Borçka

Borçka (Gürcüce ve Gürcistan Lazcası: ბორჩხა; translit.: "borçh'a"; Lazca: Borçxa), Türkiye Cumhuriyeti'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Artvin iline bağlı bir ilçe ve ilçenin merkezi olan kasabadır. Eski adı Porçha‘dır (Gürcüce: ფორჩხა). Osmanlı kayıtlarında Borçha olarak geçer. Sonradan Borçka biçimini almıştır.[2]

Çoruh Nehri üzerinde köprü; Borçka, 2010.
Borçka
İlçe

Borçka ilçesinin Artvin ilindeki konumu
Ülke Türkiye
İl Artvin
Coğrafi bölge Karadeniz Bölgesi
İdare
 • Kaymakam Ertuğrul Örnek [1]
 • Belediye başkanı Ercan Orhan (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam 805 km² (310 mil²)
Rakım 108 m (354 ft)
Nüfus
 (2018)
 • Toplam 25,500
 • Kır
 -
 • Şehir
 -
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 08400
İl alan kodu 466
İl plaka kodu 08
Borçka köyünde yolcu kayığı, 19. yüzyılın sonları. Giorgi Kazbegi'nin Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay adlı kitabından alınmıştır.

Borçka, Klarceti bölgesinin yerleşmelerinden biridir. Çoruh Nehri kıyısında, Nigali Vadisinde yer alır. Batum’dan Kars ve Erzurum’a giden yol Borçka’dan geçiyordu.[3] Öte yandan yerleşme, Çoruh'ta kayıkla yapılan taşımacılığın da iskelelerinden biriydi.

Etimoloji

Borçka'nın eski adı Porçha'dır (ფორჩხა). Bu yer adının nereden geldiği kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Gürcüce “porçhi” (ფორჩხი) kelimesinden türemiş olma ihtimali vardır. “Porçhi” kelimesinin anlamlarından biri "çalılık", "küçük orman"dır. Ayrıca Megrelcede "borçha" (ბორჩხა: kuru dal) ve Gürcücenin Guria diyalektinde "borçhalo" (ბორჩხალო; don) gibi kelimeler de bu adla ilişkili olabilir. Ancak bunlar birer varsayımdan ibarettir.

Porçha adı sonradan Borçha, 20. yüzyılda da Borçka biçimini almıştır.

Demografi

Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Borçka’da kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılındaki bu sayıma göre, Gonio kazasına (uçastok) bağlı Borçka köyünde 52 hanede 296 kişi yaşıyor ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına ortalama 5,6 kişinin düşmesi Borçka köyünde yaşayan ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bu tarihte Borçka köyü aynı zamanda Gonio kazasına bağlı Borçka nahiyesinin merkeziydi. Bu nahiye Borçka ve Dakvara köylerini kapsıyordu. Borçka nahiyesinin nüfusu 342 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti. Borçka köyünün içinde yer aldığı Gonio kazasında ise 5.567 kişi yaşıyordu. Borçka nahiyesinde yaşayanlar Gonio kazasının nüfusunun sadece % 6’sını oluşturuyordu.[4] Bu nüfus sayımından yaklaşık yedi yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Borçka köyünde 60 hanenin yaşadığını, 40 hanenin göç etmiş olduğunu belirtir.[5][6] Söz konusu göç 93 Harbi’nin (1877-1878) hemen ardından gerçekleşmiş olabilir.

Artvin ilinin 1921’de Türkiye’ye bırakılmasından sonra 1922 yılında yapılan ilk tespite göre, Borçka kazasının Borçka nahiyesi merkezinde (merkez mahalle) 26 hanede, 50’si kadın ve 80’i erkek olmak üzere 130 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[7] 1926 nüfus sayımına göre Borçka kaza olmaktan çıkarılmış ve nahiyeye dönüştürülmüştü. Bu tarihte nahiye merkezi olan Borçka köyünde 87 hanede, 102’si kadın ve 169’u erkek olmak üzere 271 kişi yaşıyordu. 1922 ve 1926 yıllarında erkek ve kadın nüfusu arasındaki oransal fark, bir miktar erkek nüfusunun iş için Borçka köyünde istihdam edildiğini göstermektedir.[8]

Borçka köyü sonraki yıllarda genişleyip nüfusu artmış ve zamanla bir kasabaya dönüşmüştür. Son tespitlere göre kasabada 5.790 'si erkek ve 5.666'ü kadın olmak üzere 11.456 kişi yaşamaktadır.[9]

Yıllara Göre Nüfus Verileri:

Yıl Toplam Şehir Kır
1965[10]36.4903.76332.727
1970[11]41.3234.13537.188
1975[12]43.4404.63638.804
1980[13]43.6014.54839.053
1985[14]45.4426.54338.899
1990[15]30.3296.10224.227
2000[16]27.6549.00818.646
2007[17]24.13310.43313.700
2008[18]24.76810.48114.287
2009[19]24.34310.70213.641
2010[20]23.82610.43513.391
2011[21]23.69310.55113.142
2012[22]22.96410.64112.323
2013[23]24.66211.77012.892
2014[24]23.16211.14012.022
2015[25]22.29310.86411.429
2016[26]22.03610.80711.229

Tarihçe

Borçka’nın kuruluşu hakkında kesin bilgi yoktur. Bugüne kadar yörede arkeolojik kazı yapılmadığı için de kasaba ve çevresinin eski çağlara ilişkin bilgi mevcut değildir. Bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalan Borçka’nın önemli bir eski yerleşim olduğu söylenemez. Bununla birlikte, Vahuşti’nin Gürcistan Krallığı’nın Tarihi, Niko Dadiani’nin Gürcistan Tarihi gibi ortaçağ Gürcü kaynaklarında Borçka’nın adı geçmektedir.[3] Vahuşti eserinde Borçka’dan “Çoruh’un batısında, büyük bir köy” olarak söz etmiştir.

Borçka, Gürcistan Krallığı yönetimi altındayken 1080 yılında Gürcü kralı II. Giorgi’yi yenilgiye uğratan Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Bu sırada Selçuklular Borçka’nın da yer aldığı Klarceti’deki manastırları yaktılar ve bazılarında dinsel faaliyet tamamen sona erdi.[27] Büyük Selçukluların bölgeden çıkarılmasından sonra birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde kaldı. Birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanmasından sonra Samtshe-Saatabago denilen Gürcü prensliğinin yönetimine girdi. Borçka’nın da içinde yer aldığı Tao-Klarceti bölgesi 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçince bu topraklar üzerinde Çıldır Eyaleti kuruldu. Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Borçka 1876 tarihli “Trabzon Vilayeti Salnamesi”ne göre Lazistan sancağının Hopa kazasına bağlı Gönye (Gonio) nahiyesinin merkeziydi.[2]

Osmanlıların 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda yenilmesinden sonra Borçka Rusya İmparatorluğu sınırları içinde kaldı. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Borçka, Batum oblastı sınırları içinde Batun sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Borçka köyü aynı zamanda Gonio kazasına bağlı Borçka nahiyesinin de merkeziydi. Borçka nahiyesi Borçka ve Dakvara köylerinden oluşuyordu.[4] Birkaç yıl sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Rus ordusunda görevli İvane Caiani’nin Borçka’da Müslüman Gürcü çocuklarına Gürcüce öğrettiğini yazar.[28] İvane Caiani burada görevli olduğu sırada Gürcüce gazetelere yazılar yollamış, o dönemdeki Borçka ve çevresi hakkında geniş bilgi vermiştir. Caiani bu yazılarından birinde Borçka köyünde ve Çoruh kıyısının bazı yerlerinde yaşayanların ekmeğini yalnızca kayıkçılıkla kazandığını belirtir. Borçkalıların bir başka gelir kaynağının ise, çömlekçilik olduğunu yazar.[29]

I. Dünya Savaşı sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Borçka, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Gürcistan hükümetine 23 Şubat 1921’de verdiği nota doğrultusunda Gürcü birlikleri bölgeden çekildi. Türk birlikleri genel bir harekâtla Tao-Klarceti bölgesinin büyük kısmını (Artvin ve Ardahan) ile Batum’u işgal etti.[30] Ancak Türk birlikleri Giorgi Mazniaşvili komutasındaki Gürcü ordusu tarafından Batum’dan çıkarıldı ve sadece, Borçka’nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye sınırları içinde kaldı. Borçka, 7 Temmuz 1921’de aynı adlı ilçenin merkezi oldu.

Borçka köyü, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının merkeziydi.[2] 26 Haziran 1926’da, Borçka kaza olmaktan çıkarılıp nahiyeye dönüştürülünce de bu nahiyenin merkezi oldu. Borçka nahiyesi sınırları içindeyse 40 köy yer alıyordu.[31] Borçka, 28 Mayıs 1928’de yeniden ilçe merkezi haline getirildi.

Tarihsel yapılar

Borçka ilçesi sınırlarında çok sayıda tarihsel yapı yer alır. Kasabada ise, iki kilisenin ve bir kalenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bu kiliselerden biri tek nefli kale kilisesi Borçka Kalesi'nin kuzeydoğu kısmında yer alır. Surların içine inşa edilmiş olan kiliseden geriye yıkıntıları kalmıştır. Yakın zamanda kale ve kilise uygun olmayan biçimde restore edilmiştir. Diğer kilise bir köy kilisesidir. Opuca mahallesinde inşa edilmiş olan yapı tek nefli bir kilisedir. Opuca eskiden Ebrika’nın bir mahallesi olan Nigia’nın bir parçasıydı. Günümüze yııkıntıları kalmış olan kilise değişik bir palana sahiptir. Doğu tarafta olması gereken apsisi batı tarafında yapılmıştır. Borçka Kalesi, büyük ölçüde ayaktadır. Kale Çoruh Nehri ile Çhala Dresinin birleştiği yerde inşa edilmiştir. Son dönemde uygun olmayan bir biçimde restore edilmiştir. Kalede bugün benzin istasyonu bulunmaktadır.[32]

Borçka ilçesi sınırlarında başka kilise yapıları ve kaleler de vardır. Bunların bazısı tamamen ortadan kalkmış, bazısı ayakta ya da yıkıntılar halinde günümüze ulaşmıştır. Bunlar arasında Ebrika’daki (İbrikli) Ebrika Kilisesi, Arhva (Akpınar) köyündeki köy kilisesi, Bagini’deki köy kilisesi, Dampali’deki (Ambarlı) köy kilisesi, Deviskeli’deki (Kaynarca) köy kiliseleri, Nigia’daki köy kilisesi, Thilazori’deki (Zorlu) köy kilisesi, Kvintavli’deki (Alaca) köy kilisesi, Trapeni’deki (Taraklı) köy kilisesi, Heba’daki (Karşıköy) köy kiliseleri, Akria’daki (Uğur) köy kiliseleri sayılabilir. Borçka Kalesi dışındaki kaleler ise, Thlazori (Zorlu) Kalesi, Makreti (Kale) Kalesi, Mindieti (Maral) Kalesi ve Hertvisi (Camili) Kalesi’dir.

Coğrafya
Çoruh'un doğu yakasındaki yerleşim alanı.

Borçka ilçesi, batısıda Hopa ilçesi, güneyinde Artvin'in merkez ilçesi ve Murgul ilçesi, doğusunda Şavşat ilçesi, kuzeyinde ise Gürcistan Cumhuriyeti topraklarıyla çevrelenir. Borçka kasabasının Karadeniz'e uzaklığı 36 kilometredir ve deniz seviyesinden 125 metre yükseklikte bulunur. Çoruh Nehri Borçka kasabasının içinden geçer.

Kültür ve sanat

23 Ağustos 2016 tarihinde vefat eden Oyuncu İsrafil Köse'nin memleketidir

Ekonomi

Borçka kasabası, yakın zamana kadar çömlekçiliğiyle ünlüydü. Bugün çevresine hitap eden küçük bir ticaret merkezidir. Küçük ölçekli çay ve fındık işletmeleri vardır. Ormancılık bölgesinde bulunduğu için kasabada çok sayıda marangoz atölyesi bulunur. Çay, mısır ve fındık ilçede yetiştirilen başlıca tarım ürünleridir.

Tao-Klarceti hâlâ Osmanlı yönetimindeyken, 1874'te bu bölgeyi gezen Giorgi Kazbegi Borçka üzerine şunları yazmıştır:

“Dış görünüş olarak Borçka bir köye benzemiyor. Burada sayıları 80 kadar, herhangi tarımsal ek müştemilatı olmayan zarif yapılı evler bulunmaktadır. Büyük baş hayvan ve at burada hiç yoktur. Tüm ahali kayık yapımcılığı, kayıkçılık ve çanak-çömlek yapma işi ile meşguldür. Burada insanlar ne ekiyor ne de biçiyor; bu yüzden tüm ekmek ihtiyaçlarını son buğday tanesine kadar para ile satın alıyorlar. Her ailede yük ve koşum hayvanlarının yerini alan kayık bulunmaktadır. Kil ile yapılan kapların hazırlandığı birkaç atölyeyi ziyaret ettik. Bir evde baba, oğul ve torun oturmuş çalışıyorlardı. Gözümüzün önünde, tezgâhı kullanmadan hemen oracıkta birkaç kap yaparak onlara şekil verdiler.”[33]

İklim

Borçka ilçesi Karadeniz ikliminin etkisi altında olmasından dolayı Türkiye'nin en çok yağış alan yerleri arasındadır. İlçe toprakları dünyanın çok az yerinde görülen ılıman yağmur ormanlarını barındırır.Son yıllarda çay tarımı için arazi açma faaliyetleri ve kontrolsüz orman kesimi ormanları tehdit etmektedir.

 Borçka iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ortalama sıcaklık (°C) 4 4,9 7,5 11,5 15 18,4 20,7 21,1 18,5 14,8 10,4 6,3 12,8
Ortalama yağış (mm) 175 138 111 92 77 120 102 133 168 203 196 220 144,6
Kaynak: Climate-Data.org[34]

Turizm

Borçka ilçenin doğusundaki Karçal Dağları’nın (3.400 m), eşşiz manzaraları, buzulları, buzul gölleri, buzulların erimesinden doğan dereleri, tarihi kemer köprüleri ve yaylalarıyla zengin bir turizm potansiyeline sahiptir. Borçka kasabası ve çevresindeki bazı köyler kendi ölçeğinde bir konaklama merkezidir. İlçe, balıkçılık (alabalık) ve av turizmi (ayı, domuz, çakal, tilki, kurt, dağ keçisi, vaşak vb) açısından zengin bir potansiyele sahiptir.

Aralık Köyü sınırları içerisinde bulunan Karagöl, 'orman denizi” içerisinde kapkara deniz görünümlü, alabalığı, buz gibi soğuk suyu ve eşsiz manzarasıyla önemli bir kamp yeridir. İlçenin doğusunda bulunan Karçal Dağları dağcılığa oldukça uygundur.

Son dönemde ilçenin köylerinden biri olan Maral köyüne bağlı olan Maral Şelalesi, günümüzde halkın ziyaretine açılmıştır.[35] Öte yandan Macahel yöresi, buradaki Camili Gorgit Tabiatı Koruma Alanı, Beyazsu Yaylası, Otingo Kaplıcası yöresi, Yıldız Gölü gezilecek yerler arasında sayılabilir. Tarihsel kalıntılar arasında en önemli yapı olarak Ebrika Kilisesi görülebilir.

İdari yapısı

Borçka ilçesi eskiden Camili ve Muratlı olmak üzere üç bucağa ayrılırdı. Merkez bucakta bir kasaba ve 20 köyden, Camili bucağında altı köyden, Muratlı bucağında ise 11 köyden oluşuyordu. Bucak sistemi 2012 yılından kaldırıldı ve bugün Borçka ilçesinde 36 köy bulunmaktadır. Borçka kasabası ise dört mahalleden oluşmaktadır. Bugün Borçka kasabası beş mahalleden (Aksu, Gündoğdu, Küçük Köy, Merkez ve Yeniyol), Borçka ilçesi ise 38 köyden oluşmaktadır.[36]

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015.
  2. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 78, ISBN 9786055708856.
  3. Kartlis Tshovreba Arkeoloji ve Yer Adları Sözlüğü (Gürcüce), Tiflis, 2013, s. 532, ISBN 9789941158964.
  4. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
  5. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 148.
  6. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, s. 135, Tiflis.
  7. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
  8. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 143, ISBN 9789944197526.
  9. ""2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu", T.C. Borçka Kaymakamlığı. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
  10. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  11. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  12. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  20. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  22. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  23. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  24. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  25. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  26. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
  27. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 49, ISBN 9789941478178.
  28. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 148-149.
  29. İvane Caiani, Borçka Mektupları, 2006 (2. Baskı), s. 19-20, ISBN 9789758260126.
  30. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  31. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 143-144, ISBN 9789944197526.
  32. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 132-133, 295, ISBN 9789941478178.
  33. Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 125-126, ISBN 9789755537207.
  34. "Climate: Borçka". Climate-Data.org. 9 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2018.
  35. "Maral Şelalesi doğa tutkunlarının gözdesi". milliyet.com.tr.
  36. ""2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu". Erişim tarihi: 18 Nisan 2020". 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.