1961 Türkiye genel seçimleri

1961 Türkiye genel seçimleri, 15 Ekim 1961 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi 12. yasama döneminde görev yapacak 450 milletvekilini belirlemek için yapılan genel seçim. 27 Mayıs Darbesi'nin ardından yapılan ilk genel seçimlerdir.

1961 Türkiye genel seçimleri

15 Ekim 1961
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Birinci parti İkinci parti   Lider İsmet İnönü Ragıp Gümüşpala Parti Cumhuriyet Halk Partisi Adalet Partisi (Türkiye) Liderlik tarihi 10 Kasım 1938 11 Şubat 1961 Liderin bölgesi Malatya İzmir Son seçim 178 sandalye, %41,1 Yeni parti Sandalye 173 158 Değişim 5 Aldığı oy 3.724.752 3.527.435 Oran %36,7 %34,8 Değişim %4,4   Üçüncü parti Dördüncü parti   Lider Osman Bölükbaşı Ekrem Alican Parti Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Yeni Türkiye Partisi (1961) Liderlik tarihi 16 Ekim 1958 13 Şubat 1961 Liderin bölgesi Ankara Sakarya Son seçim Yeni parti Yeni parti Sandalye 54 65 Aldığı oy 1.415.390 1.391.924 Oran %13,9 %13,7
Önceki Başbakan Cemal Gürsel Seçilen Başbakan İsmet İnönü Cumhuriyet Halk Partisi

Gelişmeler

27 Mayıs Darbesi sonrası demokrasiye dönüş sürecinde, kapatılan Demokrat Partinin (DP) oy tabanına yönelen iki parti kuruldu; Adalet Partisi (AP) ve Yeni Türkiye Partisi (YTP). AP başkanlığına, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) gelebilecek olası tepkilere karşı Genelkurmay eski başkanı Ragıp Gümüşpala, YTP başkanlığına da Millî Birlik Komitesi (MBK) döneminin ilk hükûmetinde Maliye bakanı olan Ekrem Alican getirildi.

DP'nin oy tabanına yönelen AP ve YTP'nin propagandaları, çalışmaları, DP'yi deviren TSK'nın tepkisiyle karşılaştı. MBK'nın Çankaya Köşkü'nde siyasal parti temsilcileriyle yaptığı bir yuvarlak masa toplantısından sonra ortak bir bildiri yayımlandı (5 Şubat 1961). DP iktidarının meşruluğunu yitirdiği vurgulandıktan sonra siyasi amaçlarla DP önderlerinin savunulmaması, devrimlerin ve dini inançların propaganda konusu yapılmaması, seçimlerin yasallığının tartışılmaması gerektiği belirtildi.

Seçim öncesi dönemde, sosyalist eğilimli Türkiye İşçi Partisinin (TİP) kurulmasına izin verildi. TİP, birer kitle partisi olan öteki partilerden farklı olarak, bir sınıfı, emekçileri temsil ettiğini açıkladı. On beş ilde örgütlenmesini tamamlayamadığı için Ekim 1961'deki genel seçimlere katılamadı.

15 Ekim'deki milletvekili seçimlerinde, önceki seçimlerde uygulanan liste usulü çoğunluk sistemi terk edilerek, Cumhuriyet tarihinde ilk kez nispi temsil sistemi (çevre barajlı D'Hondt sistemi) uygulandı.[1]

Tek başına iktidar olmayı bekleyen Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), yüzde 36,7 oy oranıyla 173 milletvekilliği kazanarak TBMM'de birinci parti olmasına rağmen çoğunluğu elde edemedi. AP 158, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) 54 ve YTP 65 milletvekilliği kazandı. Hiçbir parti mutlak çoğunluğu kazanamadığı için CHP ile AP arasında bir koalisyon hükûmeti kuruldu. Bu Türkiye'de kurulan ilk koalisyon hükûmeti oldu.

Sonuçlar

1961 genel seçimlerinin sonuçları:[2]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen	12.925.395
Toplam Kullanılan Oy	10.522.716
Toplam Geçerli Oy	10.141.233
Geçersiz/Boş Oy	381.483
Katılım Oranı (%)	81,4
Milletvekili Sayısı	450

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Cumhuriyet Halk Partisi	İsmet İnönü	3.724.752	36,7	4,39	173	5
	Adalet Partisi	Ragıp Gümüşpala	3.527.435	34,8	Yok	158	Yok
	Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi	Osman Bölükbaşı	1.415.390	13,9	Yok	54	Yok
	Yeni Türkiye Partisi	Ekrem Alican	1.391.924	13,7	Yok	65	Yok
	Bağımsızlar		81.732	0,8	0,72	0
Toplam			10.141.233	100		450	152

İllere Göre Seçim Sonuçları

İllere göre 15 Ekim 1961 genel seçim sonuçları;[3]

İl	Mv Sayısı	CHP	%	AP	%	CKMP	%	YTP	%	BAĞ	%	Toplam
Adana	12	108.161	43,9	126.365	51,3	10.347	4,2	-	-	1.687	0,7	246.560
Adıyaman	4	31.034	37,5	2.372	2,9	8.881	10,7	40.423	48,9	-	-	82.710
Afyonkarahisar	7	42.032	25,0	47.715	28,4	76.349	45,4	1.972	1,2	-	-	168.068
Ağrı	3	21.759	32,4	7.411	11,0	23.094	34,3	14.974	22,3	-	-	67.238
Amasya	4	39.940	38,8	55.548	53,9	7.469	7,3	-	-	-	-	102.957
Ankara	21	181.147	38,7	92.734	19,8	166.535	35,6	23.646	5,1	3.522	0,8	467.584
Antalya	7	51.952	35,1	90.614	61,2	5.560	3,8	-	-	-	-	148.126
Artvin	3	29.158	44,2	30.197	45,8	6.563	10,0	-	-	-	-	65.918
Aydın	8	59.587	30,9	124.272	64,4	7.326	3,8	1.790	0,9	-	-	192.975
Balıkesir	11	101.784	35,7	167.088	58,5	11.933	4,2	4.670	1,6	-	-	285.475
Bilecik	2	27.684	41,5	33.900	50,8	5.140	7,7	-	-	-	-	66.724
Bingöl	2	12.768	31,1	-	-	4.814	11,7	22.442	54,6	1.071	2,6	41.095
Bitlis	2	11.496	30,8	-	-	8.310	22,3	17.465	46,9	-	-	37.271
Bolu	6	40.150	28,8	32.353	23,2	26.497	19,0	40.321	28,9	-	-	139.321
Burdur	3	29.595	43,7	24.600	36,3	-	-	13.593	20,0	-	-	67.788
Bursa	11	87.410	29,3	188.362	63,1	16.792	5,6	6.114	2,0	-	-	298.678
Çanakkale	5	49.304	35,0	43.730	31,1	13.942	9,9	33.720	24,0	-	-	140.696
Çankırı	4	20.910	23,2	12.741	14,2	56.166	62,4	-	-	200	0,2	90.017
Çorum	7	50.563	29,6	89.903	52,7	27.502	16,1	-	-	2.741	1,6	170.709
Denizli	7	65.426	40,0	92.355	56,4	2.904	1,8	2.119	1,3	811	0,5	163.615
Diyarbakır	7	39.857	32,8	23.401	19,2	6.331	5,2	52.012	42,8	-	-	121.601
Edirne	5	42.551	38,5	29.075	26,3	11.182	10,1	27.046	24,4	811	0,7	110.665
Elazığ	5	30.017	35,3	35.909	42,2	18.610	21,9	573	0,7	-	-	85.109
Erzincan	4	39.438	48,5	3.893	4,8	1.648	2,0	36.033	44,3	374	0,5	81.386
Erzurum	9	53.008	28,1	13.748	7,3	35.262	18,7	85.468	45,3	1.314	0,7	188.800
Eskişehir	6	51.627	35,2	54.841	37,4	36.171	24,7	2.640	1,8	1.227	0,8	146.506
Gaziantep	7	73.766	47,0	46.066	29,4	4.313	2,7	32.766	20,9	-	-	156.911
Giresun	6	48.162	34,8	3.860	2,8	32.439	23,4	53.996	39,0	13	0	138.470
Gümüşhane	4	32.784	37,8	23.225	26,8	-	-	30.714	35,4	-	-	86.723
Hakkâri	1	8.846	41,3	667	3,1	-	-	5.426	25,3	6.491	30,3	21.430
Hatay	7	54.279	37,3	31.588	21,7	5.145	3,5	49.697	34,1	4.920	3,4	145.629
Isparta	4	30.357	33,6	46.155	51,1	-	-	13.886	15,4	-	-	90.398
İçel	7	67.483	41,2	90.903	55,5	5.457	3,3	-	-	-	-	163.843
İstanbul	31	270.920	38,2	296.568	41,8	87.696	12,4	23.473	3,3	31.216	4,4	709.873
İzmir	17	174.014	39,6	241.753	55,1	13.456	3,1	6.388	1,5	3.409	0,8	439.020
Kars	9	83.806	47,8	38.115	21,7	-	-	53.365	30,4	-	-	175.286
Kastamonu	7	53.131	30,7	16.125	9,3	44.185	25,5	59.903	34,6	-	-	173.344
Kayseri	8	72.405	41,6	77.751	44,7	13.971	8,0	8.242	4,7	1.633	0,9	174.002
Kırklareli	4	38.653	40,3	13.774	14,4	8.225	8,6	35.240	36,7	-	-	95.892
Kırşehir	3	16.048	25,8	6.591	10,6	39.560	63,6	-	-	-	-	62.199
Kocaeli	5	42.752	38,8	49.404	44,8	15.507	14,1	2.609	2,4	-	-	110.272
Konya	16	120.768	34,6	81.098	23,2	88.761	25,4	58.614	16,8	-	-	349.241
Kütahya	6	40.177	27,4	50.156	34,2	53.155	36,2	3.237	2,2	-	-	146.725
Malatya	6	89.252	67,3	5.556	4,2	7.145	5,4	30.671	23,1	-	-	132.624
Manisa	11	86.721	32,6	159.369	59,9	18.667	7,0	-	-	1.307	0,5	266.064
Maraş	6	48.694	38,9	65.069	52,0	7.514	6,0	2.456	2,0	1.453	1,2	125.186
Mardin	6	50.734	43,3	-	-	25.622	21,8	40.927	34,9	-	-	117.283
Muğla	5	46.398	38,5	71.698	59,4	2.532	2,1	-	-	-	-	120.628
Muş	3	16.530	31,3	10.779	20,4	2.274	4,3	23.162	43,9	-	-	52.745
Nevşehir	3	23.034	31,9	23.473	32,5	25.608	35,5	-	-	-	-	72.115
Niğde	5	34.305	30,8	32.912	29,5	39.611	35,5	4.619	4,1	-	-	111.447
Ordu	8	62.890	40,5	38.212	24,6	10.734	6,9	43.417	28,0	-	-	155.253
Rize	4	27.994	31,6	47.315	53,4	11.984	13,5	1.348	1,5	-	-	88.641
Sakarya	6	37.333	28,0	51.242	38,4	16.578	12,4	28.039	21,0	197	0,1	133.389
Samsun	11	89.220	36,8	141.387	58,3	12.068	5,0	-	-	-	-	242.675
Siirt	4	33.576	47,7	-	-	-	-	35.879	51,0	938	1,3	70.393
Sinop	4	34.612	37,2	24.388	26,2	33.988	36,6	-	-	-	-	92.988
Sivas	11	90.290	39,2	11.055	4,8	22.546	9,8	101.245	44,0	5.293	2,3	230.429
Tekirdağ	4	39.577	36,4	7.505	6,9	7.979	7,3	53.675	49,4	-	-	108.736
Tokat	7	63.617	38,2	26.567	15,9	9.513	5,7	66.901	40,2	-	-	166.598
Trabzon	9	69.014	39,5	90.012	51,5	11.818	6,8	3.993	2,3	-	-	174.837
Tunceli	2	15.466	35,1	-	-	3.137	7,1	15.587	35,4	9.821	22,3	44.011
Urfa	7	51.544	42,9	24.741	20,6	7.299	6,1	36.456	30,4	-	-	120.040
Uşak	3	29.398	41,7	14.592	20,7	26.540	37,6	-	-	-	-	70.530
Van	3	20.963	32,6	5.085	7,9	13.757	21,4	24.428	38,0	-	-	64.233
Yozgat	6	47.186	32,7	17.614	12,2	63.825	44,2	14.544	10,1	1.283	0,9	144.452
Zonguldak	9	69.695	31,8	121.938	55,7	27.453	12,5	-	-	-	-	219.086
Türkiye	450	3.724.752	36,7	3.527.435	34,8	1.415.390	13,9	1.391.924	13,7	81.732	0,8	10.141.233

Ayrıca bakınız

• 21 Ekim Protokolü

Kaynakça

1. Erol Tuncer (2006). "Türkiye'de Seçim Uygulamaları/Sorunları Işığında Temsilde Adalet‐Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği". anayasa.gov.tr. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
2. 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
3. "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.