Yalıtaşı

Yalıtaşı, kıyı bölgesinin gelgit arası kesiminde kum ve çakıl boyutlu sedimanların karbonat çimento (kalsit veya aragonit) ile bağlanarak taşlaşması sonucu oluşmuş sedimanter yapıdır. Çimentolu tortul kayaçlar bulunduğu yere bağlı olarak, yalıtaşlarını oluşturmak için çimentolu tortul kabukları, mercan parçaları, farklı türde kaya parçaları ve diğer malzemelerin değişken bir karışımından oluşabilir. Yalıtaşı, genellikle tropikal veya subtropikal bölgelerde gelgit bölgesi içinde oluşurlar. Ancak, kuvaternerde oluşan yalıtaşları kuzey ve güney yarımkürelerin 60 'enlemine kadar görülmektedir.

Yalıtaşı Réunion Adası Sahi

Mercan ve kabuk parçaları gösteren detay

Genel bakış

Yalıtaşları, kıyı bölgesinin gelgit arası kesiminde kum ve çakıl boyutlu sedimanların karbonat çimento (Mg kalsit veya aragonit, Bricker, 1971) ile bağlanarak taşlaşması sonucu oluşmuş sedimanter yapılardır. (Vousdoukas vd., 2007). Kıyı önü ve kıyı gerisinde kıyıya paralel bir şekilde ve denize doğru belirli bir eğimle (genelde 2-5° arası) dalan ve kalınlığı birkaç 10 cm’ den 2 m’ ye varan tabakalar halinde bulunan sedimanların çok hızlı bir şekilde taşlaştıkları ve yalıtaşlarını oluşturdukları bilinmektedir. (Neumeier, 1998; Vieira ve Ros, 2007). Genelde birkaç yüzyıl içinde taşlaştıkları tahmin edilse de (Dalongeville ve Sanlaville, 1984; Neumeier, 1998), Emery vd., (1954), II. Dünya Savaşı sırasında kullanılmış mühimmat parçalarının tamamen yalıtaşları içinde korunduğu tabakalar gözlemlemişlerdir. Ayrıca birkaç sene gibi çok kısa bir sürede taşlaşmış yalıtaşlarının varlığı da bilinmektedir. (Frankel, 1968; Easton, 1974; Chivas vd., 1986). Yalıtaşları, sadece kıyı şeridinin doğasını kumsal bir sahilden kayalık alanlara dönüştürmekle kalmayıp, aynı zamanda sahilin ekolojisini (Brattström, 1992) ve morfodinamiğini (Cooper, 1991) de etkilemektedirler. Yalıtaşları kıyı erozyonuna karşı bir bariyer olarak hareket edebilir. Yalıtaşları, gelgitle bölgede belirgin tabakalanma oluşturması nedeniyle, geçmişteki deniz seviyesinin bir göstergesi olarak kabul edilir.

Çimentolaşma ve yalıtaşı oluşumu

Genellikle yalıtaşı yapışma alanı farklı kuşaklara karşılık gelebilir. Çeşitli seviyelerde birbirinden ayrılır. Genç olanlar sahil tarafında olduğundan, büyük olasılıkla bunlar pekişmemiş kum altındadır. Oluşum dış kısmında yer alır. Onlar da denize genel bir eğim var gibi görünür. Birden fazla çatlak ve boşlukları ile karakterize yalıtaşı oluşumlarının çeşitli görünümleri vardır. Bu durumda elde edilen sonuç yalıtaşları, aynı formasyonda üzerinde ayrılmış blok ve bunların kesintisiz oluşumudur. Yalıtaşarı uzunluğu kilometrelerce değişir, genişliği 300 metreye kadar ulaşabilir. Yüksekliği 30 cm’ den başlar, 3 metreye kadar değişir.Kıyı erozyonu sürecini takiben, yalıtaşı oluşumu ortaya çıkabilir. Kıyı erozyonu sedimanter denge deniz seviyesinin yükselmesi veya gerilemesinin bir sonucu olabilir. Yalıtaşı öyle ya da böyle, konsolide (pekiştirilmemiş) olmayan kumu uzağa çeker ve oluşum ortaya çıkar. Sementasyon süreci devam ederse, yeni yalıtaşı gelgit bölgesinde yeni bir pozisyon oluşturabilir. Deniz seviyesi değişim aşamaları sıralı yalıtaşı bölgelerine neden olabilir.

Türkiye'nin Akdeniz sahillerinde görülen yalıtaşları

Bölgesel jeoloji

Türkiye’nin Akdeniz sahilinin önemli bir kesimi Toros Dağları’na paralel bir şekilde uzanır.Bu alanlarda çeşitli litolojilerden oluşmuş sedimanlar yalıtaşlarında bariz bir şekilde görülmektedir. Dağılımına bakıldığında batıdan doğuya doğru şu şekildedir:

En batıda Fenike Körfezinin kuzeyinde Beydağları karbonat platformu yer alır.

Kemer ve Antalya arasındaki yüzeyler kireçtaşlarından oluşmuş Mesozoik yaşlı allakton birimlerden oluşmuştur.

Antalya doğusundaki Köprüçay, Aksu ve Manavgat mercan resiflerini içeren kaba malzemelerden oluşmuştur.

Alanya masifi metamorfik kayaçlardan oluşur, doğuya doğru mut ve adana havzaları mercan resifleri kireçtaşlarını içerir.

Çukurova’nın bulunduğu kesim ise delta sedimanları ile kaplıdır.

Görülen alanlar

Andriake-Finike

Finike ilçesinde yalıtaşları deniz altında görülür. Bu yalıtaşlarının kalınlığı 20–50 cm arasında değişir.

Kemer

Bu alanda görülen yalıtaşları üç değişik seviyede görülüp K-G uzanımlıdır. Tabaka kalınlıkları 80 cm’yi bulan ve çeşitli kayaçlardan türemiş yassı çakılların sağlam bir çimento ile tutturulmuş oldukları gözlenmektedir.

Belek

Belek beldesinin sahil kesiminde enderde olsa deniz seviyesine çok yakın bir konumda yalıtaşı gözlenmektedir. Bu bölgede görülen yalıtaşı ince taneli kireçtaşı taneciklerinden oluşur.

Side

Side’de görülen yalıtaşları kıyıdan 100 metre kadar açık olup hem güncel hem de eski, yalıtaşları gözlenir. Güncel yalıtaşları birçok tabakadan oluşmakta ve denizin iç kısımlarına doğru yayılmaktadır. Güncel yalıtaşları yay şeklindedir.

Çimtur

Bu alanda seyrek de olsa yalıtaşlarına rastlanmıştır. Yalıtaşları yüzeyde olmayıp güncel plajın kumları arasında kalmıştır.

Doğu Alanya

Türkiye’de yalıtaşları en yaygın olarak Doğu Alanya bölgesinde görülür. Alanya’nın doğu kıyısında KB-GD doğrultulu yanal devamlı yalıtaşları bulunur. Tane boyu genelde ince kum olup çakıl taşı ağırlıklı yalıtaşları gözlenmiştir.

Kahyalar (Gazipaşa)

Burada görülen yalıtaşları denizin ana kayaya çarpıp geri dönmesi sonucunda oluşmuştur. Denize doğru değil de karaya doğru eğimlidir. Bu yalıtaşları ince kum küçük çakıl boyutunda malzeme içerir.

Kaynakça

• ÇİNER, A. ve KOŞUN, E., (Aralık 2009). Türkiye’nin Akdeniz Sahillerindeki yalıtaşlarının Holosen deniz düzeyi oynamaları ve tektonizma açısından önemi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 52, 265-272.
• Neuendorf'daki, K.K.E., J.P. Mehl'e, Jr ve J. A. Jackson, J. A., ed. (2005) Jeoloji (5. ed.) Sözlüğü. Alexandria, Virginia, Amerikan Jeoloji Enstitüsü. 779 s ISBN 0-922152-76-4
• Scholle, P.A., D.G. Bebout ve C.H. Moore (1983) Karbonat Çökelme Ortamları. Anı yok. 33. Tulsa, Oklahoma, Petrol Jeologları Amerikan Derneği. 708 s ISBN 978-0-89181-310-1
• Neumeier U. (1998). "Yalıtaşları (intertidal çökelleri) erken Sementasyon mikrobiyal aktivite rolü. Doktora Tezi, Cenevre Üniversitesi". Terre et Çevre (12).
• Hanor J.S. (1978). "Yalıtaşı çimento Yağış: deniz ve meteorik suları vs CO2 gaz alma karıştırma". Sedimanter Petroloji Dergisi (48)
• Scoffin tuvalet kağıdı Stoddart D. R. & (1983). Yalıtaşı ve intertidal sediment, kimyasal çökeller ve Jeomorfoloji. Academic Press, Inc
• Schmalz R.F. (1971). Eniwetok Atoll yalıtaşı oluşumu. Baltimore: Johns Hopkins basın
• yazar =Türkiye’nin Akdeniz Sahillerindeki yalıtaşlarının Holosen deniz düzeyi oynamaları ve tektonizma açısından önemi ÇİNER Attila 1,DESRUELLES Stéphane 2,FOUACHE Eric 3, KOŞUN Erdal 4 & Rémi DALONGEVILLE