Talat Aydemir

Talat Aydemir (d. 1917, Söğüt, Bilecik – ö. 5 Temmuz 1964, Ankara), Türk asker. 22 Şubat 1962 ve 20-21 Mayıs 1963'te iki başarısız askeri darbe girişimine önderlik etmiştir.

Talat Aydemir
Doğum 1917
Söğüt, Bilecik, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 5 Temmuz 1964 (47 yaşında)
Ulucanlar, Altındağ, Ankara
Bağlılığı  Türkiye
Hizmet yılları 1940-1962
Rütbesi Albay
Savaşları/Çatışmaları Kore Savaşı

Yaşamı

1940 yılında Kara Harp Okulunu ve 1954 yılında Kara Harp Akademisini bitirerek kurmay subay oldu. 1956-1959 yılları arasında Demokrat Parti iktidarına karşı darbe yapmak için örgütlenen cuntada çalıştı. 1959 yılında Kore'ye gitti. 1960 Haziranı'na kadar Güney Kore'de kaldığı için 27 Mayıs Darbesi'ne (1960) katılamadı. Yurda dönünce Milli Birlik Komitesine (MBK) giremedi. Bu da MBK'ye kişisel kırgınlık duymasına neden oldu. Kore dönüşünde, kurmay albay rütbesindeyken önemli bir görev olan Kara Harp Okulu komutanlığına atandı. 27 Mayısçıların, Ondörtler'i de içeren "radikal" kesimi içinde yer alıyordu. Bu kesimde oturmuş bir düşünce birliği olmamakla birlikte, askerî yönetimin sürmesi, otoriter reformculuk, parlamentarizmi küçük görme gibi asgari müştereklerde birleşiliyordu. 1960'ın sonunda MBK'nin "ılımlı" kanadı "radikal" kanadı tasfiye etti, ama MBK içinde olmayan Aydemir bu gelişmeden etkilenmedi. Kendisiyle beraber hareket edenlerin çoğu Albay olduğu için, Aydemir'e ''Albaylar Cuntası'nın'' başı deniyordu.

15 Ekim 1961'de seçimlerin yapılmasından sonra, ordu içindeki hoşnutsuzluklar arttı. Kendilerine Silahlı Kuvvetler Birliği (SKB) adını veren bir grup subay 21 Ekim'de seçimlerin, siyasal partilerin ve MBK'nin feshini öngören bir protokol imzaladı. 27 Mayıs'ın hedefine ulaşamadığı, koalisyon hükûmetlerinin gerekli reformları yapamayacağı, bu nedenle yeni bir müdahalenin gerekli olduğu düşüncesindeki Aydemir grubu ile SKB arasında belirli bir ilişki vardı.

Protokolde sözü edilen müdahale çeşitli gelişmeler sonucu gerçekleşmemekle birlikte, ordu içindeki hoşnutsuzluk sürüyordu. İsmet İnönü başkanlığında kurulan hükûmet, bir darbe girişimini önlemek amacıyla aralarında Aydemir'in de bulunduğu bir grup subayı başka yerlere atadı. Bunun üzerine Aydemir, yapılan atama ve tutuklamalara karşı, Ankara'daki askeri birliklerin bir bölümünün katılmasıyla 22 Şubat 1962'de bir darbe düzenledi. Ama ordu, İsmet İnönü'nün yanında yer alınca, yalnız kalan Aydemir hükûmetle anlaşarak teslim oldu. Bu anlaşma uyarınca 22 Şubatçılar yargılanmadılar, yalnızca emekliye ayrıldılar.

9 Temmuz 1962'de "Kanunun suç saydığı bir cürmü övdüğü" iddiasıyla tutuklandı. 18 Temmuz'da tahliye edildi.[1]

Aydemir bundan sonra da darbeci etkinliklerini sürdürdü. 20 Mayıs 1963'te, Anayasa'da öngörülen reformların gerçekleştirilmediği gerekçesiyle, Kara Harp Okulu'nun katılmasıyla ikinci darbe girişiminde bulundu. Bu girişim de İnönü'nün direnişiyle bastırıldı.

Aydemir, birçok subay, Kara Harp Okulu öğrencileri ve Ondörtler'den bazılarıyla birlikte yargılandı. Yapılan yargılamadan sonra, 5 Eylül 1963'te Süvari Binbaşı Fethi Gürcan ile birlikte "Anayasayı Tadil ve Tağyire teşebbüs" suçundan idama mahkûm edildi.[2] TBMM'nin de kararı onaylaması üzerine idam cezası 11 Mart 1964 tarihinde kesinlik kazandı. 27 Haziran 1964 günü sabaha karşı hücresinden alınarak infaz için cezaevi müdürünün odasına getirildi ise de avukatının yaptığı bir son dakika başvurusu ile infaz ertelendi. Bu son hukuki girişimlerin de etkisiz kalmasının ardından, 5 Temmuz 1964'te Ankara Merkez Cezaevi'nde asılarak idam edildi. Vasiyetnamesinde, bir zamanlar komutanı olduğu Kara Harp Okulu'na gömülmek istediğini yazdı.[3]

Aydemir'in darbe girişimlerinin belirgin bir programı yoktu. Bu girişimlerde askeri-otoriter bir reformculuk isteği ve kimi kişisel tutku ve çekişmeler belirleyiciydi.[4]

Şadan Aydemir ile evli olan Aydemir, Tülin ve Metin adı iki çocuk babası idi.[5] Anne tarafından eski maliye bakanlarından Ekrem Alican'ın yeğenidir.[6]

Talât Aydemir'in anılarının bir bölümü 1965 yılında Akşam gazetesinde yayımlanmış ve hemen sonra Talat Aydemir’in Hatıraları adıyla MAY Yayınları tarafından ilk cildi yayımlanmıştır.[7] Kendi el yazısı ile kaleme aldığı bütün anıları 2010 yılıda Yapı Kredi Yayınları tarafından Hatıratım adıyla yayımlandı.

Kaynakça
  • Büyük Larousse
  • Hatıratım - Talat Aydemir - Yapı Kredi Yayınları

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Talat Aydemir tahliye edildi. 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Millyet, 19/07/1962
  2. Talat Aydemir idam edildi., Millyet, 5/07/1962
  3. "12 Mart Belgeseli 4. Bölüm | Baskın | 32.Gün Arşivi". 12 Mart Belgeseli. 32. Gün Arşivi. 13 Mart 2017. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2020.
  4. "Talat Aydemir", Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition, 1994.
  6. Alican'ın açıklaması 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Millyet, 23/02/1962
  7. "Hatıratım". 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2017.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.