Ren geyiği
Ren geyiği (Rangifer tarandus), geyikgiller (Cervidae) familyasından arktik ve subarktik bölgelerinde yaşayan bir geyik türüdür.
| Ren geyiği | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||||||||
Yaşam alanı
Ren geyiği dünyanın kuzey bölgelerinde birçok bölgede yayılmıştır: Norveç, İzlanda, İsveç'in kuzey bölgeleri, Finlandiya, Rusya'nın Avrupa bölümündeki kuzey bölgelerden Büyük Okyanus'a uzanan bölümü, Alaska, Kanada ve Grönland. Ren geyiği doğal olarak 10. yüzyıldan beri soyu tükendiği İskoçya'ya 1952 yılında yeniden getirilmiştir. Ayrıca ilk evcil hayvan olma özelliği vardır.
Evcil ren geyiklerine daha çok kuzey İskandinavya ve Rusya'da rastlanır, doğada serbest olarak yaşayan ren geyikleri ise Kuzey Amerika, Grönland ve 18. yüzyılda insanlar tarafından getirildiği İzlanda'da rastlanır. Avrupa'da doğada serbest olarak yaşayan son ren geyiklerine Norveç'in güneyinde rastlanır. Doğal yaşam alanı yaklaşık olarak 62° enlemin içinde kalır.
Fiziksel özellikler
Dişi geyiğinin ağırlığı 60 ile 170 kg arasında değişir. Ren geyiğinin kimi alt türlerinde erkek dişiden çok az büyüktür, diğerlerinde ise 300 kilograma kadar varabilir. Erkeğin de, dişinin de boynuzları bulunur. İskandinavya ren geyiklerinde yaşlı erkeklerde boynuzlar Aralık ayında düşer. Genç erkeklerde ilkbahar başında, dişilerde ise yazın boynuzlar düşer. Boynuzlar genellikle aşağıda ve yukarıda olmak üzere iki ayrı öbek hâlinde çatallaşır. Evcil ren geyikleri doğada serbest yaşayanlara oranla daha kısa bacaklı ve ağırdır. Kuzey Amerika ren geyikleri saatte 80 km hızla koşabilir ve yılda yaklaşık 5.000 km yol alabilir.
Kışları genel olarak likenlerle özel olarak da rengeyiği likeni adı verilen Cladonia rangiferina ile beslenir. Aynı zamanda söğüt, ve kayın yapraklarıyla birlikte sazlık ve otlarla da beslenir. Ayrıca kimi durumlarda yaban sıçanı[1], alp alabalığı ve kuş yumurtaları[2] ile beslendiğine ilişkin birtakım kanıtlar bulunmaktadır.
Ren geyiklerinin burunlarının içinde bulunan özel kemikler yüzey alanını oldukça artırır. Soluk alınırken gelen soğuk hava ciğerlere girmeden önce hayvanın vücut sıcaklığı ile ısınır, soluk verilirken çıkan havadan da su yoğunlaşarak burunda kalır ve içeri giren havayı nemlendirmek için kullanılır, aynı zamanda büyük olasılıkla mukus dokudan emilerek kana geçer.
Ren geyiklerinin toynakları mevsime uygun olacak şekilde değişir. Yazları, tundra yumuşak ve nemli iken toynakların altı süngerimsi bir yapı kazanarak ek bir çekiş gücü sağlar. Kışları ise toynakların altı büzülerek sıkışır ve toynakların sert olan uçları buzu keserek hayvanın kaymasını engeller.
Ren geyiğinin iki katmanlı bir kürkü vardır. Altta yoğun, yüne benzer bir katman bulunur ve bunun üzerinde de daha uzun içi boş ve hava dolu kıllar vardır. Ren geyiği oldukça kolay ve hızlı yüzer. Göç eden sürüler geniş bir gölü ya da akarsuyu yüzerek geçmekten kaçınmaz.
Popülasyon
Doğada serbest yaşayan ren geyikleri doğdukları yer ile kışın yaşadıkları yer arasında büyük sürüler hâlinde göçeder. Geniş toynakları karda ve tundrada hareket etmelerine yardım eder, yüzerken de hayvanın ilerlemesine yardımcı olur. Alaska'da yaklaşık bir milyon ren geyiği yaşar, Kanada'nın kuzeyinde de benzer sayılarda ren geyiği bulunur.
Avrasya'da çoğunluğu evcil olmak üzere beş milyon kadar ren geyiği olduğu tahmin edilmektedir. Genetik olarak evcilleşmemiş olan ren geyikleri son olarak Norveç'in ortasında Rondane, Dovrefjell-Sunndalsfjella, Hardangervidda ve Setesdalsheiane dağlık bölgelerinde bulunur.
Erkek ren geyikleri genellikle gruptan ayrılır ve yalnız dolaşır. Geride kalan sürü çoğunlukla dişilerden oluşur ve anaerkil bir yapı görünür.
Hastalıklar ve tehditler
Ren geyiklerinin karşı kaldığı doğal tehditler içinde çığ ile birlikte kurt, ayı sansarı, vaşak ve ayı gibi avcı hayvanlar bulunur. Kaya kartalı altı aylığa kadar olan ren geyiği yavrularının ciğerlerini pençeleriyle delerek öldürür. Kuzgun ise ren geyiği yavrularının gözlerini yiyerek dolaylı yoldan öldürür.
Büvelek, sivrisinek, miyaz sineği, bağırsak solucanı ve tenya gibi asalaklar ile bruselloz, parmaklar arası nekrobasilloz, ve keratit (kornea yangısı) gibi hastalıklar ren geyiklerini etkiler.
Doğada serbest yaşayan ren geyikleri, özellikle mayıs sonunda olan yavrulama döneminde ve bunun iki ay öncesinde insanlar tarafından verilen rahatsızlıklardan çok etkilenir. Kanada'da özellikle aşırıya kaçan ağaç kesimi ren geyiklerini tehdit etmektedir. Hayatta kalmak için boreal ormanlara gereksinim duyan ren geyiği buraların yokedilmesi ya da çok az korunması nedeniyle soyunun tükenmesi tehdit altına girmektedir. Ağaçların kesilmesi ve açılan yollar diğer geyikleri de buraya çeker ve beraberinde avcıları, kurtları ve ayıları da bölgeye getirir.
Alt türler
- Orman ren geyiği (R. tarandus caribou), bir zamanlar Alaska'dan Newfoundland'a kadar Kuzey Amerika taygasında ve New England ile Washington kadar da güneyde bulunan bu ren geyiği türü doğal yaşam alanının güney kısmının tamamında ortadan kaybolmuş ve bulunduğu yerlerde de tehdit altında bir tür olarak görülmektedir. Kanada'nın British Columbia eyaletindeki Cariboo (en:Cariboo) ilinin adı bir zamanlar bu bölgede bulunan ren geyiğinin (Kuzey Amerika'da ren geyiğinin adı karibudur, (İngilizce) : Caribou) yaygın olması nedeniyle verilmiştir ancak son yüzyılda bu bölgede bir tek orman karibusu bile kalmamıştır. Alberta'da Karibu Dağları'nda(en:Caribou Mountains (Alberta)) koruma altında bir sürü bulunmaktadır.
- Arktik ren geyiği (R. tarandus eogroenlandicus), 1900'lere kadar doğu Grönland'da bulunan ama artık soyu tükenmiş olan bir ren geyiği alt türüdür.
- Fin orman ren geyiği (R. tarandus fennicus), doğada serbest hâlde yalnızca Kuzey Avrupa'da Finlandiya ve İskandinavya Yarımadası'nda iki bölgesinde bulunur: Fin/Rus Karelya, ve güney Finlandiya'nın ortasında küçük bir popülasyon vardır.
- Grant ren geyiği (R. tarandus granti) Alaska'da ve Kanada'nın Yukon Kuzeybatı Toprakları'nda bulunur.
- Grönland ren geyiği (R. tarandus groenlandicus), Kanada'nın Nunavut ve Kuzeybatı Toprakları'nda ve Grönland'ın batısında bulunur.
- Peary ren geyiği (R. tarandus pearyi), Kanada'nın Nunavut bölgesinin kuzey adalarında ve Kuzeybatı Toprakları'nda bulunur.
- Svalbard ren geyiği (R. tarandus platyrhynchus), Norveç'in Svalbard adalarında bulunur, en küçük ren geyiği alt türüdür.
- Dağ ren geyiği (R. tarandus tarandus), Avrasya ve Kuzey Amerika'nın arktik tundralarında bulunur.[3]
Notlar
- "Field & Stream - Dream Hunts: Caribou on the Move". 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2007.
- Terrestrial Mammals of Nunavut, Ingrid Anand-Wheeler. ISBN 1-55325-035-4.
- Rangifer.net sitesinde 30 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ren geyiği alt türlerinin dağılım haritası bulunur.
