Türkiye'deki cezaevleri

Türkiye'de de tıpkı diğer ülkelerde olduğu gibi iki çeşit cezaevi bulunmaktadır: tutuklu ve hükümlü cezaevi. Ancak birçok cezaevinde tutuklu ve hükümlüler bir arada barındırılmaktadır. Bu cezaevleri genel olarak üç tipte bulunur: açık, yarı-açık ve kapalı cezaevleri. Günümüzde yarı açık cezaevi uygulamasına son verilmiştir. Kapalı cezaevleri ile yüksek güvenlikli cezaevleri arasında fark bulunur. Yüksek güvenlikli F tipi kapalı cezaevleri, tüm tretman programlarının uygulanabilmesi için uygun mekânlara sahip, mevzuatı gereğince sadece tehlikeli hükümlü ve tutuklu statüsündeki kişilerin barındırılabileceği, fizikî yapısı, elektrik ve elektronik güvenlik sistemleri ile yönetim planı bakımından güvenliği tehdit eden unsurları en aza indirilmiş içten ve dıştan koruma görevlileri ile firara karşı engelleri bulunan ve oda sistemine göre inşa edilmiş ceza infaz kurumlarıdır. Kurum özelliği ve güvenliği nedeniyle, proje aşamasında 24 saat kesintisiz ısınma, aydınlanma ve su verebilecek kapasitede kalorifer (fuel-oil), elektrik, jeneratör ve asıl su tesisatı ile donatılmıştır. Zemin tünel kazma girişimini engelleyici, yeterli miktarda hasır demirli betonla sağlamlaştırılmıştır. Kanalizasyon boruları firarı engelleyecek ebatlarda döşenmiş, rögarlar ile kontrol imkânı sağlanmış, çevreyi koruma amacı güdülerek arıtma tesisleri kurulmuştur. Bazı cezaevlerinde kadınlar ve çocuklar için ayrı bloklar bulunurken bazı cezaevleri yalnız kadınlar ve çocuklar içindir. Ayrıca geçmişte ıslahevi olarak adlandırılan çocuk eğitimevleri de günümüz ceza infaz kurumları içerisinde yer almaktadır.

Tarihi

Muğla/Bodrum'da bulunan bir zindan

Osmanlı Devleti'nde cezaevlerine zindan denirdi. Zindan olarak karanlık, havasız ve nemli kale kuleleri kullanılırdı. Burada hükümlülerin gereksinimlerini genellikle iyiliksever kişiler karşılardı. İlk kez cezaevi olarak 1831'de İstanbul’da Sultanahmet'te Hapishane-i Umumi (Genel Cezaevi) kuruldu. 1858'de yürürlüğe giren yeni bir yasayla suçlar ve cezalar sınıflandırıldı. Bu yasada özgürlüğü bağlayıcı ceza olarak iki ağır ceza vardı: kürek cezası ve kalebentlik. Kürek cezasına çarptırılan suçlular eskiden gemilerde kürek çekerek cezalarını tamamlarlardı. Daha sonra “kürek cezası” deyimi yalnızca "ağır ceza" anlamında kullanıldı. Kalebentlik ise, hapsedilen kişinin bir kalenin içinde çektiği cezaydı. Hafif cezalarda ise, hüküm giyilen süre normal cezaevlerinde geçiriliyordu.

1926'da çıkan Türk Ceza Kanunu'yla suçlar ikiye ayrıldı: cürümlüler ve kabahatliler. Ağır suçlulara cürümlüler, hafif suçlulara kabahatliler dendi. 1929'da cezaevleri Adalet Bakanlığı'na bağlandı. Günümüzde cezaevleri niteliklerine göre ikiye ayrılır: Kapalı ve açık cezaevleri. Kapalı cezaevleri de yapı tipine ve barındıracağı hükümlü sayısına göre A tipi, B tipi, F tipi gibi birkaç türe ayrılır. Türkiye'de son dönemde hücre sistemine dayanan F tipi cezaevlerine bir yönelme olmuştur. F tipi cezaevlerinin koşullarını protesto etmek amacıyla yapılan açlık grevlerinde 100’den çok kişi yaşamını yitirmiştir. İlk L tipi hapishane, aralık 2005'te, Sakarya'nın Ferizli ilçesinde açıldı.

Genel bilgiler

Ceza evleri Açık, Yarı-açık ve kapalı olarak üç kategoride sınıflandırılır.

Açık cezaevi

Dıştan koruma ile görevli personeli bulunmayan ve firara karşı herhangi bir koruma tedbiri alınmamış olan cezaevleridir. İyi halli, çalışma gücüne sahip ve firar etmeyeceklerine kanaat getirilen hükümlüler bu cezaevlerine gönderilir. İnfaz ve koruma memuru nezaretinde dışarı çıkmak, ziyaretçilerle serbestçe görüşmek mümkündür. Açık cezaevindeki hükümlülerin bir işte çalışmaları zorunludur. Emekleri karşılığı olarak gündelik ve prim alırlar. İaşe bedelleri kendilerinin kazançlarından tahsil olunduktan sonra geriye kalan tasarrufları tahliyelerinde kendilerine, vefatlarında mirasçılarına ödenir.

Yarıaçık cezaevi

Dıştan koruma ile görevli personeli bulunmayan, ancak firara karşı engelleri olan cezaevleridir. Bu cezaevinde hükümlülerin açık cezaevinde olduğu gibi serbestçe dışarı çıkabilmeleri mümkün değildir. Hükümlüler bir iş veya sanat kolunda çalışmak zorundadırlar. Günümüz Türkiye'sinde yarı açık cezaevi bulunmamaktadır. Yarı açık cezaevleri açık cezaevine dönüştürülmüştür.

Kapalı cezaevi

İçten ve dıştan koruma ile görevli personeli bulunan ve dışarıya temasa imkân vermeyen cezaevleridir. Türkiye’de müstakil tutukevi bulunmadığından kapalı cezaevleri aynı zamanda tutukevi olarak da kullanılmaktadır. Ancak, tutukluların hükümlülerden ayrı mekânlarda barındırılmaları gerekmektedir. Kadın tutuklu ve hükümlülerin de ayrı bölümlerde tutulmaları gerekir. Aynı şekilde, çocuk cezaevi ıslahevi bulunmayan yerlerde çocuk tutuklular ayrı kesimlerde tutulurlar. Çocuk tutuklular hüküm aldıkları zaman yani suçları sabit görüldüğünde çocuk eğitim evlerine nakledilirler. Kapalı cezaevleri, kapasitelerine, tesislerine ve mimari yapılarına göre A tipi, B tipi, C tipi, E tipi, F tipi, L tipi, T tipi, S tipi R tipi ve Yüksek Güvenlikli[1] olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak bazı cezaevleri yapıları itibariyle eşsizlerdir ve tipleri yoktur. Bölge ve kullanım amacına uygun olarak özel plana bağlı olarak yapılmıştır. Ulucanlar Cezaevi Müzesi de cezaevi olarak hizmet verdiği yıllarda tipsiz bir cezaeviydi.

Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne göre 5 Ocak 2015 yılında Türkiye'de 360 adet ceza infaz kurumu bulunmaktadır. 291 adedi kapalı, 53 tanesi açık cezaevidir. Ayrıca 2 çocuk eğitimevi, 5 kadın kapalı, 1 kadın açık ve 3 çocuk kapalı ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Aynı tarihli bilgiye göre toplam mahkûm sayısı 158.537'dir. Bunlardan 22.094 tanesi tutuklu, 136.443 tanesi ise hükümlüdür. Toplam kapasite ise 163.129 kişidir. 2006 yılından itibaren ceza infaz kurumlarının çağdaş standartlara uyumu kapsamında uluslararası normlara uymayan ve fiziki şartları ve kapasiteleri itibarıyla eğitim ve iyileştirmenin kısıtlı yapıldığı ya da hiç yapılamadığı küçük ilçe ceza infaz kurumlarından 169 adedi kapatılmıştır. Bununla birlikte yine 2006 yılından itibaren 83 yeni ceza infaz kurumu açılmış, 32 ceza infaz kurumuna ise ek bina ya da ek açık yapılmak suretiyle toplam kapasite 91.660 kişi arttırılmıştır. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünün çağdaş ceza infaz kurumları yapma ve eski tip ceza infaz kurumlarını kapatma politikası halen devam etmektedir. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünün yayınladığı tabloya göre yıllara göre mahkûm sayıları aşağıdaki gibidir;

Yıl	Mahkûm			Sanık			Toplam
	Genel Suçlulular	"Terör Suçluları"	Adet	Genel Suçlulular	"Terör Suçluları"	Adet
1990	27.731	1.642	29.373	14.488	1.745	16.233	45.606
1991	10.652	395	11.047	14.760	1.044	15.804	26.851
1992	12.301	522	12.823	15.597	3.062	18.659	31.482
1993	14.300	847	15.147	14.681	4.977	19.658	34.805
1994	15.787	1.094	16.881	15.638	6.412	22.050	38.931
1995	20.371	1.637	22.008	17.058	7.025	24.083	46.091
1996	24.651	2.328	26.979	17.697	6.207	23.904	50.883
1997	32.155	4.179	36.334	19.346	4.926	24.272	60.606
1998	31.647	4.239	35.886	19.670	4.835	24.505	60.391
1999	37.986	6.145	44.131	19.953	3.497	23.450	67.581
2000	20.378	4.467	24.855	20.467	4.190	24.657	49.512
2001	22.425	5.116	27.541	24.886	3.182	28.068	55.609
2002	25.514	5.123	30.637	25.928	2.622	28.550	59.187
2003	28.554	4.161	32.715	29.605	1.976	31.581	64.296
2004	23.840	2.170	26.010	30.302	1.618	31.920	57.930
2005	22.765	2.093	24.858	29.475	1.537	31.012	55.870
2006	24.220	2.116	26.336	42.222	1.719	44.141	70.477
2007	34.852	2.418	37.608	47.091	2.102	53.229	90.837
2008	42.234	2.540	45.207	50.470	2.899	58.028	103.235

Cezaevi tipleri

Türkiye'de çeşitli şekillerde adlandırılmış pek çok cezaevi bulunmaktadır. Bu cezaevleri aşağıdaki tabloda ayrıntılarıyla listelenmiştir;

Sinop E tipi cezaevi

Tip	Sayı	Kapasite (single)	Kapasite (complete)	Bilgiler
A	21	24-30	792	1950-1970 yılları arasında inşa edilmiş mahalli tiplerdir. 4 koğuş, banyo, mutfak, kütüphane ve konferans salonu bulunur.
A1	16	24-40	508	A tipine ilaveten: 2 adet hücre ve mutfak olarak da kullanılan koğuşlar.
A2	17	40	744	5 koğuş ve 2 disiplin (inzibat) odası.
A3	31	60	2.295	6 koğuş.
B	16	64	1.068	7 koğuş ve 2 disiplin (inzibat) odası; her koğuş kendi havalandırmasına çıkabilir.
C	7	164-300	1.696	8 koğuş ve 4 disiplin (inzibat) odası
D	2	750	1.732	11 blok, bir adet blok idare tarafından kullanılır ; 230 oda (hücre). E Blok topluca kullanılır (Çamaşırhane,Kütüphane vb.). H ve L bloğunun alt katları disiplin odası. G blokunun birinci ve ikinci katlarında 10 adet müşahede odası. Bu blokta ayrıca revir de bulunur.
E	45	600-1.000	29.753	2 katlı koğuş sistemine uygun inşa edilmiştir. Daha sonra 2, 4, 6, 8 ve 10 kişilik odalar haline getirilmiştir. Her odanın kendi havalandırması bulunur. Alt katlar yemekhane, üst katlar yatakhanedir.
F	13	368	4.966	Bkz. F tipi Cezaevleri
H	5	500	3.255	2 katlı koğuş sistemine uygun inşa edilmiştir. 200 adet tek 100 adet 3 kişilik odalar bulunur.
K1	83	60	3.553	Mahalli bölgelerde bulunur. 4 koğuş ve disiplin (inzibat) odası bulunur. Her koğuşun havalandırması vardır.
K2	24	60-150	1.446	K1 gibi 6 koğuş ve 2 disiplin (inzibat) odası bulunur.
L	16		15.084	Kapalı cezaevleri, büyük şehirlerin eski cezaevleri bu şekilde adlandırılır..
M	24		9.107	2 katlı koğuş sistemine uygun inşa edilmiştir. 4, 6, 8, 10 kişilik koğuşlar bulunur. Her koğuşun havalandırması bulunur. 6 disiplin odası vardır.
T	4	616	6.277	T tipi cezaevi Bakırköy'de Metris No. 1, Bakırköy Metris No. 2, Ümraniye Erzurum/Oltu ve Osmaniye'de bulunur. 8 tutuklu için 72 oda, 3 kişilik 8 adet 16 adet koğuş 3 kişilik yaşama ve uyuma alanı 8 kişilik uyuma ve yaşam alanı. 8 kişilik egzersiz odası. Spor salonu. 45 kişilik açık, 36 kişilik kapalı görüş alanı. Avukatların mahkûmlar ile görüştüğü 32 kişilik oda.
F(o)	1	350	350	kadınlar için açık cezaevi
F(c)	Paşakapısı			Kadınlar için kapalı cezaevi. Paşakapısı ve Bakırköy'de bulunur.
	Bakırköy	506		2008 yılında yapımına başlanmıştır. 12 kişi için 38 ünite, üç kişilik ve 44 adet koğuş için 2 ünite.
	Sincan	352		Ankara'ya yakın bir ilçededir. 12 kişilik 24 ünite, Üç kişilik ve 28 adet koğuş için 12 ünite.
K(c)	3		366	Kapalı çocuk cezaevi
K(e)	3	100-250	360	Çocuklar için eğitim merkezi; 12-18 yaş arası çocuklar burada tutulur. Bazı zamanlar eğitim 21 yaşına gelinceye dek sürebilir.
(c)	23		6,277
(o)	28		6,405
(o)	38		2,617
R	2	158	316	Rehabilitasyon merkezleridir. Fiziki olarak engeli bulunan ve diğer kapalı cezaevlerinde kalması durumunda hayatını idame ettirmekte büyük güçlükler yaşayacak hükümlü ve tutuklular bu tipteki kurumlara nakledilirler. 1 Adet İzmir Menemen 1 adet de İstanbul Metris kampüsünde bulunmaktadır. İnfaz ve koruma memurlarının yanı sıra hastabakıcılar da görev yapmaktadır.
S	1	552	552	2017 Yılından itibaren yapımlarına başlanan kurumlardır. Ağırlıklı olarak tek kişilik oda şeklinde mimari yapıya sahiptir. Iğdır'da bulunmaktadır.

Dış bağlantılar

• Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü İnternet sayfası
• Avrupa Konseyi
• Demokratik Türkiye Formu - Günlük,haftalık ve özel insan hakları raporları

1. "CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ". cte.adalet.gov.tr. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.