Arktik Okyanusu

Kuzey Buz Denizi ya da Kuzey Buz Okyanusu ya da Arktik Okyanusu; Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın kuzeylerinde yer alan, Kuzey Kutbu'nu kapsayan, buzlarla kaplı bir okyanustur. Uluslararası Hidrografi Örgütü (IHO) tarafından okyanus olarak kabul edilmektedir (Arctic Ocean). Yüzölçümü 14.090.000 km² olan devasa bir alandır. Diğer okyanuslara göre sığ olup, en derin noktası 5.449 m, ortalama derinlik 1.038 m'dir. Rusya (Yakutistan dahil tüm sibirya ve adaları), ABD, Kanada, Danimarka (Grönland), Norveç (Svalbard ve Jan Mayen) ile kıyıları vardır. Bunlara ek olarak soğuk ve elverişsiz iklimine rağmen çok önemli hayvan çeşitliliğine sahip olan Arktik Okyanus'ta birçok balık ve kuş türü yanında kompleks habitatlar oluşturan memeliler de yer alır. Özellikle kutup bölgesinin ikon hayvanları kutup ayıları, foklar, morslar, belugalar ve narvaller bu iklim ve çevre koşullarına milyonlarca yıllık bir evrimle adapte olmuşlardır.[1]

Dünya'nın beş okyanusu
Büyük Okyanus · Atlas Okyanusu · Hint Okyanusu
Güney Okyanusu · Arktik Okyanusu
Arktik bölgesi ve Arktik Okyanusu

Coğrafya ve okyanus bilim

Yaklaşık olarak kuzey kutbunu ortalayan bu su kütlesi dünyanın en küçük okyanusu olarak kabul edilir, yüzölçümü Hint Okyanusu'nun kabaca altıdan birinden biraz küçükken, Akdeniz'in beş katından daha büyüktür. Uzaklığı, yıpratıcı hava şartları ve kalıcı-mevsimsel buzlar nedeniyle hemen hemen en az bilinen bir okyanustur. Kabaca Grönland, Kuzey Amerika ve Avrasya tarafından çevrelenen bir sınıra sahiptir. Erken tarihsel süreçte ilk çağ yunan bilginlerince Kuzey Kutbu dünyanın şekli konusunda önemli bir nesne olmuştur. 19. asrın sonlarında Norveçli kaşif Fridtjof Nansen merkezi Kuzey Kutbu'nda büyük bir okyanus keşfetti. 20. asrın ilk yarısında hala tek bir okyanus havzası olduğu sanılırken; 1950 sonrası okyanus tabanının karmaşık yapısı ortaya konulmuştur. Okyanus bilimindeki gelişmelere göre okyanus tabanı 2 ana ve onlar da üç okyanus altı sırtı tarafından 4 yavru havzaya ayrılmıştır. Bu sırtların merkezi kanada açıklarından Yeni Sibirya adalarına değin uzanır. Bu sırt 1940'larda Sovyet bilim insanlarınca keşfedildi ve ünlü Rus bilgin Lomonosov'un adı verildi. Lomonosov sırtı, Arktik Okyanusu 2 büyük parçaya ayırır. Bu parçalar Avrasya ve Amerasia havzalarıdır. Arktik okyanusun eşsiz bir özelliği de toplam yüzölçümünün üçte birinin kıta sahanlıklarıyla kaplı olmasıdır. Kısmen kalıcı veya mevsimlik buz kütleleriyle kaplı olması fotosentez için elzem olan güneş ışığı geçişini 100 kat düşürmektedir. Arktik Okyanus, Avrasya kısmında yarımada ve adalarla ufak denizlere bölünür. Bunlar; Çukçi, Doğu Sibirya, Laptev, kara ve Barents denizleridir. okyanusun toplam yüzölçümünün yüzde 36'sına sahip bu denizler, toplam hacmin sadece yüzde 2'sini temsil eder. Drenaj havzaları olarak da Mackenzie ve Colville nehirleri hariç major nehirler genelde Avrasya kısmında sularını okyanusa boşaltır.[2]

Jeoloji

Arktik Okyanusun kabuk katmanı aşağı yukarı Senozoyik'ten günümüze değin aktif Gakkel sırtının yayılmasıyla oluşmuştur ve bu sırt Atlantik okyanus ortası sırtının bir devamıdır. Arktik okyanusu çevreleyen dağ sıralarını oluşturan temel kayalar erken ve orta Paleozoyik döneminde Caledonian-Ellesmerian orojenisi dahilinde şekillenmiştir. Bu oluşumun Triyas ve Jura dönemlerindeki bir bölgesel dalımla takip edilir ve bu bölgedeki ana hidrokarbon kaynaklarını oluşturur. Arktik okyanus, geç Kretase döneminden beri Atlantik ortası sırtının kuzeye göçüyle domine edilmiştir. Bu etkiyle grönland ve kanada ile yine Grönland ve Spitzbergen arası riftleşme meydana gelir. Gakkel sırtında olan deniz tabanı genişlemesinin başlangıcı Paleosen-Eosen sınırına tekabül eder. Riftleşme (çatlak-açıklık) meydana geldiğinde, Lomonosov sırtı kıtadan uzağa kutup noktası yönünde ilerledi ve Paleojen'de yavaş oranda, Neojen'de ise görece hızlı bir dalma meydana gelmiştir.[3]

Kaynakça
  1. Editors of Alaska Wild, Editors of Alaska Wild. "Animals of the Arctic Ocean" (PDF). https://www.alaskawild.org/. Alaska Wild. 17 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. |website= dış bağlantı (yardım)
  2. Ostenso, Ned Allen. "Arctic Ocean". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 1 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
  3. Whaley, Jane. "Geological History of the Arctic Ocean" (PDF). Five Deeps. Five Deeps. 10 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.