Yenisey

Yenisey Nehri (Rusça: Енисе́й, Yeniséy; Moğolca: Енисей мөрөн, Yenisey mörön; Buryatça: Горлог мүрэн, Gorlog müren; Tuvaca: Улуг-Хем, Uluğ-Hem; Hakasça: Ким суг, Kim sug)[1] Arktik Okyanusu'na boşalan en büyük nehir sistemidir. Angora ve Selenga kolları ile birlikte dünyanın en uzun beşinci akarsuyu olma özelliğini taşır. Moğolistan'ın dağlarından doğarak, Sibirya'nın çok büyük bir alanını sulayarak Kuzey buz denizi tarafındaki Kara Denizi'ne sularını boşaltır. Nehir Türkler açısından tarihî önem de teşkil eder, birçok Türk ve Moğol devleti bu nehrin kenarlarında kurulmuştur. Türk soylu Tuva Cumhuriyetinin başkenti Kızıl şehri Yenisey akarsuyu kenarında kuruludur.

Aynı adlı yerleşim birimi için Yenisey (belde) sayfasına bakınız.
Yenisey Nehri
Nehrin Tuva Cumhuriyeti'nin Kızıl şehri civarında bulunan Piy-Hem ve Kaa-Hem kolları
Kaynak Moğolistan
Havza ülkeleri Arktik Okyanusu,
Uzunluk 5,539 km
Debi 19,600 m³/s
Havza alanı 2.580.000 km²
Yenisey akarsuyunun havzası ve Baykal gölü

Etimoloji

Yenisey kelimesinin Türki veya Tunguz dilleri kökenli olduğu düşünülmektedir. Bir teori Yenisey kelimesinin Eski Kırgız Türkçesinde bulunan "ene-say" kelimesinden türediğini ve "ene" kısmının ana, esas veya temel manasına gelirken "say" ekinin de nehir yatağı, vadi manalarına geldiğini savunmaktadır. Bir başka teori ise nehrin isminin Tunguz dil ailesine ait Evenki dilinde bulunan ve "büyük su" manasına gelen "Ionəssi" kökünden türetilmiş olabileceğini savunur. Tuvalar da akarsuya benzer biçimde "büyük akarsu" anlamına gelen Ulug-hem demektedirler.

Literatürde geçtiği yerler

Orhun Yazıtlarından Bilge Kağan Yazıtında Yenisey akarsuyu veya onun kollarından birinin adı Kem (𐰚𐰢) akarsuyu olarak geçmektedir. Türk Dünyası'nın en ünlü yazarı Cengiz Aytmatovun eserlerinde Yenisey sıkça geçer. Beyaz Gemi adlı romanında bilhassa Yenisey dolayındaki Eski Türk kabilelerinden bahseder[2].

Ulaşım

Yenisey akarsuyu üzerinde gemiler yolcu taşımaktadırlar. Tuva Cumhuriyetinde başkent Kızıl şehrinden tabiat turizmi için Toju'ya Yenisey akarsuyu üzerinden gemilerle gidilmektedir.

Ayrıca bakınız

Yenisey havzası foto-galeri
  • Uydudan Yenisey akarsuyu Ob akarsuyu ile birlikte, Kuzey Buz Denizi'ndeki Kara deniz'e dökülürken
  • Yenisey'in büyük kolları Piy-Hem ve Kaa-Hem akarsularının birleşişi
  • Sayan-Şüşen barajı tarafında biyosferik park
  • Krasnoyarsk'ta bulunan ve nehirden geçen Vinogradovsky köprüsü
  • Yenisey havzası
  • Minusinsk ve Abakan arası Brat köprüsü
  • Asya'nın Ortası yeni obeliski, Tuva

Dipnotlar
  1. A.Ochir. "History of the Mongol Oirats" 1993
  2. Aytmatov'un eserlerinde Yenisey ırmağı http://www.mescere.net/kitaplik/1/BGe_4.htm 23 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.