Sistina Şapeli tavanı

Sistina Şapeli tavanı; 1508-1512 yılları arasında Michelangelo tarafından resimlerle süslenmiştir. Yaklaşık dört yıl süren bu çalışmalar sonucunda, Rönesans döneminin en görkemli ve önemli eserlerinden birisi ortaya çıkmıştır. İsmini IV. Sixtus'tan alan ve 1477-1480 yılları arasında yapımı tamamlanan Sistina Şapeli'nin tavanı, II. Julius'un emriyle yenileme ve görselleştirme projesi kapsamında boyanmıştır.[1] Şapelin tavan süslemelerinde aslında bir hikâye anlatılmış; orta kısımda yer alan 9 sahne ile Tekvin'deki yaratılışın 9 mühim olayına gönderme yapılmıştır. Bu projede Michelangelo'nun yanı sıra Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio, Pietro Perugino ve Raffaello Sanzio gibi dönemin birçok önde gelen sanatçısı yer almıştır. Şapelin tavanındaki birçok fresk ve Kutsal Duvardaki büyük Kıyamet Günü tasviri Michelangelo tarafından çizilmiştir. Raffaello şapelin goblenlerini işlemiş, diğer sanatçılar ise yaptıkları duvar resimleriyle bu işe katkıda bulunmuşlardır.[2][3] Özellikle Michelangelo'nun yaptığı fresklerde kullandığı kendine has figürleri, giyinik ve nü insan modelleri onun yaratıcı sanat anlayışının üstünlüğünü ve gelişmişliği kanıtlamış; gelecek kuşaklar için de önemli ve öğretici örnekler haline gelmiştir. Michelangelo'nun Adem'in Yaratılışı'ndaki Tanrı ile Adem'in ellerinin kavuşması detayı, Leonardo da Vinci'nin Mona Lisa tablosundan sonra dünyada en çok taklit edilen ve reprodüksiyonu yapılan sanat eseridir.

Sistina Şapeli tavanı
İtalyanca: Volta della Cappella Sistina, İngilizce: Sistine Chapel ceiling
Sanatçı Michelangelo
Yıl 1508-1512
Tür Fresk
Boyutlar 4093 cm × 1341 cm (134,28 ft × 44,00 ft)
Konum Sistina Şapeli, Vatikan

 41°54′10″K 12°27′15″D

Tarihçe
Papa II. Julius Rafaello Sanzı portresi

Papa II. Julius papalık dinsel gücünü zorbalıkla kullanan eline siyasi kontrol da geçirmek için ve Papalık Katolik Kilisesi idaresi altında İtalya'yı birleştirip güçlendirmek için çok saldırgan bir politika uygulayan sanki bir "savaşçı papa" idi. Dinsel olmayan dünyavı iktidar gücünü göstermek için sembolik jestler yapmaktan çok hoşlanmakta idi. Örneğin antik Romalıların atlı arabalarla askeri bir zafer kutlamak için zafer takları altında geçişlerini taklit için Roma içinde arabası içinde sanki bir askeri zafer kazanımış gibi gezmeyi adet edinmişti. Papalığın dinsel ve siyasi gücünün bir kaynağı olarak 1506'da Aziz Petrus Bazilikası'nın yeniden yapılmasına başlayan Papa II. Julius olmuştu. .[4]

Aynı yılda (yani 1506'da) II. Julius 1477-1480 döneminde Vatikan'da yapılmış olan Sistine Şapel'in tavaninin dinsel sahnelerle resimlendirme projesini ortaya çıkardı. Bu şapelin duvarları 20 yıl kadar önce yeniden dekore edilmişti. Üç katlı olarak tasarlana bu duvar dekorasyonunun en alt katı özel olarak sanki kıvırımlı perdeler asılmış gibi boyanmıştı ve şapelin kullanıldığı bazı özel ayin ve toplantı zamanlarında bu kata Rafaelo Santi tarafından tasarlanıp dokutulmuş özel dokuma duvar halıları asılmakta idi (ve hala da asılmaktadırlar). Orta katta fresk tablolar bulunmakta idi. Bu fresk tablolara sağ taraftan "İsa'nın Hayatı" konularından olmakta ve sol taraftan "Musa'nın Hayatı" konularını kapsamaktaydılar. Bu fresk tabloların çoğunluğu 15. yüzyıl sonlarının çok tanınmış yüksek rönesans stilini geliştiren Botticelli, Ghirlandaio, Perugino, Pinturicchio, Signorelli, Cosimo Rosselli gibi ressamlar tarafından hazırlanmıştı.[5] En üst üçünceu katında ise pencereler bulunmakta ve bu pencereler aralarında bulunan duvarlar, sapelin tabanından alttan bakan gözler için illüzyon yaracak şekilde ikişer ikişer o zamana kadar papalık görevini yapmış olan ilk 32 papanın resimleri donatılmıştı.[6] Matteo d'Amelia'nın hazırlamış olduğu bir muhtıra belgesinde bildirildiğine göre tavan aynen Scrovegni Şapeli gibi özel bir gök mavisine boyanmıştı ve bu mavilik içinde altından bakınca gökyüzünde sarı renkli yıldızlar, belki de takımyıldız'lar, hissi vermek için resmedilmişlerdi. Bu şapel "Papalik Şapel Konseyi" adlı bir elit papalık idare dairesi mensuplarının muntazam olarak toplantı yaptıkları ve Mass ayını söyledikleri bir mevki olmuştu. Bu konseyin şapelin resimsel dekrerasyonularını bilinçli olarak seyredebilecek ve bunların anlamlarını ciddi olarak yorumluyabilecek kişilerden oluştuğunu bildiği için Papa II. Julius bu şapelin tavanının çok yönlü ve çok kattan oluşan teolojik ve sivil anlamları olan resimler ile süslenmesine karar vermiştir.[7]

O zaman kadar Michelangelo bir heykeltıraş sanatkar olarak isim yapmıştı ve bir ressam olarak bilinmemekteydi. II. Justıne tavanı resimletmek için kendisine sipariş vermek istediğini kendine belitrince bu görevi üzerine almak istmedi. Hem de o sırada II. Julius'in kendi tasarlanan mezarı için kendine verilen heykel siparişlerini tamamlamak için büyük bir uğraşı içinde bulunmakta idi. Fakat II. Julius Sistine Şapeli tavanının resimlandırılmesi için Michelangelo'nun görevi alması üzerinde gayet ısrarlı idi ve Michelangelo papanın ısrarını reddedemeyip siparişi almayı kabul etmek zorunda kaldı.[8] Tam o sırada Fransa ile "1511 Kutsal Ligi"'ne mensup İtalya devletleri arasında savaş çıktı ve bu savaş papanın dikkatini tamamiyle çekti. Bu savaş sırasında Michelangelo bu heykelleri bitirmek üzere gayret sarfetmek için Roma'dan kaçmak zorunda kaldı. Fakat 1508'de Fransızlar Papa II. Julius'in gayretleriyle yenildiler ve II. Julius galip olarak Roma'ya geri döndü. Papa hemen Michelangelo'yu Sistine Şapeli tavanına başlamak için haber gönderdi. Hemen 10 Mayıs 1508 de bu projenin başlanıp bitirilmesi için Michelangeleo bir kontrat imzaladı.[9]


Michelangelo'nun gerçekleştirdiği tavan projesi
Sistine Sapeli Tavani "daha once ornegi bulunmayan bir artististik vizyon" [10]

Metot
Resimlendirme için gereken iskelenin nereye konulduğu bu yarım ay şeklindeki kapı üstünde yarım ay şeklinde kiriş ("lunnet") üzerinde görülebilir.

Michelangelo tavanı resimlendirmek için kendi tasarımı olan tahtadan bir iskelet kullanmıştır. Bu iskelet şapelin zemininden yukarı doğru kurulmamış; şapelin pencerelerinin üstündeki duvarın içine yapılan özel deliklere yerleştirilmiş olan köşeli dirsekler üzerine konmuş yassı levhalardan oluşturulmuştur. Mancinelli bu şekil iskelet kullanmanın gereken tahta maliyetlerini düşük tutmak için yapıldığını iddia etmektedir.[11] Michelangelo'nun öğrencisi ve onun biyografisini yazan Ascanio Condivi köşeli dirsekler ve merdivenleri destekleyen tahta dilmeden karkasın ve yassı kerestelerden platformların hepsinin, resimleme için çalışmaların başlamasından önce yerlerine yapılıp yerleştirildiklerini ve bunların altına (düşen toz ve kuru sıva parçacıklarını; ıslak sıva parçalarını ve dökülen sıvı boyayı tutmak için) çok hafif ağ gibi, muhtemelen ucuz bezden yapılmış örtüler bağlanıp asıldığını yazmıştır.[12] Bu iskelenin ancak binanın tavanının yarısına yetişecek şekilde olduğu ve resimler etap etap hazırlanıp bitirilip işler ilerledikçe zamanla iskele platformunun da yeri değiştirilmiştir.[11] Bu iskelenin duvara bağlanma bölümleri pencereler üstündeki yarım ay şekilli lunetlerin altında boyanmamış delik kısımlar olarak günümüzde bile görünmektedir. Bu kalan delikler daha sonraki restorasyonlarda kurulan iskeleler için yeniden kullanılmıştır.

Daha önceleri Michelangelo'nun tavan resimlerini hazırlayıp boyamasını iskele üzerine yatarak hazırladığı sanılmaktaydı; ama bunun doğru olmadığı anlaşılmıştır. Mıchelangelo resimleri çizip boyamayı iskele üzerinde ayakta durarak başını yukarı çevirerek ve kollarını uzatarak hazırlamıştır. Vasari'ye göre "Bu resimler için çalışma, başını devamlı yukarı kaldırarak yapıldığı için, gayet rahatsız edici şartlar altında yapılmıştır."[8] Bir şair de olan Michelangelo'nun kendisi bu çalışmanın rahatsızlığı hakkında birkaç satırlık bir komik şiir de yazmış ve bu şiiri yazdığı sayfayı küçük bir eskiz ile süslemiştir.

Kullanılan boyama tekniği fresk idi ve bu teknik için boyanın daha kurumamış olan sıvanın üzerine sürülmesi gerekmekteydi. Michelangelo Dominico Ghirlandaio'nun atölyesinde çırak olarak yetişmişti. Ghirlandaio, o zaman, Floransa'nın en çok sayıda fresk eser veren, en usta fresk hazırlayıcısı olarak kabul edilmekte idi. Ghirlandaio Santa Maria Novella kilisesindeki fresk tablolarını tamamlamakta iken ve Sistine Şapelinin alt duvarları üstünde hazırladığı birkaç fresk tabloyu yapmakta iken Michelangelo ona çıraklık yapmıştı.[13] Michelangelo şapel tavanına fresk yapmaya ilk başladığında hazırladığı ilk tablolarının sıvasının (intonaco) küf bağladığı görüldü ve bu hazırlanan sıvanın çok ıslak kalmasına bağlandı. Michelangelo'nun asistanı olan Jacopo l'Indaco sıva hazırlamak için yeni bir formül buldu ve bu formülle hazırlanan sıvanın küf bağlamadığı görüldü. Bundan sonraki fresk resimler için Michelangelo bu yeni formül sıvayı kullandı. Ayrıca bu yeni formüllü sıva diğer İtalyan fresk ressamları için standart sıva oldu ve İtalyan bina yapımcılığında da çok kullanıldı.[12]

Tek bir günde duvara sürülen özel sıvanın ne kadar yer kapladığı bu "ignudo"'nun başının etrafında ve elinde görülebilir.

Michelangelo "fresk" resimlendirme tekniğini kullandığı için, her bir gün o gün boyayabileceği kadar tavan alanı (giornata (günlük) adı verilen alan) üzerine yeni ıslak sıva çalınmakta idi. Her yeni çalışma günü bir önceki çalışma alanının kenarları kazılıp atılmakta ve o günlük alan için yeni ıslak sıva atılmakta idi.[11] Günlük çalışma alanları (giornate) arasındaki kenarlar çok soluk olarak görünebilmekte olduğu için çalışmanın nasıl günbegün gelişip ilerlediği hakkında bilgi sağlanmaktaydı. Alışılan göreneklere uyan fresk ressamları freske başlamadan önce, yapılacak freskin tam aynı ebadında bir büyük kağıdın üzerine istedikleri resmi çok detaylı olarak karakalemle çizerlerdi ve buna "cartoon" denilmekte idi. [nb 1] Bu "cartoon" ıslak sıva üzerine yayılıp karakalem resim ıslak sıva üzerine geçirilirdi. Günümüzde birçok "fresk" eserinde figürlerin kenarlarında "cartoon"'dan geçirilmesini sağlayan bir küçük hançer ucu ile yapılmış ufak delikler görülmektedir. Tavanın hazırlanmasında Michelangelo bu alışılan teknikten ayrıldı. Islak sıvanın (intonaco) istenilen günlük alan için iyice duvara atıldığına emin olur olmaz, hemen tablonun çizgi ve boyalarını bu ıslak sıva üzerine geçirmeye başladı. Bu resim çizgilerini çok enerjik bir tavırla çizdiği zaman bazı sürçmeler olunca bunları hemen boyanın ıslak sıvaya çekilmeden kazıması gerekmekteydi ve tavan tablolarının çok azında bu kazıntılar görülmektedir.[nb 2] Tavandaki bazı tablolarda ise grid çizgileri görülmektedir. Üzerinde grid bulunan müsvedde çizgi resimler günümüzde elimizde bulunmamakla beraber, Michelangelo'nun bu gridleri daha küçük boyutlu müsvedde resimden bu resmi daha büyük boyutta tavana geçirmek için kullandığı sanılmaktadır.

Mıchelangelo genellikle ıslak sıvanın üzerine, içinde çok az boya ve çok solvent bulunan büyük fırça darbeleri ile hiç fırça izi bırakmayan ("wash") tekniğini kullanarak, tablonun genişçe alanlarını renklendirme tekniğini ("wash") kullanmıştır. Bundan sonra sıva biraz kurumaya başlayınca önceden boyanmış olduğu geniş alanlara geri giderek kullandığı daha küçük doğrusal fırça darbeleri ile belirli fırça izleri bırakan ve gölgeleri ve detayları iyice belirten bir şekilde boyalamayı tamamlamıştır. Resimde özel dokulu karakterli yüzeyler için (örneğin sakallı yüzler veya damarlı tahtalar için) daha genişçe, kılları nispeten çok az sayıda olan ve çokça aralıklı olan (hatta bir tarak gibi aralıklı olan) fırçalar kullanmıştır. Mıchelangelo bir resim ustası olarak o zaman en iyi resim atölyelerinde kullanılan en iyi en uygun metotları ve o zamanda geliştirilen en yeni metotları kullanmıştır. Bunun için ustası olan Ghirlandaio'nun çok titiz ve dikkatli boyama yapan bir ressam olma ününü aşar bir şekilde çok değişik şekilli fırça darbelerini çok derin ustalık yeteneklerini kullanarak ustasının ününü çoktan geçtiği ifade edilmiştir. [nb 3]

Tavan resimlendirme için çalışma binada bulunan ana sunaktan en uzak mevkide başlamıştır. Böylece tavandaki hikâyen tarihne göre çalışma en geç olananından başlayıp ana sunak üstüne doğru geçmiş ve en son Yaratılış Efsanesi sahneleri resmedilip boyanmıştır.[10] Çalışmada boyanan ilk üç sahne, peygamber Nuh konulu hikâyeler, daha sonra bitirilen panolardan daha çok sayıda küçük mikyaşlı figürleri ihtiva etmektedir. Buna bir neden ele alınan konunun içeriği olmakla beraber perspektif sağlamak için tavanın kenarında bulunan bütün figürlerin (peygamberler ve "İgnudi"'lerde dahil olmak üzere) tavanın ortasında bulan figürlere kıyasla küçük çizilmesidir.[14] Çalışma ilerleyip tavan ortasına yaklaştıkça figürlerin mikyası büyümüştür ve Michelangelo'nun daha cesaretlenip, resimetme stili gittikçe daha geniş alanları boyamaya doğru gelişmiş ve son hikâye sahnesi olan Yaratılış Efsanesi sahnesi tek bir günde resimlenip boyanmıştır.[15]

"Işığın Karanlıktan Ayrılaması" konulu bu resim tek bir günde boyanmıştır.

Çok parlak renkler kullanılması ve her cismi ve figürün dış hatlarının gayet temizce ve açık şekilde ifade edilmesi bu cisim ve figürlerin şapel zemininden çok kolayca görülebilip izlenmesine neden olmaktadır. Tavanın seminden çok yükseklikte olmasına rağmen Ademin Yaratılması tablosunun oranları öyle çizilmiştir ki bu tablonun altında zeminde ayakta duran bir tabloyu kişide "parmağını kaldırırsa sanki tanrı ile Adem'in çok yaklaşık parmakları arasına kendi parmağını koyabileceği hısını doğurmaktadır". Vasarı bu tavan resimlerinin "bitirilmemiş" olduğunu iddia etmektedir. Tavan resimlerinin açılış töreninde, o zamana kadar alışlagelemei olan fresk tamamlama görenek kurallarına göre, tavandaki fresklerin sarı alanları altın yaldız ve parlak köyü mavi alanları lapış lazuli kıymetli mücevherleri ile süslenmemişti. Böylece şapelin alt duvarlarında bulunan ve bu göreenek kuralalrain göre altın ve mücevher ile süslü freskler ile bu süsleri bulunmayan tavan resimleri birbirine zıtlık göstermekteydi. Fakat bu yaldızlama ve mücevherle donatma hiçbir zaman yapılmamıştır. Buna neden kısmen Michelangelo'nun tekrar iskele kurup tekrar tavan tepesine çıkmaktan sakınması kısmen de kendi ressamlık yargısına göre kendi yargılarına göre yaptığı resim ve boyamasının karakterleri çok parlak ve dikkat çeken yaldız ve mavi lapış lazuli bezeleri tarafından değiştirileceğini bu değerli maden ve taşların bulunduğu alanların daha fazla seyirci dikkatini çekmek istemesi nedeniyledir.[8]

Ama gerçekte, bazı alanlar yaldızlanmıştı. Bunlar "İgnudi" figürleri ile Peygamber ve Sibylla figürleri arasında bulunan sütunlar üzerindeki şiltlerdi. Bu şiltlerin yaldızlanamsina neden Michelangelo'nun orijinal planında bulunan bu şiltlerin benzetildiği gerçek gösteri için yapılan şiltlerde yaldızlama gerçekten bulunmakta idi. Bu tip gerçek şiltler günümüze kadar kalmışlardır ve bu şiltler aynı Michelangleo'nun resmettiği yerlerde gerçek yaldızlama bulunduğu görülmektedir.

Bu seksiyon referensları.[8][11][12][16]

İçerik

Tavan resimlerinin gizli ve kapalı konusu Hristiyan doktrininin esası olan insanlığa tanrı tarafından sunulmuş olan ama sadece İsa vasıtasıyla gerçekleştirebilecek "cehennemden kurtarma" konusudur. Bunun görülebilen mecazi olarak ifadesi insanlığın Hristiyan tanrısı ile bir "antlaşması" olduğudur. İsrailoğulları'nın Peygamber Musa aracılığı ile "Eski Antlaşma" ve İsa aracılığı ile yaptıkları "Yeni Antlaşma" Şapel'deki duvarlarda yapılan tablolarda zaten resimlendirilmişlerdi.[2]

Adem ve Havva'nın yasaklanmış elmayı Şeytandan alıp yemeleri. Cennet Bahçesinden atılışları . Yani insanlığın cennetten düşmesi.

Tavanın resimlerini tasarımının ana öğeleri Yaratılış kitabı içeriğinden 9 sahne olmakta ve bu sahneler daha küçük her biri dört çıplak genç ("ignudi") tarafından desteklenen ve çerçevelenen 5 diğer küçük sahne ile desteklenmektedir. Bu sahnelerin her iki tarafında İsa'nın doğacağının kahanetini yapmış olduğu kabul edilen 12 erkek ve kadın figürleri bulunmaktadır. Şapel'in pencerelerinin üstünde bulunan yarım ay şeklindeki ("lunetler") içinde İsa'nın cedlerinin listesini veren tabletler ve bu tabletleri destekleyen çeşitli figür vardır. Bu pencerelerin yarım ay şeklideki "lunet"lerinin üstünde bulunan üçgenimsi ("spandrel") alanlarında ise diğer 8 figür grubu vardır; ama günümüzde bile bu gruplarda bulunan figürlerin belirlenmiş Kitâb-ı Mukaddes kişileri olup olmadıkları bilinmemektedir, Bu plan binanın köşesinde bulunan ve üzerilerinde bir dramatik bir Kitâb-ı Mukaddes hikâyesi resmedilmiş dört büyük pandantif bulunmakla tamamlanmaktadır.[14]

Bir pencerelerin üstündeki yarım ay şeklindeki bir "lunet" üstünde bulunan üçgenimsi ("spandrel") alanı

Tavandaki resimlerin anlatım elemanları Hristiyan tanrısını dünyayı bir mükemmel yaratılış olarak yapıp insanlığı bu mükemmel yere koyduğunu; insanlığın ilk günahı işleyip yüz karası olup tanrının gözünden düştüğünü ve ölümlülükle cezalandırılıp tanrıdan ayrıldığıdır. Bundan sonra bile İnsanlık günahlara kapılıp tanrıya karşı olan yüz karalığını artırıp onun gözünden düşmesi çoğalmış ve tanrı onları Büyük Sel ile cezalandırmıştır. Peygamber İbrahim'den Peygamber Yusuf'a kadar gelen İsa'nın cedleri yoluyla, tanrı, insanlığın "cehennemden kurtuluşunu sağlayacak" Mesih İsa'yı insanlığa göndermiştir. Bu "Kurtarıcı"nın geleceği İsrailoğullarının peygamberleri ve klasik Yunan ve Romalıların Sibyllaları tarafından önceden kahin olunmuştur. Tavan resımlerinin çeşitli ögeleri Hristiyan doktrinin hikâyesinin bazı elemanları ile bağlanamamıştır.[14] Geleneksel olarak, Kitâb-ı Mukaddes'in Eski Ahit kısmında geçen ve Tanrı'nın Sina dağında İsrail ile yapmış olduğu antlaşmanın yerini Yeni Ahit almıştır. Ama Eski Ahit içinde bulunan olaylar ve karakterlerin çoğu sembolik olarak İsa'nın hayatındaki olaylara; Hristiyan doktirini içinde bulunan önemli öğelere veya Hristiyanlar için gerekli olduğu kabul edilen çeşitli ayinlere (örneğin "Vaftiz" veya Efkaristiya ayinleri) bağlıdır. Örneğin Eski Ahit'te denizde atılıp bir büyük balık tarafından yutulup hayatı kurtarılan peygamber Yunus bir büyük balıkla ilgisi için tanındığından Hristiyanlar tarafından İsa'nın ölümü ve tekrar dirilmesi inancına bağlanmıştır.[3]

Peygamber Danyal

Tavandaki resimlerdeki sembolizminin çoğunluğu Katolik kilisesinin 15. yüzyıldaki resmi doktrinlerini yansıtmakla beraber, tavan resimlerinin bazılarının içerikleri özellikle Rönesans çağındaki alimlerin çok ilgilendikleri Hristiyan teolojisi ile Rönesans Hümanizması felsefesinin birbiriyle bağdaştırılması uğraşlarına da atıf yapmaktadır.[17] İtalya'da 15. yüzyılda ve özellikle Floransa'da Antik Klasik çağlarda yazılmış edebiyat ve felsefe eserlerine, özellikle Platon, Sokrates ve diğer antik klasik yazarların eserlerine karşı büyük bir heves ve ilgi bulunmaktaydı. Michelangelo gençliğinde Floransa'da Medici ailesinin kurmuş olduğu Hümanist akademide epeyce zamanını sarfetmişti. Donatello'nın Hümanist düşüncenin ilhamı ile hazırlamış olduğu Davud bronz heykeli ile çok ilgilenmiş ve bu heykelden büyük şahsi ilham alarak kendisi mermerden büyük bir Davud heykeli yontmuş ve bu heykeli Floransa şehir devletinin idare konseyi binası olan Palazzo Vechio sarayı önündeki alana dikilmişti.[18] O zamsnki Hümanizm felsefe görüşüne göre insanlar diğer insanlarla görüştükçe diğer insanlara, sosyal yetkiliklere ve tanrıya doğrudan doğruya şahsen karşılık ve tepki göstermektedirler ve bunun için araya aracıların, özellikle Kilise yetkililerinin, girmesi gerekmemektedir.[19] Bu fikirler Katolik Kilisesi yetkilerinin ve ilerigelenlerinin kabul edebileceği fikirler değildi. Katolik Kilisenin düşüncelerine göre insanlık esastan günahkardir ve bu nedenle hatalı olup bu hatalarından ayrılıp kendini ve ruhunu kurtarabilmesi için mutlaka Katolik kilisesinin yol göstermesi gerekmektedir. Buna karşılık Hümanizm insanlığın devamlı iyilik bilme ve yapma potansiyeli olduğunu ve bu nedenle asil bir yaratık olarak kabul etmekte idi.[nb 4] Bu iki görüşün birbirine yaklaşımı Katolik Kilisesi için birleştiremez şekilde birbirine zıt düşünceler olamadığı kabul edilerek imkân dahilinde olduğu kabul edilmişti. Ama Katolik Kilisesi bu fikirleri birleştirmek için bunu yapabilecek yegane tek kurumun Katolik Kilisesi olduğunu kabul etmenin gerektiğini iddia etmekte ve insanlığın "ruhunun, düşünenlerini, ve hayatının" daha yüksek bir düzey getirilmesinin ancak ve ancak tanrının bu dünyada temsilcisi ve onun tek aleti olan Katolik Kilisesi aracılığı ile mümkün olacağını kayıtsız şartsız inanmakta idi. Katolik Kilisesi dışındaki insanlığın, tümüyle Hristiyan olmadan "kurtuluş bulma" imkânı ihtimali yoktu. Sistine Şapelin tavanını resimlendirmesinde Michelangelo bu iki zıt düşünce tarzını görsel olarak hiç tezatlar ortaya çıkartmadan birleştirip eserini hazırlamayı başardığı kabul edilmektedir. Bu resimlemede "Kitâb-ı Mukaddes dışı" olan "Sibylla" ve "İgnudi" resimlerini tavandaki resimlere ekleme ile hem Hristiyan hem de Hümanist düşünceleri birlikte kullanmıştır. Ama 16 yüzyılda Protestanlık Reformasyon fikirleri ortaya çıkıp yayılması ile Katolik Kilisesi'nde daha koyu "kontr-refermasyon" ve ultra koyu Katoliklik düşünceleri üstün geldi. Michelangelo'nun kilise ile Hümanizm fikirlerini birleştirmesi "kontr-reformcu" katolikler tarafından hücumlara hedef olmaya başladı.

Tavan resimlerinde bulunan "ikona"ların neyi nasıl ifade ettiği geçmişte çeşitli değişik yorumlar ortaya çıkartılmıştır. Bunlardan bazıları modern sanat tarihi düşünürleri tarafından kabul edilmemektedir. [nb 5] Diğer taraftan tavanda resimlerde bulunan bazı elemanların neler oldukları hakkında hiç inanılır bilgi bulunmamakta ve bunların nasıl yorumlaması gerektiği hakkında sonuç ortaya çıkaramayacak olan tartışmalar olmaktadır. Örneğin pencerelerle ilgili olarak pencere üstlerinin yarım ay şekilli "lunet"lerinde ve bunların da üstlerindeki üçgensel "spandrel"lerde bulunan figürlerin kime ait olduğu hala bilinmemektedir ve pek çok aramaya rağmen bulunamamıştır.[20] Modern düşünürler bunların hüviyetlerini bulmak için tavanın planlanıp içeriği üzerinde bir anlaşma sağlanabilmsesi için hazırlanan yazılı belgeler olacağı düşünmüşler ve bu belgeyi bulmaya büyük gayret sarf etmişlerdir. Ama hala da bunda başarılı olmamışlardır. Bu başarısızlık, acaba tavan resminin içeriğinin çok dikkat ve hevesle Kitâb-ı Mukaddes'i okumayı ve incelemeyi adet edinen ressam ve yüksek bir deha olduğu kabul edilen Michelangelo'nun şahsi düşüncelerine ve şahsi kararlarına göre tayin edildiği sorusunu ortaya çıkartmaktadır.[21] Bundan da Michelangelo'nun bu resmi tamamlamakta iken dinsel, ruhsal ve psikolojik durumunun ne kadar hangi "ikonaları nasıl eserine koyacağını ve bunların artistik ifadesine ne kadar tesirli olduğu" sorularını incelemeye geçmelerine de neden olmuştur.[nb 6]

Mimarî tasarım
Gerçek ve görümsel hayali mimarı elemanları planı

Gerçek

Sistine Şapeli 40,5 metre uzunlukta ve 14 metre genişliktedir. Tavanın, şapelin esas zemininde yüksekliği 20 metredir. Tavan örtüsü olarak işlev gören tönöz çok komplike bir tasarıma göre yapılmıştır. Tavan tönözünün bu kadar komplike bir dizayn göstermesi bu binanın ilk yapımı için tasarlanmış olmadığı sanılmaktadır. Tönözün daha basit olduğu elimizde bulunan Pier Matteo d'Amelia'nın hazırlamış olduğu bir plan belgesinde açıkça gösterdiği tavanın mimarı elemanlarda ve tavanın, aynen Gioto'nun Padova'da dekore ettiği Scrovegni Şapeli gibi, noktasal sarı yıldızlarla kaplı olarak maviye boyalı olduğundan görülmektedir.[22]

Şapelin duvarlarında üç yatay olan yan yana 6 pencere bulunmakta ve en üst sırada da her kenarda 6 pencere bulunmaktadır. Duvarların en ucunda eskiden 2 pencere daha bulunmakta iken bunlar ana sunağın üstünde olduğu için sunak resmi olarak yapılan Michelangelo Son Yargı tablosunun yapmak için bu iki pencere battal edilip kapatılmış ve bu pencerelere ait "lunetler" (yani yarım ay şeklinde pencere kirişleri) de kapatılmışlardır. Pencereler arasından tonozu destekleyip tutan pandantif bulunmaktadır. Pandantiflerin daha üzerinde ise tavan yataydan çok az değişik olarak gayet hafif kavislidir.[22]

Bu Şiştine Şapelinin gerçek mimarisidir. Fakat Michelangelo şapel mimarisini kendi hayalini kullanarak değişik bir şekilde ifade etniştir.

Görümsel hayali mimarı
Görümsel mimariyi gösteren Tanrının suları bölmesi, ve İgnudi ve şiltlerin bulundukları mevkiler

Tavanın resimlendirilmiş mimarisinin birinci öğesi "gerçek" mimarı elemanlarının kavisli tönöz ile pandaftıfler ve pencere köşelerindeki üçgensel kısımlar ("spanderel") ile birleşmesinde ortaya çıkan çizgilerini öneminin artırılmasıdır. Mıchelangelo birleşme çizgilerini dekoratif yontulmuş taştan yapılmış "moldings" olarak resimlendirdi..[nb 7] Burada tekrar edilen iki motif "klasik mimarı"'de çok popüler olarak kullanılan formüllere göredir[nb 8] Bir motif de "meşe palamudu" olup bu hem Şapeli inşa ettiren Papa İV. Sixtus hem de tavan resimlendirmesi siparişini veren İV. Juluis'un ailelerinin armasında bulunmaktaydı. Bu il=ki papa da " [nb 9][23] Diğer kullanılan bir motif ise "midye kabuğu" idi ve Hristiyan doktrinine göre Meryem'in şenbolu idi.[nb 10][24] Pencerelerin yarım ay şekilli tepeleri ( "lunet!") bunların yanında pencere dikdörtgeninin tamamlayan iki üçgensel ("spanderel") üzerinde bulunan yan duvar tepelerinde tavanın kenarının pirdolayı etrafında çok bariz ve renkli boyanmış bombeli bir kornis bulunmaktadır. Bu kornis Kitâb-ı Mukaddes'ten sahneleri gösteren resimsel kısımları ile bu resimsel hikâyelere resimsel ve hikâye anlatısina destek sağlayan "peygamberler", "sibyllalar ve "İsa'nın cedleri" figürlerini ayırmaktadır. Bir duvardan diğer duvara geçen ve tavanı tutan on tane genişçe ve üzeri boyanmış traverten'den yapılmış destekleme elemanı tavan kırışı tavanı biri genişçe diğer daha darca olan resim alanlarına bölerler ve bunlar tüm figürlere tanımlanmış yer ayrılan bir ızgara gibi tavanda bulunurlar,[25]

Tavanın resimlendirilmiş hikâye mimarisi içine maksadı sırf sus için olan çok sayıda küçük figürler de resmedilip konulmuştur. Bunlar arasında mermerden yapılmışçasına boyanmış iki hiç dinsel anlamı olmayan iki küçük çıplak biri erkek biri kız bebek ("putti") resmi; her pencere üstünde bulunan üçgensel alanda ("spanderel") resmedilmiş olan koç kafaları; bu üçgensel alan ile karşıdan karşıs tavanı geçen traverten kırış arasında gölgeler arasında saklanan çeşitli pozlar almış olan ve sanki kitapları ortalarında tutan raf kenarları gibi olan bakır renkli tenleri olan çıplak figürler ve Peygamberlerin ve Sibyllalarının altında bulunan açıklayıcı yaftaları tutan çeşitli pozalarda giyinik veya çıplak "putti"ler bulunmaktadır.[26]

Kornisin üstünde ve dar alanlı resimsel hikâye karelernin her iki tarafında birçok dairesel sildler ve madalyonlar bulunmaktadır. Bunların etrafında onları çerçeveleyen 20 kadara "İgnudi" adı verilen figür vardır. Bu "İgnudi" figürleri tavan mimarisinin bir parçası değildirler; küçük bir resmedilmiş oturak üzerinde oturup ayakları sanal bir kornise dayalı pozdadırlar. Resimsel olarak "İgnudi" figürleri tavandaki resimsel anlatı yapılan mevkileri ayakları altında kalan Şapelin duvar ve diğer mevkilerinden ayırmak için kullanıldığı kabul edilmektedir.

Resimsel Plan
Tavanin Resimsel Ogelerinin Plani Sahnelerin Hikâyesinin uc tema parcasina bolusturuldugunu gostermektedir.

Yaratılış'ın dokuz sahnesi
Tanrı'nın yüzü - Güneş'in, Ay'ın ve Bitkilerin Yaratılışı freski

Michelangelo; Sistina Şapeli'nin tavanına çizdiği resimleri, Kitâb-ı Mukaddes'in Tekvin bölümünde anlatılan, 'yaratılışın dokuz sahnesi'ne göre oluşturmuştur. Resimler, küçüklü büyüklü üç panel üzerine yapılmıştır.[27]

İlk grupta, Tanrının cenneti ve dünyayı yaratması sahnelenmiştir. İkinci grupta ise Tanrı tarafından yaratılmış ilk insanlar olan Âdem ve Havva betimlenmiştir. Ayrıca onların yaratıcıya itaatsizlikleri sonucu Aden bahçesinden kovulmaları da konu edinilmiştir. Tavan resimlerinin son grubunda da insanlığın ve özellikle de Nuh'un ailesinin durumu anlatılmıştır.

Tavandaki resimler tam olarak kronolojik sıralamaya uygun olarak yapılmamışlarsa da hepsi birbiriyle bağlantılıdır ve bir bütünü oluşturmaktadırlar. 'Yaratılış', 'Düşüş' ve 'İnsanlığın Kaderi' olarak üç gruba ayrılabilecek resimler, binaya girildiğinde sıralama olarak sondan başlar. Yani önce Nuh'un Sarhoşluğu görülür, en son Aydınlıkla Karanlığın Ayrılması yer alır. Her bir sahne, sunağa doğru bakarken izlenecek şekilde boyanmıştır.[27] Şapelin tam orta noktasından bakılmadığı sürece tavandaki bütün ayrıntıları tek seferde görmek neredeyse imkânsızdır. Sıralamanın tersten olmasının sebebiyse, Tanrı'ya karşı bir saygı gösterisinde bulunmaktır.[27] Tavandaki resimler sırasıyla;

  1. Aydınlıkla Karanlığın Ayrılması
  2. Güneş'in, Ay'ın ve Bitkilerin Yaratılışı
  3. Suların ve Karaların Ayrılması
  4. Adem'in Yaratılışı
  5. Havva'nın Yaratılışı
  6. İlk Günah ve Cennetten Kovuluş
  7. Nuh'un Kurbanı
  8. Tufan
  9. Nuh'un Sarhoşluğu

sahnelerini temsil eder.

Adem ve Havva
Ana madde: Adem'in Yaratılışı
Adem'in yaratılışı
"Büyük Sel" tablsoundan ayrıntı

Şiltler
Baal Putu,. Sekilleri tanimlamak icin dogrusal siyah boya ve altin yaldizkullnilmasini gostermektedir.

Madalyonlar şunları temsil eder:

  • Ibrahim'in oğlu Isaac'in kurban edilmesi.
  • Baal heykelinin tahrip edilmesi.
  • Baal'a inanıp tapanların insafsızca kurban edilmeleri.
  • Hitit'li Uriah'in dovulerek oldurulmesi.[Fig 1]
  • Papaz Nathan'ın Kral Davut'u katillik ve zina ile suçlandırıp kınaması.
  • Kral Davut'un kendine ihanet eden oğlu Absalom'un kaçmakta iken sabcindan bir ağaç dalına takılması ve Davut'un askerleri tarafından yakalanıp öldürülmesi.
  • Joab onu öldürmek hedefiyle gizlice Abner'e yaklaşması.
  • Israillilerden Jehoram bir harap arabasında kafa üstü yere atılması.
  • Elijah'in Cennete taşınması.
  • Bir madalyon ya içeriği tam olarak bozulup kaybolmuştur ya da hiç yapılıp tamamlanmamıştır.[Fig 2]

Bölüm kaynakçaları:[9][28]

Peygamber ve Sibyllalar

Michelangelo; resmettiği dokuz sahnenin etrafına, peygamberlik yapan veya İsa'nın gelişini müjdeleyen kahinlerin portrelerini çizmiştir. Tavandaki 12 resimden 7'si erkektir ve İsrailoğulları'na gönderilmiş olan peygamberler tasvir edilmiştir. Kalan 5 çizimde ise Antik Çağ metinlerinde sıkça bahsi geçen kadın sibyllalar betimlenmiştir. Sunağın altında Yunus, onun tam karşısında ise Zekeriya peygamberin portresi bulunmaktadır.

Peygamberler

Sibyllalar

Pandantifler

Sapelin her bir kosesinde duvarlar ile tonoz'un kemerinin arasını dolduran dört tane üçgensel pandantif bulunmaktadır. Bu pandantifler köşelere en yakın pencereler userinde ucgensel alanlar ("spandrel") ortaya çıkartmaktadırlar. Bu kavis gösteren pandantifler üzerinde Michelangelo İsrailoğulları'nin kurtarılmasında Yahudiler'ce önemli sayılan erkek ve kadın kahraman olarak kabul edilen dört kişi (yani Musa, Davut, [[{Ester]] ve Judit) hakkındaki Eski Ahit kısmından dört sahneyi resimlendirmiştir: ref>Paoletti ve Radke, say. 407</ref>

  • Nehushtan veya Bronz yılan
  • Haman'in Cezalandırılması
  • Davut ile Calut
  • Judit ve Holofernes

Konu
Bunun kompozisyonu Mısır'a Kaçış'a benzemektedir.


Bölüm kaynakçaları:[9][11]

İşlenmeleri
Eleazar ve Mathan yuvaralak pencere ustu "lunet"i.


Bölüm kaynakçaları:[3][11]

İgnudi

(İgundi imgeleri için, bknz, Resimler galerisi)


Kaynakça
  1. Shearman 1986, sayfa 22–36
  2. Shearman 1986, sayfa 38–87
  3. O'Malley 1986, sayfa 92–148
  4. Partridge 1996, say. 15
  5. Shearman 1986b, say. 45–47
  6. Partridge, 1996, p. 10
  7. Partridge, 1996, p. 11
  8. Vasari 1568.
  9. Goldscheider 1953.
  10. Bartz 1998.
  11. Mancinelli 1986, say. 220–259
  12. Condivi 1553.
  13. Goldscheider 1951.
  14. Gardner, Art Through the Ages, say. 469–472
  15. Bartz ve König, say.55
  16. Hurst 1986
  17. O'Malley, say.112
  18. Gardner, say.466–467
  19. Aston 1979, say. 111–112
  20. O'Malley, pp. 102–110
  21. O'Malley, say. 105
  22. Shearman 1986, pp. 29–30
  23. O’Malley, say.100
  24. Partridge 1996, say. 9
  25. O’Malley, say.95
  26. O’Malley, say. 104–105, 160–161
  27. Paoletti ve Radke, sayfa 402–403
  28. Shearman 1986.

Ayrıca bakınız

Notlar
  1. Bazı freskler için "cartoon"lar ve bazı freskleri yapılmamış "cartoon"lar günümüzde yüksek fiyatlarla el değiştirmekte ve büyük müzelerde sergilenmektedir.
  2. Örneğin Adem'in Yaradılışı tablosunda
  3. Vasarı Michelangelo hakkında yazdığına göre, daha çok genç çırak olarak bile, Michelangelo "ustasının çalımasını üstün yetenekleri, yargıları, stesli tabiatı ve cesareti ile geçmeyi başarmıştır"
  4. Bu türlü Hümanizm düşünce Giovanni Pico della Mirandola'nın İnsanın Vakarlıligi Üzerine bir Konuşma" adlı eserde gayet iyi açıklanmıştır. O'Malley, say.122.
  5. Vasarı "Nuh'un Kurban Adaması" resmini Habil ve Kabil konusunda olduğunu iddia etmişti.
  6. Bu şekilde düşüncelerden birisi Michelangelo'nun çok derin Hristiyanlık inançları ile kendisinin eşcinsel olmasının onda ne kadar entelektüel rahatsızlık ve hatta ruhsal sıkıntısı ortaya çıkardığı hakkında sorular ele alınmasıdır; örneğin Anthony Bertram (1970)
  7. Bunlar çizilen planda görülmemektedir; ama çekilen fotoğraflarada açıkça görülmektedir.
  8. Bunlara verilen adlar "yumurta ve küçük ok" ve "boncuk ve makara" olarak çevrilebilmektedir.
  9. Hem İV. sixtus hem de İV. Juklius "Della Rovere sülalesi" mensupları idi ve İtalyanca "Rovere" "Meşe" anlamına geldiği için "meşe palamudu" armalarında idi.
  10. Midye kabuğu ve içinde doğan inci rönesans ve barok sanat stilleri dönemlerinde Hristiyan doktirinine göre İsa'nın kusursuz ve saf bir inci gibi bakire Meryem'den doğmasını şenbolize etmek için kullanılmştir. Bu Şapel Meryem'le çok bağlantılı olduğu için Meryem şenbolunu kullanmak uygun görülmekteydi. Çünkü Şapel 1483'te Meryem'in cennete çıkmasını ("assumption") kutlamak için ithaf edilmişti.

Kaynakça

    Kitâb-ı Mukaddes referansları

      Resim imgeler referansları
      1. "Uriah" Silyi
      2. Tamamlanamis madalyon "Suların Ayrılması" panosunun sol tarafında
      1. . Yaratılış'ın Birinci Günü. Şiltler ve İgnudi'ler ile birlikte içerik (restore edilmiş)
      2. . Gökler Cenneti ile Suların Bölünmesi. Şiltler ve İgnudi'ler ile birlikte içerik (restore edilmiş)
      3. . Dünya'nın ve gök cisimlerinin yaratılışı, (restore edilmiş)
      4. . Tanrı'nın Havva'yı uyuyan Adem'in kaburgasından yaratışı. Şiltler ve İgnudi'ler ile birlikte içerik (restorasyondan önce)
      5. . Adem ve Havva: Doğru yoldan ayartma ve surgunluk (restore edilmiş)
      6. . Nuh'in kurban adaması (restore edilmiş)
      7. . Büyük Sel (restorasyondan önce)
      8. . Nuh'un sarhoşluğu. Şiltler ve İgnudi'ler ile birlikte içerik e(restorasyondan önce)
      9. . Hitili "Uriah" Şilti
      10. . "Gökler Cenneti ile Suların Bölünmesi" panelinin sol tarafından bitirilmemiş madalyon
      11. . a b Peygamber Jonah (restore edilmiş)
      12. . Peygamber Jeremiah (restore edilmiş)
      13. . İran Sibyllası (restore edilmiş)
      14. . Peygamber Zulkifl (restore edilmiş)
      15. . a b Įldırı Sibyllası (restorasyondan önce)
      16. . Peygamber Joel (restorasyondan önce)
      17. . Peygamber Zekeriya(restorasyondan önce)
      18. . Delfi Sibyllası (restore edilmiş)
      19. . a b Peygamber Yeşaya (restore edilmiş)
      20. . Cumea Sibyllası (restore edilmiş)
      21. . Peygamber Danyal (restorasyondan önce)
      22. . Libya Sibyllası (restorasyondan önce)
      23. . Bronz yılan (restorasyondan önce)
      24. . Haman'ın çarmıha gerilmesi (restorasyondan önce)
      25. . Davud'un Çalut'u öldürmesi (restorasyondan önce)
      26. . Judith'in Holofernes'in kesik kellesini taşıması (restorasyondan önce)
      27. . Kaybolmuş lunetler: İbrahim / İshak / Yakup / Judah ve Pharez / Hezron / Ram, William Young Ottley gravürleri.
      28. . Elbise kumaşı kesen Kkadın "Salmon Spandreli" (restore edilmiş)
      29. . Kutsalnamış Bakire Meryem(?) Bir "spanderel" restorasyondan önce ve sonra.
      30. . Eleazar ve Mathan luneti (restorasyondan önce)
      31. . Masaccıo: Cennet-i Adn'dan Kovulma freski, 208 cm × 88 cm (82 in × 35 in) Brancaccı Şapeli, Santa Maria del Carmine, Floransa
      32. . Luca Signorelli: Resurrection of the Flesh (1499–1502) San Brizio Şapeli, Orvieto Katedrali

      Bibliyografya
      • Aston, Margaret (1979) "The fifteenth century: the prospect of Europe". New York:W.W. Norton, . ISBN 0-393-95097-2
      • Bartz, Gabriele; König, Eberhard (1998). Michelangelo, Könemann, ISBN 3-8290-0253-X
      • Beck, James; Daley, Michael (1995). Art Restoration, the Culture, the Business and the Scandal, New York:W.W. Norton. ISBN 0-393-31297-6
      • Bertram, Anthony (1970). Michelangelo, Studio Vista. ISBN B00071KTVA
      • Buonarotti, Michelangelo (1878). The Sonnets of Michael Angelo Buonarotti and Tommaso Campanella Now For the First Time Translated into Rhymed English. Project Gutenberg EBooks. 10314. Translated by John Addington Symonds. 21 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
      • Condivi, Ascanio (1553). Life of Michelangelo
      • Efetov, Konstantin (2006), A shocking secret of the Sistine Chapel, Simferopol: CSMU Press, ISBN 966-2969-17-9, 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Ocak 2013
      • Freidenthal, Richard (1963). Letters of the Great Artists, Londra:Thames and Hudson
      • Gardner, Helen (1970) Art through the Ages, Harcourt, Brace and World, ISBN 978-0-15-508315-8
      • Giacometti, Massimo (1984). The Sistine Chapel, Harmony Books ISBN 0-517-56274-X. Sistine Şapeli, binanın dekorasyonu, Michelangelo'nun fresklerinin restorasyonu hakkında bir seri yazı. Yazarlar: Carlo Pietrangeli, André Chastel, John Shearman]], John O'Malley S.J., Pierluigi de Vecchi, Michael Hirst, Fabrizio Mancinelli, Gianluigi Colallucci, ve Franco Bernabei.
      • Graham-Dixon, Andrew (2008). Michelangelo and the Sistine Chapel. Londra: Weidenfeld & Nicholson. ISBN 978-0-297-85365-7.
      • Goldscheider, Ludwig (1951). Michelangelo: Drawings, Phaidon.
      • Goldscheider, Ludwig (1953). Michelangelo: Paintings, Sculpture, Architecture, Phaidon.
      • Hale, J.R. (1979). Renaissance Europe, 1480–1520, Fontana/Collins,
      • Hersey, George L. (1993) High Renaissance Art in St. Peter's and the Vatican, University of Chicago Press, ISBN 0-226-32782-5
      • Hirst, Michael (1986). Massimo Giacometti (ed) The Sistine Chapel.
      • John Paul II (1994). "Homily of His Holiness John Paul II, 8 Nisan 1994". Homily preached at the mass of to celebrate the unveiling of the restorations of Michelangelo's frescoes in the Sistine Chapel. Vatican Publishing House. 24 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
      • Mancinelli, Fabrizio (1986). in Massimo Giacometti (ed) The Sistine Chapel,
      • O'Malley, John (1986). "The Theology behind Michelangelo's Ceiling" in Massimo Giacometti (ed) The Sistine Chapel,
      • Paoletti, John T.; Radke, Gary M. (2005). Art in Renaissance Italy, Laurence King. ISBN 1-85669-439-9
      • Partridge, Loren (1996). Michelangelo. The Sistine Chapel Ceiling, Rome. New York: George Braziller. ISBN 0-8076-1315-0.
      • Pietrangeli, Hirst and Colalucci, eds. (1994). The Sistine Chapel: A Glorious Restoration. Italy, Harry N Abrams
      • Shearman, John (1986) "The Chapel of Sixtus IV" in Massimo Giacometti (ed) The Sistine Chapel,
      • Shearman, John (1986b) "The Fresco Decoration of Sixtus IV" in Massimo Giacometti (ed) The Sistine Chapel
      • Vasari, Giorgio (İngilizce çev.: George Bull) (1568). Lives of the Artists, 'Michelangelo'. , 1965, Penguin Classics. ISBN 0-14-044164-6
      • Vecchi, Pierluigi de, ed. (1994). The Sistine Chapel: A Glorious Restoration, Abrams, ISBN 0-8109-3840-5

      Dış bağlantılar


      This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.