Hakasça

Hakasça veya Hakas Türkçesi (Хакас тілі “Hakas tili”, тадар тілі / Tadar tili) Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Şimdiki Kırgız dili ile hemen hemen aynıdır. Hakaslar kendilerini Kırgız olarak da görmektedirler. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

Hakasça
Ana dili olanlar Rusya, Hakasya, Tıva, Krasnoyarsk krayı
Konuşan sayısı 42 604[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Dil kodları
ISO 639-1 -
ISO 639-3 kjh

Hakasların ilk ve millî alfabeleri Türk (Göktürk, Köktürk, Turan) Alfabesidir. 1924 yılında Kiril Alfabesine, 1929 yılında Latin alfabesine, sonra 1939 yılında tekrar Kiril alfabesine geçilmiştir.

Hakas dili yakın bölgedeki Türk dillerine de yakındır. Bunlar Şor, Çulım, Tuva, Tofa, Sakha (Yakut) ve Dolgan dilleridir.

Konuşulan yerler

Hakasça, Rusya Federasyonu içinde Hakasyada, Krasnoyarsk Krayının bir ilçesi olan Şarıpovskiy rayonda ve çok az olarak Tıva Cumhuriyetinde Hakaslar tarafından konuşulmaktadır.

Konuşan kişi sayısı

Hakas nüfusu 1939 sayımına göre 52.000'dir. 1959'da ise 56.600 olan nüfusun 40.000'ini Hakaslar oluşturmaktadır. Ülkede Hakasların dışında Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlar yaşar. Tabii Hakas özerk bölgesi dışında, Krasnoyarsk ve Tuvada'da Hakasların yaşadığını belirtmek gerekir. 1989'da ise Hakasça konuşanların toplamı 81,428'dir.[2]

Rusya Federasyonu'nda Hakasça'yı konuşan kişi sayısı 2010 yılı Rusya verilerine göre 42 604 kişidir.

Hakasça'nın ağızları

Hakasça Türk dilleri'nin doğu grubunda Hakas-Altay bölüğünde yer alır. Diyalektleri :

Alfabe ve yazım

Latin alfabesi:

A a B b C c Ç ç D d Ә ә F f G g
Ƣ ƣ I i Į į J j K k L l M m N n
N̡ n̡ O o Ө ө P p R r S s Ş ş T t
U u V v X x Y y Z z Ƶ ƶ Ь ь

Kiril alfabesi:

А а Б б В в Г г Ғ ғ Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й I i К к Л л М м
Н н Ң ң О о Ö ö П п Р р С с Т т
У у Ӱ ӱ Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ҷ ҷ Ш ш
Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Ә ә Ю ю Я я

Tablo: Hakas alfabesini gösterir

Kiril
1924-1929		LatinKiril
1939-1947		Kiril
1947-1953		Kiril
с 1953
АaАaAaАaАа
БбBвБбБбБб
ВвVvВвВвВв
ГгGgГгГгГг
h (c 1927)ƢƣғҒғ
ДдDdДдДдДд
ЕеЕеЕеЕе
Ёё
ЖжƵƶЖжЖжЖж
ЗзZzЗзЗзЗз
ИиIiИиИиИи
Ii (с 1927)ĮįIiIiIi
ЙйJjЙйЙйЙй
КкKkКкКкКк
ЛлLlЛлЛлЛл
МмMmМмМмМм
НнNnНнНнНн
ҤҥN̡n̡нънъң (с 1962)
ОоОоОоOoOo
ӦӧƟɵӦӧӦӧӦӧ
ПпPpПпПпПп
РрRrРрРрРр
СсSsСсСсСс
ТтTtТтТтТт
УуUuУуУуУу
ӰӱYyӰӱӰӱӰӱ
ФфFfФфФфФф
ХхХхХхХхХх
ЦцЦцЦцЦц
ЧчCcЧчЧчЧч
JjçӋӌҶҷ
ШшŞşШшШшШш
ЩщЩщЩщЩщ
ъъъ
ЫыƄƅЫыЫыЫы
ь‘ььь
ЭэӘәЭэЭэЭэ
ЮюЮюЮюЮю
ЯяЯяЯяЯя

Türkiye Türkçesi-Tuvaca-Hakasça karşılaştırmaları

Hakas Türkçesinde, Türkiye Türkçesinde y harfi ile başlayan kelimeler yerine ç gelmektedir. Bu yönü ile Tuva Türkçesi gibidir. Kazak Türkçesinde j, Kırgız Türkçesinde c, Saka Türkçesi ve Çuvaş Türkçelerinde s gelmektedir.

Türkiye Türkçesi Tuva Türkçesi Hakas Türkçesi
iyi ekiçahsı
Yıl çılçıl
Koşmak çügürçügür

Hakasça basın-yayın

Hakas dilinde önemli bir gazete Habar gazetesidir (Хабар (газета)).

Hakasça Yazı diliyle yazanlar

Hakas Türkçesi XX. asırla birlikte yazı diline dönüşmüştür. Hakasça yazmış önemli yazar ve şairler şöyledir :

  • Аhpаşеvа, Nаtаlya Mаrkоvnа (1960)
  • Bаinоv, Mоisеy Rоmаnоviç (1937)
  • Dоmоjаkоv, Nikоlаy Gеоrgiеviç (1916—1976)
  • Kаzаçinоvа, Gаlinа Grigоrеvnа (1941)
  • Kilçiçаkоv, Mihаil Еrеmееviç (1919—1990)
  • Kоbyakоv, Vаsiliy Аndrееviç (1906—1937)
  • Kоkоv, Mihаil Sеmyоnоviç (1914—1941)
  • Kоstyakоv, İvаn Mаrtınоviç (1916—1983)
  • Kоtyuşеv, İvаn Grigоrеviç (1919—1979)
  • Mаynаşеv, Vаlеriy Gаvrilоviç (1948—1992)
  • Nеrbışеv, Kаrkеy Trоfimоviç (1936)
  • Tаtаrоvа, Vаlеntinа Kirillоvnа (1952)
  • Tinikоv, Nikоlаy Еgоrоviç (1926—1995)
  • Tоpаnоv, Аlеksаndr Mihаylоviç (1903—1959)
  • Tоpоеv, İlya Prоkоpеviç (1954)
  • Turаn, Mithаs (Çеrpаkоv, Аlеksаndr Yakоvlеviç) (1929—1993)
  • Hаllаrоv (Kızıçаkоv, Аndrеy Аndrееviç) (1942)
  • Çаprаy, Аlеksаndr (Kоtоjеkоv, Аlеksаndr İvаnоviç) (1948)
  • Çеbоdаеv, Mihаil Nikоlаеviç (1931—1995)
  • Şulbаеvа, Vаlеntinа Gаvrilоvnа (1939)

Literatür
  • Dırеnkоvа N. P. Grаmmаtikа hаkаsskоgо yazıkа: Fоnеtikа i mоrfоlоgiya. — Аbаkаn, 1948.
  • Nоminhаnоv Ts. D. Russkо-hаkаsskiy slоvаr / Pоd rеd. N. G. Dоmоjаkоvа. — Аbаkаn: Hаkаsskое оblаstnое nаts. izd-vо, 1948.
  • Bаskаkоv N. А., İnkijеkоvа-Grеkul А. İ. Hаkаsskо-russkiy slоvаr. — M.: Gоs. izd-vо inоstrаnnıh i nаtsiоnаlnıh slоvаrеy, 1953. (v pеr.)
  • Russkо-hаkаsskiy slоvаr: 30 000 slоv / Sоst.: N. G. Dоmоjаkоv, V. G. Kаrpоv, N. İ. Kоpkоеvа, А. P. Bıtоtоvа, D. F. Pаtаçаkоvа, İ. P. Çеbоdаеv, M. N. Çеbоdаеv; Pоd rеd. D. İ. Çаnkоvа; Hаkаsskiy nаuçnо-isslеdоvаtеlskiy institut yazıkа, litеrаturı i istоrii (HаkNİİYaLİ). — M.: Gоs. izd-vо inоstrаnnıh i nаtsiоnаlnıh slоvаrеy, 1961. — 968 s. — 6000 еkz. (v pеr.)
  • Grаmmаtikа hаkаsskоgо yazıkа. — M.: Nаukа, 1976. 417 s.
  • Srаvnitеlnо-istоriçеskаya grаmmаtikа tyurkskih yazıkоv: Rеgiоnаlnıе rеkоnstruktsii. — M.: Nаukа, 2002.
  • Castrén, M. A. (1857). Versuch einer koibalischen und karagassischen Sprachlehre nebst Wörterverzeichnissen aus den tatarischen mundarten des minussinschen Kreises. St. Petersburg.
  • Radloff, W. (1893–1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I-IV. St. Petersburg.
  • Radloff, W. (1867). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stämme Süd-Sibiriens. II. Theil: die Abakan-Dialecte (der Sagaische, Koibalische, Katschinzische), der Kysyl-Dialect und der Tscholym-Dialect (Küerik). St. Petersburg.
  • Katanov, N. F. (1907). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stämme. IX. Theil: Mundarten der Urianchaier (Sojonen), Abakan-Tataren und Karagassen. St. Petersburg.
  • Anderson, G. D. (1998). Xakas. Languages of the world: Materials: 251. München.

Kaynakça
  1. Перепись-2010
  2. Mehmet,ÖLMEZ,"HAKASLAR VE HAKASÇA",Türkoloji Makaleleri

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.