Şubani

Şubani (Gürcüce: შუბანი; translit.: “şubani”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim birimlerinden birdir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Ortaköy olarak değiştirilmiştir. Ortaköy daha sonra Karşıköy’ün mahallesi haline getirilmiştir.

Köyün adı

Gürcü yerleşimi olan Şubani, Gürcücede “orta mahalle” anlamına gelen Şua-ubani’den (შუა-უბანი) değişime uğramış bir yer adıdır. Gürcistan’da bugün de bu adı taşıyan yerleşimler bulunmaktadır. Şubani adını taşıyan köylerden biri, Klarceti bölgesi sınırında, Yukarı Acara’da yer alır.

Şubani Türkçeye Şuban olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adı Şuban (شوبان) olarak geçer.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Rus yönetimi ise, köyün adını Şubana (Шубана) olarak kaydetmiştir.[2] Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, 1993 yılında köyün adını Şubaani (შუბაანი) biçiminde yazmıştır.[3][4]

Köyün adı 1925’te Ortaköy olarak değiştirildikten sonra Şuban adı halk arasında kullanılmaya devam etmiştir.

Demografi

Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte nüfus sayımı ilk kez Rus idaresi sırasında yapılmıştır. Rusların 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçirmesinden yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında yapılan bu sayıma göre Şubani’de 139 kişi yaşıyor ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Şubani bu tarihte aynı zamanda Batum oblastı içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir nahiyeydi. Nahiyenin nüfusu ise 1.171 kişiden oluşuyordu. Şubani köyü dışında dört köyü kapsayan nahiyenin nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir.[2] Söz konusu seçimlerden sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te köyde 30 hanenin yaşadığını, 20 hanenin ise göç etmiş olduğunu yazmıştır.[3][5] 30 hanede 139 kişinin yaşadığı varsayılırsa, göç etmiş olan 20 hanede yaklaşık 92 kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir. Göçten önce köyünün nüfusunun da 231 kişiden oluştuğu söylenebilir.

Şubani’nin Türkiye’ye bırakılmasının ertesi yılında, 1922 tarihli nüfus cetveline göre köyde 23 hanede 117 Müslüman Gürcü yaşıyordu. 1886 yılındaki nüfus sabit veri olarak alınırsa, 36 yıl sonra köyün nüfusunun azalmış olması dikkat çekicidir. Bu durum daha sonra da köyden göçün sürdüğüne işaret etmektedir. 1922 yılında hane başına ortalama nüfusun 5 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. 1926 nüfus sayımına göre ise köyde hane sayısı 24’e, insan sayısı 149’a yükselmiştir. Hane başına düşen ortalama kişi sayısı da 5’ten 6,2 kişiye yükselmiştir.[6][7]

Son tespite göre eski Şubani köyünü de kapsayan Karşıköy’ün nüfusu, 386’sı erkek ve 328’i kadın olmak üzere 714 kişiden oluşmaktadır.[8]

Tarihçe

Tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alan Şubani'nin kuruluşu hakkında bilgi yoktur. Köyde Şubani'nin tarihine ışık tutacak tarihsel kalıntılar da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte köyün yer aldığı bölge antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde yer alıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Şubani, yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Şubani Batum oblastı içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Şubani aynı zaman da Gonio kazasına bağlı nahiyelerden birinin de adıydı. Şubani nahiyesi, Şubani köyü dışında Zedubani (Зедубани), Kintshureti (Кинцхурети), Klaskuri (Класкури) ve Çinkuri (Чинкури) köylerini kapsıyordu.[2]

Şubani, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'ya imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Şubani’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[9]

Şubani Türkiye'ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maradidi nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. Şubani’nin adı 1925’te Ortaköy olarak değiştirilmiştir. 1926 nüfus sayımında, Borçka’nın Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir nahiye olduğu dönemde Şubani de bu nahiyeye bağlı bir köydü.[6][7] Şubani 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köy Ortaköy adıyla yer almasına karşın, Dahiliye Vekaleti'nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı yayınında Şuban olarak geçmektedir. İçişleri Bakanlığı'nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adı yayınında yer almamaktadır. Bu kayıtlar Şubani (Ortaköy) köyünün 1933-1968 arasında Karşıköy’ün mahallesi haline getirildiğini göstermektedir.[10][11][12]

Kaynakça

1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 119.
2. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 149.
4. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s.136.
5. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
6. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 247, ISBN 9786055708856.
7. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
8. "Artvin Borçka Karşıköy Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
9. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
10. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
11. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 701.
12. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, 970 s.