarafından Steinhaus'a verilen fahri doktora

Steinhaus'un 1916 yılında, Kraków'daki bir parkta Lebesgue integralinden bahseden birini duyarak, bir diğer Polonyalı matematikçi Stefan Banach'ı "keşfettiği" anlatılageldi (Steinhaus Banach'ı yaptığı "en büyük matematik keşfi" olarak nitelemişti).[11] Steinhaus, Banach ve parktaki konuştuğu kişi olan Otto Nikodym'la birlikte Kraków Matematik Topluluğu'nu kurdu; bu yapı daha sonra Polonya Matematik Birliği'ne dönüştü.[4] Polonya matematikçi bunun yanında, PAU (Polska Akademia Umiejętności), PAN (Polonya Bilimler Akademisi), PTM (Polonya Matematik Topluluğu), Wrocławskie Towarzystwo Naukowe (Wrocław Bilim Topluluğu) ve daha birçok uluslararası bilim akademisi ve topluluğuna üyeydi.[5]

Steinhaus 1921'de, Fundamenta Mathematicae'ın ilk makalelerinden birini yazmıştı.[12] Polonyalı, Stefan Banach'la birlikte çıkardığı Studia Mathematica'nın (1929) yanı sıra[6], Zastosowania matematyki (Matematik Uygulamaları, 1953), Colloquium Mathematicum veMonografie Matematyczne (Matematiksel Monografiler) gibi yayınlar yaptı.[1]

Hugo Steinhaus'a Varşova Üniversitesi (1958), Wrocław Sağlık Akademisi (1961), Poznań Üniversitesi (1963) ve Wrocław Üniversitesi (1965) tarafından fahri doktora unvanı verildi.[13]

Steinhaus birçok yabancı dile hakimdi. O kadar ki başka dillerde özdeyişleriyle bilinmekteydi. Bunların en ünlülerinden Lehçe, Fransızca ve Latince bazı sözleri, ölümünden sonra basıldı.[7]

2002 yılında, Polonya Bilimler Akademisi ile Wrocław Üniversitesi sponsorluğunda, Steinhaus'un Polonya ve dünya bilimine katkılarını kutlamak için, "2002, Hugo Steinhaus Yılı" organizasyonları düzenlendi.[14]

Steinhaus'un öğrencilerinden Mark Kac, onun hakkında şöyle yazmıştı:

« "O, Polonya'da iki savaş arasında inanılmaz çalışmalar ortaya koyan matematik okulunun mimarlarından biriydi ve Polonya matematiğinin II. Dünya Savaşı'nın ardından küllerinden doğup, yeni gücüne kavuşarak şu an var olmasına, belki de herkesten fazla katkı yaptı. Büyük bir kültür insanı ve Batı medeniyetinin üretim kavramını en iyi anlamış adamlarındandı."[3] »

Başlıca eserleri
  • Czym jest, a czym nie jest matematyka (Matematik Nedir, ve Ne Değildir, 1923).[13]
  • Sur le principe de la condensation de la singularités (Banach'la birlikte, 1927)[3]
  • Theorie der Orthogonalreihen (Stefan Kaczmarz'la birlikte, 1935).[3][15]
  • Kalejdoskop matematyczny (Matematiksel Enstantaneler, 1939).[3][13]
  • Taksonomia wrocławska (Wroclaw Taksonomosi; diğer yazarlarla birlikte, 1951).
  • Sur la liaison et la division des points d'un ensemble fini (Bir sonlu serinin noktalarının birleştirilmesi ve ayrılması üzerine, diğer yazarlarla birlikte, 1951).[16]
  • Sto zadań (Temel Matematikteki Yüz Problem, 1964).[4][17]
  • Orzeł czy reszka (Yazı mı Tura mı, 1961).[18]
  • Słownik racjonalny (Rasyonel Sözlük, 1980).[19]

Ayrıca bakınız
  • Steinhaus çokgen gösterimi
  • Freiling simetri aksiyomu

Notlar
^  A:  Nabrałem nieprzyzwyciężonej fizycznej wprost odrazy do wszelkich urzedników, polityków i komisarzy sowieckich"(Duda, sf. 23)

.

^  B:  Problemin iki kişili versiyonun çözümü, "bir kişi keser, diğeri seçer" şeklindeki klasik çocuk kuralıdır. İkiden fazla kişili versiyonların çözümü bu kadar kolay değildir. Problem tam olarak Steven Brams ve Alan D. Taylor tarafından 1995'te çözülebilmiştir. (Brams ve Taylor, sf. 30, O'Connor ve Robertson)[4][20]

Kaynakça
  1. Forward to "One hundred problems in elementary mathematics". Courier Dover Publications. 1974. s. 4. ISBN 978-0-486-23875-3.
  2. Official webpage of the town of Jasło (2010). "Steinhaus Hugo Dyonizy". Mieszkaniec: Steinhaus Hugo Dyonizy. Jasło. Moje miasto, nasz wspólny dom. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.
  3. Kac, Mark (1974). "Hugo Steinhaus--A Reminiscence and a Tribute" (PDF). The American Mathematical Monthly. 81 (6). Amerika Matematik Birliği. ss. 572-581. doi:10.2307/2319205. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
  4. John O'Connor (Şubat 2000). "Hugo Dyonizy Steinhaus". The MacTutor History of Mathematics archive. Matematik ve İstatistik Okulu, St Andrews Üniversitesi, İskoçya. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.
  5. Monika Śliwa (4 Mayıs 2010). "Hugo Steinhaus". Wrocław Üniversitesi. 28 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
  6. Duda, Roman (2005). "Początki Matematyki w Powojennym Wrocławiu" (PDF). Przegląd Uniwesytetcki, Eylül. Polskie Towarzystwo Matematyczne. Oddział Wrocławski. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
  7. Kac, Mark (1987). Enigmas of chance: an autobiography. University of California Press. ss. 49-53. ISBN 978-0-520-05986-3.
  8. Chełminiak, Wiesław (2002). "Wrocław Europy". Wprost. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.
  9. Beyer, W. A.; Zardecki, Andrew (2004). "The early history of the ham sandwich theorem". American Mathematical Monthly. 111 (1). ss. 58-61. doi:10.2307/4145019. JSTOR 4145019.
  10. Lindsten, Frederik; Ohlsson, Frederik; Lennard, Ljung (2011). "Just Relax and Come Clustering. A Convexification of k-means Clustering". Technical report from Automatic Control at Linköpings universitet. Linköping University. s. 1.
  11. Feferman, Anita Burdman (2004). Alfred Tarski: life and logic. Cambridge University Press. s. 29. ISBN 978-0-521-80240-6.
  12. Kuratowski, Kazimierz (1978). "One Hundred Volumes of Fundementa Mathematicae" (PDF). Fundementa Mathematicae. Cilt 100. Polonya Bilimler Akademisi. s. 3. 4 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
  13. "Prof. Hugo Steinhaus". Wrocław Teknoloji Üniversitesi. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
  14. Aleksander Weron (4 Ocak 2002). "2002-Rok Hugona Steinhausa (2002 - Year of Hugo Steinhaus)". Politechnika Wrocławska. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2011.
  15. Stefan Kaczmarz (1951). Theorie der Orthogonalreihen. Chelsea Pub. Co. 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011.
  16. Steinhaus; ve diğerleri. (1951). "Sur la liaison et la division des points d'un ensemble fini" (PDF). Polish Virtual Library of Science - Mathematical Collection. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011. Bilinmeyen parametre |= görmezden gelindi (yardım)
  17. Steinhaus, Hugo (1974). One hundred problems in elementary mathematics. Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-23875-3.
  18. Steinhaus, Hugo (1961), Orzeł czy reszka (Lehçe), I, Warszawa : Państwowe Wydaw, OCLC 68678009
  19. Steinhaus, Hugo (1980), Słownik racjonalny (Lehçe), I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, OCLC 7272718
  20. Brams, Steve; Taylor, Alan D. (1996). Fair division: from cake-cutting to dispute resolution. Cambridge: Cambridge University Press. s. 30. ISBN 9780521556446. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Ek okumalar
  • Kazimierz Kuratowski, A Half Century of Polish Mathematics: Remembrances and Reflections, Oxford, Pergamon Press, 1980, ISBN 978-0-08-023046-7, pp. 173–79 et passim.
  • Hugo Steinhaus, Mathematical Snapshots, second edition, Oxford, 1951, blurb.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.