Yahya Jammeh

Yahya Abdul-Aziz Jemus Junkung Jammeh ya da kısaca Yahya Jammeh (d. 25 Mayıs 1965), Gambiyalı asker ve siyasetçi. Jammeh, Afrika ülkesi Gambiya'nın 1994-2017 yılları arası devlet başkanlığını yürütmüştür. Jammeh'in görev süresi 19 Ocak 2017 tarihi itibarıyla bitmiş olsa da kendisi seçim sonuçlarını tanımadığını ve makamı terk etmeyeceğini açıklamış[2], 20 Ocak 2017 tarihinde rakibi Barrow'un şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklaması doğrultusunda görevi bırakmayı kabul ettiği ifade edilmiştir.

Yahya Jammeh
2. Gambiya Devlet Başkanı
Görev süresi 22 Temmuz 1994 - 21 Ocak 2017[1]
Yerine geldiği	Dawda Jawara
Yerine gelen	Adama Barrow
Kişisel bilgiler
Doğum	25 Mayıs 1965 Kanilai

Diola etnik grubuna mensup olan ailesi Senegal'den göç ederek Gambiya'nın sınıra yakın yerleşim yeri olan Kanilai'ye yerleşmişlerdir. Eğitimine devam ettiği bir dönemde Nisan 1984'te eğitim hayatını keserek askeri/polis bir birlik olarak ileride oluşturulacak olan Gambiya Ulusal Ordusu'nun (Gambia National Army - GNA) önceli olarak kurulan Gambiya Ulusal Jandarması'na (Gambia National Gendarmerie - GNG) katılmıştır. Bu birlik içerisinde eğitilmek üzere Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiştir. Aralık 1989 tarihinden itibaren devlet başkanı Dawda Jawara'nın koruma birliği içerisinde yer almıştır. Liberya'ya gönderilen Gambiya barış gücü personelleri arasında yer alan Jammeh, ilerleyen dönemlerde tekrar ABD'nin yanı sıra Türkiye'de de eğitim almaya devam etmiştir.

Gambiya'nın komşu ülkeleri, Aralık 2016'da yapılan genel seçimlerde yenilgisini kabul etmeyi reddettikten sonra Jammeh'i Ekvator Ginesi'ne sürgüne zorladı. Jammeh 1994'te bir darbede ile iktidarı ele geçirdikten sonra düzenli olarak seçimler yapmaya devam etti, ancak daha sonra yargısız infazlar, işkence ve keyfi gözaltı da dahil olmak üzere insan hakları ihlallerinden suçlandı. Bunlar 2019'da halefi Cumhurbaşkanı Adama Barrow tarafından kurulan Hakikat, Uzlaşma ve Tazminat Komisyonu'nun halka açık duruşmalarında yayınlandı fakat Jammeh komisyonla işbirliği yapmayı reddetmiştir.

İktidara gelişi

22 Temmuz 1994 tarihinde teğmen rütbesi ile içinde bulunduğu askeri polis teşkilatı ile birlikte devlet başkanı Jawara'ya karşı kansız bir darbe gerçekleştirerek devlet başkanlığı makamına kendisi oturmuştur.[3] Oluşturduğu askerî cunta Armed Forces Provisional Ruling Council ismi ile kendi önderliğinde ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Ekim 1994'te yapılan ilk açıklamada oluşan olağanüstü hâlin 1998 yılına kadar süreceği belirtilmiş ancak Jammeh açıklamanın aksine 1996'da ilk devlet başkanlığı seçimlerinin gerçekleştirilmesine onay vermiştir.[4] Jammeh seçimler gerçekleştirilmeden önce 8 Eylül 1996'da ordudan ayrılmıştır. Jammeh kurduğu yeni partisi Vatansever Kalkınma ve Yeniden Uyarlanma İçin İttifak (Alliance for Patriotic Reorientation and Construction) ile girdiği seçimlerden galibiyetle ayrılarak devlet başkanlığını resmen elde etmiştir. Jammeh elde ettiği bu başkanlık ile dönemin en genç devlet başkanı unvanına sahip olmuştur.

18 Ekim 2001 yılında gerçekleştirilen seçimlerden de oyların %53'ünü alarak galibiyetle ayrılan Jammeh, makamda kalmaya devam etmiştir.

Jammeh'in Moritanya'da bulunduğu bir dönemde, 22 Eylül 2006'da kendisine karşı bir askerî darbenin planlandığı bilgisi nedeniyle ülkesine geri dönen Jammeh, darbe planlayıcılarını vatana ihanet suçlaması ile tutuklatmış, darbe planlayıcısı olarak düşünülen ordu generali Ndure Cham ise komşu ülke Senegal'e kaçmıştır.[5] Görülen davalar sonucunda Nisan 2007'de açıklanan karar doğrultusunda on subay davada suçlu bulunmuş, dört subay ise ömür boyu hapis cezasına çarptırılmıştır.[6]

22 Eylül 2006 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerde üçüncü kez katılan Jammeh, oyların %67,3'ünü alarak tekrar seçilmiştir. Kasım 2011'de gerçekleştirilen seçimlerde oyların %72'sini alan Jammeh, dördüncü dönem başkanlığını garantilemiştir.

2008 yılında, İtalya Palermo'da Güvenlik ve Barış İçin Uluslararası Parlamento'su tarafından barış arayışı ödülüne layık görülmüştür.[7] 2008 yılında Kentucky'de ABD Dışişleri Valisi Steven L. Beshear tarafından Jammeh'e fahri Kentucky albayı unvanı verilmiştir.

Jammeh Aralık 2015'te yaptığı açıklama ile ülkesinin bundan sonra İslam devleti olacağını ifade etmiştir.

Düşüşü ve ülkeyi terketmesi

1 Aralık 2016 tarihinde gerçekleştirilen 2016 devlet başkanlığı seçimlerinde bir kez daha aday olan Jammeh, söz konusu seçimlerde muhalif siyasi partilerinin ortak adayı olarak seçimlere katılan Adama Barrow'a karşı yenilerek 22 yıllık devlet başkanlığı görevini 2017 itibarıyla Barrow'a teslim edecektir.[8] Jammeh seçim sonuçlarının açıklanmasının ardından yaptığı ilk açıklamada ortaya çıkan durumu kabul ettiğini ifade etse de, 9 Aralık 2016 tarihinde yaptığı yeni bir açıklamada sonuçları kabul etmediğini ve yeni seçimlerin yapılması gerektiğini ifade etmiştir.[9][10][11]

Jammeh'in sonuçları kabul etmemesinin ve görevi bırakmayacağını açıkladıktan sonra yeni seçilen Barrow komşu ülke Senegal'e gitmiştir. Jammeh'in yetkilerini kullanarak olağanüstü hâl ilan etmesi sonrasında bu kararın Gambiya meclisi tarafından da onaylanması ile birlikte 90 günlük OHAL ilan edilmiştir.[12] Bölgesel grup olan Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Senegal ve Nijerya önderliğinde olmak üzere Jammeh'in barışçıl yöntemlerle görevi bırakması gerektiğini ifade etmiş, bu durumun olmaması ve Jammeh'in 19 Ocak'ta görevi teslim etmemesi halinde askerî müdahalenin söz konusu olabileceğini bildirmişlerdir.[13] Afrika Birliği yaptığı açıklamada 19 Ocak tarihinden itibaren Jammeh'i Gambiya başkanı olarak tanımayacağını ifade etmiştir.[14] Jammeh tüm bu açıklamalara rağmen görevi bırakmayacağını açıklamıştır. Yaşanan bu süreçte Jammeh'in makamı terk etmemesi ve tanınan sürenin de dolması nedeniyle Senegal'in askeri birliklerini Gambiya sınırına yerleştirdiği açıklanmış, Nijerya'nın Gambiya açıklarına gemi gönderdiği ifade edilmiştir.[15]

Sürgün

Ülkenin seçilen yeni devlet başkanı Barrow 20 Ocak 2017 tarihinde şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklama ile Jammeh'in görevi bırakmayı kabul ettiğini ve ülkeyi terk edeceğini açıklamıştır.[16]

Jammeh bu açıklamadan bir gün sonra 21 Ocak 2017 tarihinin sabah saatlerinde devlet televizyonunda yaptığı açıklamada tek bir damla kanın bile dökülmesine gerek olmadığını ifade ederek görevi bırakmayı kabul ettiğini açıklamıştır.[17][18] Jammeh aynı günün akşamında kendisini ikna etmek için Gambiya'da bulunan Gine devlet başkanı Alpha Condé ile birlikte ülkesini terk ederek sürgüne Gine'ye gitmiş,[19] buradan da kısa bir süre sonra Ekvator Ginesi'ne geçmiştir.[20]

Jammeh sürüldükten sonra, Adama Barrow'un özel danışmanı Mai Ahmad Fatty, Ocak 2017'nin sonlarında Jammeh'in devletin hazinesinden 11.4 milyon dolar çaldığını ve geçen haftasında lüks araçları için bir kargo uçağı kullandığını iddia etti. Maliye Bakanlığı ve Gambiya Merkez Bankasındaki teknisyenler tarafından onaylanarak, hazinenin neredeyse boş olduğunu da sözlerine ekledi.[21] Jammeh'in yaklaşık bir ay sonra iki bakan, sosyal güvenlikten, limanlardan ve ulusal telekomünikasyon şirketinden en az 50 milyon dolar para çektiğini iddia etti. Ayrıca, 4.5 milyon dolara mal olan özel jetinin, devletin emeklilik fonundan satın alındığını iddia ettiler. Hükûmet, Jammeh'in eylemlerinin ülkeyi 1 milyar dolardan fazla borç ile terk ettiğini belirtti.[22] Reuters ajansı, Jammeh'in yardım derneği hakkında 24 Şubat 2017'de yayınladığı bir raporda, Jammeh Vakfı'ndan alınan fonların vakıf projelerine değil Jammeh'in kendisine gittiğini belirtti. Adalet Bakanı 10 Mart'ta hükûmetin sadaka banka hesabı kişisel kullanımı da dahil olmak üzere maliyesine ilişkin soruşturma açacağını açıkladı.

Jammeh, Mart 2017'de Ekvator Ginesi'ndeki bir çiftlikte fotoğraflandı.[23] Bir Gambiya mahkemesi, Jammeh'in cumhurbaşkanlığı sırasında kamuya ait telekomünikasyon şirketi Gamtel aracılığıyla kamu maliyesinin 50 milyon dolarını kendi banka hesaplarına tahsis ettiğini bildirdi ve Mayıs 2017'de Gambiya'daki kalan varlıklarını dondurdu.[24]

21 Aralık 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, ABD Başkanı Donald Trump Magnitsky Yasası kapsamında ABD merkezli varlıklarının engellenmesi gereken kişiler arasında Yahya Jammeh'inde isminin eklenmesi kararını verdi.[25][26]

Haziran 2018'de Gambiya hükûmeti, sağlık ve eğitim projeleri için para toplamak amacıyla Jammeh'in lüks otomobil ve uçak filosunu açık artırmaya karar verdi.

Bir hükûmet sözcüsü BBC'ye verdiği demeçte, 12 Ocak 2020'de Jammeh'in güvenliği garanti edilemediği için izinsiz olarak Gambiya'ya dönmemesi konusunda uyarıldı.[27]

Kaynakça

1. Gambiya meclisi 19 Ocak 2017'de görev süresi dolan Jammeh'in görev süresini uzattı
2. Yahya Jammeh makamı bırakmayı reddetti
3. Wiseman, John A., Africa South of the Sahara 2004 (33rd edition): The Gambia: Recent History, Europa Publications Ltd., 2004, Sayfa 456
4. "www.state.gov". 17 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
5. Gambiya'da olası darbe engellenmiştir
6. Darbe girişimi davasının sonuçları açıklandı
7. Jammeh ödüle layık görüldü
8. 2016 seçimleri ile 22 yıllık Jammeh iktidarı sona erdi
9. Jammeh sonuçları kabul ettiğini açıklamıştır
10. Jammeh seçim sonuçlarını tanımadığını ifade etti
11. "Yahya Jammeh seçimlerde usulsüzlük olduğunu iddia ederek yeni seçimler talep ediyor". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
12. Jammeh ülkede OHAL ilan etti
13. Jammeh'e askeri müdahale sinyali
14. Afrika Birliği'nden Jammeh açıklaması
15. "Senegal birlikleri Gambiya sınırında". 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2017.
16. Jammeh görevi bırakıp ülkeyi terk edecek
17. "Jammeh görevi bırakmayı kabul ettiğini açıkladı". 29 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017.
18. Jammeh devlet televizyonunda ayrılığını açıkladı
19. "Jammeh, Gine'ye sürgüne gitti". 23 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017.
20. "Eski devlet başkanı Jammeh Ekvator Ginesi'ne gitti". 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2017.
21. Jason Burke (23 Ocak 2017). "Exiled former president Yahya Jammeh 'stole $11.4m' from the Gambia". The Guardian. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017.
22. Ruth Maclean, Saikou Jammeh (23 Şubat 2017). "New claims over scale of ex-Gambian leader's theft from state coffers". The Guardian. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017.
23. Ismail Akwei, "Exiled Yahya Jammeh works on Equatorial Guinea farm 'for the cameras'", Africanews, 22 March 2017.
24. "Gambian authorities seize ex-president Jammeh's bank accounts". 6 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2017.
25. Trump, Donald (21 Aralık 2017). "Executive Order Blocking the Property of Persons Involved in Serious Human Rights Abuse or Corruption". Whitehouse.gov. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
26. "Issuance of Global Magnitsky Executive Order; Global Magnitsky Designations". Treasury.gov. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
27. "Yahya Jammeh warned not to return to The Gambia". BBC. 12 Ocak 2020. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.

Dış bağlantılar

• Gambiya hükumetinin resmi sitesi29 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yahya Jammeh hakkında bilgiler